اتموسفەرالىق قىسىم
سىنىپ: 7
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرالىق قىسىم.
1. ساباقتىڭ ماقساتى:
2. بىلىمدىلىك ماقساتى: اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اشىلۋ تاريحىن، تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ قولدانىلۋى جايلى مالىمەت بەرۋ.
ءا) تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى تانىمدىق جانە پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە دۇرىس ءادىس - ءتاسىل جاساۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەككە ىنتالىلىققا جانە قيىندىقتاردى جەڭۋدە ۇقىپتىلىققا، تاباندىلىققا، ۇيرەتۋ.
ب) دامىتۋشىلىق ماقساتى: فيزيكالىق تەوريالاردىڭ، ولاردىڭ ەلەمەنتتەرىنىڭ، ۇعىمداردىڭ مودەلدەرىن، زاڭدارىن قولدانۋ، شەكارالارى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ. ەكسپەريمەنتتەر جۇرگىزۋگە يكەمدەرىن دامىتۋ.
3. ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنيكالىق قۇرالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ينتەراكتيۆتى فيزيكا باعدارلاماسى، ەلەكتروندى وقۋلىق، سلايدتار، فليپچارت، ماگدەبۋرگ شارى، پاسكال شارى.
ساباقتىڭ تاسىلدەرى: قۇراستىرىلعان ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: كومپيۋتەر، پروەكتور، ۇلەستىرمە قاعازدار.
ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنولوگيالار: اكت، دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى، ستو تەحنولوگياسى
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، ماتەماتيكا، ينفورماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: (3 مين)
1. سالەمدەسۋ؛
2. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ؛
3. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن تەكسەرۋ؛
4. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ (جۇمىس ورنى، وتىرىستارى، سىرتقى تۇرلەرى)؛
5. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ. 6. استرونوميا جايلى ۆيدەو قاراۋ. (اسپان سفەراسىنىڭ قوزعالىسى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ. 1. قايتالاۋ سۇراقتارى سلايد تۇرىندە 5 مين
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءىىى. ءبىلىمدى جان - جاقتى تەكسەرۋ./ باقىلاۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ 35 مين
ءىV. قورىتىندىلاۋ.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن جيناۋ. قورىتىندىلاۋ. 1 مين
V. ۇيگە تاپسىرما تاراۋدى قايتالاۋ، كۇندەلىكتەرىنە جازدىرۋ. 1 مين
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءى كەزەڭ. پروبلەمانى قويۋ.
ساباق اتموسفەرالىق قىسىمدى كورسەتەتىن تاجىريبە جاساۋدان باستالادى.
تاجىريبەلەر دەمونستراسياسى.
1 – تاجىريبە.(تۇگەل سىنىپ وقۋشىلارى)
سۋ، ستاكان، پيپەتكا. پيپەتكانىڭ رەزەڭكە قابىق ىشىندەگى اۋانى قىسىپ تۇرىپ، سۋعا باتىرسا سۋ پيپەتكا بويىمەن جوعارى كوتەرىلەدى.
2 - تاجىريبە.(تۇگەل سىنىپ وقۋشىلارى) سۋ، شپريس، ستاكان. شپريستى سۋى بار ىدىسقا باتىرىپ، پورشەندى سۋمەن جاناسقانعا دەيىن تۇسىرەدى دە، سونان سوڭ قايتادان جوعارى قاراي جىلجىتادى. سوندا پورشەنمەن ىلەسىپ، سۋ دا جوعارى كوتەرىلە باستايدى. مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم.
3 - تاجىريبە. ستاكان، سۋ، ءبىر بەت قاعاز. ستاكانعا جارتىلاي سۋ قۇيىپ، بەتىن ءبىر پاراق قاعازبەن جاۋىپ، قاعازدى قولمەن باسىپ تۇرىپ، تومەن توڭكەرىڭدەر. سۋ توگىلمەيدى. وقۋشىلار ويلارىن ايتادى. بۇل تاجىريبەلەردەن اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اسەر ەتەتىندىگىن انىقتايمىز. اتموسفەرالىق قىسىمدى اۋا تۋعىزادى. اتموسفەرا – گرەكشە اتموس، بۋ، اۋا جانە سفەرا – شار دەگەن ەكى سوزدەن قۇرالعان. اۋا قۇرامى: ازوت - 78%، وتتەگى - 21%، كومىرقىشقىل گازى – 0، 03%، باسقا دا گازدار.
پاسكال زاڭى اۋا قاباتى اتموسفەرا ءۇشىن دە ورىندالادى. ەندەشە بۇگىنگى تاقىرىپ «اتموسفەرالىق قىسىم».
اتموسفەرالىق قىسىمدى دالەلدەيتىن تاجىريبەلەر:
4 - تاجىريبە. جۇمىرتقانى ستاقان ىشىنە سالۋ. ستاقاننىڭ ىشىنە وت جاعىپ قىسىمىن ازايتامىز دا ىشىنە جۇمىرتقانى سالساق، قىسىم ازايۋىنان جۇمىرتقا ستاقان ىشىنە ءتۇسىپ كەتەدى.
5 - تاجىريبە. ماگدەبۋرگ جارتى شارلارى. 1654 ج. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن گەريكە “ماگدەبۋرگ جارتىشارلارىمەن” ءوزىنىڭ اتاقتى تاجىريبەسىن جاسادى. تاجىريبەنىڭ كورسەتىلۋىنە يمپەراتور فەرديناند ءىىى جانە رەگەنسبۋرگ رەيحستاگىنىڭ مۇشەلەرى قاتىستى. ولاردىڭ كوزىنشە ءوزارا بىرىكتىرىلگەن ەكى جارتى شارلاردىڭ قۋىسىنان اۋا سورىلىپ الىنادى. وسى جارتى شارلاردى اتموسفەرالىق قىسىم كۇشى ءبىر - بىرىنە جابىستىرعانى سونشا، ولاردى بىرنەشە جەگۋلى اتتارمەن اجىراتۋ قيىن بولدى (1 - سۋرەت).
6 تاجىريبە. تورريچەللي تاجىريبەسى: ۇزىندىعى 1 م، ءبىر جاعى بىتەۋ شىنى تۇتىك سىناپپەن تولتىرادى. سودان كەيىن تۇتىكتىڭ اۋزىن جاۋىپ، ونى توڭكەرەدى دە، سىناپ قۇيىلعان ىدىسقا باتىرادى. سىناپتىڭ ىشىندە تۇتىكتىڭ اۋزىن اشادى. سوندا سىناپتىڭ كىشكەنە قانا بولىگى ىدىسقا توگىلەدى. ال تۇتىك ىشىندە بيىكتىگى 760 مم سىناپ باعانى قالادى. ە. تورريچەللي العاش رەت سىناپ باعانىن اتموسفەرالىق قىسىم ۇستاپ تۇرادى دەپ وي ءتۇيدى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اۋا - رايىنا بايلانىستى وزگەرەتىنىن دە العاش باقىلاعان. اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعانىنىڭ بيىكتىگى بويىنشا ەسەپتەيدى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى رەتىندە 1 مم سىناپ باعانى (1 مم. سىن. باع.) الىنادى.
1 مم. سىن. باع.=133، 3 پا
760 مم. سىن. باع.*133، 3=101 308 پا=10 پا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتموسفەرالىق قىسىم.
1. ساباقتىڭ ماقساتى:
2. بىلىمدىلىك ماقساتى: اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبىن، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اشىلۋ تاريحىن، تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ، اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ قولدانىلۋى جايلى مالىمەت بەرۋ.
ءا) تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردى تانىمدىق جانە پراكتيكالىق ءىس - ارەكەتتە دۇرىس ءادىس - ءتاسىل جاساۋعا ۇيرەتۋ. ەڭبەككە ىنتالىلىققا جانە قيىندىقتاردى جەڭۋدە ۇقىپتىلىققا، تاباندىلىققا، ۇيرەتۋ.
ب) دامىتۋشىلىق ماقساتى: فيزيكالىق تەوريالاردىڭ، ولاردىڭ ەلەمەنتتەرىنىڭ، ۇعىمداردىڭ مودەلدەرىن، زاڭدارىن قولدانۋ، شەكارالارى تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ. ەكسپەريمەنتتەر جۇرگىزۋگە يكەمدەرىن دامىتۋ.
3. ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنيكالىق قۇرالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتا، ينتەراكتيۆتى فيزيكا باعدارلاماسى، ەلەكتروندى وقۋلىق، سلايدتار، فليپچارت، ماگدەبۋرگ شارى، پاسكال شارى.
ساباقتىڭ تاسىلدەرى: قۇراستىرىلعان ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: كومپيۋتەر، پروەكتور، ۇلەستىرمە قاعازدار.
ساباقتا قولدانىلاتىن تەحنولوگيالار: اكت، دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسى، ستو تەحنولوگياسى
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، ماتەماتيكا، ينفورماتيكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: (3 مين)
1. سالەمدەسۋ؛
2. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ؛
3. سىنىپ بولمەسىنىڭ تازالىعىن تەكسەرۋ؛
4. وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ (جۇمىس ورنى، وتىرىستارى، سىرتقى تۇرلەرى)؛
5. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ. 6. استرونوميا جايلى ۆيدەو قاراۋ. (اسپان سفەراسىنىڭ قوزعالىسى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، قايتالاۋ. 1. قايتالاۋ سۇراقتارى سلايد تۇرىندە 5 مين
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءىىى. ءبىلىمدى جان - جاقتى تەكسەرۋ./ باقىلاۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ 35 مين
ءىV. قورىتىندىلاۋ.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن جيناۋ. قورىتىندىلاۋ. 1 مين
V. ۇيگە تاپسىرما تاراۋدى قايتالاۋ، كۇندەلىكتەرىنە جازدىرۋ. 1 مين
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءى كەزەڭ. پروبلەمانى قويۋ.
ساباق اتموسفەرالىق قىسىمدى كورسەتەتىن تاجىريبە جاساۋدان باستالادى.
تاجىريبەلەر دەمونستراسياسى.
1 – تاجىريبە.(تۇگەل سىنىپ وقۋشىلارى)
سۋ، ستاكان، پيپەتكا. پيپەتكانىڭ رەزەڭكە قابىق ىشىندەگى اۋانى قىسىپ تۇرىپ، سۋعا باتىرسا سۋ پيپەتكا بويىمەن جوعارى كوتەرىلەدى.
2 - تاجىريبە.(تۇگەل سىنىپ وقۋشىلارى) سۋ، شپريس، ستاكان. شپريستى سۋى بار ىدىسقا باتىرىپ، پورشەندى سۋمەن جاناسقانعا دەيىن تۇسىرەدى دە، سونان سوڭ قايتادان جوعارى قاراي جىلجىتادى. سوندا پورشەنمەن ىلەسىپ، سۋ دا جوعارى كوتەرىلە باستايدى. مىنە سۋدى پورشەنمەن ىلەستىرە كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم.
3 - تاجىريبە. ستاكان، سۋ، ءبىر بەت قاعاز. ستاكانعا جارتىلاي سۋ قۇيىپ، بەتىن ءبىر پاراق قاعازبەن جاۋىپ، قاعازدى قولمەن باسىپ تۇرىپ، تومەن توڭكەرىڭدەر. سۋ توگىلمەيدى. وقۋشىلار ويلارىن ايتادى. بۇل تاجىريبەلەردەن اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اسەر ەتەتىندىگىن انىقتايمىز. اتموسفەرالىق قىسىمدى اۋا تۋعىزادى. اتموسفەرا – گرەكشە اتموس، بۋ، اۋا جانە سفەرا – شار دەگەن ەكى سوزدەن قۇرالعان. اۋا قۇرامى: ازوت - 78%، وتتەگى - 21%، كومىرقىشقىل گازى – 0، 03%، باسقا دا گازدار.
پاسكال زاڭى اۋا قاباتى اتموسفەرا ءۇشىن دە ورىندالادى. ەندەشە بۇگىنگى تاقىرىپ «اتموسفەرالىق قىسىم».
اتموسفەرالىق قىسىمدى دالەلدەيتىن تاجىريبەلەر:
4 - تاجىريبە. جۇمىرتقانى ستاقان ىشىنە سالۋ. ستاقاننىڭ ىشىنە وت جاعىپ قىسىمىن ازايتامىز دا ىشىنە جۇمىرتقانى سالساق، قىسىم ازايۋىنان جۇمىرتقا ستاقان ىشىنە ءتۇسىپ كەتەدى.
5 - تاجىريبە. ماگدەبۋرگ جارتى شارلارى. 1654 ج. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن گەريكە “ماگدەبۋرگ جارتىشارلارىمەن” ءوزىنىڭ اتاقتى تاجىريبەسىن جاسادى. تاجىريبەنىڭ كورسەتىلۋىنە يمپەراتور فەرديناند ءىىى جانە رەگەنسبۋرگ رەيحستاگىنىڭ مۇشەلەرى قاتىستى. ولاردىڭ كوزىنشە ءوزارا بىرىكتىرىلگەن ەكى جارتى شارلاردىڭ قۋىسىنان اۋا سورىلىپ الىنادى. وسى جارتى شارلاردى اتموسفەرالىق قىسىم كۇشى ءبىر - بىرىنە جابىستىرعانى سونشا، ولاردى بىرنەشە جەگۋلى اتتارمەن اجىراتۋ قيىن بولدى (1 - سۋرەت).
6 تاجىريبە. تورريچەللي تاجىريبەسى: ۇزىندىعى 1 م، ءبىر جاعى بىتەۋ شىنى تۇتىك سىناپپەن تولتىرادى. سودان كەيىن تۇتىكتىڭ اۋزىن جاۋىپ، ونى توڭكەرەدى دە، سىناپ قۇيىلعان ىدىسقا باتىرادى. سىناپتىڭ ىشىندە تۇتىكتىڭ اۋزىن اشادى. سوندا سىناپتىڭ كىشكەنە قانا بولىگى ىدىسقا توگىلەدى. ال تۇتىك ىشىندە بيىكتىگى 760 مم سىناپ باعانى قالادى. ە. تورريچەللي العاش رەت سىناپ باعانىن اتموسفەرالىق قىسىم ۇستاپ تۇرادى دەپ وي ءتۇيدى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ اۋا - رايىنا بايلانىستى وزگەرەتىنىن دە العاش باقىلاعان. اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعانىنىڭ بيىكتىگى بويىنشا ەسەپتەيدى. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى رەتىندە 1 مم سىناپ باعانى (1 مم. سىن. باع.) الىنادى.
1 مم. سىن. باع.=133، 3 پا
760 مم. سىن. باع.*133، 3=101 308 پا=10 پا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇسىپبەك ايماۋىتوۆساباقتىڭ ماقساتى:1. بىلىمدىلىك:
