ات ابزەلدەرى جانە جەگىن تۇرماندارى
جۇيرىك ات، التىن جالاتىلعان ەر-تۇرمان، سۇلۋ جار – ەر-ازاماتتىڭ اجارى. اسىرەسە مىنگەن اتى مەن ەر-تۇرمانىنا ەر ادام ۇلكەن ءمان بەرگەن، اۋىل-ايماق ونى سوعان قاراپ باعالاعان. ابزەل جاسايتىن، ەر قوساتىن شەبەرلەر مەن ورىمشىلەردى حالىقتا قۇرمەتتەپ، ولاردىڭ ەڭبەگىنە كوپ مال تولەگەن، مىسالى، كۇمىستەلگەن ءبىر ەر-توقىمعا ءبىر ات تولەگەن.
ات-ابزەلدەرى – اتقا ءمىنۋ جانە جەگۋ ءۇشىن پايدالاناتىن ەر-تۇرماندارى مەن جابدىقتارى.
ەر-تۇرمان – سالت مىنەتىن ات تۇرمانىنىڭ جالپى اتاۋى. وعان ەر، توقىم، جۇگەن، نوقتا، ايىل، ومىلدىرىك، قۇيىسقان، قامشى، تۇسامىس، شىدەر جاتادى.
ەر – ابزەلدىڭ نەگىزگى اعاش تۇعىرى (بولىگى). ول ەكى قاستان (الدىڭعى جانە ارتقى)، ەكى قاپتالدان، بەلاعاشتان تۇرادى. قازاقى ەر، قۇراندى ەر، شوشاق باس ەر، ۇيرەك باس (قۇسباس) ەر، قازىق باس ەر، قوزىقۇيرىق ەر سياقتى تۇرلەرى بولادى. رۋلىق بەلگىسىنە قاراي التاي ەر، نايمان ەر، ءۇيسىن ەر، كەرەي ەر، اداي ەر، قىزاي ەر دەپ تە بولىنەدى. ساپاسىنا قاراي التىن ەر، كۇمىس ەر، سونداي-اق ەركەك جانە ايەل ەرى دە بولادى. اعاشتان جاسالىپ، تۇتاس ويىلعان ەردى ويما ەر دەپ اتايدى.
ومىلدىرىك – ەر كەيىن كەتپەس ءۇشىن اتتىڭ ومىراۋىنا شەتتىك ارقىلى تاعىلاتىن، اسەمدەلگەن، شەكەتۋلەگەن وتە ءساندى ابزەل.
قۇيىسقان – ەر ات موينىنا كەتپەس ءۇشىن ات قۇيرىعى استىنان ەكى جامباس ۇستىمەن ەر شەتتىگىنە جالعاساتىن كۇمىستەلگەن ابزەل.
ايىل (ءتوس ايىل، شاپ ايىل) – ەر-توقىمدى ات ارقاسىنا بەكىتەتىن قايىس ابزەل، تارتپا دەپ تە اتالادى.
قۇر ايىل – تاي، قۇنان باۋىرىن قيىپ كەتپەس ءۇشىن ويۋ-ورنەكتى، ءتۇرلى ءتۇستى قۇردان جاسالعان ايىل.
قانجىعا – بوكتەرگەن زاتتى بايلاۋ ءۇشىن قاپتالداعى قانجىعالىققا بەكىتىلگەن ۇزىن تاسپالار.
شەتتىك – ومىلدىرىك پەن قۇيىسقاندى بەكىتۋ ءۇشىن قاپتالدىڭ الدىڭعى جانە ارت جاعىندا بولاتىن تەسىك.
توقىم – ەر استىنان كەلەتىن، بىلعارىمەن قاپتالىپ، كيىزدەن جاسالعان ابزەل.
تەبىنگى – اتقا ۇزەڭگى تيمەس ءۇشىن جانە كيىم ات تەرىمەن بۇلىنبەس ءۇشىن توقىمعا جالعاساتىن ابزەل.
تەرلىك – ات ارقاسىنا جۇمساق بولۋ ءۇشىن توقىم استىنا سالىناتىن جۇقا كيىز.
ۇزەڭگى – جەزدەن، تەمىردەن جاسالعان اتقا ءمىنۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تۇرمان.
تارالعى – ۇزەڭگىنى ەرگە قوساتىن قايىس.
ۇزەڭگىلىك – قاپتالدىڭ تارالعى وتەتىن تەسىگى.
ءتوس باۋ – ءبىر ۇشى ومىلدىرىككە، ءبىر ۇشى ءتوس ايىلعا جالعاساتىن قايىس باۋ.
سالپىنشاق – قۇيىسقانعا، ءشىلياعا، ەرشىككە ساندىك ءۇشىن تاعىلاتىن شاشاق (شوق).
جۇگەن – ات باسىنا كيگىزىلەتىن نەگىزگى ابزەلدىڭ ءبىرى. ول ەكى جاقتاۋدان، جەلكەلىكتەن، كەكىلدىكتەن، كەڭسىرىكتەن، سۋلىقتان، اۋىزدىقتان، ساعالدىرىقتان، شىعىرشىقتان جانە تىزگىننەن تۇرادى.
نوقتا – جۇگەن استىنان تۇسەتىن ابزەل.
شىلبىر – جىلقى نوقتاسىنا تاعىلاتىن بەرىك ەسپە باۋ.
شىبىرتقى (بيشىك) – كولىكتى ات، شانا ۇستىنەن ايدايتىن ۇزىن قامشى.
ءشىليا – اتتى جەككەندە قامىت ىلگەرى كەتپەس ءۇشىن، اربا نەمەسە شانا ات اياعىن سوقپاس ءۇشىن قايىستان جاسالاتىن (ورىلەتىن) شەكەتۋلەگەن، شاشاقتالعان ابزەل.
قامىت – ات ابزەلى. قۇرامى: قامىت، شۇجىق، كوپشىك، قۇلاقباۋ جانە تاماقباۋ.
دوعا – اتتى ارباعا (شاناعا) جەككەندە قامىت پەن جەتەكتى قوسىپ تۇراتىن، نەگىزگى كۇش تۇسەتىن دوعا اعاش.
ەرشىك – جەگىن ات ۇستىندەگى جەتەكتى قايىس ارقىلى كوتەرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن ابزەل.
قوڭىراۋ – دوعاعا ساندىك جانە دىبىس بەرۋ ءۇشىن تاعىلاتىن كادىمگى جەز قوڭىراۋ.
سىلدىرماق – ەرشىككە، ءشىلياعا ساندىك ءۇشىن تاعىلعان كىشكەنە قوڭىراۋشالار.
بوجى – كولىكتى باسقارىپ (بۇرىپ) وتىراتىن قايىستان ورگەن ابزەل.
جەلقوم – جاۋىر اتتىڭ جاراسىنا تيمەۋ ءۇشىن ەر استىنا سالىناتىن كيىز، نەمەسە جاۋىر اتقا سالاتىن ەرگە ۇقساس جەڭىل ابزەل ءتۇرى.
اتجابۋ – جىلقى توڭباس ءۇشىن جاباتىن ورنەكتەلگەن كيىز، ماتا جابىندى.
تۇسامىس – اتتىڭ الدىڭعى اياعىنان تۇسالاتىن ابزەل.
ورە – جىلقىنىڭ ءبىر الدىڭعى، ءبىر ارتقى اياعىنا سالىناتىن ابزەل.
شىدەر – الدىڭعى ەكى اياعىن جانە ارتقى ءبىر اياعىنا سالىناتىن ابزەل.
اشاماي – تايعا مىنەتىن بالا ەرى.
شولكە – تۇيەنىڭ قامىتى.
جازى – جۇك ارتاتىن، تۇيە ۇستىنە قويىلاتىن تۇرمان.
مۇرىندىق – جەتەكتەۋ (بايلاۋ) ءۇشىن تۇيە مۇرنىنا كولدەنەڭ وتكىزىلەتىن كىشكەنە اعاش. ول مۇرىندىق، ەكى تىعىرىق، جەلبۇيدادان تۇرادى.
جەلبۇيدا – مۇرىندىققا بايلانعان قىسقا ءجىپ.
بۇيدا – جەتەكتەۋ ءۇشىن جەلبۇيداعا جالعانعان باۋ.
تىعىرىق – مۇرىندىق شىعىپ كەتپەس ءۇشىن ونىڭ ەكى جاعىنان كيگىزىلگەن بىلعارى شىعىرشىق.
مويىنتۇرىق – وگىزدىڭ جەگىن قۇرالى (قامىت).
ءشۇي – مويىنتۇرىقتى بەكىتەتىن اعاش (تەمىر).
پار قامىت – پار وگىز جەگەتىن مويىنتۇرىق.
ىڭىرشاق – جەگىن وگىز ۇستىنە سالىناتىن ابزەل (ەرشىك).
قۇر – ءجىپ ورنىنا قولداناتىن، تەرمەلەپ جۇننەن جاسالاتىن باۋ.
You Might Also Like
-
بۇلار ءبىرىنشى كۋرسقا تۇسكەندەرىندە وزدەرىنىڭ ۇستازى، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى اعايلارىنىڭ: "اينالايىندار-اي، سەندەردىڭ قادامدارىڭ قۇتتى بولدى-اۋ! ەكى بىردەي قۋانىشقا كەنەلدىك قوي!" دەپ قايتا-ق...
-
قىزىلوردا قالاسى، تاسبوگەت كەنتى وقۋشىلار مەن جاسوسپىرىمدەر ءۇيى ساپي نۇرداۋلەت جەتەكشىسى: جالىمبەتوۆا ايجان تاعىبەرگەن قىزى
