اتا ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: «اتا ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى».
ماقساتى: تاربيەلىك؛ حالقىمىزدىڭ ءتالىم - تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتا اقىلىمەن بەرىلەتىندىگى، ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى وقۋشىلار بويىنا قالىپتاستىرۋ؛
ۇيرەتۋشىلىك؛ وقۋشىلاردى ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنىپ، ورىندى سويلەۋگە، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، ىزگىلىك نەگىزدەرىن بويلارىنا دامىتۋ؛
دامىتۋشىلىق: شەشەندىك سوزدەر، ماقال - ماتەلدەردى كوپ ءبىلۋ ارقىلى شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ادىلدىككە تاربيەلەۋ جانە بالا لەكسيكاسىنىڭ قورىن ودان ءارى مولايتۋ، ماعلۇمات ارقىلى رۋحاني بايلىعىن، ۇشقىرلىعى مەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
ءتۇرى: توپتىق - سايىس
كورنەكىلىكتەرى: سلايد، ناقىل سوزدەر جازىلعان قاعازدار، سۋرەتتەر، «سارىارقا» اتتى كۇي؛
سايىس باعدارلاماسى: 1. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرۋ؛
2. «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» (سۇراق - جاۋاپ ءبولىمى)
3. «ەسكىرمەيتىن ەسكى ءسوز» (سلايد ارقىلى بەرىلگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ)
4. «كونە كەبەجە!» (سلايد بويىنشا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە ماقال - ماتەلدەر قۇراستىرۋ)
5. «توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى» (شەشەندىك سوزدەردەن ساحنالىق قويىلىم)
6. «تاپقىر بولساڭ وزىپ كور» (اسىق بويىنشا بەرىلگەن سوزدەردەن ءسوز تىركەستەرىن قۇراستىرۋ)
ءار ءبولىم بويىنشا ءار توپتىڭ جاۋاپتارىنا قاراي كونفەرتكە جاسىرىلعان جۇلدىزشالار بەرىلىپ وتىرادى. سايىس سوڭىندا جيناعان كونفەرتتەرىن اشىپ، قانشا ۇپاي جيناعاندارىن انىقتايدى.
ساباق بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:
امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ، ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ؛
ءىى ءبولىم:
بۇگىنگى «اتا ءسوزى - اقىلدىڭ كوزى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ادام بالاسى ءومىر كوشىندە قانداي كەزەڭ، قانداي زامان، قانداي كەز كەلسە دە، ۇرپاق قامىن، ونىڭ تاربيەسىن ءبىر ساتتە دە ۇمىت قالدىرعان ەمەس. ويتكەنى اركىم ءوزى ومىرگە اكەلگەن ۇرپاعىنا عۇمىرىنىڭ جالعاسى، بولاشاعى رەتىندە قارايدى. تاربيە – ادام تاعدىرىن شەشەتىن ۇلى ءىس. حالقىمىز ەجەلدەن سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرپىن، ءتىلىن، ءدىنىن، ونەگە - وسيەتىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرعان. ولاي بولسا بىزدە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا وتىرىپ، بابالار قالدىرعان وسيەتتەردىڭ ماعىنالارىنا تەرەڭ بويلاپ، ءسوز مارجاندارىنىڭ تەڭىزىندە ءجۇرىپ كورەيىك! اتا بابالارىمىزدان بىزگە جەتكەن كوپتەگەن ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق، تاماشا ءتالىم – تاربيە بەرەرلىك وسيەت سوزدەر وتە كوپ. ەندەشە، كۇندەلىكتى ومىردە اتا - اجەلەرىمىزدىڭ، اتا – انالارىمىزدىڭ ايتىپ وتىراتىن، «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» بولىمىنە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
1. ەندى سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن توپتارمەن تانىسىپ الايىق. 1 - ءشى توپ «قازىبەك بي اۋىلى»، 2 - توپ «تولە بي اۋىلى»، 3 - توپ «ايتەكە بي اۋىلى».
2. «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» بولىمىندە سۇراق – جاۋاپ ءادىسى قولدانىلادى. بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ بويىنشا قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. سۇراققا ءبىرىنشى بولىپ بەلگى بەرگەن توپ جاۋاپ بەرەدى.
1. پىشاقتىڭ ءجۇزى شالقاسىنان جاتسا، نە دەپ ىرىمدايدى؟ (مالى پىشاققا تۇسەدى)
2. جەتى جارعى زاڭى بويىنشا كوتەرىلىس جاساپ، بۇلىك شىعارعان كىسىلەرگە قانداي جازا قولدانعان؟ (ءولىم جازاسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ 12 قاناتتى ءۇيىن قالاي اتايدى؟ (اق وردا)
4. بالانىڭ (ۇل، قىز) كىشكەنتاي كەزىندە شاشىن وسىرمەي، ەكى شەكەسىنە ەكى شوق شاش قويادى. مۇنى قالاي اتايدى؟ (تۇلىم).
5. قازاق ىرىمىندا بالاعا مي جەگىزبەيدى. ول نەنى بىلدىرەدى؟(سەبەبى ميداي بىلجىر، بوس بەلبەۋ، ىنجىق بولىپ، وسەدى دەيدى.)
6. جەتى جارعى بويىنشا جازىقسىز كىسى ولتىرگەندەرگە قانداي جازا قولدانعان. (ءولىم جازاسىن بۇيىرعان).
7. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىندا كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن بولىگى؟ (ۋىق)
8. ۇزاتىلعان قىز ءوزىنىڭ تەتەلەس سىڭلىسىنە باسىنا تارتاتىن ورامال بەرەدى. بۇل – ەندىگى كەزەك سەنىكى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ءداستۇر قالاي اتالادى؟ (شارعى)
9. قازاقتا ءتىل ۇشىن جەسە سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. ال، تاڭداي جەسە... (شەشەن بولادى)
10. تۇرمىسقا شىققالى وتىرعان قىزدىڭ تۋعان تۋىسقاندارىمەن قوشتاسۋ ولەڭى؟(سىڭسۋ)
11. ءجۇن ساباردا، ساباپ بولعان سوڭ تاماق بەرۋ ءداستۇرى؟ (تۋلاق شاشۋ)
12. قۇمىرسقالار كۇندىز يلەۋىنە اسىعىپ جاتسا، نەنى بىلدىرەدى؟ (اۋا رايى بۇزىلادى.)
13. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى نەگە جارىماس؟(ەتىككە جارىماس)
14. دوس باسقا قارايدى، ال دۇشپان شە؟ (اياققا)
15. قىلىشتان وتكىر نە بار؟ (ءتىل)
16. ەڭ كيەلى قۇس؟(اققۋ)
17. ساۋكەلە جەلەگىن كىم قاي ۋاقىتتا كيگەن؟ (قالىڭدىق كيگەن)
18. قازاق شوپاندارىنىڭ شاحماتى؟ (توعىزقۇمالاق)
19. جاڭا دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ كيەتىن العاشقى كيىمى؟(يتكويلەك)
20. مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى كىتابى؟ (قۇران)
3 - كەزەڭ. «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» ءبولىمى. جاس ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋدا قازاق حالقىنىڭ تىيىمدارى مەن ىرىمدارىنىڭ ورنى ەرەكشە. بۇل حالىقتىق ەتنوپەداگوگيكانىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى. بۇل ىرىم - تىيىمداردى، نانىم سەنىمدەردى كەيدە حالىقتىڭ ۇزاق جىلعى تاجىريبەسىنەن شىققان تۇسىنىگىنە، كەيدە قاراپايىم ادەپ قاعيدالارىنا جاتقىزۋعا بولادى. مىسالى، ادامزاتتىڭ التىن بەسىگى - تابيعاتقا بايلانىستى: قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا، سۋعا تۇكىرمە، كوكتى جۇلما، ىسىراپشىلدىققا جول بەرمە، ت. س. س.
(بەرىلگەن ناقىل سوزدەردى سايىسكەرلەر ءتۇسىندىرىپ بەرۋى كەرەك.
1. اققۋدى اتپايدى (كيەسى ۇرادى، اققۋ - كيەلى قۇس)
2. جولاۋشىعا قايدا باراسىڭ دەپ سۇرامايدى (جولاۋشىنىڭ جولى بولماي قالادى دەيدى، سوندىقتان، «جول بولسىن» دەپ سۇرايدى.)
3. بالاعا قۇيىمشاق جەگىزبەيدى (بالا ۇشقالاق، جەڭىلتەك، سابىرسىز بولادى دەيدى)
4. الدەقايدا بىرەۋ قايتىس بولدى دەپ جاڭساق ايتسا نەگە جوريدى؟ (ۇزاق ءومىر سۇرەدى دەپ جوريدى)
5. اۋىلعا اتپەن شاۋىپ كەلۋگە بولمايدى (قارالى حابار جەتكىزگەندە نەمەسە اۋىلعا جاۋ شاپقاندا شاۋىپ كىرەدى)
6. جاقىن ادامعا مىسىق، يت، پىشاق نەمەسە باسقا دا قارۋ سىيلامايدى (ارازداسىپ قالادى دەيدى)
7. اڭ - قۇس بالالاعاندا، تولدەگەندە، قۇستار بالاپان ورگەندە اڭعا شىقپايدى (تابيعاتتى ايالاۋ، جان - جانۋار باسىنىڭ كوبەيۋىن قاداعالاۋ، وبالىنا قالماۋ)
8. ىشىندە سۋى، تاماعى بار ىدىستىڭ بەتىن اشىق قالدىرماۋ (تازالىق جاعىنان ءشوپ - شالام، شىركەي ءتۇسىپ كەتەدى جانە جىن - شايتان جالاپ كەتەدى دەيدى)
9. جاس بالاعا، قىزعا كارى جىلىك ۇستاتپايدى (ەر بالا بويداق ءجۇرىپ قالادى، قىز بالا وڭ جاق بوساعادا وتىرىپ قالادى دەيدى.)
10. ىمىرت تۇسە ءۇي تازالاما، قوقىس شىعارما (ءۇيدىڭ ىرىسى كەتەدى)
ءىۇ. «كونە كەبەجە»
عاسىرلار بويى سۇلۋلانىپ، سالماقتانعان اسىل ءسوز، ءسوز مايەگى - ماقال كەلەسى قاقپامىزدىڭ مازمۇنى. دانا حالقىمىزدىڭ كونە دە، كوركەم مادەني مۇراسى - ماقالدار مەن ماتەل سوزدەر.
مىنا كونە كەبەجەدە سارى مايداي، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتالعان اسىل دۇنيە – ماقالدار جازىلعان. بەرىلگەن سۋرەتتەر مەن سوزدەردى قاتىستىرىپ ماقال قۇراۋ. وسى ماقالدى تاۋىپ ايتۋىڭىز كەرەك.
«بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى الادى»، «ەل كوركى - مال، وزەن كوركى - تال»، «شەبەردىڭ قولى ورتاق، شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق»، «ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن»، «ءتانى ساۋدىڭ - جانى ساۋ»
4 - كەزەڭ (توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى) توپتاردىڭ ساحنالىق قويىلىمى.
5 - كەزەڭى «تاپقىر بولساڭ وزىپ كور».
كيەلى ساندارعا بايلانىستى سەنىمدەر مەن نانىمدار ءسوز بولادى. ەكى توپ قورجىنداعى اسىقتارعا جاسىرىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
1. ءۇش سانىنا بايلانىستى قانداي ۇعىمدار بار؟( ءۇش ءجۇز. ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.)
2. ءۇش جۇرت (ءوز جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت)
3. ءۇش قۋات (اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، سەنىم قۋات)
4. ءۇش ارسىز (ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز)
5. ءۇش داۋاسىز (مىنەز، كارىلىك، اجال)
6. ءۇش بي (تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي)
7. ءۇش ءقادىرسىز (جاستىق شاق ءقادىرسىز. دەنساۋلىق ءقادىرسىز. جاقسى جار ءقادىرسىز.)
ساباقتى بەكىتۋ: مىنە وقۋشىلار ءبىز بۇگىن اتا - بابالارىمىزدان مۇرا بولىپ قالعان اسىل سوزدەرگە توقتالىپ، ولاردىڭ ءمان - ماعىناسىنا تاعى ءبىر مارتە ساياحاتتاپ قايتتىق.
قورىتىندىلاۋ: جەڭىمپاز توپتاردى انىقتاپ، ءوز باعالارىن بەرۋ.
ماقساتى: تاربيەلىك؛ حالقىمىزدىڭ ءتالىم - تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتا اقىلىمەن بەرىلەتىندىگى، ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى وقۋشىلار بويىنا قالىپتاستىرۋ؛
ۇيرەتۋشىلىك؛ وقۋشىلاردى ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنىپ، ورىندى سويلەۋگە، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، ىزگىلىك نەگىزدەرىن بويلارىنا دامىتۋ؛
دامىتۋشىلىق: شەشەندىك سوزدەر، ماقال - ماتەلدەردى كوپ ءبىلۋ ارقىلى شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ادىلدىككە تاربيەلەۋ جانە بالا لەكسيكاسىنىڭ قورىن ودان ءارى مولايتۋ، ماعلۇمات ارقىلى رۋحاني بايلىعىن، ۇشقىرلىعى مەن ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ؛
ءتۇرى: توپتىق - سايىس
كورنەكىلىكتەرى: سلايد، ناقىل سوزدەر جازىلعان قاعازدار، سۋرەتتەر، «سارىارقا» اتتى كۇي؛
سايىس باعدارلاماسى: 1. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرۋ؛
2. «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» (سۇراق - جاۋاپ ءبولىمى)
3. «ەسكىرمەيتىن ەسكى ءسوز» (سلايد ارقىلى بەرىلگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشۋ)
4. «كونە كەبەجە!» (سلايد بويىنشا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە ماقال - ماتەلدەر قۇراستىرۋ)
5. «توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى» (شەشەندىك سوزدەردەن ساحنالىق قويىلىم)
6. «تاپقىر بولساڭ وزىپ كور» (اسىق بويىنشا بەرىلگەن سوزدەردەن ءسوز تىركەستەرىن قۇراستىرۋ)
ءار ءبولىم بويىنشا ءار توپتىڭ جاۋاپتارىنا قاراي كونفەرتكە جاسىرىلعان جۇلدىزشالار بەرىلىپ وتىرادى. سايىس سوڭىندا جيناعان كونفەرتتەرىن اشىپ، قانشا ۇپاي جيناعاندارىن انىقتايدى.
ساباق بارىسى: ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:
امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ، ساباق ماقساتىمەن تانىستىرۋ؛
ءىى ءبولىم:
بۇگىنگى «اتا ءسوزى - اقىلدىڭ كوزى» اتتى تاربيە ساعاتىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
ادام بالاسى ءومىر كوشىندە قانداي كەزەڭ، قانداي زامان، قانداي كەز كەلسە دە، ۇرپاق قامىن، ونىڭ تاربيەسىن ءبىر ساتتە دە ۇمىت قالدىرعان ەمەس. ويتكەنى اركىم ءوزى ومىرگە اكەلگەن ۇرپاعىنا عۇمىرىنىڭ جالعاسى، بولاشاعى رەتىندە قارايدى. تاربيە – ادام تاعدىرىن شەشەتىن ۇلى ءىس. حالقىمىز ەجەلدەن سالت - ءداستۇرىن، ادەت - عۇرپىن، ءتىلىن، ءدىنىن، ونەگە - وسيەتىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرعان. ولاي بولسا بىزدە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا وتىرىپ، بابالار قالدىرعان وسيەتتەردىڭ ماعىنالارىنا تەرەڭ بويلاپ، ءسوز مارجاندارىنىڭ تەڭىزىندە ءجۇرىپ كورەيىك! اتا بابالارىمىزدان بىزگە جەتكەن كوپتەگەن ۇلاعاتتى عيبرات الارلىق، تاماشا ءتالىم – تاربيە بەرەرلىك وسيەت سوزدەر وتە كوپ. ەندەشە، كۇندەلىكتى ومىردە اتا - اجەلەرىمىزدىڭ، اتا – انالارىمىزدىڭ ايتىپ وتىراتىن، «اتالار ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» بولىمىنە ءسوز كەزەگىن بەرەيىك.
1. ەندى سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن توپتارمەن تانىسىپ الايىق. 1 - ءشى توپ «قازىبەك بي اۋىلى»، 2 - توپ «تولە بي اۋىلى»، 3 - توپ «ايتەكە بي اۋىلى».
2. «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» بولىمىندە سۇراق – جاۋاپ ءادىسى قولدانىلادى. بۇل كەزەڭدە توپتارىمىز سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ بويىنشا قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. سۇراققا ءبىرىنشى بولىپ بەلگى بەرگەن توپ جاۋاپ بەرەدى.
1. پىشاقتىڭ ءجۇزى شالقاسىنان جاتسا، نە دەپ ىرىمدايدى؟ (مالى پىشاققا تۇسەدى)
2. جەتى جارعى زاڭى بويىنشا كوتەرىلىس جاساپ، بۇلىك شىعارعان كىسىلەرگە قانداي جازا قولدانعان؟ (ءولىم جازاسى)
3. كيىز ءۇيدىڭ 12 قاناتتى ءۇيىن قالاي اتايدى؟ (اق وردا)
4. بالانىڭ (ۇل، قىز) كىشكەنتاي كەزىندە شاشىن وسىرمەي، ەكى شەكەسىنە ەكى شوق شاش قويادى. مۇنى قالاي اتايدى؟ (تۇلىم).
5. قازاق ىرىمىندا بالاعا مي جەگىزبەيدى. ول نەنى بىلدىرەدى؟(سەبەبى ميداي بىلجىر، بوس بەلبەۋ، ىنجىق بولىپ، وسەدى دەيدى.)
6. جەتى جارعى بويىنشا جازىقسىز كىسى ولتىرگەندەرگە قانداي جازا قولدانعان. (ءولىم جازاسىن بۇيىرعان).
7. كيىز ءۇيدىڭ قۇرىلىسىندا كەرەگە مەن شاڭىراق ورتاسىن قوساتىن بولىگى؟ (ۋىق)
8. ۇزاتىلعان قىز ءوزىنىڭ تەتەلەس سىڭلىسىنە باسىنا تارتاتىن ورامال بەرەدى. بۇل – ەندىگى كەزەك سەنىكى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ءداستۇر قالاي اتالادى؟ (شارعى)
9. قازاقتا ءتىل ۇشىن جەسە سۇيرەڭدەپ سويلەي بەرەتىن بولادى دەپ ىرىمداعان. ال، تاڭداي جەسە... (شەشەن بولادى)
10. تۇرمىسقا شىققالى وتىرعان قىزدىڭ تۋعان تۋىسقاندارىمەن قوشتاسۋ ولەڭى؟(سىڭسۋ)
11. ءجۇن ساباردا، ساباپ بولعان سوڭ تاماق بەرۋ ءداستۇرى؟ (تۋلاق شاشۋ)
12. قۇمىرسقالار كۇندىز يلەۋىنە اسىعىپ جاتسا، نەنى بىلدىرەدى؟ (اۋا رايى بۇزىلادى.)
13. ۇستا پىشاققا جارىماس، ەتىكشى نەگە جارىماس؟(ەتىككە جارىماس)
14. دوس باسقا قارايدى، ال دۇشپان شە؟ (اياققا)
15. قىلىشتان وتكىر نە بار؟ (ءتىل)
16. ەڭ كيەلى قۇس؟(اققۋ)
17. ساۋكەلە جەلەگىن كىم قاي ۋاقىتتا كيگەن؟ (قالىڭدىق كيگەن)
18. قازاق شوپاندارىنىڭ شاحماتى؟ (توعىزقۇمالاق)
19. جاڭا دۇنيەگە كەلگەن ءسابيدىڭ كيەتىن العاشقى كيىمى؟(يتكويلەك)
20. مۇسىلماننىڭ قاسيەتتى كىتابى؟ (قۇران)
3 - كەزەڭ. «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» ءبولىمى. جاس ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋدا قازاق حالقىنىڭ تىيىمدارى مەن ىرىمدارىنىڭ ورنى ەرەكشە. بۇل حالىقتىق ەتنوپەداگوگيكانىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى. بۇل ىرىم - تىيىمداردى، نانىم سەنىمدەردى كەيدە حالىقتىڭ ۇزاق جىلعى تاجىريبەسىنەن شىققان تۇسىنىگىنە، كەيدە قاراپايىم ادەپ قاعيدالارىنا جاتقىزۋعا بولادى. مىسالى، ادامزاتتىڭ التىن بەسىگى - تابيعاتقا بايلانىستى: قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن بۇزبا، سۋعا تۇكىرمە، كوكتى جۇلما، ىسىراپشىلدىققا جول بەرمە، ت. س. س.
(بەرىلگەن ناقىل سوزدەردى سايىسكەرلەر ءتۇسىندىرىپ بەرۋى كەرەك.
1. اققۋدى اتپايدى (كيەسى ۇرادى، اققۋ - كيەلى قۇس)
2. جولاۋشىعا قايدا باراسىڭ دەپ سۇرامايدى (جولاۋشىنىڭ جولى بولماي قالادى دەيدى، سوندىقتان، «جول بولسىن» دەپ سۇرايدى.)
3. بالاعا قۇيىمشاق جەگىزبەيدى (بالا ۇشقالاق، جەڭىلتەك، سابىرسىز بولادى دەيدى)
4. الدەقايدا بىرەۋ قايتىس بولدى دەپ جاڭساق ايتسا نەگە جوريدى؟ (ۇزاق ءومىر سۇرەدى دەپ جوريدى)
5. اۋىلعا اتپەن شاۋىپ كەلۋگە بولمايدى (قارالى حابار جەتكىزگەندە نەمەسە اۋىلعا جاۋ شاپقاندا شاۋىپ كىرەدى)
6. جاقىن ادامعا مىسىق، يت، پىشاق نەمەسە باسقا دا قارۋ سىيلامايدى (ارازداسىپ قالادى دەيدى)
7. اڭ - قۇس بالالاعاندا، تولدەگەندە، قۇستار بالاپان ورگەندە اڭعا شىقپايدى (تابيعاتتى ايالاۋ، جان - جانۋار باسىنىڭ كوبەيۋىن قاداعالاۋ، وبالىنا قالماۋ)
8. ىشىندە سۋى، تاماعى بار ىدىستىڭ بەتىن اشىق قالدىرماۋ (تازالىق جاعىنان ءشوپ - شالام، شىركەي ءتۇسىپ كەتەدى جانە جىن - شايتان جالاپ كەتەدى دەيدى)
9. جاس بالاعا، قىزعا كارى جىلىك ۇستاتپايدى (ەر بالا بويداق ءجۇرىپ قالادى، قىز بالا وڭ جاق بوساعادا وتىرىپ قالادى دەيدى.)
10. ىمىرت تۇسە ءۇي تازالاما، قوقىس شىعارما (ءۇيدىڭ ىرىسى كەتەدى)
ءىۇ. «كونە كەبەجە»
عاسىرلار بويى سۇلۋلانىپ، سالماقتانعان اسىل ءسوز، ءسوز مايەگى - ماقال كەلەسى قاقپامىزدىڭ مازمۇنى. دانا حالقىمىزدىڭ كونە دە، كوركەم مادەني مۇراسى - ماقالدار مەن ماتەل سوزدەر.
مىنا كونە كەبەجەدە سارى مايداي، كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتالعان اسىل دۇنيە – ماقالدار جازىلعان. بەرىلگەن سۋرەتتەر مەن سوزدەردى قاتىستىرىپ ماقال قۇراۋ. وسى ماقالدى تاۋىپ ايتۋىڭىز كەرەك.
«بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى الادى»، «ەل كوركى - مال، وزەن كوركى - تال»، «شەبەردىڭ قولى ورتاق، شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق»، «ءجۇز سومىڭ بولعانشا، ءجۇز دوسىڭ بولسىن»، «ءتانى ساۋدىڭ - جانى ساۋ»
4 - كەزەڭ (توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى) توپتاردىڭ ساحنالىق قويىلىمى.
5 - كەزەڭى «تاپقىر بولساڭ وزىپ كور».
كيەلى ساندارعا بايلانىستى سەنىمدەر مەن نانىمدار ءسوز بولادى. ەكى توپ قورجىنداعى اسىقتارعا جاسىرىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى.
1. ءۇش سانىنا بايلانىستى قانداي ۇعىمدار بار؟( ءۇش ءجۇز. ۇلى ءجۇز، ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز.)
2. ءۇش جۇرت (ءوز جۇرتىڭ، ناعاشى جۇرت، قايىن جۇرت)
3. ءۇش قۋات (اقىل قۋات، جۇرەك قۋات، سەنىم قۋات)
4. ءۇش ارسىز (ۇيقى ارسىز، كۇلكى ارسىز، تاماق ارسىز)
5. ءۇش داۋاسىز (مىنەز، كارىلىك، اجال)
6. ءۇش بي (تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي)
7. ءۇش ءقادىرسىز (جاستىق شاق ءقادىرسىز. دەنساۋلىق ءقادىرسىز. جاقسى جار ءقادىرسىز.)
ساباقتى بەكىتۋ: مىنە وقۋشىلار ءبىز بۇگىن اتا - بابالارىمىزدان مۇرا بولىپ قالعان اسىل سوزدەرگە توقتالىپ، ولاردىڭ ءمان - ماعىناسىنا تاعى ءبىر مارتە ساياحاتتاپ قايتتىق.
قورىتىندىلاۋ: جەڭىمپاز توپتاردى انىقتاپ، ءوز باعالارىن بەرۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دەنە ءيمپۋلسى. ءيمپۋلستىڭ ساقتالۋ زاڭى
