اتادان قالعان اسىل ءسوز
2 سىنىپ
تاقىرىبى: اتادان قالعان اسىل ءسوز
ماقساتى: اتا - بابامىزدان اسىل مۇرا بولىپ قالعان ءتىلىمىزدى، سالت - ءداستۇرىمىزدى، اسىل سوزدەردى وسكەلەڭ جاس ۇرپاققا ميراس ەتۋ، ءداستۇر ساباقتاستىعىن ۇعىندىرۋ.
1. قازاق دالاسىندا ءومىر سۇرگەن شەشەندەردىڭ اسىل سوزدەرىمەن تانىستىرۋ،
2. بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورلارىن ارتتىرۋ.
3. جاس ۇرپاقتى ءسوز ءقادىرىن تۇسىنۋگە، ۇلكەننىڭ اقىلىن تىڭداۋ پارىز ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي قوزعاۋ، مانەرلەپ وقۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك سىزبا. تولە، ايتەكە، قازبەك بيلەردىڭ سۋرەتتەرى. «اقىلدىڭ كەنى - دانىشپان»، «سونبەس جۇلدىزدار» اتتى سلايدتار. ناقىل، اقىل، شەشەندىك سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ: وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. نەگىزگى ءبولىم
كىرىسپە:
ءبىزدىڭ ابىز بابالارىمىز بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلان - بايتاق دالانى، قۇس ۇشىرسا قاناتى تالاتىن قازىنالى جەردى اقىل - پاراسات، ويلى دا ارلى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى ارقاسىندا عانا مۇرا ەتىپ قالدىرعان. ولاردىڭ ونەگەسىن ۇلاعات تۇتقان ۇرپاقتار دا ءومىر كوشىندە بابالار ارمانىن جالعاستىرىپ كەلەدى. بولاشاعىمىزبەن وتكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ التىن قازىعى – قاريالار.
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: «اتادان قالعان اسىل ءسوز» دەپ اتالادى. اشىق ساباعىمىز ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالادى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن ەكرانعا نازار اۋدارايىق. نەنىڭ سۋرەتىن كورىپ تۇرسىڭدار؟
- سيقىرلى كىتاپ.
- ءيا بالالار، ءبىز سيقىرلى كىتاپتى وقىپ، ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ، تاپقىرلىققا، شەشەندىككە ۇيرەنەمىز. سيقىرلى كىتاپ بىرنەشە بولىمنەن تۇرادى ەكەن. ءى ءبولىم «اتالى بالا - اقىلدى» دەپ اتالادى ەكەن. (كورىنىس)
جىگىت:
- اتا! قول باستاۋ قيىن با؟
جول باستاۋ قيىن با؟
ءسوز باستاۋ قيىن با؟
قارت:
- ە، بالام! قول باستاۋ قيىن ەمەس،
كوك نايزالى ەرىڭ بولسا،
جول باستاۋ قيىن ەمەس،
سوڭىڭنان ەرگەن ەلىڭ بولسا،
بارىنەن دە ءسوز باستاۋ قيىن.
تاۋىپ ايتساڭ، مەرەكە قىلادى.
تاپپاي ايتساڭ، كەلەكە قىلادى.
جىگىت:
- دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز.
قارت:
- ە، بالام! تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز وي تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل تاس سۋ تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان ءسوز جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز شەر تارقاتسا شىعادى.
جىگىت:
- راحمەت، اتا!
قارت:
- اقىلدى بول، بالام!
ۇلاعاتتى سوزدەر وتە كوپ.
ءادىل تورە ەل باستار،
اعا جىگىت قول باستار.
باتىر جىگىت جاۋ باستار.
شەشەن ادام ءسوز باستار.
قۇستى جيساڭ بۇركىت جي،
قىس تونىڭدى تۇلكى ەتەر
ءبىر جاقسىمەن دوس بولساڭ،
ازباس - توزباس مۇلىك ەتەر.
ءبىر جامانمەن دوس بولساڭ،
بۇكىل الاڭعا كۇلكى ەتەر.
بالالارىم، ءسوز كەزەگىن تۇيىندەيتىن بولساق،
اقىل ادامدى ازدىرمايتىن ەم،
ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن.
- ادامنىڭ باسشىسى – اقىل،
جەتەكشىسى تالاپ
شولعىنشىسى – وي
جولداسى – كاسىپ
قورعانى – سابىر
قورعاۋشىسى – مىنەز بولۋى كەرەك.
1 - وقۋشى:
- اتام مەنىڭ ءاماندا
«ادەپتى جان بول» دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
الدىن وراپ كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپە كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ،
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
2 - وقۋشى:
- اتام مەنىڭ ءاماندا
«كىشىپەيىل» بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا،
ماقتانباۋدى ءجون كورەم
اتام مەنىڭ ءاماندا
«ادىلەتتى بول دەگەن»
اتا ءسوزى سانامدا،
جۇرەمىن تۋرا جولمەنەن.
3 - وقۋشى:
- اتاڭ بولسا اناڭمەن –
- التىننان سوققان قورعانىڭ.
ساناڭ بولسا اقىلدى
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
ءىنىڭ بولسا، ماقتانىش
- سەمسەر قىلىش، بىلەگىڭ
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل -
وكپە - باۋىر جۇرەگىڭ.
4 - وقۋشى:
- اتا - باباڭ ارداقتى
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى
اتا جولىن جالعاپتى.
كورىنىس:
بالا:
- اتا، تابيعات جاراتقان دەنە مۇشەلەرىمىز نە ءۇشىن كەرەك؟
قاريا:
- ەكى كوزىمىز جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن،
ەكى قولىمىز ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن.
قۇلاق دەگەن اقىل - كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن،
جۇرەك دەگەن جاۋلارىڭنان قورىقپاۋ ءۇشىن.
ءتىل مەن جاعىڭ اقيقاتتى ايتۋ ءۇشىن،
ال اياعىڭ شەتتە جۇرسەڭ تۋعان جەرگە قايتۋ ءۇشىن كەرەك.
ءمۇعالىم:
- كەلەسى ءبولىمنىڭ قالاي اتالاتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن جۇمباقتار شەشەيىك.
ايتارى مول عۇلاما،
كوپ جاساعان بۇل ادام
اكەسى ول اكەڭنىڭ،
بىلەر سونى سۇراعان.
ول كىم؟
(اتاڭ)
ايمالايدى «كۇنىم» دەپ
مەيىرىمدى ءجۇزى كۇلىمدەپ
«ءتاتتى - اق» دەيدى نەمەرە،
«بال - شىرىنداي ءۇنىڭ» دەپ.
ول كىم؟
(اجەڭ)
اتاڭنىڭ بالاسى
اسقار تاۋ قورعانىڭ.
اناڭنىڭ سەرىگى
پاناڭ عوي ول سەنىڭ.
ول كىم؟
(اكەڭ)
الپەشتەپ ءوزىڭدى وسىرگەن
ناعاشى اجەڭنىڭ بالاسى
بىرەۋگە يبالى كەلىن دە
بۇل كۇندە جيەننىڭ اناسى.
ول كىم؟
(اناڭ)
- وتباسىنىڭ قوس شىنارى «اتا مەن اجە» جانە «اكە مەن شەشە ەكەن»
اتادان قالعان اسىل ءسوز جۇكتەۋ
تاقىرىبى: اتادان قالعان اسىل ءسوز
ماقساتى: اتا - بابامىزدان اسىل مۇرا بولىپ قالعان ءتىلىمىزدى، سالت - ءداستۇرىمىزدى، اسىل سوزدەردى وسكەلەڭ جاس ۇرپاققا ميراس ەتۋ، ءداستۇر ساباقتاستىعىن ۇعىندىرۋ.
1. قازاق دالاسىندا ءومىر سۇرگەن شەشەندەردىڭ اسىل سوزدەرىمەن تانىستىرۋ،
2. بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورلارىن ارتتىرۋ.
3. جاس ۇرپاقتى ءسوز ءقادىرىن تۇسىنۋگە، ۇلكەننىڭ اقىلىن تىڭداۋ پارىز ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، وي قوزعاۋ، مانەرلەپ وقۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تىرەك سىزبا. تولە، ايتەكە، قازبەك بيلەردىڭ سۋرەتتەرى. «اقىلدىڭ كەنى - دانىشپان»، «سونبەس جۇلدىزدار» اتتى سلايدتار. ناقىل، اقىل، شەشەندىك سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ: وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ.
2. نەگىزگى ءبولىم
كىرىسپە:
ءبىزدىڭ ابىز بابالارىمىز بۇگىنگى ۇرپاققا ۇلان - بايتاق دالانى، قۇس ۇشىرسا قاناتى تالاتىن قازىنالى جەردى اقىل - پاراسات، ويلى دا ارلى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى ارقاسىندا عانا مۇرا ەتىپ قالدىرعان. ولاردىڭ ونەگەسىن ۇلاعات تۇتقان ۇرپاقتار دا ءومىر كوشىندە بابالار ارمانىن جالعاستىرىپ كەلەدى. بولاشاعىمىزبەن وتكەن جەتىستىكتەرىمىزدىڭ التىن قازىعى – قاريالار.
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: «اتادان قالعان اسىل ءسوز» دەپ اتالادى. اشىق ساباعىمىز ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالادى.
ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن ەكرانعا نازار اۋدارايىق. نەنىڭ سۋرەتىن كورىپ تۇرسىڭدار؟
- سيقىرلى كىتاپ.
- ءيا بالالار، ءبىز سيقىرلى كىتاپتى وقىپ، ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ، تاپقىرلىققا، شەشەندىككە ۇيرەنەمىز. سيقىرلى كىتاپ بىرنەشە بولىمنەن تۇرادى ەكەن. ءى ءبولىم «اتالى بالا - اقىلدى» دەپ اتالادى ەكەن. (كورىنىس)
جىگىت:
- اتا! قول باستاۋ قيىن با؟
جول باستاۋ قيىن با؟
ءسوز باستاۋ قيىن با؟
قارت:
- ە، بالام! قول باستاۋ قيىن ەمەس،
كوك نايزالى ەرىڭ بولسا،
جول باستاۋ قيىن ەمەس،
سوڭىڭنان ەرگەن ەلىڭ بولسا،
بارىنەن دە ءسوز باستاۋ قيىن.
تاۋىپ ايتساڭ، مەرەكە قىلادى.
تاپپاي ايتساڭ، كەلەكە قىلادى.
جىگىت:
- دۇرىس ايتاسىز، دۇرىس ايتاسىز.
قارت:
- ە، بالام! تازا ءمىنسىز اسىل ءسوز وي تۇبىندە جاتادى.
تازا ءمىنسىز اسىل تاس سۋ تۇبىندە جاتادى.
سۋ تۇبىندە جاتقان ءسوز جەل تولقىتسا شىعادى.
وي تۇبىندە جاتقان ءسوز شەر تارقاتسا شىعادى.
جىگىت:
- راحمەت، اتا!
قارت:
- اقىلدى بول، بالام!
ۇلاعاتتى سوزدەر وتە كوپ.
ءادىل تورە ەل باستار،
اعا جىگىت قول باستار.
باتىر جىگىت جاۋ باستار.
شەشەن ادام ءسوز باستار.
قۇستى جيساڭ بۇركىت جي،
قىس تونىڭدى تۇلكى ەتەر
ءبىر جاقسىمەن دوس بولساڭ،
ازباس - توزباس مۇلىك ەتەر.
ءبىر جامانمەن دوس بولساڭ،
بۇكىل الاڭعا كۇلكى ەتەر.
بالالارىم، ءسوز كەزەگىن تۇيىندەيتىن بولساق،
اقىل ادامدى ازدىرمايتىن ەم،
ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن.
- ادامنىڭ باسشىسى – اقىل،
جەتەكشىسى تالاپ
شولعىنشىسى – وي
جولداسى – كاسىپ
قورعانى – سابىر
قورعاۋشىسى – مىنەز بولۋى كەرەك.
1 - وقۋشى:
- اتام مەنىڭ ءاماندا
«ادەپتى جان بول» دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
الدىن وراپ كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپە كولدەنەڭ
ىزەتىمەن كىشىنىڭ،
سالەمدەسىپ قول بەرەم.
2 - وقۋشى:
- اتام مەنىڭ ءاماندا
«كىشىپەيىل» بول دەگەن
اتا ءسوزى سانامدا،
ماقتانباۋدى ءجون كورەم
اتام مەنىڭ ءاماندا
«ادىلەتتى بول دەگەن»
اتا ءسوزى سانامدا،
جۇرەمىن تۋرا جولمەنەن.
3 - وقۋشى:
- اتاڭ بولسا اناڭمەن –
- التىننان سوققان قورعانىڭ.
ساناڭ بولسا اقىلدى
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
ءىنىڭ بولسا، ماقتانىش
- سەمسەر قىلىش، بىلەگىڭ
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل -
وكپە - باۋىر جۇرەگىڭ.
4 - وقۋشى:
- اتا - باباڭ ارداقتى
جاماندىققا بارماپتى.
ارداق تۇتىپ ۇلكەندى
اتا جولىن جالعاپتى.
كورىنىس:
بالا:
- اتا، تابيعات جاراتقان دەنە مۇشەلەرىمىز نە ءۇشىن كەرەك؟
قاريا:
- ەكى كوزىمىز جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن،
ەكى قولىمىز ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن.
قۇلاق دەگەن اقىل - كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن،
جۇرەك دەگەن جاۋلارىڭنان قورىقپاۋ ءۇشىن.
ءتىل مەن جاعىڭ اقيقاتتى ايتۋ ءۇشىن،
ال اياعىڭ شەتتە جۇرسەڭ تۋعان جەرگە قايتۋ ءۇشىن كەرەك.
ءمۇعالىم:
- كەلەسى ءبولىمنىڭ قالاي اتالاتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن جۇمباقتار شەشەيىك.
ايتارى مول عۇلاما،
كوپ جاساعان بۇل ادام
اكەسى ول اكەڭنىڭ،
بىلەر سونى سۇراعان.
ول كىم؟
(اتاڭ)
ايمالايدى «كۇنىم» دەپ
مەيىرىمدى ءجۇزى كۇلىمدەپ
«ءتاتتى - اق» دەيدى نەمەرە،
«بال - شىرىنداي ءۇنىڭ» دەپ.
ول كىم؟
(اجەڭ)
اتاڭنىڭ بالاسى
اسقار تاۋ قورعانىڭ.
اناڭنىڭ سەرىگى
پاناڭ عوي ول سەنىڭ.
ول كىم؟
(اكەڭ)
الپەشتەپ ءوزىڭدى وسىرگەن
ناعاشى اجەڭنىڭ بالاسى
بىرەۋگە يبالى كەلىن دە
بۇل كۇندە جيەننىڭ اناسى.
ول كىم؟
(اناڭ)
- وتباسىنىڭ قوس شىنارى «اتا مەن اجە» جانە «اكە مەن شەشە ەكەن»
اتادان قالعان اسىل ءسوز جۇكتەۋ
You Might Also Like
