اتانىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كوزى
اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، ميالى سەلوسى
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
«بەينەلەۋ ونەرى جانە سىزۋ» ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
توكەنوۆا جايناگۇل
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنىپ، ورىندى سويلەۋگە، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، ىزگىلىك نەگىزدەرىن بويلارىنا دارىتۋ
دامىتۋشىلىق: شەشەندىك سوزدەر، ماقال-ماتەلدەردى كوپ ءبىلۋ ارقىلى شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ادىلدىككە تاربيەلەۋ جانە بالا لەكسيكاسىنىڭ قورىن ودان ءارى مولايتۋ، ماعلۇمات ارقىلى رۋحاني بايلىعىن، ۇشقىرلىعى مەن ويلاۋ قابىلەتى دامىتۋ.
تاربيەلىك: حالقىمىزدىڭ تالىم-تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتا اقىلىمەن بەرىلەتىندىگى، ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى بالالاردىڭ بويىنا قالىپتاستىرۋ.
ءتۇرى: سايىس - ويىن
ادىس-تاسىلدەرى: ماقال-ماتەلدەردى جاتقا ايتۋ، بايانداۋ
كورنەكىلىكتەرى: كورنەكى جازىلعان ناقىل سوزدەر
جوسپار:
1. 2 توپقا ءبولۋ
2. ءادىل قازىلاردى سايلاۋ
سايىس باعدارلاماسى:
1. «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» توپ باسى ءوزىن-وزى تانىستىرۋ
2. «اسىلدىڭ ءسوزى-اقىلدىڭ كەڭى» ءۇي تاپسىرماسى
3. «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» ماقال-ماتەل ايتىسى
4. «جاقسى دەگەن نەمەنە، جامان دەگەن نەمەنە؟» ءوز ويلارىن ساراپقا سالۋ
5. قورىتىندى.
سايىس كۇي تارتىلىپ بارىپ، باستالادى.
بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: كوپ جاساعان قاريا -
اقىلى تەڭىز-داريا
كوپ ونەگە ءسوزى بار،
ءسوزى-سوقپاق، ءسوزى-نار.
2-جۇرگىزۋشى: اتا سالتى ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ،
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
1-جۇرگىزۋشى: «ءسوز اتاسى-سالەم» دەگەن ەمەس پە؟
2-جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار، قوناقتار!
1-جۇرگىزۋشى: بارمىسىزدار، بالالار!
2-جۇرگىزۋشى: «اتانىڭ ءسوزى-اقىلدىڭ كوزى» اتتى سايىسقا قوش كەلدىڭىزدەر!
1-جۇرگىزۋشى: بۇگىن كوپتەگەن اتالى سوزدەرمەن، اقىلدىڭ كەنى بابالار وسيەتىمەن تانىساسىزدار.
2-جۇرگىزۋشى: سايىسكەرلەرمەن تانىسايىق!
1-جۇرگىزۋشى: «اقىل» توبىن قارسى الايىق!
2-جۇرگىزۋشى: «دوستىق» توبىن قارسى الايىق!
1-جۇرگىزۋشى: حالقىمىزدىڭ تالىم-تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتالار اقىلىمەن بەرىلىپ، وزىندىك ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى قالىپتاستىرادى.
2-جۇرگىزۋشى: ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىستىرامىز.
1-جۇرگىزۋشى: ساۋلەلى ءسوز سونە مە،
ورنى بولەك باتانىڭ.
بىزگە ءتالىم، ونەگە-
اق تىلەۋى اتانىڭ.
2-جۇرگىزۋشى: سايىسكەرلەرگە باتا بەرۋ ءۇشىن ساحنا تورىنە اتامىز بەن اجەمىزدى شاقىرامىز.
اتا: جۇيرىك ءتىلدى اقىن بول،
جاقسىلارعا جاقىن بول.
دوستارىڭمەن تاتۋ بول،
دۇشپانىڭا قاتۋ بول. ءاۋمين!
اجە: ۇساق بولما ءىرى بول،
ءوز ورتاڭنىڭ گ ۇلى بول.
اتا-اناڭنىڭ كوزىنىڭ
سونبەيتۇعىن نۇرى بول! ءاۋمين!
1-جۇرگىزۋشى: ويعا توقى، نارقىن سەز،
اتا ءسوزى-التىن ءسوز، دەگەن وسى.
2-جۇرگىزۋشى: «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» اتتى ءبىرىنشى سايىسىمىزدى باستايمىز.
ءار توپتىڭ بەلسەندىلەرىن تىڭداپ، ءادىل باعاسىن بەرۋ.
ەكىنشى سايىسىمىز «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» دەپ اتالادى. ول-ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما. ساحناعا «اقىل» توبىن شاقىرامىز.
ولار «دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟» سۇراعىنا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.
- دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، تۋىستىق، باۋىرمالدىق نىعايتادى.
- شىن دوستىڭ اقىلدىعا ءتان ەكەندىگى.
- ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ «سالەمەتسىز بە، كەشىرىڭىز، راحمەت، ساۋ بولىڭىز، سالەم ايتىڭىز، رۇقسات پا» دەگەندى ۇيرەنۋ
- سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى، كەشىرە بىلگەن راحمەت تە ايتا بىلەدى.
- ءجون ءسوز كوڭىلىڭدى وسىرەدى، ءجونسىز ءسوز ءومىرىڭدى وشىرەدى.
ساحناعا «دوستىق» توبىن شاقىرامىز.
ولار «ادامعا اقىل بەرەتىن كىمدەر؟» سۇراعىنا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.
- ادامعا اقىل بەرەتىن اتا-انا، ۇستاز، دوسى
- اتا-انا اقىلىن بالاسى مەن قىزىنا ايتادى، ۇستاز شاكىرتىنە ايتادى.
- ادامعا اقىل بەرەتىن –ادال دوس.
- ادال دوس-اقىلشىڭ، اقىلشى دوس-جاقىنىڭ.
- انا اقىلشىڭ، اكە قامقورشىڭ، اعاڭ قورعاۋشىڭ، ءىنىڭ سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ قاناتىڭ
ءار توپتىڭ مانەرلەپ ايتقانىنا، تولىق جاۋابىنا باعا بەرۋ.
1-جۇرگىزۋشى: «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز. بۇل سايىستا ماقال-ماتەلدى كەزەكتەسىپ ايتىپ جارىسۋ. ەكى توپتىڭ سايىسكەرلەرى بىردەي قاتىسادى.
2-جۇرگىزۋشى: شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا.
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىڭ ءۇشىن قايرات قىلماسا.
1-جۇرگىزۋشى: تۋعان سوڭ ادام بوپ
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
اتا ءسوزىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
1. بىرلىك تۇبى-تىرلىك.
2. تورتەۋ تاتۋ بولسا الار، التاۋ الا بولسا الدىرار.
3. سىيعا سىي، سىراعا بال.
4. سىيلاپ بەرگەن سۋ ساتىپ العان بالدان ارتىق.
5. الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى كىسى سالەم بەرەر.
6. قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا.
7. شەشەن ءسوز باستار، باتىر قول باستار.
8. كوپ سوز-كۇمىس، از ءسوز - التىن.
9. اكە كورگەن وق جانار، شەشە كورگەن تون پىشەر.
10. وتكىر ءتىل دارىن، ۇزىن ءتىل جاۋىڭ.
2-جۇرگىزۋشى: «جاقسى دەگەن نەمەنە، جامان دەگەن نەمەنە؟» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز. ءار توپتىڭ سايىسكەرلەرى ءبىرىنىڭ ايتقانىن ەكىنشىسى جالعاستىرۋى كەرەك.
1. جاقسى بالا قۇلاق ساپ، ايتقانىڭدى ۇعادى.
2. جاقسى بالا، ول انىق ىستەمەيدى شالالىق.
3. ەرتە تۇرىپ، بەتىن جۋىپ، ۇيالماي شىعار تاقتاعا.
4. تاپ-تازا بوپ جۋىنىپ، الادى ول تارانىپ.
5. ساباعىنا بارادى، كۇندەلىگى داپ-دايىن، ءىشى تولعان باعالار.
6. اناۋ بالا، قولىن قارا، كىر قوجالاق قاپ-قارا.
7. تىرناعى وسكەن، شاشى كوپتەن الىنباپتى، ۇياتاي.
8. تۇسكە دەيىن جاتادى، شەشەسىمەن ۇرىسىپ.
9. جامان بالا قۇرىسىپ، وز-وزىنەن تىرىسىپ.
10. ۇلكەندى دە سىيلايدى، دوستارىن ول جينايدى.
1-جۇرگىزۋشى: سابىر، ساقتىق، وي، تالاپ بولماعان جان،
انىق تومەن بولماي ما حايۋاننان.
ىنساپ، راقىم، ار، ۇيات تابىلماسا،
ولگەن ارتىق دۇنيەنى بىلعاعاننان.
2-جۇرگىزۋشى: وسى ەستىگەندەرىڭىزدەن عيبرات الىپ، وي تۇيەدى دەپ سەنەمىز. ءادىلقازىلار ءادىل ۇكىمىن شىعارعانشا، توپتاردىڭ ۇپاي سانىن ەسەپتەپ بولعانشا ءبىر جاقسى ءان تىڭدايىق.
ءان: «اكە تۋرالى ءان»
1-جۇرگىزۋشى: وسيەتىن اتامنىڭ مۇرا تۇتۋ بىزگە پارىز -دەي وتىرىپ سايىس قورىتىندىسىن ايتۋعا جانە ماراپاتتاۋعا كەزەكتى ءادىلقازىلار القاسىنا بەرەيىك.
2-جۇرگىزۋشى: بويلارىڭدا وت بار ەكەنىن، جۇرەكتەرىڭدە شوق بار ەكەنىن بايقادىق.
1-جۇرگىزۋشى: كۇن نۇرلى، ومىرلەرىڭ سىرلى بولسىن دەي وتىرىپ، كەلەسى مەرەكەلىك كەشتە كەزدەسكەنشە شۋاقتى مول كۇندەر بولسىن.
ح. دوسمۇحامەد ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
«بەينەلەۋ ونەرى جانە سىزۋ» ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
توكەنوۆا جايناگۇل
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ءسوزدىڭ توركىنىن ءتۇسىنىپ، ورىندى سويلەۋگە، ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزە بىلۋگە ۇيرەتۋ، ىزگىلىك نەگىزدەرىن بويلارىنا دارىتۋ
دامىتۋشىلىق: شەشەندىك سوزدەر، ماقال-ماتەلدەردى كوپ ءبىلۋ ارقىلى شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، ادىلدىككە تاربيەلەۋ جانە بالا لەكسيكاسىنىڭ قورىن ودان ءارى مولايتۋ، ماعلۇمات ارقىلى رۋحاني بايلىعىن، ۇشقىرلىعى مەن ويلاۋ قابىلەتى دامىتۋ.
تاربيەلىك: حالقىمىزدىڭ تالىم-تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتا اقىلىمەن بەرىلەتىندىگى، ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى بالالاردىڭ بويىنا قالىپتاستىرۋ.
ءتۇرى: سايىس - ويىن
ادىس-تاسىلدەرى: ماقال-ماتەلدەردى جاتقا ايتۋ، بايانداۋ
كورنەكىلىكتەرى: كورنەكى جازىلعان ناقىل سوزدەر
جوسپار:
1. 2 توپقا ءبولۋ
2. ءادىل قازىلاردى سايلاۋ
سايىس باعدارلاماسى:
1. «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» توپ باسى ءوزىن-وزى تانىستىرۋ
2. «اسىلدىڭ ءسوزى-اقىلدىڭ كەڭى» ءۇي تاپسىرماسى
3. «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» ماقال-ماتەل ايتىسى
4. «جاقسى دەگەن نەمەنە، جامان دەگەن نەمەنە؟» ءوز ويلارىن ساراپقا سالۋ
5. قورىتىندى.
سايىس كۇي تارتىلىپ بارىپ، باستالادى.
بارىسى:
1-جۇرگىزۋشى: كوپ جاساعان قاريا -
اقىلى تەڭىز-داريا
كوپ ونەگە ءسوزى بار،
ءسوزى-سوقپاق، ءسوزى-نار.
2-جۇرگىزۋشى: اتا سالتى ارداقتى،
ءاربىر ءسوزى سالماقتى.
سول سوزدەردى ۇقپاساڭ،
تىستەرسىڭ ءبىر كۇن بارماقتى.
1-جۇرگىزۋشى: «ءسوز اتاسى-سالەم» دەگەن ەمەس پە؟
2-جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار، قوناقتار!
1-جۇرگىزۋشى: بارمىسىزدار، بالالار!
2-جۇرگىزۋشى: «اتانىڭ ءسوزى-اقىلدىڭ كوزى» اتتى سايىسقا قوش كەلدىڭىزدەر!
1-جۇرگىزۋشى: بۇگىن كوپتەگەن اتالى سوزدەرمەن، اقىلدىڭ كەنى بابالار وسيەتىمەن تانىساسىزدار.
2-جۇرگىزۋشى: سايىسكەرلەرمەن تانىسايىق!
1-جۇرگىزۋشى: «اقىل» توبىن قارسى الايىق!
2-جۇرگىزۋشى: «دوستىق» توبىن قارسى الايىق!
1-جۇرگىزۋشى: حالقىمىزدىڭ تالىم-تاربيەسى انانىڭ اق سۇتىمەن، اجە ونەگەسىمەن، اتالار اقىلىمەن بەرىلىپ، وزىندىك ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى قالىپتاستىرادى.
2-جۇرگىزۋشى: ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىستىرامىز.
1-جۇرگىزۋشى: ساۋلەلى ءسوز سونە مە،
ورنى بولەك باتانىڭ.
بىزگە ءتالىم، ونەگە-
اق تىلەۋى اتانىڭ.
2-جۇرگىزۋشى: سايىسكەرلەرگە باتا بەرۋ ءۇشىن ساحنا تورىنە اتامىز بەن اجەمىزدى شاقىرامىز.
اتا: جۇيرىك ءتىلدى اقىن بول،
جاقسىلارعا جاقىن بول.
دوستارىڭمەن تاتۋ بول،
دۇشپانىڭا قاتۋ بول. ءاۋمين!
اجە: ۇساق بولما ءىرى بول،
ءوز ورتاڭنىڭ گ ۇلى بول.
اتا-اناڭنىڭ كوزىنىڭ
سونبەيتۇعىن نۇرى بول! ءاۋمين!
1-جۇرگىزۋشى: ويعا توقى، نارقىن سەز،
اتا ءسوزى-التىن ءسوز، دەگەن وسى.
2-جۇرگىزۋشى: «مەن اتامنىڭ جالعاسىمىن» اتتى ءبىرىنشى سايىسىمىزدى باستايمىز.
ءار توپتىڭ بەلسەندىلەرىن تىڭداپ، ءادىل باعاسىن بەرۋ.
ەكىنشى سايىسىمىز «اسىلدىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى» دەپ اتالادى. ول-ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما. ساحناعا «اقىل» توبىن شاقىرامىز.
ولار «دوستىقتى نىعايتاتىن نە؟» سۇراعىنا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.
- دوستىق پەن جولداستىقتى ىنتىماق، بىرلىك، تەڭدىك، تۋىستىق، باۋىرمالدىق نىعايتادى.
- شىن دوستىڭ اقىلدىعا ءتان ەكەندىگى.
- ومىردە دوس بولۋدى ويلاساڭ «سالەمەتسىز بە، كەشىرىڭىز، راحمەت، ساۋ بولىڭىز، سالەم ايتىڭىز، رۇقسات پا» دەگەندى ۇيرەنۋ
- سالەمدەسۋدى بىلگەن كەشىرە دە بىلەدى، كەشىرە بىلگەن راحمەت تە ايتا بىلەدى.
- ءجون ءسوز كوڭىلىڭدى وسىرەدى، ءجونسىز ءسوز ءومىرىڭدى وشىرەدى.
ساحناعا «دوستىق» توبىن شاقىرامىز.
ولار «ادامعا اقىل بەرەتىن كىمدەر؟» سۇراعىنا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك.
- ادامعا اقىل بەرەتىن اتا-انا، ۇستاز، دوسى
- اتا-انا اقىلىن بالاسى مەن قىزىنا ايتادى، ۇستاز شاكىرتىنە ايتادى.
- ادامعا اقىل بەرەتىن –ادال دوس.
- ادال دوس-اقىلشىڭ، اقىلشى دوس-جاقىنىڭ.
- انا اقىلشىڭ، اكە قامقورشىڭ، اعاڭ قورعاۋشىڭ، ءىنىڭ سۇيەنىشىڭ، قارىنداسىڭ قاناتىڭ
ءار توپتىڭ مانەرلەپ ايتقانىنا، تولىق جاۋابىنا باعا بەرۋ.
1-جۇرگىزۋشى: «ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز. بۇل سايىستا ماقال-ماتەلدى كەزەكتەسىپ ايتىپ جارىسۋ. ەكى توپتىڭ سايىسكەرلەرى بىردەي قاتىسادى.
2-جۇرگىزۋشى: شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا.
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىڭ ءۇشىن قايرات قىلماسا.
1-جۇرگىزۋشى: تۋعان سوڭ ادام بوپ
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
اتا ءسوزىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
1. بىرلىك تۇبى-تىرلىك.
2. تورتەۋ تاتۋ بولسا الار، التاۋ الا بولسا الدىرار.
3. سىيعا سىي، سىراعا بال.
4. سىيلاپ بەرگەن سۋ ساتىپ العان بالدان ارتىق.
5. الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى كىسى سالەم بەرەر.
6. قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا.
7. شەشەن ءسوز باستار، باتىر قول باستار.
8. كوپ سوز-كۇمىس، از ءسوز - التىن.
9. اكە كورگەن وق جانار، شەشە كورگەن تون پىشەر.
10. وتكىر ءتىل دارىن، ۇزىن ءتىل جاۋىڭ.
2-جۇرگىزۋشى: «جاقسى دەگەن نەمەنە، جامان دەگەن نەمەنە؟» اتتى سايىسىمىزدى باستايمىز. ءار توپتىڭ سايىسكەرلەرى ءبىرىنىڭ ايتقانىن ەكىنشىسى جالعاستىرۋى كەرەك.
1. جاقسى بالا قۇلاق ساپ، ايتقانىڭدى ۇعادى.
2. جاقسى بالا، ول انىق ىستەمەيدى شالالىق.
3. ەرتە تۇرىپ، بەتىن جۋىپ، ۇيالماي شىعار تاقتاعا.
4. تاپ-تازا بوپ جۋىنىپ، الادى ول تارانىپ.
5. ساباعىنا بارادى، كۇندەلىگى داپ-دايىن، ءىشى تولعان باعالار.
6. اناۋ بالا، قولىن قارا، كىر قوجالاق قاپ-قارا.
7. تىرناعى وسكەن، شاشى كوپتەن الىنباپتى، ۇياتاي.
8. تۇسكە دەيىن جاتادى، شەشەسىمەن ۇرىسىپ.
9. جامان بالا قۇرىسىپ، وز-وزىنەن تىرىسىپ.
10. ۇلكەندى دە سىيلايدى، دوستارىن ول جينايدى.
1-جۇرگىزۋشى: سابىر، ساقتىق، وي، تالاپ بولماعان جان،
انىق تومەن بولماي ما حايۋاننان.
ىنساپ، راقىم، ار، ۇيات تابىلماسا،
ولگەن ارتىق دۇنيەنى بىلعاعاننان.
2-جۇرگىزۋشى: وسى ەستىگەندەرىڭىزدەن عيبرات الىپ، وي تۇيەدى دەپ سەنەمىز. ءادىلقازىلار ءادىل ۇكىمىن شىعارعانشا، توپتاردىڭ ۇپاي سانىن ەسەپتەپ بولعانشا ءبىر جاقسى ءان تىڭدايىق.
ءان: «اكە تۋرالى ءان»
1-جۇرگىزۋشى: وسيەتىن اتامنىڭ مۇرا تۇتۋ بىزگە پارىز -دەي وتىرىپ سايىس قورىتىندىسىن ايتۋعا جانە ماراپاتتاۋعا كەزەكتى ءادىلقازىلار القاسىنا بەرەيىك.
2-جۇرگىزۋشى: بويلارىڭدا وت بار ەكەنىن، جۇرەكتەرىڭدە شوق بار ەكەنىن بايقادىق.
1-جۇرگىزۋشى: كۇن نۇرلى، ومىرلەرىڭ سىرلى بولسىن دەي وتىرىپ، كەلەسى مەرەكەلىك كەشتە كەزدەسكەنشە شۋاقتى مول كۇندەر بولسىن.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: ا. بايتۇرسىنوۆ. «مەن قالاي وقۋعا باردىم؟ ەكى بالىقشى. اتا ناسيحاتى». [/b]
