اۋانىڭ لاستانۋى. اۋانى قورعاۋ
قىزىلوردا قالاسى،
№7 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
تولەپبايەۆا گۇلميرا ءابدىعاپبار قىزى
دۇنيەتانۋ 4-سىنىپ
تاقىرىبى: اۋانىڭ لاستانۋى. اۋانى قورعاۋ.
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: اۋانىڭ لاستانۋ كوزدەرى مەن لاستانۋدى بولدىرماۋ تۋرالى باستاپقى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ، اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ۇعىندىرۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ، ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
3. تاربيەلىك: تازالىققا، جاناشىرلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ەرتەگى-ساباق، سۇراق-جاۋاپ
كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سۋرەتتەر، تاراتپالار
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وقۋ قۇرالىن تۇگەلدەۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. اۋا رايىن باقىلاۋ نە ءۇشىن كەرەك؟
2. كليمات دەگەن نە؟
3. قازاقستاننىڭ كليماتى جايلى نە بىلەسىڭ؟
4. بۇگىنگى اۋا رايىن قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق. اۋانىڭ لاستانۋى. اۋانى قورعاۋ
1) قۇپيا شاردى جارايىق،
تاڭ - تاماشا بولايىق.
ىشىندەگى جۇمباقتىڭ،
شەشۋىن تەز تابايىق.
رەبۋس: جاۋابى: اۋانى قورعاۋ
2) بۇگىن ءبىز سەندەرمەن اۋانىڭ لاستانۋ جانە ونى قورعاۋ جونىندە اڭگىمەلەپ، ءوز ويىمىزدى ورتاعا سالامىز. /تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ/
3) اۋانىڭ لاستانۋى: تابيعي جانە جاساندى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
4) سۋرەت بويىنشا ءتۇسىندىرۋ. تۇسىندىرمە سوزدىك: جانارتاۋ.
جانارتاۋدان زياندى گاز جانە بۋ تاراپ، اۋاعا ارالاسىپ، ونى لاستايدى.
5) «تىزبەك بويىمەن اڭگىمەلەسۋ» ويىنى
ماقساتى: وقۋ ماتەريالى بويىنشا ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتاۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
شارتى: وقۋشىلار تىزبەك بويىمەن وتىرادى. ءماتىن ءۇش توپقا ءۇش بولىمگە ءبولىنىپ بەرىلەدى.
1. ءماتىندى تىزبەكتەي مانەرلەپ وقۋ.
2. ءبىر وقۋشى تۇگەلىمەن وقيدى.
3. ءمۇعالىم كەز-كەلگەن ويىنشىعا نۇسقايدى. سول وقۋشىدان باستاپ ساعات ءتىلىنىڭ باعىتىمەن ءارقايسىسى ءماتىننىڭ ءبىر سويلەمىن ايتا بەرەدى. سوڭىنا دەيىن سولاي جۇرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى
ءمۇعالىم: ءبىر اتايدىڭ ءۇش بالاسى بولىپتى. ءبىر كۇنى اتاي ءۇش بالاسىنىڭ الدىندا قۇلاپ قالىپتى. بالالارى قورقىپ كەتىپ قاسىنا كەلگەندە: «تازا اۋا جەتپەي جاتىر» - دەپتى. سوندا ۇلكەن ۇلى: «وندا تەرەزەنى اشايىق، اۋا كىرسىن»- دەپتى. سوندا اتاي: «دالانىڭ دا اۋاسى تازا بولماي تۇر عوي»- دەپتى. سوندا كىشى بالاسى: «سوندا اۋا قالاي لاستانادى؟»- دەپتى. ەندى ءبىز سول سۇراققا الدىمىزدا تۇرعان قاعازدارعا ءبىر اۋىز سوزبەن جازىپ، ءارقايسىسىمىز ءوز توبىمىزدىڭ تۇسىنا جاپسىرايىق.
«زەيىندى بولساڭ، تەز ويلان!» ايدارى بويىنشا
ءى توپ: ورمان اعاشتارىنىڭ اتتارى
ءىى توپ: ورمان اعاشتارى كەسىلگەننەن كەيىن تابيعاتتا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
ءىىى توپ: ورمان اعاشتارىنىڭ تيگىزەر پايداسى قانداي؟
/ءار وقۋشى جاۋابىن جازىپ، تاقتاداعى سىزبانىڭ ىشىنە ءوز توبىنىڭ تۇسىنا جاۋاپتارىن جاپسىرمالايدى/
ءار توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز توبىنىڭ ويىن داۋىستاپ وقىپ، كەلەسى توپتىڭ پىكىرىن الادى.
ءمۇعالىم: سوندا اتاي بالالارىنا: «اۋا لاستانعان ەكەن. ال ەندى سول لاستانعان اۋانىڭ زيانى مەن ونى تازارتۋدىڭ جولى قانداي؟»-دەپ سۇرايدى. ءۇش بالاسى دا ويلانىپ قالادى. ەندى ءبىز ولارعا كومەكتەسەيىك.
ولار ءتۇرلى سۋرەت ساتاتىن بازارعا كەلەدى. «ءتۇرلى سۋرەت ساتاتىن بازار» ويىنى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ىزدەنە بىلۋگە ۇيرەتۋ
شارتى: ءۇش توپقا ارناپ ءمۇعالىم بىرنەشە سۋرەتتەردى بالالاردىڭ ءوز قالاۋلارىمەن تاراتادى. سۋرەتتىڭ ارتىندا تىرەك سوزدەر بار. ءار وقۋشى سول
تىرەك سوزدەردى قولدانىپ، بەرىلگەن سۋرەتكە قاتىستى اۋانى تازالاۋدىڭ جولىن تابۋى ءتيىس. نە ءۇشىن العاندىعى تۇسىندىرىلەدى.
ءمۇعالىم: وسىلايشا بالالارى اكەلەرىنە اۋا جايلى بارلىعىن ايتىپ بولعانى سول ەكەن، اتاي: «ماعان ەندى سول تازا اۋا جەتپەي جاتىرعان جوق پا؟ سول تازا اۋا قايدا بولادى ەكەن؟»-دەيدى. بالالارى تاعى ويلانىپ قالادى.
بالالارى دا سەندەر سياقتى تازا اۋانىڭ تاۋدا، كوگالدا، ورماندا، سۋ جاعاسىندا بولاتىنى ايتتى. ال سەندەر نەگە ولاي بولاتىندىعىن ماعان ايتىڭدارشى. «زەيىندى بولساڭ، تەز ويلان!» ايدارى بويىنشا.
ءمۇعالىم: بالالارى تازا اۋانىڭ قايدا بار ەكەنىن بىلگەن سوڭ، اتايدى اۋىل سىرتىنداعى تاۋدىڭ ەتەگىندەگى قۇستارى سايراعان توعاي ىشىندەگى، سۋى شيپالى مۇزداي، ءمولدىر بۇلاق جاعاسىنا دەم الۋعا اپارىپتى. بالالارىنا ريزا بولعان اتاي: «ەستەرىڭدە بولسىن ...»-دەپ اقىل ايتقان ەكەن. سول اقىلىن ءقازىر ءبىز ءوزىمىز تاۋىپ كورەيىكشى.
«ۇلاعات بولسىن ۇلىما، عيبرات بولسىن قىزىما» ايدارى بويىنشا.
1. ادامزاتتىڭ تابيعاتسىز كۇنى جوق،
ونى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءۇنى جوق.
2. تازا اۋا – جانعا ازىق.
3. جاساي بەرەر تابيعات ادامزاتسىز،
ادام ءومىر سۇرە الماس تابيعاتسىز.
ءۇى. قورىتىندى. وسىنداي لاستانعان اۋاسى بار جەرلەردى ەكولوگيالىق ايماققا جاتقىزامىز. ول جەرلەردە ەكولوگيالىق پروبلەمالار بولادى.
«.... ەكولوگيالىق پروبلەمالار – ەڭ ماڭىزدى ومىرلىك پروبلەمالاردىڭ ءبىرى عوي، ويتكەنى اڭگىمە ادامنىڭ ءومىر سۇرگەن ورتاسى تۋرالى، بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ ءومىرى تۋرالى بولىپ وتىر»-دەگەن شىڭعىس ايتماتوۆ
ءبىز جەرىمىز دە سونداي ەكولوگيالىق ايماققا جاتادى. ونىڭ اسەرىنەن ادامدار كوپتەگەن اۋرۋلارعا شالدىعىپ، جاڭا تۋعان نارەستەلەر ءتۇرلى اقاۋلىقتارمەن تۋىلادى.
سونىمەن «مەن نە ءبىلدىم؟» ايدارى بويىنشا: اۋانىڭ لاستانۋى، اۋانى لاستاۋشى زاتتاردىڭ پايدا، بولۋ سەبەپتەرى، لاستانعان اۋانىڭ زيانى جانە اۋانى قالاي قورعاۋ كەرەكتىگىن ايتتىق. ەڭ باستىسى: اۋانى تازارتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – كوگالداندىرۋ ەكەندىگىن بىلدىك. سوندىقتان مەكتەپ پەن ءۇيىمىزدىڭ اۋلاسىنا اعاش پەن گۇلدەر، سىنىپ پەن ۇيىمىزگە گۇلدەردى كوپ ەتىپ ەگەيىك.
«سەندەر كىمسىڭدەر؟ قانداي ۋادە بەرەسىڭدەر؟» ايدارى بويىنشا:
«5» بولسىن العان باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ونەر، ءبىلىم كوپ وقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
«قۋانىشتى حابارلاما»
قۇرمەتتى اتا-انا! بۇگىن ءسىزدىڭ بالاڭىز ________________
دۇنيەتانۋ ساباعىندا بەلسەندىلىك كورسەتتى. ساباق بارىسىندا بەرىلگەن تاپسىرمالاردى جوعارعى دەڭگەيدە ورىنداپ شىقتى. راحمەت!
№7 ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
تولەپبايەۆا گۇلميرا ءابدىعاپبار قىزى
دۇنيەتانۋ 4-سىنىپ
تاقىرىبى: اۋانىڭ لاستانۋى. اۋانى قورعاۋ.
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: اۋانىڭ لاستانۋ كوزدەرى مەن لاستانۋدى بولدىرماۋ تۋرالى باستاپقى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ، اۋانىڭ تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن ۇعىندىرۋ
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، سوزدىك قورلارىن مولايتۋ، ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
3. تاربيەلىك: تازالىققا، جاناشىرلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ەرتەگى-ساباق، سۇراق-جاۋاپ
كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سۋرەتتەر، تاراتپالار
بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردىڭ وقۋ قۇرالىن تۇگەلدەۋ، نازارلارىن ساباققا اۋدارۋ
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. اۋا رايىن باقىلاۋ نە ءۇشىن كەرەك؟
2. كليمات دەگەن نە؟
3. قازاقستاننىڭ كليماتى جايلى نە بىلەسىڭ؟
4. بۇگىنگى اۋا رايىن قانداي؟
ءىىى. جاڭا ساباق. اۋانىڭ لاستانۋى. اۋانى قورعاۋ
1) قۇپيا شاردى جارايىق،
تاڭ - تاماشا بولايىق.
ىشىندەگى جۇمباقتىڭ،
شەشۋىن تەز تابايىق.
رەبۋس: جاۋابى: اۋانى قورعاۋ
2) بۇگىن ءبىز سەندەرمەن اۋانىڭ لاستانۋ جانە ونى قورعاۋ جونىندە اڭگىمەلەپ، ءوز ويىمىزدى ورتاعا سالامىز. /تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ/
3) اۋانىڭ لاستانۋى: تابيعي جانە جاساندى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
4) سۋرەت بويىنشا ءتۇسىندىرۋ. تۇسىندىرمە سوزدىك: جانارتاۋ.
جانارتاۋدان زياندى گاز جانە بۋ تاراپ، اۋاعا ارالاسىپ، ونى لاستايدى.
5) «تىزبەك بويىمەن اڭگىمەلەسۋ» ويىنى
ماقساتى: وقۋ ماتەريالى بويىنشا ءبىلىم دەڭگەيىن انىقتاۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
شارتى: وقۋشىلار تىزبەك بويىمەن وتىرادى. ءماتىن ءۇش توپقا ءۇش بولىمگە ءبولىنىپ بەرىلەدى.
1. ءماتىندى تىزبەكتەي مانەرلەپ وقۋ.
2. ءبىر وقۋشى تۇگەلىمەن وقيدى.
3. ءمۇعالىم كەز-كەلگەن ويىنشىعا نۇسقايدى. سول وقۋشىدان باستاپ ساعات ءتىلىنىڭ باعىتىمەن ءارقايسىسى ءماتىننىڭ ءبىر سويلەمىن ايتا بەرەدى. سوڭىنا دەيىن سولاي جۇرەدى.
سەرگىتۋ ءساتى
ءمۇعالىم: ءبىر اتايدىڭ ءۇش بالاسى بولىپتى. ءبىر كۇنى اتاي ءۇش بالاسىنىڭ الدىندا قۇلاپ قالىپتى. بالالارى قورقىپ كەتىپ قاسىنا كەلگەندە: «تازا اۋا جەتپەي جاتىر» - دەپتى. سوندا ۇلكەن ۇلى: «وندا تەرەزەنى اشايىق، اۋا كىرسىن»- دەپتى. سوندا اتاي: «دالانىڭ دا اۋاسى تازا بولماي تۇر عوي»- دەپتى. سوندا كىشى بالاسى: «سوندا اۋا قالاي لاستانادى؟»- دەپتى. ەندى ءبىز سول سۇراققا الدىمىزدا تۇرعان قاعازدارعا ءبىر اۋىز سوزبەن جازىپ، ءارقايسىسىمىز ءوز توبىمىزدىڭ تۇسىنا جاپسىرايىق.
«زەيىندى بولساڭ، تەز ويلان!» ايدارى بويىنشا
ءى توپ: ورمان اعاشتارىنىڭ اتتارى
ءىى توپ: ورمان اعاشتارى كەسىلگەننەن كەيىن تابيعاتتا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
ءىىى توپ: ورمان اعاشتارىنىڭ تيگىزەر پايداسى قانداي؟
/ءار وقۋشى جاۋابىن جازىپ، تاقتاداعى سىزبانىڭ ىشىنە ءوز توبىنىڭ تۇسىنا جاۋاپتارىن جاپسىرمالايدى/
ءار توپتان ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز توبىنىڭ ويىن داۋىستاپ وقىپ، كەلەسى توپتىڭ پىكىرىن الادى.
ءمۇعالىم: سوندا اتاي بالالارىنا: «اۋا لاستانعان ەكەن. ال ەندى سول لاستانعان اۋانىڭ زيانى مەن ونى تازارتۋدىڭ جولى قانداي؟»-دەپ سۇرايدى. ءۇش بالاسى دا ويلانىپ قالادى. ەندى ءبىز ولارعا كومەكتەسەيىك.
ولار ءتۇرلى سۋرەت ساتاتىن بازارعا كەلەدى. «ءتۇرلى سۋرەت ساتاتىن بازار» ويىنى
ماقساتى: وقۋشىلاردى ىزدەنە بىلۋگە ۇيرەتۋ
شارتى: ءۇش توپقا ارناپ ءمۇعالىم بىرنەشە سۋرەتتەردى بالالاردىڭ ءوز قالاۋلارىمەن تاراتادى. سۋرەتتىڭ ارتىندا تىرەك سوزدەر بار. ءار وقۋشى سول
تىرەك سوزدەردى قولدانىپ، بەرىلگەن سۋرەتكە قاتىستى اۋانى تازالاۋدىڭ جولىن تابۋى ءتيىس. نە ءۇشىن العاندىعى تۇسىندىرىلەدى.
ءمۇعالىم: وسىلايشا بالالارى اكەلەرىنە اۋا جايلى بارلىعىن ايتىپ بولعانى سول ەكەن، اتاي: «ماعان ەندى سول تازا اۋا جەتپەي جاتىرعان جوق پا؟ سول تازا اۋا قايدا بولادى ەكەن؟»-دەيدى. بالالارى تاعى ويلانىپ قالادى.
بالالارى دا سەندەر سياقتى تازا اۋانىڭ تاۋدا، كوگالدا، ورماندا، سۋ جاعاسىندا بولاتىنى ايتتى. ال سەندەر نەگە ولاي بولاتىندىعىن ماعان ايتىڭدارشى. «زەيىندى بولساڭ، تەز ويلان!» ايدارى بويىنشا.
ءمۇعالىم: بالالارى تازا اۋانىڭ قايدا بار ەكەنىن بىلگەن سوڭ، اتايدى اۋىل سىرتىنداعى تاۋدىڭ ەتەگىندەگى قۇستارى سايراعان توعاي ىشىندەگى، سۋى شيپالى مۇزداي، ءمولدىر بۇلاق جاعاسىنا دەم الۋعا اپارىپتى. بالالارىنا ريزا بولعان اتاي: «ەستەرىڭدە بولسىن ...»-دەپ اقىل ايتقان ەكەن. سول اقىلىن ءقازىر ءبىز ءوزىمىز تاۋىپ كورەيىكشى.
«ۇلاعات بولسىن ۇلىما، عيبرات بولسىن قىزىما» ايدارى بويىنشا.
1. ادامزاتتىڭ تابيعاتسىز كۇنى جوق،
ونى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءۇنى جوق.
2. تازا اۋا – جانعا ازىق.
3. جاساي بەرەر تابيعات ادامزاتسىز،
ادام ءومىر سۇرە الماس تابيعاتسىز.
ءۇى. قورىتىندى. وسىنداي لاستانعان اۋاسى بار جەرلەردى ەكولوگيالىق ايماققا جاتقىزامىز. ول جەرلەردە ەكولوگيالىق پروبلەمالار بولادى.
«.... ەكولوگيالىق پروبلەمالار – ەڭ ماڭىزدى ومىرلىك پروبلەمالاردىڭ ءبىرى عوي، ويتكەنى اڭگىمە ادامنىڭ ءومىر سۇرگەن ورتاسى تۋرالى، بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ ءومىرى تۋرالى بولىپ وتىر»-دەگەن شىڭعىس ايتماتوۆ
ءبىز جەرىمىز دە سونداي ەكولوگيالىق ايماققا جاتادى. ونىڭ اسەرىنەن ادامدار كوپتەگەن اۋرۋلارعا شالدىعىپ، جاڭا تۋعان نارەستەلەر ءتۇرلى اقاۋلىقتارمەن تۋىلادى.
سونىمەن «مەن نە ءبىلدىم؟» ايدارى بويىنشا: اۋانىڭ لاستانۋى، اۋانى لاستاۋشى زاتتاردىڭ پايدا، بولۋ سەبەپتەرى، لاستانعان اۋانىڭ زيانى جانە اۋانى قالاي قورعاۋ كەرەكتىگىن ايتتىق. ەڭ باستىسى: اۋانى تازارتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – كوگالداندىرۋ ەكەندىگىن بىلدىك. سوندىقتان مەكتەپ پەن ءۇيىمىزدىڭ اۋلاسىنا اعاش پەن گۇلدەر، سىنىپ پەن ۇيىمىزگە گۇلدەردى كوپ ەتىپ ەگەيىك.
«سەندەر كىمسىڭدەر؟ قانداي ۋادە بەرەسىڭدەر؟» ايدارى بويىنشا:
«5» بولسىن العان باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز.
ونەر، ءبىلىم كوپ وقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
«قۋانىشتى حابارلاما»
قۇرمەتتى اتا-انا! بۇگىن ءسىزدىڭ بالاڭىز ________________
دۇنيەتانۋ ساباعىندا بەلسەندىلىك كورسەتتى. ساباق بارىسىندا بەرىلگەن تاپسىرمالاردى جوعارعى دەڭگەيدە ورىنداپ شىقتى. راحمەت!
You Might Also Like
