اسكەربەكتىڭ اتەشى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ساباققا ازىرلىك.
مەن بۇگىن كوڭىلدى كەلدىم. كانە، شەڭبەر قۇرايىق، ءوزىمىزدىڭ جاقسى كوڭىل كۇيىمىمىزدى ءبىر - بىرىمىزگە بەرەيىك. ويتكەنى كوڭىل كۇيىمىز جاقسى بولسا قيىندىقتاردى وڭاي جەڭەمىز عوي.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
1. ءۇشىنشى توقساندا باقىتجاننىڭ ساباعى نەگە تومەندەپ كەتتى؟ تەلەفوننان ەستىلگەن حابار باقىتجاننىڭ اناسىنا قالاي اسەر ەتتى؟ «بارماعىن تىستەۋ» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟ باقىتجاننىڭ اناسى نەگە بارماعىن تىستەپ تۇرىپ قالدى؟
2. باقىتجان قانداي بالا؟
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ: اڭگىمەدەن قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
ءىV. ماقسات قويۋ كەزەڭى:
1. ساباقتىڭ ماقساتىن، تاقىرىبىن حابارلاۋ.
2. جاڭا ساباققا دايارلىق. بالالار، سەندەردىڭ ۇيلەرىڭدە تاۋىقتارىڭ، اتەشتەرىڭ بار ما؟ سەندەر ولارعا قانداي قامقورلىق كورسەتەسىڭدەر؟
V. جاڭا ساباق:
- بۇگىنگى ساباقتا ءبىز سەندەرمەن روزا ءابىلقادىروۆانىڭ «اسكەربەكتىڭ اتەشى» اتتى اڭگىمەسىنەن اسكەربەكتىڭ كىشكەنە جۇرەگىنىڭ دارقان مەيرىمدىلىگى جايلى بىلەمىز. وقۋلىقپەن جۇمىس. ىشتەي، تىزبەكتەي، جالعاستىرىپ وقۋ.
اسكەربەكتىڭ اتەشى
اسكەربەكتىڭ ادەمى قاۋىرسىندى اتەشى بار. ول ءوزىنىڭ باسقالاردان الدەقايدا ارتىقتىعىن سەزىنەتىن ءتارىزدى، وتە ماڭعاز. ونىڭ ۇستىنە ءۇش مەزگىل شاقىرعان داۋسى دا ەرەكشە. اۋىلداعىلاردىڭ كوبى اسكەربەكتىڭ اتەشىن داۋسىنان تانيدى. ۇلكەندەر:
- «مال يەسىنە تارتادى» دەگەن راس، كوپىشتىڭ اتەشى تۋرا ءوزى ءتارىزدى، ماڭعاز، - دەيدى. وسى اۋىلعا اتاعى شىققان اسكەربەكتىڭ اتەشى ءبىر كۇنى اياق استىنان، نە بولعانى بەلگىسىز، قىرىلدادى دا قالدى. ءبىراق وندا شارۋاسى جوق، مەزگىلى بولعاندا قىرىلداپ كەلىپ شاقىرادى. ەندى ول «كوپىش ءۇيىنىڭ قىرىلداۋىق اتەشى» اتانا باستادى.
بۇعان نامىستانعان اسكەربەكتىڭ اكەسى بىردە: «تامام ەلگە كۇلكى بولماي، انا سۇمىراي اتەشتىڭ كوزىن جويىپ، باسىن قىرقىپ تاستاۋ كەرەك»، - دەدى
مۇنى ەستىگەن اسكەربەك بەزىلدەپ وتىرىپ اۋىل شەتىندە ەڭ جاقىن دوسى امانگەلدىگە باردى. اتەشىنە تونگەن ءقاۋىپتى ايتىپ بەردى.
- اپام ايتادى، سەندەردىڭ ءۇيدىڭ اتەشىنە كوز ءتيدى دەپ. ونى ەندى سول كوز تيگەننەن ەمدەۋىمىز كەرەك، - دەدى امانگەلدى.
- وندا، - دەدى امانگەلدى. – سارىباستىڭ ۇيىنە بارىپ، كيىمىنەن ءبىر كىشكەنە قيقىم قيىپ الىپ، تۇتاتىپ، اتەشتىڭ ۇستىنەن اينالدىرۋىمىز كەرەك.
ەكى بالا قالتالارىنا قايشى سالىپ، سارىباستىكىنە تارتتى. ويىندا ەشتەڭە جوق سارىبىس ولاردى كەلگەندەرىنە قۋانىپ، ويىنعا جينالا باستادى. امانگەلدى سارىباستى ەرتىپ تىسقا شىققان كەزدە، ارتتا قالعان اسكەربەك اپالاقتاپ، جان - جاعىنا قاراپ، سارىباستىڭ اق كويلەگىنە كوزى ءتۇستى. ساسقالاقتاپ، قولى دىرىلدەر بارىپ اق كويلەكتىڭ جەڭىنىڭ ۇشىن قيىپ الدى. سىرتقا شىعىپ امانگەلدىگە كوزىن قىستى. كەلگەن ىستەرىنىڭ تىنعانىن سەزگەن ول: «سارىباس، ءبىز ساعان ءقازىر قايتىپ كەلەمىز. تاعى باراتىن جەرىمىز بار، ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي»، - دەپ، جەدەل اسكەربەكتى ەرتە جونەلدى.
اڭىرىپ اۋلاسىندا سارىباس قالدى.
امانگەلدى مەن اسكەربەك قۋالار ءجۇرىپ اتەشتى ازەر ۇستادى. اتەشتى قولتىقتارىنا قىسىپ، قورا سىرتىنا باردى دا، اسكەربەك ونى الدىنا الدى، ال امانگەلدى جاڭاعى قيقىمدى تۇتاتىپ، اپاسى قۇساپ اتەشتىڭ ۇستىنە اينالدىرا باستادى. قولى كۇيىپ بارا جاتقان سوڭ، امانگەلدى لاۋلاعان شۇبەرەكتى ونىڭ ۇستىنە تاستاپ جىبەردى. اتەشتىڭ ادەمى قاۋىرسىندارىنىڭ ءبىرازى كۇيىپ، قۇرىلداپ اۋلانى باسىنا كوتەردى. ەندى ول بۇرىنعىسىندا كورىكسىز بولىپ قالدى.
ەرتەڭگىلىك اتەش بۇرىنعى اۋەنىنە سالىپ تاعى شاقىردى. «قاپ، مىنا بالەنى ەرتەڭ ەرتەمەن جۇمىسقا بارماس بۇرىن، كوزىن قۇرتارمىن» دەپ ويلادى اكەسى.
اسكەربەك امانگەلدىگە جونەلدى.
- كەشەگى بىلگىرلىگىڭنەن تۇكتە شىقپادى. اتەشىم سول قالپىندا، - دەدى رەنجىپ.
- سەن بىلاي ىستە! كەشكە تاۋىقتار قوناقتاعان سوڭ، اتەشتى ۇستاپ ال دا تۇمسىعىن بايلاپ قوي! – دەگەن اقىل ايتتى وسى جولى امانگەلدى.
- بۇل دا دۇرىس ەكەن، - دەپ قۋاندى اسكەربەك.
اتەشتىڭ تۇمسىعىن مىقتى بايلاعانىنا ءالى دە سەنىمسىزدەۋ بولعان اسكەربەك، ەرتەڭگىلىك اكەسى تۇرعاندا جەر سوعىپ قالماۋ ءۇشىن، ءوز اياعىنا ونىڭ جۇمىسقا كيەتىن قارا ەتىگىن مىقتاپ بايلاپ قويىپ جاتتى.
ەرتەڭىنە ەرتەمەن ويانعان اكەسى ەتىگىن الىپ كيەيىن دەسە، بالاسىنىڭ اياعىنا قوساقتالىپ بايلاۋلى تۇر. ەتىكتى تارتىپ قالعاننان اق اسكەربەك اتىپ تۇردى.
- ءاي، بۇنىڭدى قاي قالجىڭىڭ دەپ ۇعامىز؟! – دەدى اكەسى اشۋلانىپ.
- اكە، قالجىڭىم ەمەس، تاڭەرتەڭ ۇيىقتاپ جاتقاندا اتەشتى سويىپ تاستايسىز با دەپ قورىقتىم. اتەشىمە تيمەڭىزشى، ول ەندى قىرىلداپ شاقىرمايدى. تۇندە تۇمسىعىن جاقسىلاپ بايلاپ قويعانمىن، - دەدى اسكەربەك اياعىنداعى جىڭىشكە ءجىپتى شەشىپ جاتىپ.
وسى تۇستا اسكەربەكتىڭ اتەشى بىرەۋ وڭەشىنەن قىلقىندىرىپ جاتقانداي قينالا قىرىلداپ شاقىرا باستادى.
اكەسى مىرس ەتىپ:
- كىشكەنە جۇرەگىمنىڭ دارقان مەيىرىمىنەن اينالايىن! نەسى بار، جۇرت ايتا بەرسىن. اۋىزدارى شارشاعاندا وزدەرى دە قويادى. مۇنداي كۇيگە ۇشىراعانىنا اتەش كۇنالى ەمەس قوي، سولاي ەمەس پە؟ – دەدى.
اسكەربەك جىمىڭ - جىمىڭ ەتەدى.
اسكەربەكتىڭ اكەسى كوپىشتىڭ العاشقى ءسوزىن اڭگىمەدەن تاۋىپ وقى. امانگەلدى مەن اسكەربەك اتەشكە ەمدى قالاي قولدانعانىن ءوز سوزىڭمەن ايتىپ بەر.
سوزدىك جۇمىس.
قيقىم – بۇل جەردە: كيىمنەن كەسىپ الىنعان كىشكەنتاي قيىندى.
Vءى. تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ:
1. اسكەربەكتىڭ اتەشى تۋرالى اۋىلداستارى نە دەيدى؟ اسكەربەك اتەشىن «كوز تيگەننەن» قالاي ەمدەپ الماقشى بولدى؟ امانگەلدى اسكەربەك دوسىنا تاعى قانداي اقىل ايتتى؟ اكەسى بۇرىنعى ويىنان نەگە قايتىپ قالدى؟ سوڭعى سويلەمدى وقىعاندا قانداي قورىتىندىعا كەلدىڭ؟
2. اسكەربەكتىڭ اتەشى قالاي شاقىرادى؟
3. اسكەربەكتىڭ اكەسىنىڭ سوڭعى ءسوزىن كوشىرىپ جاز. بۇل سويلەمنەن نەنى ءتۇسىندىڭ؟
Vءىى. قورىتۋ. بۇگىن نە جايلى وتتىك؟ ەگەر اسكەربەكتىڭ ورنىندا بولساڭ، اتەشتى قالاي ەمدەر ەدىڭ؟
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما: ءتۇسىنىپ وقۋ، № 5 تاپسىرما.
IX. باعالاۋ.
ساباققا ازىرلىك.
مەن بۇگىن كوڭىلدى كەلدىم. كانە، شەڭبەر قۇرايىق، ءوزىمىزدىڭ جاقسى كوڭىل كۇيىمىمىزدى ءبىر - بىرىمىزگە بەرەيىك. ويتكەنى كوڭىل كۇيىمىز جاقسى بولسا قيىندىقتاردى وڭاي جەڭەمىز عوي.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
1. ءۇشىنشى توقساندا باقىتجاننىڭ ساباعى نەگە تومەندەپ كەتتى؟ تەلەفوننان ەستىلگەن حابار باقىتجاننىڭ اناسىنا قالاي اسەر ەتتى؟ «بارماعىن تىستەۋ» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟ باقىتجاننىڭ اناسى نەگە بارماعىن تىستەپ تۇرىپ قالدى؟
2. باقىتجان قانداي بالا؟
ءىىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ: اڭگىمەدەن قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟
ءىV. ماقسات قويۋ كەزەڭى:
1. ساباقتىڭ ماقساتىن، تاقىرىبىن حابارلاۋ.
2. جاڭا ساباققا دايارلىق. بالالار، سەندەردىڭ ۇيلەرىڭدە تاۋىقتارىڭ، اتەشتەرىڭ بار ما؟ سەندەر ولارعا قانداي قامقورلىق كورسەتەسىڭدەر؟
V. جاڭا ساباق:
- بۇگىنگى ساباقتا ءبىز سەندەرمەن روزا ءابىلقادىروۆانىڭ «اسكەربەكتىڭ اتەشى» اتتى اڭگىمەسىنەن اسكەربەكتىڭ كىشكەنە جۇرەگىنىڭ دارقان مەيرىمدىلىگى جايلى بىلەمىز. وقۋلىقپەن جۇمىس. ىشتەي، تىزبەكتەي، جالعاستىرىپ وقۋ.
اسكەربەكتىڭ اتەشى
اسكەربەكتىڭ ادەمى قاۋىرسىندى اتەشى بار. ول ءوزىنىڭ باسقالاردان الدەقايدا ارتىقتىعىن سەزىنەتىن ءتارىزدى، وتە ماڭعاز. ونىڭ ۇستىنە ءۇش مەزگىل شاقىرعان داۋسى دا ەرەكشە. اۋىلداعىلاردىڭ كوبى اسكەربەكتىڭ اتەشىن داۋسىنان تانيدى. ۇلكەندەر:
- «مال يەسىنە تارتادى» دەگەن راس، كوپىشتىڭ اتەشى تۋرا ءوزى ءتارىزدى، ماڭعاز، - دەيدى. وسى اۋىلعا اتاعى شىققان اسكەربەكتىڭ اتەشى ءبىر كۇنى اياق استىنان، نە بولعانى بەلگىسىز، قىرىلدادى دا قالدى. ءبىراق وندا شارۋاسى جوق، مەزگىلى بولعاندا قىرىلداپ كەلىپ شاقىرادى. ەندى ول «كوپىش ءۇيىنىڭ قىرىلداۋىق اتەشى» اتانا باستادى.
بۇعان نامىستانعان اسكەربەكتىڭ اكەسى بىردە: «تامام ەلگە كۇلكى بولماي، انا سۇمىراي اتەشتىڭ كوزىن جويىپ، باسىن قىرقىپ تاستاۋ كەرەك»، - دەدى
مۇنى ەستىگەن اسكەربەك بەزىلدەپ وتىرىپ اۋىل شەتىندە ەڭ جاقىن دوسى امانگەلدىگە باردى. اتەشىنە تونگەن ءقاۋىپتى ايتىپ بەردى.
- اپام ايتادى، سەندەردىڭ ءۇيدىڭ اتەشىنە كوز ءتيدى دەپ. ونى ەندى سول كوز تيگەننەن ەمدەۋىمىز كەرەك، - دەدى امانگەلدى.
- وندا، - دەدى امانگەلدى. – سارىباستىڭ ۇيىنە بارىپ، كيىمىنەن ءبىر كىشكەنە قيقىم قيىپ الىپ، تۇتاتىپ، اتەشتىڭ ۇستىنەن اينالدىرۋىمىز كەرەك.
ەكى بالا قالتالارىنا قايشى سالىپ، سارىباستىكىنە تارتتى. ويىندا ەشتەڭە جوق سارىبىس ولاردى كەلگەندەرىنە قۋانىپ، ويىنعا جينالا باستادى. امانگەلدى سارىباستى ەرتىپ تىسقا شىققان كەزدە، ارتتا قالعان اسكەربەك اپالاقتاپ، جان - جاعىنا قاراپ، سارىباستىڭ اق كويلەگىنە كوزى ءتۇستى. ساسقالاقتاپ، قولى دىرىلدەر بارىپ اق كويلەكتىڭ جەڭىنىڭ ۇشىن قيىپ الدى. سىرتقا شىعىپ امانگەلدىگە كوزىن قىستى. كەلگەن ىستەرىنىڭ تىنعانىن سەزگەن ول: «سارىباس، ءبىز ساعان ءقازىر قايتىپ كەلەمىز. تاعى باراتىن جەرىمىز بار، ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي»، - دەپ، جەدەل اسكەربەكتى ەرتە جونەلدى.
اڭىرىپ اۋلاسىندا سارىباس قالدى.
امانگەلدى مەن اسكەربەك قۋالار ءجۇرىپ اتەشتى ازەر ۇستادى. اتەشتى قولتىقتارىنا قىسىپ، قورا سىرتىنا باردى دا، اسكەربەك ونى الدىنا الدى، ال امانگەلدى جاڭاعى قيقىمدى تۇتاتىپ، اپاسى قۇساپ اتەشتىڭ ۇستىنە اينالدىرا باستادى. قولى كۇيىپ بارا جاتقان سوڭ، امانگەلدى لاۋلاعان شۇبەرەكتى ونىڭ ۇستىنە تاستاپ جىبەردى. اتەشتىڭ ادەمى قاۋىرسىندارىنىڭ ءبىرازى كۇيىپ، قۇرىلداپ اۋلانى باسىنا كوتەردى. ەندى ول بۇرىنعىسىندا كورىكسىز بولىپ قالدى.
ەرتەڭگىلىك اتەش بۇرىنعى اۋەنىنە سالىپ تاعى شاقىردى. «قاپ، مىنا بالەنى ەرتەڭ ەرتەمەن جۇمىسقا بارماس بۇرىن، كوزىن قۇرتارمىن» دەپ ويلادى اكەسى.
اسكەربەك امانگەلدىگە جونەلدى.
- كەشەگى بىلگىرلىگىڭنەن تۇكتە شىقپادى. اتەشىم سول قالپىندا، - دەدى رەنجىپ.
- سەن بىلاي ىستە! كەشكە تاۋىقتار قوناقتاعان سوڭ، اتەشتى ۇستاپ ال دا تۇمسىعىن بايلاپ قوي! – دەگەن اقىل ايتتى وسى جولى امانگەلدى.
- بۇل دا دۇرىس ەكەن، - دەپ قۋاندى اسكەربەك.
اتەشتىڭ تۇمسىعىن مىقتى بايلاعانىنا ءالى دە سەنىمسىزدەۋ بولعان اسكەربەك، ەرتەڭگىلىك اكەسى تۇرعاندا جەر سوعىپ قالماۋ ءۇشىن، ءوز اياعىنا ونىڭ جۇمىسقا كيەتىن قارا ەتىگىن مىقتاپ بايلاپ قويىپ جاتتى.
ەرتەڭىنە ەرتەمەن ويانعان اكەسى ەتىگىن الىپ كيەيىن دەسە، بالاسىنىڭ اياعىنا قوساقتالىپ بايلاۋلى تۇر. ەتىكتى تارتىپ قالعاننان اق اسكەربەك اتىپ تۇردى.
- ءاي، بۇنىڭدى قاي قالجىڭىڭ دەپ ۇعامىز؟! – دەدى اكەسى اشۋلانىپ.
- اكە، قالجىڭىم ەمەس، تاڭەرتەڭ ۇيىقتاپ جاتقاندا اتەشتى سويىپ تاستايسىز با دەپ قورىقتىم. اتەشىمە تيمەڭىزشى، ول ەندى قىرىلداپ شاقىرمايدى. تۇندە تۇمسىعىن جاقسىلاپ بايلاپ قويعانمىن، - دەدى اسكەربەك اياعىنداعى جىڭىشكە ءجىپتى شەشىپ جاتىپ.
وسى تۇستا اسكەربەكتىڭ اتەشى بىرەۋ وڭەشىنەن قىلقىندىرىپ جاتقانداي قينالا قىرىلداپ شاقىرا باستادى.
اكەسى مىرس ەتىپ:
- كىشكەنە جۇرەگىمنىڭ دارقان مەيىرىمىنەن اينالايىن! نەسى بار، جۇرت ايتا بەرسىن. اۋىزدارى شارشاعاندا وزدەرى دە قويادى. مۇنداي كۇيگە ۇشىراعانىنا اتەش كۇنالى ەمەس قوي، سولاي ەمەس پە؟ – دەدى.
اسكەربەك جىمىڭ - جىمىڭ ەتەدى.
اسكەربەكتىڭ اكەسى كوپىشتىڭ العاشقى ءسوزىن اڭگىمەدەن تاۋىپ وقى. امانگەلدى مەن اسكەربەك اتەشكە ەمدى قالاي قولدانعانىن ءوز سوزىڭمەن ايتىپ بەر.
سوزدىك جۇمىس.
قيقىم – بۇل جەردە: كيىمنەن كەسىپ الىنعان كىشكەنتاي قيىندى.
Vءى. تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ:
1. اسكەربەكتىڭ اتەشى تۋرالى اۋىلداستارى نە دەيدى؟ اسكەربەك اتەشىن «كوز تيگەننەن» قالاي ەمدەپ الماقشى بولدى؟ امانگەلدى اسكەربەك دوسىنا تاعى قانداي اقىل ايتتى؟ اكەسى بۇرىنعى ويىنان نەگە قايتىپ قالدى؟ سوڭعى سويلەمدى وقىعاندا قانداي قورىتىندىعا كەلدىڭ؟
2. اسكەربەكتىڭ اتەشى قالاي شاقىرادى؟
3. اسكەربەكتىڭ اكەسىنىڭ سوڭعى ءسوزىن كوشىرىپ جاز. بۇل سويلەمنەن نەنى ءتۇسىندىڭ؟
Vءىى. قورىتۋ. بۇگىن نە جايلى وتتىك؟ ەگەر اسكەربەكتىڭ ورنىندا بولساڭ، اتەشتى قالاي ەمدەر ەدىڭ؟
Vءىىى. ۇيگە تاپسىرما: ءتۇسىنىپ وقۋ، № 5 تاپسىرما.
IX. باعالاۋ.
You Might Also Like
-
بيواقپاراتتانۋ جانە سينەرگەتيكا تەحنولوگياسى بويىنشا
-
قازاق مادەنيەتىنىڭ ورتا عاسىرلىق مادەنيەتى
