InfoHub Logo

ماڭعىستاۋ وبلىسى، مۇنايلى اۋدانى،
№ 11 جالپى ءبىلىم بەرۋ ورتا مەكتەبىنىڭ
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى باگتىبايەۆا جاننا

7 سىنىپ ساباق تاقىرىبى: ارحيمەد كۇشى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك: ارحيمەد كۇشى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. ارحيمەد زاڭىنىڭ فيزيكالىق ماعىناسىن اشۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلارعا ارحيمەد زاڭى ۇعىمىن دامىتۋ. ونى ەسەپتەر شىعارۋدا، تەحنيكادا، تۇرمىستا قولدانۋ ماڭىزىن ءبىلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ساۋاتتى ازامات بولۋعا، ەڭبەكسۇيگiشتiككە تاربيەلەۋ. ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋ
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى، كىتاپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: باعالاۋ پاراقتارى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاجىريبەگە قاجەتتى زاتتار./ سۋ، ستاكان، دوپ، ەرمەكساز/، ۇلەستىرمە قاعازدار.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: (5 - مينۋت) 1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ 2. وقۋشىلاردى 1، 2، 3، 4 ساناعى ارقىلى ءتورت توپقا ءبولۋ

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ.
1. سۇراق – جاۋاپ ءادىسى (5 - مينۋت)
1. اتموسفەرالىق اۋا قىسىمىنان جوعارى نەمەسە تومەن بولاتىن قىسىمدى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال قالاي اتالادى؟
2. ە. تورريچەللي جاساعان تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسى نەدە؟
3. مانومەتردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى قانداي زاڭعا نەگىزدەلگەن؟
4. ادامنىڭ قان اينالىم جۇيەسىندەگى قىسىم قانداي قۇرالمەن ولشەنەدى؟
5. اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋگە ارنالعان قۇرال نە دەپ اتالادى؟
6. اتموسفەرانىڭ ەڭ تومەنگى قاباتى نە دەپ اتالادى؟
7. اتموسفەرالىق قىسىم دەگەنىمىز نە؟
8. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى نەگە تەڭ؟

2 - تاپسىرما. تەست جۇمىسى. (5 مينۋت) 1. تىعىزدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى؟
ا) م/س
ءا) م3
ب) ساع
ۆ) كگ/م3
2. «كوپتىڭ كۇشى – بىرلىكتە» دەگەن اتالى سوزدە قانداي ۇعىم قولدانىلادى؟ ا) كۇش
ءا) ۋاقىت
ب) ماسسا
ۆ) ينەرسيا
3. ءبىر دەنە ەكىنشى دەنەنىڭ بەتىمەن قوزعالعان كەزدە پايدا بولاتىن كۇش نە دەپ اتالادى؟
ا) اۋىرلىق كۇشى
ءا) سەرپىمدىلىك كۇشى
ب) قىسىم كۇشى
ۆ) ۇيكەلىس كۇشى
4. قىسىم تۇسەتىن كۇشتىڭ مودۋلىنە عانا ەمەس، كۇش پەرپەنديكۋليار باعىتتا ارەكەت ەتەتىن بەتتىڭ.... دا تاۋەلدى.
ا) قىسىمىنا
ءا) كولەمىنە
ب) اۋدانىنا
ۆ) ۇزىندىعىنا
5. قاتاڭدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى:
ا) م3
ءا) كم/ساع
ب) كگ/م3
ۆ) ن/م
6. نورمال قىسىم كۇشىن... ارپىمەن بەلگىلەيدى.
ا) N
ءا) µ
ب) R
ۆ) p
7. گۋك زاڭىن ورنەكتەيتىن تەڭدەۋ...
ا) Fa=mg
ءا) F=µN
ب) F=kx
ۆ) p=m/V
8. گازعا نە سۇيىققا تۇسىرىلەتىن قىسىم ولاردىڭ ءاربىر نۇكتەسىنە وزگەرىسسىز بەرىلەدى. بۇل كىمنىڭ زاڭى:
ا) نيۋتون
ءا) پاسكال
ب) اريستوتەل
ۆ) گۋك
9. قان اينالىم جۇيەسىندەگى قىسىمدى ولشەۋ ءۇشىن... قولدانىلادى.
ا) بارومەتر
ءا) مانومەتر
ب) سفيگمومانومەتر
ۆ) انەرويد
10. قاتىناس ىدىسقا جاتاتىن ىدىستى اتا؟
ا) شەلەك
ءا) كەسە
ب) شاينەك
ۆ) توستاق

III. جاڭا ساباق. (12 - مينۋت)
ءبىز كۇندەلىكتى تۇرمىستا، اينالامىزدا سۋدا ءجۇزىپ جۇرەتىن دەنەلەردى كوپتەپ كەزدەستىرەمىز. مىسالى، كەمەلەردىڭ، قايىقتىڭ، سالدىڭ سۋدا ءجۇزۋى ت. س. س. سوندا دەنەلەردىڭ سۇيىقتىقتا ءجۇزۋ سەبەبى نەدە؟ ادام ازداپ مالتي بىلسە، سۋ ونىڭ جۇزۋىنە ىقپال ەتەدى. بۇدان، سۋ وزىنە باتىرىلعان دەنەگە ارەكەت ەتەدى دەپ ايتا الامىز.

سۇيىققا باتىرىلعان دەنەگە ارەكەت ەتەتىن بۇل ىعىستىرۋشى كۇشتىڭ شاماسى دەنە مەن سۇيىقتىڭ قانداي سيپاتتامالارىنا بايلانىستى بولاتىنىن قاراستىرايىق. بۇل كۇشتىڭ ءمانىن تۇڭعىش رەت ەرتەدەگى گرەك عالىمى ارحيمەد ەسەپتەپ شىعارعان. ارحيمەد (ب. ز. ب. 287 - 212) ەجەلگى گرەكيانىڭ ۇلى عالىمى، ماتەماتيگى، مەحانيگى. ول سيسيليا ارالىنداعى سيراكۋز قالاسىندا تۋىپ، سوندا ءومىر سۇرگەن. ارحيمەد تۋرالى اڭىز.

اڭىز بويىنشا، بۇل زاڭنىڭ اشىلۋىنا سەبەپكەر بولعان سيراكۋز پاتشاسى گيەرون بولعان ەكەن. ول ارحيمەدكە زەرگەر جاساعان ءوزىنىڭ ءتاجىنىڭ تازا التىننان نەمەسە التىن مەن كۇمىستىڭ قوسپاسىنان جاسالىنعانىن انىقتاۋدى تاپسىرادى. بۇل ەسەپتى شەشە الماي، ارحيمەد كوپ كۇن اۋرەلەندى. ءبىر كۇنى تولتىرا سۋ قۇيىلعان ۆانناعا تۇسكەن كەزدە كەنەتتەن ويىنا الگى ەسەپتىڭ شەشۋى كەلگەن ەكەن دەيدى. ءوزىنىڭ اشقان جاڭالىعىنا شاتتانا قۋانعان ول «ەۆريكا!» (تاپتىم!) دەپ سيراكۋز كوشەلەرىنىڭ بويىمەن ايعايلاپ جۇگىرگەن ەكەن. ءسىرا، جاڭالىق اشقان ادام ەرەكشە ءبىر سەزىمگە بولەنەتىن بولار.

ارحيمەدتىڭ اشقان جاڭالىعىنىڭ ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن قاراپايىم تاجىريبە جاساپ كورەيىك. ءبىز ىدىسقا قۇيىلعان سۇيىق ىدىس قابىرعالارىنا جانە ىدىس تۇبىنە قىسىم تۇسىرەتىنىن بىلەمىز، ال سۇيىقتىڭ ىشىنە قاتتى دەنە سالىپ قويساق وعان دا قىسىم تۇسىرلەتىنىن بىلەمىز. ىشىنە باتىرىلعان دەنەگە سۇيىق تاراپىنان اسەر ەتەتىن قىسىم كۇشتەرىن قاراستىرايىق.