InfoHub Logo

اتا - انالارعا كەڭەستەر
بالانى قالاي تاربيەلەۋ كەرەك؟
بالانى قالاي تاربيەلەگەن دۇرىس - تاياقپەن بە الدە ماقتاۋمەن بە؟ كەيدە ايتقان ءسوز ءبىر قۇلاعىنان كىرىپ، ەكىنشىسىنەن شىعىپ كەتەتىن بالاعا نە جازا قولدانارىڭدى دا بىلمەيسىڭ. ءبارىن قولدانعانىڭمەن دە ايتەۋىر ءبىر كەمشىلىگى بايقالادى دا تۇرادى. ادەتتە جۇيكەگە ابدەن تيگەن بالا ءۇشىن مايقۇيرىقتان سالىپ جىبەرۋ نەمەسە جەلكەدەن ءتۇيىپ جىبەرگەننەن باسقا ەشتەڭە كومەكتەسپەيتىن سياقتى. سوندىقتان، كوپتەگەن اتا - انالار تاربيەنىڭ وسى ءبىر «سالاسىنا» كوبىرەك ۇيىرىلەدى. تاياق جەپ وسكەن بالا بىرەۋگە الىمجەتتىك جاساعىسى كەپ تۇرادى.

اتا - اناسىنىڭ جەلكەدەن نەمەسە قۇيرىقتان بەرگەن «جازاسى» بالانى وزىنەن كىشىلەردى رەنجىتۋگە، ولارعا كۇش كورسەتۋگە جانە ۇلكەندەردىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاۋ مەن الىمجەتتىك جاساۋعا بەيىم بولادى. سوندا بالانى قالاي جازالاۋ كەرەك؟ جالپى، وسى جازالاۋ كەرەك پە؟ اتا - اناعا، ەرەسەكتەرگە ءسوزسىز باعىناتىن بالا از. سوندىقتان كەز - كەلگەن وتباسىندا بالا تاربيەسىندە تەرىس قىلىقتارى ءۇشىن جازالايتىن ساتتەر مىندەتتى تۇردە بولادى. ونسىز مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، بالانىڭ بولاشاقتا مىنەز - قۇلقى جانە اق پەن قارانى اجىراتا الاتىنداي ساناسى قالىپتاسۋى ءۇشىن قاجەت - اق. ءبىراق قالاي جازالاۋ كەرەك؟ جاس اتا - انالاردىڭ تۇيىققا تىرەلەتىن، ويىن سان - ساققا جۇگىرتەتىن ساۋالى دا وسى. كىشكەنتاي ءسابيدى تىڭداتا ءبىلۋ قيىن. ەركەلەتكىڭ دە كەلەدى، ءبىراق شەكتەن شىعىپ كەتە مە دەگەن ءقاۋىپ تە باسىم تۇسەدى. كىشكەنتاي عانا «باقىتتى جاندى» وكپەلەتىپ، كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرگىڭ كەلمەيدى. ءاربىر اتا - انا بالاعا داۋىس كوتەرمەي، قول جۇمساماي - اق تاربيەلەگىسى كەلەتىنى انىق. ەشكىم دە ءوز بالاسىنىڭ جىلاعانىن، رەنجىگەنىن قالامايدى. ءبىراق كەيدە امال جوقتاي كورىنەدى. سوندا بالانى جازالاماي - اق تاربيەلەۋدىڭ جولى قايسى؟ تىم ەركە ەتپەي، سونىمەن قاتار اتا - انانىڭ سوزىنە قۇلاق اسا بىلەتىن بالانى قالايشا تاربيەلەي الامىز؟ اتا - انانىڭ ماححاباتى مەن بالا تاربيەسىندەگى سالعىرتتىقتىڭ (بالانى بەتىمەن جىبەرۋدىڭ) شەكاراسى قايسى؟ ول ءۇشىن مىنا كەڭەستەر كەز - كەلگەن اتا - اناعا كومەك بولا الادى.

1. بالاعا اتا - اناسى كوشباسشى.
اتا - انا مەن بالانىڭ اراسىندا ەكى ءتۇرلى كوزقاراس بولماۋى ءتيىس. بۇل ءالى ومىرگە دەگەن ءوز كوزقاراسى قالىپتاسپاعان، جاسى كامەلەتكە تولماعان بالالارعا قاتىستى. اتا - اناسى كوش باستايتىن كوسەم بولۋى قاجەت بالا ءۇشىن. دەمەك، اتا - انا ءاربىر ءىس - ارەكەتىنە ءمان بەرۋى قاجەت. بىلىكتى، ءبىلىمدى، ءقايسىبىر جاعداي بولماسىن، سابىرمەن قابىلداپ، نەنى بولماسىن، سابىرمەن قابىلداي الاتىن كوشباسشىنىڭ (اتا - انانىڭ) سوڭىنان ەرەدى بالا دا. ويتپەگەن جاعدايدا بالا تاراپىنان قاراما - قايشىلىقتى انىق كورەتىن بولاسىز. 4 - 5 جاسىندا - اق ءوز قالاۋىن اتا - اناسىنا ءسوزسىز ورىنداتاتىن بالا ەركە. 2 جاسقا كەلگەندە بالانىڭ قالاۋى (ورىندى بولسا عانا) اتا - انا ءۇشىن زاڭدى. ودان كەيىنگىسى - ەركەلىك. دەمەك، ۋاقىت وتكىزبەي ەرتەرەك قاتەلىكتەردىڭ ورنىن تولتىرىپ، بالا بويىنداعى ەركەلىكتى تۇزەۋگە ۇمتىلعان دۇرىس. 4 - 5جاسقا كەلگەندە بالا اتا - اناسىنىڭ نەگە رۇقسات ەتىپ، قاي قالاۋىنىڭ تەرىس ەكەندىگىن تۇسىنە ءبىلۋى ءتيىس. ەگەر وسى جاسقا دەيىن اتا - انا مەن بالانىڭ اراسىنداعى قارىم - قاتىناس ءوز دەڭگەيىندە قالىپتاسسا، دەمەك، ءارى قاراي دا ولاردىڭ اراسىندا قانداي دا ءبىر ۇلكەن تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بولمايدى.
2. «بولاتىن» جانە «بولمايتىننىڭ» شەكاراسى.
بالاعا بەرىلەتىن دۇرىس تاربيە «بولاتىن» جانە «بولمايتىن» ءىس - ارەكەتتەردى ايقىندايتىن ناقتى شەكارادان تۇرادى. بۇدان بالا، نەنىڭ دۇرىس، ال نەنىڭ بۇرىس ەكەندىگىن، قانداي ءىس - ارەكەتتەردىڭ وڭ، قاي قىلىعىنىڭ تەرىس ەكەندىگىن انىق ۇعىپ وسەدى. ەگەر كەشە بالاعا تىرناقتى تىستەمەۋدى نەمەسە قولىن اۋزىنا سالماۋدى ەسكەرتتىڭىز بە، ول ارەكەتىن بۇگىن دە بايقاساڭىز، تاعى دا ەسكەرتۋگە ەرىنبەڭىز. «وي، قانشا ايتتىم، تىڭدامايدى ءبارىبىر» دەپ ءبىر - ەكى كۇننەن سوڭ قول سىلتەي سالساڭىز، ءبىتتى. ءسىزدىڭ بالا بويىنداعى كوپتەگەن قاتەلىكتەرگە تۇيسىكتى تۇردە بارۋعا بولاتىندىعىنا جول بەرگەنىڭىز. سونىمەن قاتار، بالانىڭ الدىندا ەمەس، سوڭىنان ءجۇرۋدى ەرتە باستان - اق قالىپتاستىرعانىڭىز. اتا - انانىڭ بالا ءۇشىن قويعان شەكاراسىنان ول ادەتتەگى ايتىلا بەرەتىندەي « جالتاق» بولىپ كەتپەيدى. شەكارا - بالا ءومىرىن جەڭىلدەتەدى، بولاشاقتا قانداي - دا ءبىر ۇلكەن قاتەلىكتەرگە جول بەرمەۋگە ۇيرەنەدى. كەرىسىنشە جاعدايدا، ياعني شەكارا بولماعان وتباسىندا بالا اداسادى، ونىڭ ءومىرى قيىندايدى.

3. «بولمايدى!» دەپ ايعايلاۋعا بولمايدى.
بالا دا اتا - اناسى سياقتى وتباسىنىڭ ءبىر مۇشەسى. ونىڭ ءوز ورنى جانە قۇقىعى بار. دەگەنمەن، وتباسى مۇشەلەرىمەن قارىم - قاتىناسىندا دا شەكارا بولۋعا ءتيىس.
ەگەر بالانىڭ قانداي دا ءبىر ءىس - قيمىلى سىزگە جاعىمسىز بولسا، ىڭعايسىزدىق تۋدىرىپ جاتسا، وعان شەكتەۋ قويعانىڭىز دۇرىس. ءبىراق، ارينە بىردەن ءتۇرىڭىزدى وزگەرتىپ «بولمايدى!» دەپ ايعاي سالۋ دۇرىس ەمەس. ودان دا بالانىڭ نازارىن باسقا ءبىر قىزىقتى ىسكە اينالدىرىپ جىبەرۋگە بولادى. مۇندا سىزگە سابىر قاجەت. سونىمەن قاتار، بالا تىلىمەن، وعان تۇسىنىكتى تۇردە بۇلاي جاساۋ وزىڭىزگە ىڭعايسىزدىق تۋدىراتىنىن ءتۇسىندىرىپ ايتساڭىز، جەتىپ جاتىر.

4. ءىس - ارەكەتىنە لايىقتى ماقتاۋ سوزدەر ايتىڭىز.
مۇنى وزىڭىزگە ەرەجە رەتىندە ۇستانساڭىز دا بولادى. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، «بولاتىن» جانە «بولمايتىن» ءىس - ارەكەتتەر ءۇشىن ءوز ويىڭىزدى ايتىپ وتىرساڭىز، بالا بىردەن بولماسا دا، بىرتىندەپ ونى تۇسىنە باستايدى. مىسالى، ۇيگە كەلگەن قوناقپەن سالەمدەسىپ، ول قايتار كەزدە قوشتاسۋدى ەشكىم ۇيرەتپەي - اق ءوز بەتىنشە ورىنداعان بالانىڭ ءىسى - ماقتاۋعا تۇرارلىق. العاشقى بايقاعان ساتىڭىزدە - اق ونىڭ دۇرىس جاساعاندىعىن، جاقسى بالانىڭ ۇنەمى وسىلاي جاسايتىندىعىن ت. ب. مەيىرىمدى جۇزبەن كۇلىمسىرەي ايتا وتىرىپ ماقتاساڭىز، ونىڭ بويىندا جاقسى ادەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتاسىز. سەبەبى، كەز - كەلگەن بالا ماقتاۋدى سۇيەدى. ول ءۇشىن جاقسى ادەتتەر سانىن ارتتىرعىسى كەلەدى، تالپىنادى. ءوزىنىڭ ايتقانىن ورىنداتۋ ءۇشىن جەرگە ءوزىن تاستاي سالىپ، جاتا قالىپ جىلايتىن بالانى جازالاۋدىڭ ەڭ دۇرىس ءادىسى - ونى جالعىز قالدىرۋ. ءۇنسىز عانا ونىڭ بۇل ارەكەتىن ەلەمەگەن بولساڭىز، وسى جازاڭىز دا جەتكىلىكتى بولادى. مۇنىڭ دا سەبەبى بار، ويتكەنى بالا وزىنە نازار اۋدارتقاندى جاقسى كورەدى. جاتا قالىپ جىلاي باستاعانىنا نازار اۋدارماساڭىز، ونىڭ ورىنسىز ەكەنىن سەزىنە باستايدى. ال وعان ۇرىسىپ نە بولماسا وزگە دە جازالاۋ ءتۇرىن قولدانىپ جاتساڭىز، دەمەك وعان نازار اۋدارعانىڭىز. بالاڭىز ول ادەتىن تاعى دا قايتالايدى دەگەن ءسوز.

5. تۇسىنىسپەۋشىلىكتى بالامەن بىرگە شەشۋدەن قورىقپاڭىز.
بالانىڭ كەيبىر قىلىقتارىنا اشۋلانباۋ مۇمكىن ەمەس. ول ءجيى بولماسا دا كەي - كەيدە ورىن الىپ تۇرادى. مىنە، وسىنداي كەزدەرى وعان اشۋلانۋىڭىزدىڭ سەبەبىن سابىرلى كەزىڭىزدە تۇسىندىرۋدەن قاشپاڭىز. «كىشكەنتاي عوي، نە تۇسىنەر دەيسىڭ؟» دەگەن تۇسىنىكتەن دە اۋلاق بولىڭىز. ونىڭ قاي جەردە دۇرىس جاساماعاندىعىن ايتىڭىز جانە نەگە بۇلاي ەتكەندىگىنىڭ سەبەبىن سۇراڭىز. سوندا ارالارىڭىزدا ءبىر - ءبىرىڭىزدى ەركىن تۇسىنەتىن كوپىر قالىپتاسادى. ونى جازالاۋدىڭ ءسىز ءۇشىن اۋىر ەكەندىگىن جانە جازالاعىڭىز كەلمەيتىنىن دە ايتقانىڭىز ارتىق بولمايدى.

ەستە ساقتاعانىڭىز دۇرىس:
- بالانى جازالاۋ كەزىندە اتا - انانىڭ جۇيكەسى تىنىشتانعاننان باسقا ەشقانداي پايدا جوق. تاياق جەگەن بالا كەلەسى كەزەكتە دە قالاي ارەكەت جاسايتىنىن بىلمەي، ءبىر جاساعان قاتەلىگىن ەكىنشى رەت قايتالايدى. وعان ءتۇسىندىرىڭىز جانە ءتۇسىندىرىڭىز!
- قول جۇمساماي - اق جازالاۋدىڭ ءتۇرى جەتكىلىكتى. مىسالى: بالا قانشا جاستا بولسا، سونشا مينۋت بۇرىشتا تۇرۋ، ورىندىقتا قيمىلداماي وتىرۋ، سول كۇنگى بالمۇزداق نەمەسە تاتتىدەن قاعۋ. دۇرىس كوتەرىپ، جۇيكە جۇقارتۋدىڭ وڭ ناتيجەسى مۇلدە بولمايدى.

- وزىڭىزگە ءوزىڭىز سىرتتاي نازار سالىڭىز. سابىرلى بولىڭىز! بالا بىردەڭەنى دۇرىس ىستەمەدى مە، الدىمەن ءتۇسىندىرىڭىز. ول ناتيجەسىن بەرمەسە، ەسكەرتۋ جاساڭىز. ول دا كومەكتەسپەسە عانا زا قولدانىڭىز. بالانىڭ سىزگە ايتقانىن جاساتۋعا جول بەرمەڭىز. سوندا عانا كىشكەنتاي عانا باۋىر ەتىڭىزگە قول جۇمسامايتىن بولاسىز.

دەرەركوزى: toraigyrov - maktaaral. mektebi. kz