InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوگەرشىن - بەيبىتشىلىك قۇسى
جاڭا ءان: اق كوگەرشىن
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بەيبىتشىلىك قۇسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. كوگەرشىن قۇسىنىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. ينتەرنەت ارقىلى بەينەلى سيۋجەتتەر كورسەتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى مۋزىكالىق ىرعاقتى سەزىنە بىلۋگە ۇيرەتۋ. مۋزىكا تىڭداۋ ارقىلى مۋزىكالىق ساۋاتتارىن اشۋ. ونەرگە باۋلۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءوز ەلىنىڭ تابيعاتىن سۇيۋگە، قورعاۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىك: بايان اسپابى، وقۋلىق، داپتەر، تاقىرىپتىق سۋرەتتەر، ءۇنتاسپا، ينتەرنەت جۇيەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، قاعازدان قيىلعان كوگەرشىن قيىندىسى.

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ (امانداسۋ، وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ)
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
- بالالار، وتكەن ساباعىمىزدا قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسىنىڭ ورىس كومپوزيتورلار شىعارمالارىنداعى ورنى تاقىرىبىمەن تانىسقان بولاتىنبىز. ولاي بولسا مەنىڭ سۇراعىما جاۋاپ بەرىڭدەر.
- ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ قازاق شىعارمالارىنداعى الاتىن ورنى قانداي؟
- ا. ۆ. زاتايەۆيچ قاي جىلى، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
- ول كىم؟
- قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
- قانداي ەڭبەكتەرى بار؟
- س. ۆ. راحمانينوۆ قاي جىلى، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
- ول قاي حالىقتىڭ كومپوزيتورى؟
- قانداي شىعارمالارىن بىلەسىڭدەر؟
- وتكەن ساباقتا كومپوزيتوردىڭ قاي شىعارماسىن تىڭدادىق؟
-«دانا اجەم»ءانىنىڭ اۆتورلارىن اتا.
- وسى ءاندى بىرگە ورىندايىق. ءان ايتۋ ەرەجەسىن ساقتايىق.

جاڭا ساباق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كوگەرشىن - بەيبىتشىلىك قۇسى
- كوگەرشىن قۇسى. كوگەرشىندەر ورماندى، كەيدە تاۋلى جەرلەردە تىرشىلىك ەتەتىن، ادام جايلارىنا ءۇيىر، دەنەسى تىعىز، تۇمسىعى قىسقا جانە بالاۋىزسىماقتارى بار قۇستار.
ولاردىڭ تاناۋ تەسىكتەرى تەرىلى قاپپەن بۇركەلگەن. مونوگامدى. كوگەرشىندەر بۇكىل جەر جۇزىنە تاراعان. ولاردىڭ وتە كوبىرەك تاراعان جەرلەرى مالاي ارحيپەلاگى مەن اۆستراليا. (كارتادان كورسەتۋ) جالپى ءۇش جۇزدەي ءتۇرى بەلگىلى. سسسر - دە 11 ءتۇرى كەزدەسەدى. مىسالى: كلينتۋح (ءسوىumا وەپاs)، ۆياحير (سوlumا ءراىambيs) يىعىندا جانە موينىنىڭ ءبۇيىر بولىمىندە اق داقتارى بولادى، XVII عاسىرعا دەيىن جويىلىپ بىتكەن ءىرى درونت كوگەرشىنى — دەگەن تۇرلەرى تىرشىلىك ەتكەن. (سۋرەتتەرىن ينتەرنەتتەن كورسەتۋ)

وسى كەزدەگى كوگەرشىندەردىڭ جابايى تۇرلەرى — اعاشتى، تاۋلى جەرلەردە تىرشىلىك ەتەدى. ولار اعاشتاردىڭ ۇستىنە، قۋىسىنا نەمەسە جارلاردىڭ قۋىسىنا قالاي بولسا سولاي شوپتەسىن زاتتاردان سالادى. ۇياسىندا 1 — 2 جۇمىرتقاسى بولادى. جۇمىرتقالارىن ەركەگى دە، ۇرعاشىسى دا كەزەكتەسىپ باسادى. جۇمىرتقادان 14 - تەن 30 كۇننىڭ ىشىندە بالاپان شىعادى. قورەگىنىڭ كوپشىلىگى مادەني جانە جابايى وسىمدىكتەردىڭ داندەرى، جەمىستەرى مەن تۇقىمدارى. بۇلار ازداپ قۇرتتاردى جانە جۇلدىز قۇرتتاردى دا جەيدى. كەيبىر تۇرلەرى كۇزگە قاراي بىرنەشەۋى ءبىر جەرگە توپتانىپ، استىق داندەرىن جەپ شارۋاشىلىققا زياندارىن تيگىزەدى. كوگەرشىندەردى قولعا ۇيرەتۋ ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بىرنەشە مىڭداعان جىل بۇرىن باستالعان. كەپتەر – كەپتەرتارىزدىلەر وتريادىنىڭ ءبىر تۇقىمداسى. جەر شارىندا كەڭ تارالعان (تەك پوليۋستىك وبلىستاردا كەزدەسپەيدى). قازاقستاندا 2 تۋىسى: كەپتەر (6 ءتۇرى) جانە تۇركەپتەر (4 ءتۇرى) بار. (سۋرەتتەرىن ينتەرنەتتەن كورسەتۋ) كەپتەرلەردىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن ءتۇرىن حالىق اراسىندا – كوگەرشىن دەپ اتايدى. رەسپۋبليكانىڭ وڭت. جارتىسىندا كوك كەپتەر (Columba lءىvءىa)؛ التاي، تارباعاتاي، ساۋىر، جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋى، سولت. جانە باتىس تيان - شاندا قۇز كەپتەر (Columba rupestrءىs)؛ جايىق وزەنىڭ اڭعارىندا دىر كەپتەر (Columba palumbus)، ارال ت - نەن الاكول قازانشۇڭقىرىنا دەيىنگى ءشول دالادا قوڭىر كەپتەر (Columba eversmannءى) تارالعان. سونداي - اق، رەسپۋبليكانىڭ تاۋلى ايماقتارىنداعى جالپاق جاپىراقتى ورمان بەلدەۋىنىڭ ەتەگىندە تۇركەپتەر (Streptopelءىa turtur)؛ شىعىستا، وڭت. ايماقتاعى تاۋلاردا، ورماندى دالادا، دالالىق جەرلەردە ۇلكەن تۇركەپتەر (Streptopelءىa orءىentalءىs) كەزدەسەدى. كەپتەرلەردىڭ قاناتىنىڭ ۇزىندىعى 180 – 250 مم، سالم. 240 – 350 گ (دىركەپتەر – 600 گ - داي). باسى كىشكەنتاي، تۇمسىعى ءتۇزۋ، سيراعى قىسقا بولادى. كەپتەرلەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ قاۋىرسىندارى قۇلپىرىپ تۇراتىن الۋان ءتۇستى كەلەدى. ۇنەمى توپتانىپ جۇرەدى. جۇبىن جازبايدى. كوبى جىلىنا 2 رەت، كەيبىرەۋى 4 – 5 رەت جۇمىرتقالايدى. جۇمىرتقانى جارىپ شىققان قىزىلشاقا بالاپان ابدەن قاناتتانعانشا (25 تاۋلىك بويى) ۇيادان ۇشپايدى. وسىمدىك تۇقىمىمەن، استىق تۇقىمداستارىنىڭ دانىمەن، شوشقا جاڭعاقپەن قورەكتەنەدى
(ءار ەلدىڭ باقىت قۇسى تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرۋ جانە سۋرەتتەرىن كورسەتۋ)

- بالالار، ماسكەۋ قالاسىندا وقۋشىلاردان قۇرىلعان «بولشوي حور» بار. وسى حوردىڭ ورىنداۋىندا يسااك دۋنايەۆسكييدىڭ «لەتيتە، گولۋبي!»ءانىن تىڭدايىق. بۇل ءان 1957جىلى ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن جاستار فەستيۆالى كەزىندە ارنايى شىعارىلعان.
مۋزىكا تىڭداۋ. «لەتيتە، گولۋبي!» ءسوزى: ميحايل ماتۋسوۆسكيي
ءانى: يسااك دۋنايەۆسكيي
«اق كوگەرشىن» ءانىنىڭ العاشقى ورىنداۋشىسى كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ ورىنداۋىندا ءۇنتاسپادان ءاندى تىڭداۋ، ەكى ءاننىڭ ماعىناسىن، اۋەنىن سالىستىرۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
- بالالار، وقۋلىققا نازار اۋدارايىق.(تاقىرىپتى مانەرلەپ وقۋ)

جاڭا ءان ۇيرەنۋ:
«اق كوگەرشىن» (اۆتورلارمەن تانىستىرۋ)
ءسوزى: ن. بايمۇحامەدوۆ
ءانى: ا. جۇبانوۆ
ويىن.
- بالالار، «اق كوگەرشىن»ءانى بەيبىتشىلىك، باقىت، كوكتەمگى كۇن سياقتى جارقىن ءساتتى سۋرەتتەيدى. الدىمىزدا قاعازدان قيىلعان اق كوگەرشىننىڭ ارعى بەتىنە قاسىڭدا وتىرعان دوسىڭا جۇرەگىڭنەن شىققان جاقسى تىلەگىڭدى جازىپ، ءبىر - بىرىڭىزگە سىيعا تارتاسىزدار.

ساباقتى بەكىتۋ.
- كوگەرشىن قانداي قۇس؟
- كوگەرشىننىڭ الەمدە قانشا ءتۇرى بار؟
- قازاقستاندا كوگەرشىننىڭ قانشا ءتۇرى كەزدەسەدى؟
- يسااك دۋنايەۆسكييدىڭ «لەتيتە، گولۋبي!»ءانىن قانداي وقيعاعا ارناعان؟
- قاي حالىقتار قانداي قۇستاردى بەيبىتشىلىك بەلگىسىنە جاتقىزادى؟
- ا. جۇبانوۆتىڭ «اق كوگەرشىن» ءانىنىڭ ماعىناسىن كىم ايتىپ بەرەدى؟
- جارايسىڭدار.

قورىتىندى:
«كوگەرشىن - بەيبىتشىلىك قۇسى»تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ،
«اق كوگەرشىن»ءانىن جاتتاۋ، داپتەرگە كوگەرشىن قۇسىنىڭ سۋرەتىن سالىپ كەلۋ.
باعالاۋ، ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ

ماڭعىستاۋ وبلىسى،
جاڭاوزەن قالاسى، №7 ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: جاۋكەنوۆا گۋلنارا جاۋعاشتى قىزى