اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى
اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى
ماقساتى:
1. بالالاردىڭ بويىندا ادەپتىلىك پەن العىرلىق، ادامدىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
2. بالالاردىڭ مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن، ۇلى عۇلامالار سوزدەرىن جاتقا، ءمانىن تۇسىنە وقۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
3. جامان مەن جاقسىنى اجىراتا بىلۋگە، اتالى سوزدەن عيبرات الۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: عۇلامالار پورترەتتەرى، ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر، ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەر، گۇلدەر، شارلار.
1 - جۇرگىزۋشى: اياجان، بۇگىنگى كەش ەرەكشە سياقتى، اينالاڭا قاراساڭ ساعان ءبارى اقىل ايتىپ تۇرعانداي، ونىڭ ۇستىنە قوناقتاردىڭ الدىندا ءبىر ءتۇرلى قىسىلىپ تۇرامىن.
2 - جۇرگىزۋشى: ماديار، نەسىنە قينالاسىڭ؟ الدىمەن امانداسايىق «ءسوز اتاسى - سالەم» دەگەن ەمەس پە؟
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار ۇستازدار، اتا - انالار!
2 - جۇرگىزۋشى: بارمىسىڭدار بالالار!
1 - جۇرگىزۋشى: بۇگىن ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءبىر ايشىعى رەتىندە وتكەلى وتىرعان «اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» ادەبي تانىمدىق كەشىمىزگە قوش كەلىپسىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: ەندەشە، بۇگىنگى كەشكە كەلگەندەرىڭىزگە تىپتەن دە وكىنبەيسىزدەر، سەبەبى، كوپتەگەن اتالى سوزدەر مەن اقىلدىڭ كوزى، بابالار وسيەتىمەن تانىساسىزدار، اسەم ءان مەن بي دە تاماشالايسىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: حالقىمنىڭ ءانى قانداي، جىرى قانداي،
شەشەننىڭ ءنارى تامعان ءتىلى بالداي
شىمىرلاپ ءون بويىڭا تارايتۇعىن
ال ءبيى نازىك جاندى بالقىتقانداي، - دەپ «قازاق» ءبيىن تاماشالايسىزدار!
1 - جۇرگىزۋشى: ولاي بولسا، كورەرمەندەردى كەشىمىزدىڭ بارىسىمەن تانىستىرايىق. 1 - كەزەڭ «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن...»
2 - جۇرگىزۋشى: 2 - كەزەڭ «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى»
1 - جۇرگىزۋشى: 3 - كەزەڭ «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز»(ساحنالىق كورىنىس)
2 - جۇرگىزۋشى: 4 - كەزەڭ «التىن ساقا» ماقال جالعاستىرۋ ويىنى
1 - جۇرگىزۋشى: 5 - كەزەڭ «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى»
2 - جۇرگىزۋشى: 6 - كەزەڭ «ۇلىلاردان قالعان ۇلى ءسوز»
1 - جۇرگىزۋشى: 7 - كەزەڭ «ونەرلىنىڭ ءورىسى كەڭ» (ساحنالىق كورىنىس)
2 - جۇرگىزۋشى: مىنە، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، ءبىزدىڭ بويىمىزعا حالقىمىزدىڭ ءتالىم - تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتالار اقىلىمەن بەرىلىپ، وزىندىك قاسيەتىمىزدى قالىپتاستىرادى.
1 - جۇرگىزۋشى: ەندەشە، « مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» بولىمىنە قۇلاق تۇرەلىك.
1. اتام ماعان ءاماندا،
ادەپتى جان بول دەگەن.
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
2. الدىن وراپ كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپە كولدەنەڭ.
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم
3. اتام ماعان ءاماندا،
كىشىپەيىل بول دەگەن.
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا.
ماقتانباۋدى ءجون كورەم.
4. اتام ماعان ءاماندا،
ادىلەتتى بول دەگەن
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا
ءجۇرمىن تۋرا جولمەنەن.
5. قالدىراتىن ۇياتقا،
جالعان سوزگە توزبەيمىن
جەتكىزەدى مۇراتقا
تەك شىندىقتى كوزدەيمىن.
6. ەي، تاكاپپار دۇنيە
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى؟
مەن قازاقتىڭ بالاسى.
7. اتاڭ بولسا اناڭمەن
التىننان سوققان قورعانمىن.
ساناڭ بولسا اقىلدى،
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
8. ءىنىڭ بولسا ماقالشى
سەمسەر قىلىش بىلەگىڭ.
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل –
وكپە، باۋىر، جۇرەگىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: اتاسىنىڭ ەركە قىزى جىبەكتىڭ ورىنداۋىندا «بالالىق» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
2 - جۇرگىزۋشى: ماديار، ءبىزدىڭ بالالار ماقال - ماتەل تۋرالى نە بىلەدى ەكەن؟ ولاي بولسا، «ماقال – ءسوزدىڭ مايەگى» بولىمىنە كەزەك بەرەيىك.
1. قازاق – ويعا كوسەم، تىلگە شەشەن اقىن حالىق. ماقال - ماتەلدەر قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىن، ۇعىم - سەنىمىن، دۇنيەگە كوزقاراسىن كورسەتەتىن ءومىر تاجىريبەسىمەن، تىرشىلىك تانىمىنان ءتۇيىپ تۇزىلەدى.
2. ماقال - ماتەلدەر – اتادان قالعان اسىل مۇرامىز، اۋىزشا جەتكەن حالىق شىعارماسى. ماقال - ماتەلدەر ءسوز مايەگى عانا ەمەس، ۇلت تاربيەسى قۇرالى رەتىندە قولدانىلادى.
3. ماقال - ماتەلدەر بالالاردى ۇلتجاندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، باۋىرمالدىققا، باتىرلىق، ەرلىك قاسيەتىن ۇعىنۋعا، بويعا سىڭىرۋگە كومەكتەسەدى.
4. ەل اۋزىندا، جازبا ادەبي شىعارمالاردا جانە باسپا ءسوز بەتتەرىندە ماقال - ماتەلدەر سياقتى « توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن» بىلدىرەتىن ناقىل، قاناتتى سوزدەر كوپ كەزدەسەدى.
5. مۇنداي قاناتتى ناقىل سوزدەر ماقال - ماتەلدەرگە وتە ۇقساس. بۇلاردىڭ ءوزارا جاقىندىعى سونشا، ىشكى - سىرتقى قۇرىلىسى، مازمۇنى جاعىنان ءبىر - بىرىنەن اجىراتۋ قيىن.
6. كەيدە جەكە ادام ايتقان نەمەسە، بەلگىلى ءبىر وقيعادان، قۇبىلىستاردان شىققان، تاريحي دەرەگى بار ناقىل سوزدەر ماقال - ماتەل رەتىندە ايتىلادى. ناقىل سوزدەر ەرتە كەزدەن، قازىرگى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ كەلەدى.
7. وتكىر، تاپقىر ناقىل سوزدەر – ءتىلىمىزدى بايىتا تۇسەتىن حالىقتىڭ اسىل قورى. ونىڭ جۇرتشىلىق ءۇشىن پايداسى مەن اتقاراتىن ءرولى زور.
8. اقىن - جازۋشىلاردىڭ ىشىندە قاناتتى سوزدەر قورىنىڭ مولىعۋىنا، اسىرەسە، ۇلى اباي، «حح عاسىردىڭ گومەرى» اتانعان جامبىل، باتىر باۋىرجان، ءسابيت مۇقانوۆ، مۇزافار الىمبايەۆ، قادىر مىرزالييەۆ ەسىمدەرىن ەرەكشە اتاۋعا تۋرا كەلەدى.
ءان: انا ءتىلىم
1 - ءشى جۇرگىزۋشى، ادامنىڭ ءسانى – ونەر - ءبىلىم، اقىلى،
جەردىڭ ءسانى – جەمىس، ءونىم داقىلى.
ءسوزدىڭ ءسانى – ونەگەلى وتكىر ناقىلى.
پىكىردىڭ ءسانى – ەڭ پايدالى ماق ۇلى.
1 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى كەزەكتە «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» (ساحنالىق كورىنىس) ا: سالەمەتسىڭ بە، اقتورعىن. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى» دەمەكشى سالەم بەرۋگە كەلدىم.
اقتورعىن: امانسىڭ با، اياجان. «قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا» دەگەن تىزەڭدى بۇگىپ، ءدام اۋىز تي.
اياجان: «سىيلاپ بەرگەن سۋ، ساتىپ العان بالدان ارتىق» دەگەندەي وتىرايىق.
اقتورعىن: «سىيعا سىي، سىراعا – بال» دەمەكشى، وتكەندە وزدەرىڭىزگە ريزا بولىپ قايتتىق قوي.
اياجان: «از دا بىتەر، كوپ تە بىتەر، تاتۋلىققا نە جەتەر» دەمەكشى - تاتۋلىق پەن اۋىز بىرلىككە نە جەتسىن.
ماقساتى:
1. بالالاردىڭ بويىندا ادەپتىلىك پەن العىرلىق، ادامدىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
2. بالالاردىڭ مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن، ۇلى عۇلامالار سوزدەرىن جاتقا، ءمانىن تۇسىنە وقۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
3. جامان مەن جاقسىنى اجىراتا بىلۋگە، اتالى سوزدەن عيبرات الۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: عۇلامالار پورترەتتەرى، ماقال - ماتەلدەر، ناقىل سوزدەر، ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەر، گۇلدەر، شارلار.
1 - جۇرگىزۋشى: اياجان، بۇگىنگى كەش ەرەكشە سياقتى، اينالاڭا قاراساڭ ساعان ءبارى اقىل ايتىپ تۇرعانداي، ونىڭ ۇستىنە قوناقتاردىڭ الدىندا ءبىر ءتۇرلى قىسىلىپ تۇرامىن.
2 - جۇرگىزۋشى: ماديار، نەسىنە قينالاسىڭ؟ الدىمەن امانداسايىق «ءسوز اتاسى - سالەم» دەگەن ەمەس پە؟
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار ۇستازدار، اتا - انالار!
2 - جۇرگىزۋشى: بارمىسىڭدار بالالار!
1 - جۇرگىزۋشى: بۇگىن ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءبىر ايشىعى رەتىندە وتكەلى وتىرعان «اتانىڭ ءسوزى – اقىلدىڭ كوزى» ادەبي تانىمدىق كەشىمىزگە قوش كەلىپسىزدەر!
2 - جۇرگىزۋشى: ەندەشە، بۇگىنگى كەشكە كەلگەندەرىڭىزگە تىپتەن دە وكىنبەيسىزدەر، سەبەبى، كوپتەگەن اتالى سوزدەر مەن اقىلدىڭ كوزى، بابالار وسيەتىمەن تانىساسىزدار، اسەم ءان مەن بي دە تاماشالايسىزدار.
1 - جۇرگىزۋشى: حالقىمنىڭ ءانى قانداي، جىرى قانداي،
شەشەننىڭ ءنارى تامعان ءتىلى بالداي
شىمىرلاپ ءون بويىڭا تارايتۇعىن
ال ءبيى نازىك جاندى بالقىتقانداي، - دەپ «قازاق» ءبيىن تاماشالايسىزدار!
1 - جۇرگىزۋشى: ولاي بولسا، كورەرمەندەردى كەشىمىزدىڭ بارىسىمەن تانىستىرايىق. 1 - كەزەڭ «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن...»
2 - جۇرگىزۋشى: 2 - كەزەڭ «ماقال - ءسوزدىڭ مايەگى»
1 - جۇرگىزۋشى: 3 - كەزەڭ «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز»(ساحنالىق كورىنىس)
2 - جۇرگىزۋشى: 4 - كەزەڭ «التىن ساقا» ماقال جالعاستىرۋ ويىنى
1 - جۇرگىزۋشى: 5 - كەزەڭ «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى»
2 - جۇرگىزۋشى: 6 - كەزەڭ «ۇلىلاردان قالعان ۇلى ءسوز»
1 - جۇرگىزۋشى: 7 - كەزەڭ «ونەرلىنىڭ ءورىسى كەڭ» (ساحنالىق كورىنىس)
2 - جۇرگىزۋشى: مىنە، قۇرمەتتى كورەرمەندەر، ءبىزدىڭ بويىمىزعا حالقىمىزدىڭ ءتالىم - تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتالار اقىلىمەن بەرىلىپ، وزىندىك قاسيەتىمىزدى قالىپتاستىرادى.
1 - جۇرگىزۋشى: ەندەشە، « مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» بولىمىنە قۇلاق تۇرەلىك.
1. اتام ماعان ءاماندا،
ادەپتى جان بول دەگەن.
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا،
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
2. الدىن وراپ كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپە كولدەنەڭ.
ىزەتىمەن كىشىنىڭ
سالەمدەسىپ قول بەرەم
3. اتام ماعان ءاماندا،
كىشىپەيىل بول دەگەن.
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا.
ماقتانباۋدى ءجون كورەم.
4. اتام ماعان ءاماندا،
ادىلەتتى بول دەگەن
اتامنىڭ ءسوزى سانامدا
ءجۇرمىن تۋرا جولمەنەن.
5. قالدىراتىن ۇياتقا،
جالعان سوزگە توزبەيمىن
جەتكىزەدى مۇراتقا
تەك شىندىقتى كوزدەيمىن.
6. ەي، تاكاپپار دۇنيە
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى؟
مەن قازاقتىڭ بالاسى.
7. اتاڭ بولسا اناڭمەن
التىننان سوققان قورعانمىن.
ساناڭ بولسا اقىلدى،
ەشكىمنەن كەم بولمادىڭ.
8. ءىنىڭ بولسا ماقالشى
سەمسەر قىلىش بىلەگىڭ.
اقىلدى قىز، اقىلدى ۇل –
وكپە، باۋىر، جۇرەگىڭ.
1 - جۇرگىزۋشى: اتاسىنىڭ ەركە قىزى جىبەكتىڭ ورىنداۋىندا «بالالىق» ءانىن قابىل الىڭىزدار!
2 - جۇرگىزۋشى: ماديار، ءبىزدىڭ بالالار ماقال - ماتەل تۋرالى نە بىلەدى ەكەن؟ ولاي بولسا، «ماقال – ءسوزدىڭ مايەگى» بولىمىنە كەزەك بەرەيىك.
1. قازاق – ويعا كوسەم، تىلگە شەشەن اقىن حالىق. ماقال - ماتەلدەر قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرپىن، ۇعىم - سەنىمىن، دۇنيەگە كوزقاراسىن كورسەتەتىن ءومىر تاجىريبەسىمەن، تىرشىلىك تانىمىنان ءتۇيىپ تۇزىلەدى.
2. ماقال - ماتەلدەر – اتادان قالعان اسىل مۇرامىز، اۋىزشا جەتكەن حالىق شىعارماسى. ماقال - ماتەلدەر ءسوز مايەگى عانا ەمەس، ۇلت تاربيەسى قۇرالى رەتىندە قولدانىلادى.
3. ماقال - ماتەلدەر بالالاردى ۇلتجاندىلىققا، وتانسۇيگىشتىككە، باۋىرمالدىققا، باتىرلىق، ەرلىك قاسيەتىن ۇعىنۋعا، بويعا سىڭىرۋگە كومەكتەسەدى.
4. ەل اۋزىندا، جازبا ادەبي شىعارمالاردا جانە باسپا ءسوز بەتتەرىندە ماقال - ماتەلدەر سياقتى « توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن» بىلدىرەتىن ناقىل، قاناتتى سوزدەر كوپ كەزدەسەدى.
5. مۇنداي قاناتتى ناقىل سوزدەر ماقال - ماتەلدەرگە وتە ۇقساس. بۇلاردىڭ ءوزارا جاقىندىعى سونشا، ىشكى - سىرتقى قۇرىلىسى، مازمۇنى جاعىنان ءبىر - بىرىنەن اجىراتۋ قيىن.
6. كەيدە جەكە ادام ايتقان نەمەسە، بەلگىلى ءبىر وقيعادان، قۇبىلىستاردان شىققان، تاريحي دەرەگى بار ناقىل سوزدەر ماقال - ماتەل رەتىندە ايتىلادى. ناقىل سوزدەر ەرتە كەزدەن، قازىرگى كۇنگە دەيىن ايتىلىپ كەلەدى.
7. وتكىر، تاپقىر ناقىل سوزدەر – ءتىلىمىزدى بايىتا تۇسەتىن حالىقتىڭ اسىل قورى. ونىڭ جۇرتشىلىق ءۇشىن پايداسى مەن اتقاراتىن ءرولى زور.
8. اقىن - جازۋشىلاردىڭ ىشىندە قاناتتى سوزدەر قورىنىڭ مولىعۋىنا، اسىرەسە، ۇلى اباي، «حح عاسىردىڭ گومەرى» اتانعان جامبىل، باتىر باۋىرجان، ءسابيت مۇقانوۆ، مۇزافار الىمبايەۆ، قادىر مىرزالييەۆ ەسىمدەرىن ەرەكشە اتاۋعا تۋرا كەلەدى.
ءان: انا ءتىلىم
1 - ءشى جۇرگىزۋشى، ادامنىڭ ءسانى – ونەر - ءبىلىم، اقىلى،
جەردىڭ ءسانى – جەمىس، ءونىم داقىلى.
ءسوزدىڭ ءسانى – ونەگەلى وتكىر ناقىلى.
پىكىردىڭ ءسانى – ەڭ پايدالى ماق ۇلى.
1 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى كەزەكتە «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» (ساحنالىق كورىنىس) ا: سالەمەتسىڭ بە، اقتورعىن. «سالەم – ءسوزدىڭ اناسى» دەمەكشى سالەم بەرۋگە كەلدىم.
اقتورعىن: امانسىڭ با، اياجان. «قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا» دەگەن تىزەڭدى بۇگىپ، ءدام اۋىز تي.
اياجان: «سىيلاپ بەرگەن سۋ، ساتىپ العان بالدان ارتىق» دەگەندەي وتىرايىق.
اقتورعىن: «سىيعا سىي، سىراعا – بال» دەمەكشى، وتكەندە وزدەرىڭىزگە ريزا بولىپ قايتتىق قوي.
اياجان: «از دا بىتەر، كوپ تە بىتەر، تاتۋلىققا نە جەتەر» دەمەكشى - تاتۋلىق پەن اۋىز بىرلىككە نە جەتسىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا
