اقيىق اقىنعا تاعزىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اقيىق اقىنعا تاعزىم.
ساباقتىڭ ماقساتى. وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە،تابيعاتتى ايالاۋعا، كىشىپەيىلدىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ولەڭدى، ونەردى، سەزىمدى باعالاۋعا تاربيەلەۋگە.
دامىتۋشىلىق: وقشىلاردىڭ ولەڭگە دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ، كوركەمسوز وقۋ شەبەرلىگىن، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ادەبي – تانىمدىق ساباق.
كورنەكى قۇرالدار. ينتەراكتيۆتى تاقتا. م. ماقاتايەۆ شىعارمالار جيناعى، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:
ءى. كۇي «سالتانات» ورىندايتىن سەيىتقوجين تالعات
1. جۇرگىزۋشى: الەم - دارحان، سايالاڭدار،
بارىڭە دە ورىن بار،
قورعان ەمەس، سالتاناتتى
ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ
سەندەر تاتۋ بولىڭدار! – دەپ
جىرلاپ وتكەن اقىن م. ماقاتايەۆ 1931 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. تۋما دارىن مۇقاعاليدىڭ ءومىر مەكتەبى قاراسازدا باستالىپ، ءوزى سۇيگەن الماتىسىندا اياقتالعان ەدى. قازاق پوەزياسىندا سىرشىلدىعىمەن، شىنشىلدىعىمەن جاڭا جىرلار جازىپ، «ءحانتاڭىرى مۇزبالاعى» اتانعان م. ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 80 جىل. وزىنە دەيىنگى قازاق جىرىنان ءنار العان ماقاتايەۆ ولەڭى تۇتاستاي العاندا ءبىر ءداۋىردىڭ شىنايى بەت - بەينەسىن، سىرشىل جۇرەگىن، ادامزاتقا دەگەن اڭسارىن جىرلايدى. ول – م. ماقاتايەۆتىڭ ءوز بەينەسى، ءوز تانىمى. سەبەبى، اقىن ءوز سوزىندە: «مەنى ءوز ولەڭدەرىمنەن ءبولىپ قاراماۋىڭىزدى وتىنەمىن»، - دەگەن بولاتىن.
ءىى. «مەنىڭ انكەتام» ولەڭ وقىلادى. قازىبەك تولەگەن، مامىتبەكوۆ رۋسلان
2. جۇرگىزۋشى:
«مەنى سوزگە، جىرعا ۇيرەتكەن، حالىق سۇيۋگە تاربيەلەگەن - اجەم» - دەيدى اقىن. م. ماقاتايەۆ – دراماتۋرگ، ساتيريك، پۋبليسيست، جازۋشى، ۇستاز، جۋرناليست. ونىڭ «ارمىسىڭدار دوستار»، «قارلىعاشىم كەلدىڭ بە؟»، «ماۆر»، «داريعا جۇرەك»، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، «شۋاعىم مەنىڭ»، «ءومىر - داستان»، «امانات»، ت. ب. كوپتەگەن ولەڭدەرى.
ءىىى. «مەن – داعى ولەڭ جازبايمىن» نۇركييەۆ تولەگەن.
«و، تۋعان ەل» بايتورييەۆا گۇلجاينا
«قازاق جەرى»
ءى جۇرگىزۋشى:
«مۇقاعالي پوەزياسى – تاڭعى شىقتاي ءمولدىر، سىرلى، مۇڭلى پوەزيا» - دەيدى مۇقاعالي جايىندا اقىن اپايىمىز فاريزا وڭعارسىنوۆا.
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي،
قىز دا بولسام مەن ساعان مۇڭ شاعامىن،- دەپ مۇقاعالي فاريزا وڭعارسىنوۆاعا جانىن جەگەن قايعىنى جىرمەن جەتكىزگەن.
ءان: «فاريزا قىز» ابيىربەك تىنالييەۆ. ءۇن تاسپا.
ءىى. جۇرگىزۋشى:
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
يا، وسىناۋ قاراپايىم قارا ولەڭدە قانشا قۇندىلىق، قانشا ۇلىلىق جاتىر دەسەڭىزشى! ءسىرا، مۇقاعالي اعامىز «ەلىم ماعان نە بەرەدى دەپ ەمەس، مەن ەلىمە نە بەرەمىن» دەپ ءومىر سۇرگەن سياقتى.
«ءۇش باقىتىم» ابدۋشۋكۋروۆا اينۇر.
«ەلىم باردا» اياپبايەۆ تالعات.
ءى. جۇرگىزۋشى:
انا - ءومىر سىيلاۋشى، بالا – باعبانشىسى. ارۋلار – اسىل جارلار، ەر ازامات تاعدىرىنىڭ يەگەرلەرى، تاربيەشىسى. اكە مەن اناعا دەگەن ماحاببات، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى جىردىڭ التىن ارقاۋى.
«اكە» كەڭەسوۆ ايدوس
«شەشە، سەن باقىتتىسىڭ» سادىقوۆا تولقىناي
«قىزدارعا» مامىتبەكوۆ رۋسلان
ءىى. جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي قويناۋىنا تالاي سىر بۇككەن سايىن دالاعا، ونىڭ سىلدىراپ اققان سۋىنا، سامال جەلىنە، ماقپال تۇنىنە بالا كەزدەن – اق عاشىق بولىپ وسسە كەرەك العان اسەرىن ولەڭىنە ورە بىلگەن.
«سۇيەمىن وسكەن وتانىم» كاديروۆا گۇلجاينا
«قاراسازىم» قازىبەك تولەگەن.
ءان «سارجايلاۋ» قوجاحمەتوۆا ايعانىم، ابدۋشۋكۋروۆا اينۇر.
ءى جۇرگىزۋشى:
ءارى اقىن، ءارى جازۋشى ولمەس، وشپەس، ماڭگىلىك تاقىرىپتى سىرت اينالىپ وتپەگەن شىعار. مۇقاعالي دا وسى ماحاببات تاقىرىبىنا مولىنان قالام تارتقان. وعان «ماحاببات ديالوگى» دا دالەل بولا الادى.
«ماحاببات ديالوگى» دۇيسەنوۆا مەرۋەرت، اسقار ۇلى نۇرلان.
«ماحاببات بەيۋاقىتتا تابىسپايدى» التايەۆا نازىم.
ءان: «ەڭسەم مەنىڭ» اسقار ۇلى نۇرلان.
ءىى. جۇرگىزۋشى:
سابيگە دەگەن مەيىرىم، اكەلىك ماحاببات، ونىڭ قايعى – مۇڭسىز ءوسۋى، ۇيقىسى بۇزىلماۋى ءۇشىن قام - قارەكەت. ەستى بالانىڭ اتا اقىلىن تىڭدايتىندىعى، اقىلدى، پاراساتتى بولىپ وسەتىندىگى، ۇلكەن الدىنداعى يناباتتى، ىزەت پەن قۇرمەتتى ساقتايتىندىعى كەلەسى تىڭدايتىن اننەن كورىنەدى.
«توقتا، بوتام، اتاڭ كەلەدى ارتىڭدا»
ءان. «ءسابي بولعىم كەلەدى» وقۋشىلار
قورىتىندى:
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. مۇقاعاليدى عاسىردا ءبىر تۋاتىن، ۇلكەن قاناتى بار، ادامنىڭ كوزى تالاتىن بيىكتە عانا سامعايتىن الىپ قۇسقا تەڭەۋگە بولادى. مۇنداي الىپ قۇستار جەرگە ءار قونعان سايىن، قاناتىنىڭ ءبىر قاۋىرسىنىن وڭدىرماي سىندىرىپ الىپ، قۇيزەلەدى. ءبىراق تىنىشتالۋدىڭ ورنىنا سول اسپاندا الا – الماعان ءوشى بارداي بۇكىل كۇش - قايراتىن بيىككە جيناپ، كەلەسى جولى ودان دا بيىككە ۇشادى.
قاراساز، قارا شالعىن ولەڭدە ءوستىم،
جىر جازسام، وعان جۇرتىم ەلەڭدەستىڭ.
ولسە ولەر مۇقاعالي ماقاتايەۆ،
ولتىرە الماس الايدا ونى ەشكىم، - دەپ اقىننىڭ ءوزى ايتقانداي مۇقاعالي مۇرالارى ەشقاشاندا ولمەك ەمەس.
كۇي.
لاي سۋ شايمايتىن ارىم بار،
داۋىلدان قورىقپاس جانىم بار،- دەپ وتكەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ حالقىن ءسۇيدى، حالىق اقىندى ءسۇيدى.
ساباقتىڭ ماقساتى. وقۋشىلاردى وتاندى سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە،تابيعاتتى ايالاۋعا، كىشىپەيىلدىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ولەڭدى، ونەردى، سەزىمدى باعالاۋعا تاربيەلەۋگە.
دامىتۋشىلىق: وقشىلاردىڭ ولەڭگە دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ، كوركەمسوز وقۋ شەبەرلىگىن، ىزدەنىمپازدىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ادەبي – تانىمدىق ساباق.
كورنەكى قۇرالدار. ينتەراكتيۆتى تاقتا. م. ماقاتايەۆ شىعارمالار جيناعى، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:
ءى. كۇي «سالتانات» ورىندايتىن سەيىتقوجين تالعات
1. جۇرگىزۋشى: الەم - دارحان، سايالاڭدار،
بارىڭە دە ورىن بار،
قورعان ەمەس، سالتاناتتى
ءساندى ساراي سوعىڭدار.
ەي، ادامدار، سەندەر تاتۋ
سەندەر تاتۋ بولىڭدار! – دەپ
جىرلاپ وتكەن اقىن م. ماقاتايەۆ 1931 جىلى الماتى وبلىسىنىڭ نارىنقول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. تۋما دارىن مۇقاعاليدىڭ ءومىر مەكتەبى قاراسازدا باستالىپ، ءوزى سۇيگەن الماتىسىندا اياقتالعان ەدى. قازاق پوەزياسىندا سىرشىلدىعىمەن، شىنشىلدىعىمەن جاڭا جىرلار جازىپ، «ءحانتاڭىرى مۇزبالاعى» اتانعان م. ماقاتايەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 80 جىل. وزىنە دەيىنگى قازاق جىرىنان ءنار العان ماقاتايەۆ ولەڭى تۇتاستاي العاندا ءبىر ءداۋىردىڭ شىنايى بەت - بەينەسىن، سىرشىل جۇرەگىن، ادامزاتقا دەگەن اڭسارىن جىرلايدى. ول – م. ماقاتايەۆتىڭ ءوز بەينەسى، ءوز تانىمى. سەبەبى، اقىن ءوز سوزىندە: «مەنى ءوز ولەڭدەرىمنەن ءبولىپ قاراماۋىڭىزدى وتىنەمىن»، - دەگەن بولاتىن.
ءىى. «مەنىڭ انكەتام» ولەڭ وقىلادى. قازىبەك تولەگەن، مامىتبەكوۆ رۋسلان
2. جۇرگىزۋشى:
«مەنى سوزگە، جىرعا ۇيرەتكەن، حالىق سۇيۋگە تاربيەلەگەن - اجەم» - دەيدى اقىن. م. ماقاتايەۆ – دراماتۋرگ، ساتيريك، پۋبليسيست، جازۋشى، ۇستاز، جۋرناليست. ونىڭ «ارمىسىڭدار دوستار»، «قارلىعاشىم كەلدىڭ بە؟»، «ماۆر»، «داريعا جۇرەك»، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، «شۋاعىم مەنىڭ»، «ءومىر - داستان»، «امانات»، ت. ب. كوپتەگەن ولەڭدەرى.
ءىىى. «مەن – داعى ولەڭ جازبايمىن» نۇركييەۆ تولەگەن.
«و، تۋعان ەل» بايتورييەۆا گۇلجاينا
«قازاق جەرى»
ءى جۇرگىزۋشى:
«مۇقاعالي پوەزياسى – تاڭعى شىقتاي ءمولدىر، سىرلى، مۇڭلى پوەزيا» - دەيدى مۇقاعالي جايىندا اقىن اپايىمىز فاريزا وڭعارسىنوۆا.
جىگىتىنەن قازاقتىڭ دوس تابا الماي،
قىز دا بولسام مەن ساعان مۇڭ شاعامىن،- دەپ مۇقاعالي فاريزا وڭعارسىنوۆاعا جانىن جەگەن قايعىنى جىرمەن جەتكىزگەن.
ءان: «فاريزا قىز» ابيىربەك تىنالييەۆ. ءۇن تاسپا.
ءىى. جۇرگىزۋشى:
ەڭ ءبىرىنشى باقىتىم - حالقىم مەنىڭ،
سوعان بەرەم ويىمنىڭ التىن كەنىن.
ول بار بولسا، مەن بارمىن، قور بولمايمىن،
قىمباتىراق التىننان نارقىم مەنىڭ.
يا، وسىناۋ قاراپايىم قارا ولەڭدە قانشا قۇندىلىق، قانشا ۇلىلىق جاتىر دەسەڭىزشى! ءسىرا، مۇقاعالي اعامىز «ەلىم ماعان نە بەرەدى دەپ ەمەس، مەن ەلىمە نە بەرەمىن» دەپ ءومىر سۇرگەن سياقتى.
«ءۇش باقىتىم» ابدۋشۋكۋروۆا اينۇر.
«ەلىم باردا» اياپبايەۆ تالعات.
ءى. جۇرگىزۋشى:
انا - ءومىر سىيلاۋشى، بالا – باعبانشىسى. ارۋلار – اسىل جارلار، ەر ازامات تاعدىرىنىڭ يەگەرلەرى، تاربيەشىسى. اكە مەن اناعا دەگەن ماحاببات، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى جىردىڭ التىن ارقاۋى.
«اكە» كەڭەسوۆ ايدوس
«شەشە، سەن باقىتتىسىڭ» سادىقوۆا تولقىناي
«قىزدارعا» مامىتبەكوۆ رۋسلان
ءىى. جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي قويناۋىنا تالاي سىر بۇككەن سايىن دالاعا، ونىڭ سىلدىراپ اققان سۋىنا، سامال جەلىنە، ماقپال تۇنىنە بالا كەزدەن – اق عاشىق بولىپ وسسە كەرەك العان اسەرىن ولەڭىنە ورە بىلگەن.
«سۇيەمىن وسكەن وتانىم» كاديروۆا گۇلجاينا
«قاراسازىم» قازىبەك تولەگەن.
ءان «سارجايلاۋ» قوجاحمەتوۆا ايعانىم، ابدۋشۋكۋروۆا اينۇر.
ءى جۇرگىزۋشى:
ءارى اقىن، ءارى جازۋشى ولمەس، وشپەس، ماڭگىلىك تاقىرىپتى سىرت اينالىپ وتپەگەن شىعار. مۇقاعالي دا وسى ماحاببات تاقىرىبىنا مولىنان قالام تارتقان. وعان «ماحاببات ديالوگى» دا دالەل بولا الادى.
«ماحاببات ديالوگى» دۇيسەنوۆا مەرۋەرت، اسقار ۇلى نۇرلان.
«ماحاببات بەيۋاقىتتا تابىسپايدى» التايەۆا نازىم.
ءان: «ەڭسەم مەنىڭ» اسقار ۇلى نۇرلان.
ءىى. جۇرگىزۋشى:
سابيگە دەگەن مەيىرىم، اكەلىك ماحاببات، ونىڭ قايعى – مۇڭسىز ءوسۋى، ۇيقىسى بۇزىلماۋى ءۇشىن قام - قارەكەت. ەستى بالانىڭ اتا اقىلىن تىڭدايتىندىعى، اقىلدى، پاراساتتى بولىپ وسەتىندىگى، ۇلكەن الدىنداعى يناباتتى، ىزەت پەن قۇرمەتتى ساقتايتىندىعى كەلەسى تىڭدايتىن اننەن كورىنەدى.
«توقتا، بوتام، اتاڭ كەلەدى ارتىڭدا»
ءان. «ءسابي بولعىم كەلەدى» وقۋشىلار
قورىتىندى:
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى. مۇقاعاليدى عاسىردا ءبىر تۋاتىن، ۇلكەن قاناتى بار، ادامنىڭ كوزى تالاتىن بيىكتە عانا سامعايتىن الىپ قۇسقا تەڭەۋگە بولادى. مۇنداي الىپ قۇستار جەرگە ءار قونعان سايىن، قاناتىنىڭ ءبىر قاۋىرسىنىن وڭدىرماي سىندىرىپ الىپ، قۇيزەلەدى. ءبىراق تىنىشتالۋدىڭ ورنىنا سول اسپاندا الا – الماعان ءوشى بارداي بۇكىل كۇش - قايراتىن بيىككە جيناپ، كەلەسى جولى ودان دا بيىككە ۇشادى.
قاراساز، قارا شالعىن ولەڭدە ءوستىم،
جىر جازسام، وعان جۇرتىم ەلەڭدەستىڭ.
ولسە ولەر مۇقاعالي ماقاتايەۆ،
ولتىرە الماس الايدا ونى ەشكىم، - دەپ اقىننىڭ ءوزى ايتقانداي مۇقاعالي مۇرالارى ەشقاشاندا ولمەك ەمەس.
كۇي.
لاي سۋ شايمايتىن ارىم بار،
داۋىلدان قورىقپاس جانىم بار،- دەپ وتكەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ حالقىن ءسۇيدى، حالىق اقىندى ءسۇيدى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سەزىم مۇشەلەرى. كوز – كورۋ مۇشەسى.
-
1) بىلىمدىلىك: قازاق تىلىندەگى قوسىمشالاردىڭ ءتۇبىر سوزگە جالعانۋ زاڭدىلىقتارى تۋرالى ۇعىمدارىن دامىتۋ، جۇرناق پەن جالعاۋدىڭ اتقاراتىن قىزمەتىن تانىتۋ؛
