ارۋ قىزدار بايقاۋى (8 ناۋرىز سەناريي)
تاقىرىبى: ارۋ قىزدار بايقاۋى
ماقساتى:
1. قىزداردى حالقىمىزدىڭ ىزگى قاسيەتتەرى: يماندىلىق، يناباتتىلىق، ىزەتتىلىك، ىسمەرلىك ت.ب. نەگىزىندە تاربيەلەۋ.
2. ءار قىز بالانى پاراساتتى، جان – جاقتى ءبىلىمدى بولۋعا، اسەمدىك، سۇلۋلىق الەمىن تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ. تابيعات سىيلاعان قاسيەتتەرىنىڭ اشىلۋىنا كومەكتەسۋ.
بايقاۋدىڭ شارتتارى تومەندەگىدەي:
1. «مەن قازاقتىڭ قىزىمىن» تانىستىرۋ
(قاتىسۋشىلار وزدەرىن وسى سوزبەن، ولەڭمەن، انمەن تانىستىرادى)
2. «قىز ەركەم – كەستەسىمەن كوركەم»
(ءار قىز ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءبىر ىسمەرلىك ونەرىن كورسەتەدى)
3. «قىزدى تاربيەلەگەن – ۇلتتى تاربيەلەيدى»
(قىز بالا تاربيەسىنە بايلانىستى دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ)
4. «ونەر»
(ءان ايتۋ، بي بيلەۋ، كۇي تارتۋ)
5. «سۇلۋلىق سىرى»
(مۋزىكا ىرعاعىمەن ساندىك كيىم جانە شاش ۇلگىسىن كورسەتۋ)
6. «زەردەلىنىڭ ويى وزىق»
(لەزدىك سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
ءار سىنىپتان ءبىر ۇمىتكەردەن قاتىسۋى قاجەت.
قۇرمەتتى انالار، ۇستاز انالار، بويجەتكەن ارۋلار، ءبۇلدىرشىن قىزدار! سىزدەردى كوكتەمنىڭ ەڭ العاشقى مەرەكەسى 8 ناۋرىز حالىقارالىق ايەلدەر مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! قازاق قىزى دەسە اشىق، ءبىراق جۇزىندە ۇياڭدىق بار، ادەپتى، يناباتتى جان ەلەستەيدى. بۇگىندە سول ادەپتى دە ادەمى، يناباتتى دا مەيىرىمدى ارۋ قىزدارىمىز سىنعا تۇسكەلى تۇر. «ارۋ قىزدار – 2012» بايقاۋىنا قوش كەلدىڭىزدەر!.
ۋا، حالايىق، حالايىق،
مۇندا نازار سالايىق.
رۇقسات بولسا باستايىق!
مىڭ بۇرالعان ارۋلار اڭداپ باسىپ،
كەلەدى مىنە ورتاعا تولقىپ تاسىپ
ارۋلارىن سىيلاعان، حالقىم مەنىڭ،
كوڭىلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق!
(ارۋلار ورتاعا شىعادى)
ال، حالايىق، ارۋلارعا تامسانايىق،
قىز قىلىقتى دەگەنگە ءان سالايىق.
اتىنا زاتى ساي ارۋلارعا
تاعى دا ءبىر قول سوعىپ قارسى الايىق.
ۋا، ارۋلار، ارۋلار! ەشكىمىڭ جوق الالار.
ارۋ بولۋ ۇلكەن سىن، ونى قازىڭ باعالار. – دەپ ءادىل – قازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1. تايپاقوۆا س.م. – مەكتەپ ديرەكتورى
2. ايتجانوۆا ز.ە. – ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى
3. قالماعامبەتوۆ ا.ە. – كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى
4. تابيمبايەۆا م.ي. – تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
5. بايقاتوۆ ا.م. – بەينەلەۋ ونەرى ءپانى ءمۇعالىمى
جۇرگىزۋشى:
بويجەتكەن ارۋلار كەلىپ جەتتى تانىتۋعا،
بويىنداعى بار دارىندى دارىتۋعا.
قورىقپاستان ساحناعا كەلىپ جەتتى،
ادەپپەن، ىزەتپەنەن تانىسۋعا.
بۇل سايىستا ۇزەڭگى قاعىستىرىپ،
كورەيىك، ارۋ قىزداردى جارىستىرىپ.
بۇل زالدا بىلەتىن بار، بىلمەيتىن بار،
ءاربىر ارۋ كورسىن ءوزىن تانىستىرىپ.
بايقاۋدىڭ ءى كەزەڭى «مەن قازاقتىڭ قىزىمىن».
تانىستىرۋ ءبولىمى بويىنشا ارۋ قىزدارىمىز وزدەرىن وسى سوزبەن باستاپ، ولەڭمەن، انمەن تانىستىرادى.
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ونەرى ورگە جۇزەر، تاڭعالماڭىز!
تالانتى تالماي ۇشار، تاڭعالماڭىز!
تاڭعاجايىپ الەمى - ونەر اتى،
شارپىپ ءوتسىن لەبىمەن، تاڭعالماڭىز!
ارۋلارىمىز كورەرمەندەردى قولونەرلەرىمەن تاڭعالدىرۋعا اسىعادى.
بايقاۋدىڭ ءىى كەزەڭى «قىز ەركەم – كەستەسىمەن كوركەم»
بۇل كەزەڭدە ءار ارۋ قىز ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءبىر ىسمەرلىك ونەرىن كورسەتەدى جانە قالاي جاسالعانى تۋرالى اڭگىمەلەيدى
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ءپىر تۇتقان ادامدىقتى، ادالدىقتى،
كوركىمەن تاڭ قالدىرعان تامام جۇرتتى.
قىزداردىڭ قىلىعىمەن ءومىر قىزىق،
قىزداردىڭ عۇمىرىمەن زامان قۇتتى – دەگەندەي بايقاۋدىڭ ءىىى كەزەڭى «قىزدى تاربيەلەگەن – ۇلتتى تاربيەلەيدى» دەپ اتالادى.
بۇل كەزەڭدە قىز بالا تاربيەسىنە بايلانىستى دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ بويىنشا ارۋلارىمىز سىنعا تۇسەدى
1. «قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي»
بۇل تەڭەۋ قىز بالانىڭ ۇقىپتىلىعىن، شەبەرلىگىن كورسەتەدى. وزدەرىنە ءتان نازىكتىلىگىمەن، سۇيكىمدىلىگىمەن، سىرتقى جانە ىشكى سىمباتتىلىعىمەن ەرەكشە ەكەندىگىن ايتقان
2.«قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە – جەردىڭ كوركى»
ءبىزدىڭ حالقىمىزدا «قىز» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادەمىلىكتىڭ، جان-جاقتى سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە قولدانىلادى. قىز بالانى گۇلگە تەڭەپ، كورىكتى بولاتىنىن اڭعارتادى. «ەلدىڭ كوركى» دەپ قىز بالانىڭ ايرىقشا ادەپتىلىگىنە كوڭىل ءبولىپ، ولاردىڭ جۇرەگىن جىلىلىققا بولەپ، جاندارىن جامانشىلىقتان الاستاپ وسىرگەن.
قىز بالانىڭ سۇيكىمدىلىگىنەن، جانىنىڭ نازىكتىلىگىنەن شىققان سوزدەر.
3.«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»
قىز بالا تاربيەسىنە اتا-انا عانا ەمەس، كورشى-قولاڭ، تۋعان-تۋىس، اۋىل-ايماق بولىپ سەرگەكتىكپەن قارايتىن بولعان.
4.«بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما».
قىز بالا ءۇشىن وتىرىك ايتۋ، ۇرلىق ىستەۋ جانە قاتىگەزدىك، قۋلىق-سۇمدىق دەگەن جات قاسيەت ەكەنىن ايتىپ، وتىرىك ورگە باستىرمايدى، ەشكىمگە قيانات جاساما دەپ ادالدىققا تاربيەلەپ وتىرعان. تاربيەنىڭ بۇل ءتۇرىنىڭ اسەرى سول قىز بالانىڭ ءومىر جولىن دۇرىس تاڭداۋىنا زور ىقپالى بولعان.
5.«شەشە كورگەن تون پىشەر»
حالقىمىز قىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن. قىز بالاعا 5 – 6 جاسىنان-اق اپا-جەڭگەلەرى، شەشەسى مەن اجەسى ءۇي شارۋاسىن جۇرگىزۋدى (ءۇي سىپىرۋ، توسەك جيناۋ، ىدىس-اياق جۋۋ، اس ءپىسىرۋ، مال ساۋۋ)، ويۋ ويىپ، ورنەك، كەستە توقۋدى ۇيرەتە باستاعان.
قىز بالا تاربيەسىندە شەشەنىڭ ورنىن ەرەكشە باعالاعان.
قىز بالانىڭ ءار ىسكە تالاپتى دا العىرلىعىنان، ونەر-بىلىمگە بەيىم تۇراتىن سەرگەكتىگىنەن شىققان سوزدەر.
6. «قىز جات جۇرتقا جاراتىلعان»
قىزداردى تۇرمىستىق مۇلىكتەردى دايارلاۋعا: ءجۇن ءتۇتۋ، ءجىپ ءيىرۋ، شەكپەن توقۋ، كەستە تىگۋ، قۇراق قۇراۋ، ويۋلاپ كيىز باسۋ، كىلەم توقۋ، ارقان ەسى، كورپە كوكتەۋ، ت.ب. ونەرلەرىن قىز بالالار بوگدە بوساعاعا بارماي تۇرىپ-اق ۇيرەتكەن. وسىنداي ەڭبەككە باۋلۋ ناتيجەسىندە جانۇيا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمدەرىنە بويلارىن ۇيرەتىپ، پسيحولوگيالىق جاعىنان وتاۋ تىگۋگە دايارلاي باستاعان.
7.«قىزىم – ۇيدە، قىلىعى – تۇزدە»
حالقىمىزدىڭ تاربيەسىندە قىزداردىڭ ەرسى قىلىقتارى مەن ارەكەتتەرىنە ۇلكەندەر تىيىم جاساپ وتىرعان، سىپايىلىققا، جاراسىمدى مىنەز-قۇلىققا تاربيەلەگەن. دورەكىلىككە، مەنمەنشىلدىككە، ادەپسىزدىككە بارۋدان ساقتاپ وتىرعان.
ءادىلقازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
كەدەيمىن دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىڭدا
ونەرلىنىڭ ىرىسى
جارقىراپ جاتىر جولىندا.
سايىستا ءان سالايىق، بي بيلەيىك،
ونەرمەن ورگە باسىپ كىدىرمەيىك.
ءىV كەزەڭ «ونەر» بۇل كەزەڭدە ارۋلاردىڭ ونەرى تاماشالانادى
(ءان ايتۋ، بي بيلەۋ، كۇي تارتۋ)
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ادامنىڭ سىرتقى تۇرىنە، كيىمىنە قاراپ تا قانداي ادام ەكەندىگىن ايىرۋعا بولادى. قازىرگى تالعامعا، ءوزىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ەستەتيكالىق تالعامىنا ساي جاراسىمدى كيىنگەن، سىپايى دا ۇلگىلى قىلىعىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن قىزداردى كورگەندە كوڭىلىڭ تولادى. «جاستىقتىڭ ءوزى جاستىعىمەن ادەمى» دەگەن بار ەمەس پە؟ جاس قىزداردىڭ وزدەرى-اق قىردىڭ قىزىل گۇلىندەي ادەمى عوي. تابيعات بەرگەن كوركى – جاستىعىنان ارتىق نە بار؟
قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى،
اي كوركى بيىكتەرگە تالاسادى.
بولماسا سۇلۋ قىز، ارۋ ايەل
تابىنىپ ەركىندىكپەن ساناسادى –دەپ، ارۋلارىمىز ساندىك كيىم ۇلگىسىن كورسەتسە
سۇلۋ قىزدار، ارۋ قىزدار
شاشتى كەسپەي كۇتىپ ونى قاراڭدار.
قىزدىڭ كوركى شاش ەكەنىن ءتۇسىنىپ،
ءورىپ قويىپ شاش ۇلگىسىن جاساڭدار، - دەپ ارۋلارىمىز شاش ۇلگىسىن كورسەتەدى. ولاي بولسا «سۇلۋلىق سىرى» كەزەڭىندە ارۋلارىمىز مۋزىكا ىرعاعىمەن ساندىك كيىم جانە شاش ۇلگىسىن كورسەتۋ بويىنشا سىنعا تۇسەدى.
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
«ءا» دەگەنشە سوڭعى سايىسىمىزعا دا كەلىپ جەتتىك. «زەردەلىنىڭ ويى وزىق» – دەپ، اتالاتىن بۇل كەزەڭدە. ءار ارۋعا 10 سۇراقتان قويىلادى. 1 مينۋت ىشىندە 10 سۇراققا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. 1 دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
VI «زەردەلىنىڭ ويى وزىق»
(لەزدىك سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
1ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. قوزى كورپەشتىڭ سەرىگى؟ (بايان سۇلۋ)
2. انانىڭ اناسى سىزگە كىم بولادى؟ (ناعاشى اجە)
3. ەتتەن جاسالاتىن تاعام؟ (بەسبارماق).
4. قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى كىم؟ (ن.نازاربايەۆ)
5. قازاقستاننىڭ بۇلبۇل ءانشىسى اتاعىنا يە بولعان ءانشى انامىز؟ (ب. تولەگەنوۆا).
6.اباي قۇنانبايەۆتىڭ اناسى؟ (ۇلجان)
7. ءبىلىم، وقۋ، جازۋدى ۇيرەتۋشى ادام؟ (ۇستاز).
8. «فاريزا، فاريزاجان فاريزا قىز» كىمنىڭ ولەڭى (مۇقاعالي)
9.قوشاقاننىڭ اناسى؟ (قوي).
10. قىز بالا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
2ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. تولەگەننىڭ سەرىگى؟ (جىبەك)
2. انانىڭ ءسىڭلىسى سىزگە كىم بولادى؟ (ناعاشى اپا)
3. سۇتتەن جاسالاتىن تاعام؟ (كوجە، ايران، ىرىمشىك،قايماق،ماي).
4. اللادا نە جوق؟ (باۋىر)
5. قازاقستاننىڭ ايگىلى اقىنى، ءارى جەرلەس انامىز؟ (ا.باقتىگەرەيەۆا).
6. ايگىلى كۇيشى – انامىز؟ (دينا نۇرپەيىسوۆا).
7. ناۋقاس ادامدارعا كومەك بەرۋشى، ەمدەۋشى ادام؟ (دارىگەر).
8. ءانشى مادينا … (ەرالييەۆا)
9. تاي، قۇلىننىڭ اناسى؟ (بيە).
10. انا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
3ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. ەڭلىكتىڭ سەرىگى؟ (كەبەك)
2. انانىڭ قىزى سىزگە كىم بولادى؟ (اپكە)
3. قامىردان جاسالاتىن تاعام؟ (باۋىرساق، نان).
4. «انا ءتىلى – ارىڭ بۇل»كىمنىڭ ولەڭى؟ (ق. مىرزا ءالي)
5. قازاقستاندىق ايگىلى ءبيشى انامىز؟ (ش. جيەنقۇلوۆا).
6. اباي قۇنانبايەۆتىڭ اجەسى؟ ( زەرە).
7. اس ءپىسىرۋشى مامان ادام؟ (اسپاز).
8. ءانشى ناعيما… (ەسقالييەۆا)
9. بوتانىڭ اناسى؟ (تۇيە).
10. بالا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
4ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. مويىنعا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم (القا)
2. اپا ءسىڭلىنىڭ بالالارى (بولە)
3.قازاق ايەلدەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارى؟ (سىرعا،بىلەزىك، جۇزىك، ساقينا، شولپى، القا، قاپسىرما، شاشباۋ، بويتۇمار، تۇيرەۋىش، بەلبەۋ).
4. ويۋ ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرىن اتا؟ (قوشقار ءمۇيىز، ارقار، سىڭار، وركەش، ءتورتقۇلاق، تۇيەتابان، قوس القا، سىڭار).
5. اققۋدا نە جوق؟ (ءسۇت)
6.اباي قۇنانبايەۆتىڭ اناسى؟ (ۇلجان).
7. «مەن قازاقپىن» پوەماسىنىڭ اۆتورى (ج.مولداعالييەۆ)
8. ءانشى تامارا… (اسار)
9.ەشكىنىڭ ءتولى ؟ (لاق).
10. قىز تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
5ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. سۇتتەن جاسالاتىن تاعامدار (قىمىز، شۇبات، ايران، قايماق، ماي، سۇزبە، كوجە، قويىرتپاق، شالاپ، بوزا، ىركىت، ىرىمشىك، قۇرت، جەنت، مالتا)
2. كيەلى قۇس (اققۋ)
3.تىگىنشى قۇرالى ( ينە)
4. «ءۇش باقىتىم» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ (مۇقاعالي)
5. قازاقتىڭ ءدىني مەيرامى ( قۇربان ايت، ورازا ايت)
6. تىرشىلىك يەلەرىنىڭ موتورى (جۇرەك)
7. كوزدىڭ سۋى (جاس)
8. اق ءسۇت بەرگەن انالاردىڭ اناسى (اجە)
9. قوبىلاندىنىڭ جارى ( قۇرتقا)
10. ەڭ زور بايلىق (دەنساۋلىق)
6-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. اس اتاسى (نان)
2. اناڭنىڭ باۋىرلارى (ناعاشى)
3. «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى كىم؟ (س.نازاربايەۆا)
4. جيرەنشەنىڭ ايەلى (قاراشاش)
5. «ءتورت انا» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ (م.شاحانوۆ)
6. كيىز ءۇي جيھازىن اتا (كەبەجە، ابدىرا، كەرەۋەت، جاستاعىش،جۇك اياق، تۇس كيىز، كىلەم)
7. جارعا تۇتىلاتىن زات (كىلەم)
8. جىلقىدا نە جوق (ءوت).
9. ءانشى روزا … ( رىمبايەۆا)
10. تار قونىشتى، وكشەسىز جەڭىل اياق كيىم (ءماسى)
6-شى كەزەڭ بويىنشا ارۋلارىمىزدىڭ ۇپايلارى.
ەندى ءادىلقازى القالارىنان بارلىق ۇپاي ساندارىن ساناپ، جەڭىمپازداردى انىقتاۋلارىن سۇرايمىز. ۇپاي ساندارى ءازىر بولعانشا كەزەكتى انگە بەرەلىك.
«قىزدار - اي» ءانى. ورىندايتىن جولدىعۋلوۆ سىرىم
قورىتىندى ءسوز ءادىلقازى القالارىنا بەرىلەدى، ماراپاتتاۋ ءراسىمى.
VII قورىتىندى:
قىز بالانى ىزەتتى، يناباتتى اسىل جان ەتىپ، ىسىنە كوركى ساي تاربيەلەۋ، قىز سىيلاۋ حالقىمىزدىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەت، ولاردىڭ اينالاداعى ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاساي بىلۋىنە كوڭىل بولە وتىرىپ، ولارعا نازىكتىك پەن سۇيكىمدىلىك قاسيەتتەرىن بەرە بىلگەن.
«قىز ەمەس قىزدىڭ اتى قىزىل التىن،
كورىنەر تولعان ايداي ءجۇزى جارقىن،
ۇلكەننىڭ الدىن وراپ ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن» - دەگەندەي، قىزدارىمىز اپالارىنىڭ ونەگەلى ىستەرىن ءوز بويلارىنا دارىتىپ وسسە ەكەن دەيمىز. قىزدارىمىز اتا-بابالارىمىزدىڭ ىقىلىم زاماننان كەلە جاتقان ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرىپ سوندىرمەي جالعاستىراتىن ونەرلى دە يبالى بوپ وسسە دەيمىز.
وسىمەن بايقاۋىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. ارۋ قىزدارىمىزعا راحمەت ايتامىز. مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن!
بقو، شىڭعىرلاۋ اۋدانى
ا.تيحونەنكو اتىنداعى ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى
ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
جەكەنوۆا اكمارال كاناتبايەۆنا
ماقساتى:
1. قىزداردى حالقىمىزدىڭ ىزگى قاسيەتتەرى: يماندىلىق، يناباتتىلىق، ىزەتتىلىك، ىسمەرلىك ت.ب. نەگىزىندە تاربيەلەۋ.
2. ءار قىز بالانى پاراساتتى، جان – جاقتى ءبىلىمدى بولۋعا، اسەمدىك، سۇلۋلىق الەمىن تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ. تابيعات سىيلاعان قاسيەتتەرىنىڭ اشىلۋىنا كومەكتەسۋ.
بايقاۋدىڭ شارتتارى تومەندەگىدەي:
1. «مەن قازاقتىڭ قىزىمىن» تانىستىرۋ
(قاتىسۋشىلار وزدەرىن وسى سوزبەن، ولەڭمەن، انمەن تانىستىرادى)
2. «قىز ەركەم – كەستەسىمەن كوركەم»
(ءار قىز ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءبىر ىسمەرلىك ونەرىن كورسەتەدى)
3. «قىزدى تاربيەلەگەن – ۇلتتى تاربيەلەيدى»
(قىز بالا تاربيەسىنە بايلانىستى دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ)
4. «ونەر»
(ءان ايتۋ، بي بيلەۋ، كۇي تارتۋ)
5. «سۇلۋلىق سىرى»
(مۋزىكا ىرعاعىمەن ساندىك كيىم جانە شاش ۇلگىسىن كورسەتۋ)
6. «زەردەلىنىڭ ويى وزىق»
(لەزدىك سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
ءار سىنىپتان ءبىر ۇمىتكەردەن قاتىسۋى قاجەت.
قۇرمەتتى انالار، ۇستاز انالار، بويجەتكەن ارۋلار، ءبۇلدىرشىن قىزدار! سىزدەردى كوكتەمنىڭ ەڭ العاشقى مەرەكەسى 8 ناۋرىز حالىقارالىق ايەلدەر مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! قازاق قىزى دەسە اشىق، ءبىراق جۇزىندە ۇياڭدىق بار، ادەپتى، يناباتتى جان ەلەستەيدى. بۇگىندە سول ادەپتى دە ادەمى، يناباتتى دا مەيىرىمدى ارۋ قىزدارىمىز سىنعا تۇسكەلى تۇر. «ارۋ قىزدار – 2012» بايقاۋىنا قوش كەلدىڭىزدەر!.
ۋا، حالايىق، حالايىق،
مۇندا نازار سالايىق.
رۇقسات بولسا باستايىق!
مىڭ بۇرالعان ارۋلار اڭداپ باسىپ،
كەلەدى مىنە ورتاعا تولقىپ تاسىپ
ارۋلارىن سىيلاعان، حالقىم مەنىڭ،
كوڭىلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق!
(ارۋلار ورتاعا شىعادى)
ال، حالايىق، ارۋلارعا تامسانايىق،
قىز قىلىقتى دەگەنگە ءان سالايىق.
اتىنا زاتى ساي ارۋلارعا
تاعى دا ءبىر قول سوعىپ قارسى الايىق.
ۋا، ارۋلار، ارۋلار! ەشكىمىڭ جوق الالار.
ارۋ بولۋ ۇلكەن سىن، ونى قازىڭ باعالار. – دەپ ءادىل – قازىلار القاسىمەن تانىس بولىڭىزدار.
1. تايپاقوۆا س.م. – مەكتەپ ديرەكتورى
2. ايتجانوۆا ز.ە. – ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى
3. قالماعامبەتوۆ ا.ە. – كاسىپوداق كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى
4. تابيمبايەۆا م.ي. – تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
5. بايقاتوۆ ا.م. – بەينەلەۋ ونەرى ءپانى ءمۇعالىمى
جۇرگىزۋشى:
بويجەتكەن ارۋلار كەلىپ جەتتى تانىتۋعا،
بويىنداعى بار دارىندى دارىتۋعا.
قورىقپاستان ساحناعا كەلىپ جەتتى،
ادەپپەن، ىزەتپەنەن تانىسۋعا.
بۇل سايىستا ۇزەڭگى قاعىستىرىپ،
كورەيىك، ارۋ قىزداردى جارىستىرىپ.
بۇل زالدا بىلەتىن بار، بىلمەيتىن بار،
ءاربىر ارۋ كورسىن ءوزىن تانىستىرىپ.
بايقاۋدىڭ ءى كەزەڭى «مەن قازاقتىڭ قىزىمىن».
تانىستىرۋ ءبولىمى بويىنشا ارۋ قىزدارىمىز وزدەرىن وسى سوزبەن باستاپ، ولەڭمەن، انمەن تانىستىرادى.
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ونەرى ورگە جۇزەر، تاڭعالماڭىز!
تالانتى تالماي ۇشار، تاڭعالماڭىز!
تاڭعاجايىپ الەمى - ونەر اتى،
شارپىپ ءوتسىن لەبىمەن، تاڭعالماڭىز!
ارۋلارىمىز كورەرمەندەردى قولونەرلەرىمەن تاڭعالدىرۋعا اسىعادى.
بايقاۋدىڭ ءىى كەزەڭى «قىز ەركەم – كەستەسىمەن كوركەم»
بۇل كەزەڭدە ءار ارۋ قىز ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءبىر ىسمەرلىك ونەرىن كورسەتەدى جانە قالاي جاسالعانى تۋرالى اڭگىمەلەيدى
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ءپىر تۇتقان ادامدىقتى، ادالدىقتى،
كوركىمەن تاڭ قالدىرعان تامام جۇرتتى.
قىزداردىڭ قىلىعىمەن ءومىر قىزىق،
قىزداردىڭ عۇمىرىمەن زامان قۇتتى – دەگەندەي بايقاۋدىڭ ءىىى كەزەڭى «قىزدى تاربيەلەگەن – ۇلتتى تاربيەلەيدى» دەپ اتالادى.
بۇل كەزەڭدە قىز بالا تاربيەسىنە بايلانىستى دانالىق سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ بويىنشا ارۋلارىمىز سىنعا تۇسەدى
1. «قىزدىڭ جيعان جۇگىندەي»
بۇل تەڭەۋ قىز بالانىڭ ۇقىپتىلىعىن، شەبەرلىگىن كورسەتەدى. وزدەرىنە ءتان نازىكتىلىگىمەن، سۇيكىمدىلىگىمەن، سىرتقى جانە ىشكى سىمباتتىلىعىمەن ەرەكشە ەكەندىگىن ايتقان
2.«قىز وسسە – ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە – جەردىڭ كوركى»
ءبىزدىڭ حالقىمىزدا «قىز» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادەمىلىكتىڭ، جان-جاقتى سۇلۋلىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە قولدانىلادى. قىز بالانى گۇلگە تەڭەپ، كورىكتى بولاتىنىن اڭعارتادى. «ەلدىڭ كوركى» دەپ قىز بالانىڭ ايرىقشا ادەپتىلىگىنە كوڭىل ءبولىپ، ولاردىڭ جۇرەگىن جىلىلىققا بولەپ، جاندارىن جامانشىلىقتان الاستاپ وسىرگەن.
قىز بالانىڭ سۇيكىمدىلىگىنەن، جانىنىڭ نازىكتىلىگىنەن شىققان سوزدەر.
3.«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»
قىز بالا تاربيەسىنە اتا-انا عانا ەمەس، كورشى-قولاڭ، تۋعان-تۋىس، اۋىل-ايماق بولىپ سەرگەكتىكپەن قارايتىن بولعان.
4.«بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما».
قىز بالا ءۇشىن وتىرىك ايتۋ، ۇرلىق ىستەۋ جانە قاتىگەزدىك، قۋلىق-سۇمدىق دەگەن جات قاسيەت ەكەنىن ايتىپ، وتىرىك ورگە باستىرمايدى، ەشكىمگە قيانات جاساما دەپ ادالدىققا تاربيەلەپ وتىرعان. تاربيەنىڭ بۇل ءتۇرىنىڭ اسەرى سول قىز بالانىڭ ءومىر جولىن دۇرىس تاڭداۋىنا زور ىقپالى بولعان.
5.«شەشە كورگەن تون پىشەر»
حالقىمىز قىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن. قىز بالاعا 5 – 6 جاسىنان-اق اپا-جەڭگەلەرى، شەشەسى مەن اجەسى ءۇي شارۋاسىن جۇرگىزۋدى (ءۇي سىپىرۋ، توسەك جيناۋ، ىدىس-اياق جۋۋ، اس ءپىسىرۋ، مال ساۋۋ)، ويۋ ويىپ، ورنەك، كەستە توقۋدى ۇيرەتە باستاعان.
قىز بالا تاربيەسىندە شەشەنىڭ ورنىن ەرەكشە باعالاعان.
قىز بالانىڭ ءار ىسكە تالاپتى دا العىرلىعىنان، ونەر-بىلىمگە بەيىم تۇراتىن سەرگەكتىگىنەن شىققان سوزدەر.
6. «قىز جات جۇرتقا جاراتىلعان»
قىزداردى تۇرمىستىق مۇلىكتەردى دايارلاۋعا: ءجۇن ءتۇتۋ، ءجىپ ءيىرۋ، شەكپەن توقۋ، كەستە تىگۋ، قۇراق قۇراۋ، ويۋلاپ كيىز باسۋ، كىلەم توقۋ، ارقان ەسى، كورپە كوكتەۋ، ت.ب. ونەرلەرىن قىز بالالار بوگدە بوساعاعا بارماي تۇرىپ-اق ۇيرەتكەن. وسىنداي ەڭبەككە باۋلۋ ناتيجەسىندە جانۇيا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمدەرىنە بويلارىن ۇيرەتىپ، پسيحولوگيالىق جاعىنان وتاۋ تىگۋگە دايارلاي باستاعان.
7.«قىزىم – ۇيدە، قىلىعى – تۇزدە»
حالقىمىزدىڭ تاربيەسىندە قىزداردىڭ ەرسى قىلىقتارى مەن ارەكەتتەرىنە ۇلكەندەر تىيىم جاساپ وتىرعان، سىپايىلىققا، جاراسىمدى مىنەز-قۇلىققا تاربيەلەگەن. دورەكىلىككە، مەنمەنشىلدىككە، ادەپسىزدىككە بارۋدان ساقتاپ وتىرعان.
ءادىلقازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
كەدەيمىن دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىڭدا
ونەرلىنىڭ ىرىسى
جارقىراپ جاتىر جولىندا.
سايىستا ءان سالايىق، بي بيلەيىك،
ونەرمەن ورگە باسىپ كىدىرمەيىك.
ءىV كەزەڭ «ونەر» بۇل كەزەڭدە ارۋلاردىڭ ونەرى تاماشالانادى
(ءان ايتۋ، بي بيلەۋ، كۇي تارتۋ)
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
ادامنىڭ سىرتقى تۇرىنە، كيىمىنە قاراپ تا قانداي ادام ەكەندىگىن ايىرۋعا بولادى. قازىرگى تالعامعا، ءوزىنىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ەستەتيكالىق تالعامىنا ساي جاراسىمدى كيىنگەن، سىپايى دا ۇلگىلى قىلىعىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن ەرەكشەلەنگەن قىزداردى كورگەندە كوڭىلىڭ تولادى. «جاستىقتىڭ ءوزى جاستىعىمەن ادەمى» دەگەن بار ەمەس پە؟ جاس قىزداردىڭ وزدەرى-اق قىردىڭ قىزىل گۇلىندەي ادەمى عوي. تابيعات بەرگەن كوركى – جاستىعىنان ارتىق نە بار؟
قىزدارعا اسەمدىك جاراسادى،
اي كوركى بيىكتەرگە تالاسادى.
بولماسا سۇلۋ قىز، ارۋ ايەل
تابىنىپ ەركىندىكپەن ساناسادى –دەپ، ارۋلارىمىز ساندىك كيىم ۇلگىسىن كورسەتسە
سۇلۋ قىزدار، ارۋ قىزدار
شاشتى كەسپەي كۇتىپ ونى قاراڭدار.
قىزدىڭ كوركى شاش ەكەنىن ءتۇسىنىپ،
ءورىپ قويىپ شاش ۇلگىسىن جاساڭدار، - دەپ ارۋلارىمىز شاش ۇلگىسىن كورسەتەدى. ولاي بولسا «سۇلۋلىق سىرى» كەزەڭىندە ارۋلارىمىز مۋزىكا ىرعاعىمەن ساندىك كيىم جانە شاش ۇلگىسىن كورسەتۋ بويىنشا سىنعا تۇسەدى.
ءادىل – قازىلاردان ارۋلاردىڭ باعاسىن كۇتەمىز
«ءا» دەگەنشە سوڭعى سايىسىمىزعا دا كەلىپ جەتتىك. «زەردەلىنىڭ ويى وزىق» – دەپ، اتالاتىن بۇل كەزەڭدە. ءار ارۋعا 10 سۇراقتان قويىلادى. 1 مينۋت ىشىندە 10 سۇراققا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. 1 دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
VI «زەردەلىنىڭ ويى وزىق»
(لەزدىك سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ)
1ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. قوزى كورپەشتىڭ سەرىگى؟ (بايان سۇلۋ)
2. انانىڭ اناسى سىزگە كىم بولادى؟ (ناعاشى اجە)
3. ەتتەن جاسالاتىن تاعام؟ (بەسبارماق).
4. قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى كىم؟ (ن.نازاربايەۆ)
5. قازاقستاننىڭ بۇلبۇل ءانشىسى اتاعىنا يە بولعان ءانشى انامىز؟ (ب. تولەگەنوۆا).
6.اباي قۇنانبايەۆتىڭ اناسى؟ (ۇلجان)
7. ءبىلىم، وقۋ، جازۋدى ۇيرەتۋشى ادام؟ (ۇستاز).
8. «فاريزا، فاريزاجان فاريزا قىز» كىمنىڭ ولەڭى (مۇقاعالي)
9.قوشاقاننىڭ اناسى؟ (قوي).
10. قىز بالا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
2ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. تولەگەننىڭ سەرىگى؟ (جىبەك)
2. انانىڭ ءسىڭلىسى سىزگە كىم بولادى؟ (ناعاشى اپا)
3. سۇتتەن جاسالاتىن تاعام؟ (كوجە، ايران، ىرىمشىك،قايماق،ماي).
4. اللادا نە جوق؟ (باۋىر)
5. قازاقستاننىڭ ايگىلى اقىنى، ءارى جەرلەس انامىز؟ (ا.باقتىگەرەيەۆا).
6. ايگىلى كۇيشى – انامىز؟ (دينا نۇرپەيىسوۆا).
7. ناۋقاس ادامدارعا كومەك بەرۋشى، ەمدەۋشى ادام؟ (دارىگەر).
8. ءانشى مادينا … (ەرالييەۆا)
9. تاي، قۇلىننىڭ اناسى؟ (بيە).
10. انا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
3ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. ەڭلىكتىڭ سەرىگى؟ (كەبەك)
2. انانىڭ قىزى سىزگە كىم بولادى؟ (اپكە)
3. قامىردان جاسالاتىن تاعام؟ (باۋىرساق، نان).
4. «انا ءتىلى – ارىڭ بۇل»كىمنىڭ ولەڭى؟ (ق. مىرزا ءالي)
5. قازاقستاندىق ايگىلى ءبيشى انامىز؟ (ش. جيەنقۇلوۆا).
6. اباي قۇنانبايەۆتىڭ اجەسى؟ ( زەرە).
7. اس ءپىسىرۋشى مامان ادام؟ (اسپاز).
8. ءانشى ناعيما… (ەسقالييەۆا)
9. بوتانىڭ اناسى؟ (تۇيە).
10. بالا تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
4ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. مويىنعا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم (القا)
2. اپا ءسىڭلىنىڭ بالالارى (بولە)
3.قازاق ايەلدەرىنىڭ ساندىك اشەكەي بۇيىمدارى؟ (سىرعا،بىلەزىك، جۇزىك، ساقينا، شولپى، القا، قاپسىرما، شاشباۋ، بويتۇمار، تۇيرەۋىش، بەلبەۋ).
4. ويۋ ورنەكتىڭ ءبىر ءتۇرىن اتا؟ (قوشقار ءمۇيىز، ارقار، سىڭار، وركەش، ءتورتقۇلاق، تۇيەتابان، قوس القا، سىڭار).
5. اققۋدا نە جوق؟ (ءسۇت)
6.اباي قۇنانبايەۆتىڭ اناسى؟ (ۇلجان).
7. «مەن قازاقپىن» پوەماسىنىڭ اۆتورى (ج.مولداعالييەۆ)
8. ءانشى تامارا… (اسار)
9.ەشكىنىڭ ءتولى ؟ (لاق).
10. قىز تۋرالى ءبىر ماقال ايتىڭىز.
5ء-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. سۇتتەن جاسالاتىن تاعامدار (قىمىز، شۇبات، ايران، قايماق، ماي، سۇزبە، كوجە، قويىرتپاق، شالاپ، بوزا، ىركىت، ىرىمشىك، قۇرت، جەنت، مالتا)
2. كيەلى قۇس (اققۋ)
3.تىگىنشى قۇرالى ( ينە)
4. «ءۇش باقىتىم» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ (مۇقاعالي)
5. قازاقتىڭ ءدىني مەيرامى ( قۇربان ايت، ورازا ايت)
6. تىرشىلىك يەلەرىنىڭ موتورى (جۇرەك)
7. كوزدىڭ سۋى (جاس)
8. اق ءسۇت بەرگەن انالاردىڭ اناسى (اجە)
9. قوبىلاندىنىڭ جارى ( قۇرتقا)
10. ەڭ زور بايلىق (دەنساۋلىق)
6-شى ارۋدىڭ سۇراقتارى.
1. اس اتاسى (نان)
2. اناڭنىڭ باۋىرلارى (ناعاشى)
3. «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى كىم؟ (س.نازاربايەۆا)
4. جيرەنشەنىڭ ايەلى (قاراشاش)
5. «ءتورت انا» ولەڭىنىڭ اۆتورى كىم؟ (م.شاحانوۆ)
6. كيىز ءۇي جيھازىن اتا (كەبەجە، ابدىرا، كەرەۋەت، جاستاعىش،جۇك اياق، تۇس كيىز، كىلەم)
7. جارعا تۇتىلاتىن زات (كىلەم)
8. جىلقىدا نە جوق (ءوت).
9. ءانشى روزا … ( رىمبايەۆا)
10. تار قونىشتى، وكشەسىز جەڭىل اياق كيىم (ءماسى)
6-شى كەزەڭ بويىنشا ارۋلارىمىزدىڭ ۇپايلارى.
ەندى ءادىلقازى القالارىنان بارلىق ۇپاي ساندارىن ساناپ، جەڭىمپازداردى انىقتاۋلارىن سۇرايمىز. ۇپاي ساندارى ءازىر بولعانشا كەزەكتى انگە بەرەلىك.
«قىزدار - اي» ءانى. ورىندايتىن جولدىعۋلوۆ سىرىم
قورىتىندى ءسوز ءادىلقازى القالارىنا بەرىلەدى، ماراپاتتاۋ ءراسىمى.
VII قورىتىندى:
قىز بالانى ىزەتتى، يناباتتى اسىل جان ەتىپ، ىسىنە كوركى ساي تاربيەلەۋ، قىز سىيلاۋ حالقىمىزدىڭ قانىنا سىڭگەن قاسيەت، ولاردىڭ اينالاداعى ادامدارمەن قارىم – قاتىناس جاساي بىلۋىنە كوڭىل بولە وتىرىپ، ولارعا نازىكتىك پەن سۇيكىمدىلىك قاسيەتتەرىن بەرە بىلگەن.
«قىز ەمەس قىزدىڭ اتى قىزىل التىن،
كورىنەر تولعان ايداي ءجۇزى جارقىن،
ۇلكەننىڭ الدىن وراپ ءسوز سويلەمەس،
حالقىنىڭ ساقتاي بىلگەن ىزگى سالتىن» - دەگەندەي، قىزدارىمىز اپالارىنىڭ ونەگەلى ىستەرىن ءوز بويلارىنا دارىتىپ وسسە ەكەن دەيمىز. قىزدارىمىز اتا-بابالارىمىزدىڭ ىقىلىم زاماننان كەلە جاتقان ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرىپ سوندىرمەي جالعاستىراتىن ونەرلى دە يبالى بوپ وسسە دەيمىز.
وسىمەن بايقاۋىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. ارۋ قىزدارىمىزعا راحمەت ايتامىز. مەرەكەلەرىڭىز قۇتتى بولسىن!
بقو، شىڭعىرلاۋ اۋدانى
ا.تيحونەنكو اتىنداعى ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى
ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا ءپانى ءمۇعالىمى
جەكەنوۆا اكمارال كاناتبايەۆنا
You Might Also Like
