InfoHub Logo

5 يۋلدە كەشكى شايدى ءىشىپ بولا بەرگەن مەزگىلدە، ءبىر بالا ەنتەلەي باسىپ كەلدى دە، قاقالىپ، شاشالىپ:

— مولدەكە، كىتاپ! نەكە قيار!.. نەكە كىتاپ سۇرايدى... — دەدى. «نەكە» دەپ قۇلاعىما تيىسىمەن-اق، ساسقاندىعىم سونشا: ۇيدەن اتا شىعىپپىن. سەبەبى: الدىندا ەستىگەنىم بار دا: «جاقىن اۋىلدا ءبىر كەلىنشەكتىڭ 18 جاسىندا كۇيەۋى ءولىپ، تيەرلىك ءجونى ءتۇزۋ كىسى بولماسا دا، التى جىلدان بەرى بالالارىن قيماي شىداپ-اق وتىرىپ ەدى؛ بيىل ونىڭ ۇستىنە سورى قايناپ، سۇيەنىپ وتىرعان جالعىز ەر بالاسىن قىزىلشا الىپ كەتىپتى. اپىرماي! بەيشارادان الگى كۇنگى ۇيتەم-بۇيتەم دەگەن ءسوز شىققان جوق ەدى؛ سولاي بولسا دا جاقىن اعايىندارى: «ەندى بىزدە قارايلايتىن نارسەسى قالمادى، ءبىر كۇنى ورنىن سيپالاپ قالارمىز، قىزعا الدانىپ وتىرماس» دەپ، وزدەرىنەن وزدەرى قوبالجىسىپ قايىن اتاسىنىڭ ءىنىسى - ساڭىراۋ ءجۇسىپ دەگەن جانۋارعا ىقتيارسىز باسىن تيگىزەمىز دەگەن سوڭ، قورادان قوراعا قاشىپ تىعىلىپ، زار ەڭىرەپ ءجۇر» دەپ.

مىنا زالىمدىقتى ەستي تۇرا، كۇيمەسىڭ بار ما؟ — تۇر، اۋلاق ءجۇر، — دەدىم. بالا دۇرسىلدەتىپ الا جونەلدى.

ارتىنان تاعى تىنشىپ وتىرا المادىم. ءبىر زامانداسىم كەلىپ سونىمەن: «اي، قازاقشىلىق - اي! وبال - اي!» - دەپ سونداي بەيشارالاردىڭ حالدەرىن قايعىرىسىپ، اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ اۋىلدان ءبىرتالاي ۇزاپ كەتىپپىز. ارتىمىزدان: «مولداشى، مولدا!» دەپ، بۇكىل ەلدى كوشىرىپ ايقايلاعان داۋىس شىقتى. اپىرماي، بىردەڭە بولىپ قالعان ەكەن. اۋىل وتاعاسىلارىنان ۇيات بولدى-اۋ؛ «مولدانى شايتان قۋىپ كەتتى دەيدى-اۋ»، — دەپ، قىپىلداپ، ىسقىرا-ىسقىرا جۇگىرە باسىپ كەلسەك، باياعى قاتىن الاتىن سىربازدىڭ تاپ ءوزى ەكەن.

ومىراۋى اشىلعان، ەتەك جايىلىپ كەتكەن، جايداق اتقا ءمىنىپ، الدىمنان قارسى شىقتى. ەس جوق، ءتۇس جوق، كەۋدەسىمەن جەر سوققانداي:

— ەت ءپىسىپ تۇر. ءجۇرىڭىز. مولدەكە، ءجۇرىڭىز. كىتابىڭىزدى الا ءجۇرىڭىز. قاتتى-قاتتى وقىڭىز! قاسىرەتتى ادام عوي، - دەپ اتىمەن ەنتەلەتىپ، مۇلدە ءۇستىمدى باسىپ كەتە جازدادى.

— بارۋعا ۋاقىتىم جوق... ولاي، بىلاي... — دەپ ەدىم.

— اپىرماي! ءتىپتى بىلمەسەڭىز دە، توبەڭىزدى كورسەتىڭىز، — دەپ ىشىپ-جەمگە قويمادى.

ەندى بارىپ ىقتيارسىزدىقتى كوزىممەن كورىپ، نەكە وقىماي، بىلگەنىمدى قوسىپ زارلى بەيشارانىڭ كوڭىلىنە مەدەۋ بولىپ قايتايىن دەپ ويلادىم. ناقاق بىرەۋدىڭ كوز جاسىنا قالامىسىڭ دەپ ايتۋشىلار بولسا دا، الگى جولداسىمدى ەرتىپ، جاياۋ ءجۇرىپ كەتتىم. بارا جاتىپ:

— جۇرسەكە، جەڭگەي رۇقسات بەرە مە؟ كەلىنىڭىز ىقتيار ما؟ كۇيەۋى ولگەنىنە قانشا بولىپ ەدى؟ — دەپ سۇراستىرعان بولىپ ەدىم:

— قاتتى-قاتتى وقىڭىز. ءسىز بارعان سوڭ، بولدى دا، — دەپ داۋرىققان جارىقتىقتىڭ ءوز سوزىنەن باسقا ءسوزدى ەستي المادىم، ءسوزىمدى دە ەستىرتە المادىم.

بارساق، ەت پىسۋگە تاقالعان، جەر وشاق باسىن اينالا قاماپ العان قاتىن-قالاش، ءۇي ىشىندە دە اياق باسارعا ورىن جوق؛ پىشاقتارىن الاقاندارىنا جانىپ، كەڭىردەكتەرىن سوزا كۇرىلدەسىپ وتىرعان ساقالدىلار:

— بارەكەلدى. قايىرىمەن بولار، مولدەكەڭ دە كەلدى. جوعارى شىق، — دەپ شۋ ەتە ءتۇستى.

كەلىن ءبىز وتىرعان ۇيدە بولماعانعا بۇل بەيشارانى قاي كورىنە تىنىش بۋلىقتىردى ەكەن دەپ، باسقاعا قۇلاق قويماي، وندا-مۇندا قاراي-قاراي ەتتەن دە قۇر قالدىم. ءبىر جاعىنان اناۋ جەردە وتىرعان قاتىنداردىڭ: «وعان تيگەنشە جارىلىپ ولەمىن؛ التى جىل كۇتتىم، مەنەن نە كۇنا تاپتىڭدار دەپ، كەشە ويباي سالىپ داۋىس قىلىپ ەدى. پالەن قايناعاعا بايلايمىن دەپ، تۇگەنشەنىڭ بايى دا اقىرىپ قورقىتقان بولدى... ويباي كونەتىن ەمەس. بۇگىن نەكەسىن باسىپ قيعانمەن تۇرار دەيمىسىڭ...» دەپ، ءبىر-بىرىن ءتۇرتىسىپ، سويلەسكەن پىش -پىشتارى قۇلاعىما كەلىپ، ودان جامان قۇتىمدى ۇشىردى.

— نەكە سۋىن اكەل! — دەپ دايارلاپ، ەكى سىپ بوربايدى كۋالىككە سايلاپ، عاليادان سۇراپ كەل دەپ جىبەردى دە:

— ال، مولدا، وقيتىنىڭدى وقي بەر، — دەدى. مەن:

— سۋ دا كەرەك ەمەس، وقۋ دا كەرەك ەمەس، كوزبە-كوز تيەمىن دەگەن ءسوزى كەرەك، نەكە سول، -دەدىم.

سول-اق ەكەن، اقساقالدار ءبارى ماعان ءۇرپيىسىپ: — سەن قايدان وقىعانسىڭ؟ ءمۇيىزى قاراعايداي جۋان مولدا دا، قىزىل مولدا دا باسقا ۇيدە وتىرىپ-اق كۋالەردەن سۇراتىپ وقي بەرەتىن، — دەپ ال كەلىپ دۋىلداستى.

— بۇل ۇيتەتىن قىز ەمەس، بايى ولگەن قاتىن... — دەپ قانشا اۋرەلەنسەم دە، ونان جامان شابالانىپ لاعا بەرگەن سوڭ: — سىرتتان باسىپ نەكەسىن قيۋعا ۋاقىتىم جوق، - دەپ كيىنە باستادىم.

بىرەۋلەرى:

— قوي، مولدا شاريعاتتىڭ ءجونىن ايتاتىن شىتار، باسقا كىسى كىرگىزبەي، مولدامەن ۇشەۋ - تورتەۋىڭ بارىپ كەلە عوي، — دەستى.

قوتاننىڭ ار جاق شەتىندە جاتىپ قالعان ءبىر قاراڭعى ۇيگە باردىق. شام جاققان ۋاقىتتا ءۇيدىڭ سول جاعىندا ءبىر جامان شاپاندى بۇركەنىپ، تەرىس قاراپ، باسىن جۇكتىڭ جەر استىنا كىرگىزە، تازى قۋىپ كوبىككە قىسىلعان كوجەكشە، قايتسەم جان قالادى دەگەندەي، دوپ-دومالاق ءبىر ۋىس بولىپ، قارلىققان داۋىسپەن بەيشارانىڭ ءىشىن تارتا - تارتا، بۋلىعا زارلانىپ جاتقان فورمىن كورىپ جۇرەگىمنىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيمىن. يمانىم تىتىركەگەندەي بولىپ تۇلا بويىم قالتىراپ كەتتى. قاسىنا بارىپ «باسىندى كوتەر» دەپ ايتۋعا قانە جالعىز ادامنىڭ باتىلى بارسىنشى. ەركەكتەردىڭ تىقپالاۋىمەن بىر-ەكى قاتىن بارسا دا، قاقپانداعى قاسقىر سەكىلدى جۇلىپ-جۇلىپ تاستاعان سوڭ، قايتا بارۋعا باتا المادى ما، نەمەنە. قايتادان ەكى قاتىن باس جاعىنا قاراي شەگىنىسىپ، قابىرعا قۇران وقيتىن مولداعا قۇساپ ەكى جەردە شوشايدى دا وتىردى. ءبىر وتاعاسى: — «اپىرماي، شىمىلدىق قۇرمايتىن با؟» دەپ بەزەكتەپ بارىپ اناۋ جەردەن شىمىلدىق اكەلىپ قۇردى.

ءبىر مەزگىلدە مەنىڭ ءھام كۋالەرىمنىڭ «رازىمىسىڭ» دەپ باسپالاتۋلارىمىزعا قارسى ءبىر ءتۇرلى زىعىرلانىپ كۇيگەن داۋىسپەن:

— قۇداي بىلەدى، ولدا رازىلىعىم جوق. دۇنيە اقىرەتتە رازىلىعىم جوق، جوق... — دەپ وكسىگەن، مۇڭسىعان دىبىس ەستىلدى.

ءبىر جاعىمنان مىناۋ كۇيدىرىپ، ءبىر جاتىمنان ەكى كۋانىڭ وتىرىك «رازى» دەگەن سوزىمەنەن، اقساقالداردىڭ الدىما سۋ تولتىرىپ قويىپ، «قۇتپا وقى!» دەپ ءبىر تەڭگەنى الدىما قويىپ، سىلدىرلاتىپ قامالاسۋى، اي، نە كەرەك! كوردە قىسىلعانداي - اق قىسىلدىم - اۋ! رازى بولسا، بەستى - ون تيىندى ولجالانىپ، ايتپەسە، نەكە وقىماي، زالىمدىلىعىنا توقتاۋ ايتىپ، ماتەريال الىپ قايتايىن دەپ ويىنشىق كورىپ كەلگەن مولدەكەڭ كوپتىڭ تالقىسىنا تۇسۋمەن نە قىلارىن بىلمەي، ءبىر ولاي، ءبىر بىلاي الاقتاپ، ساسقاندىقتان كوزى شاراسىنان شىقپاسىن با...

جاڭا كەلگەن مەنى وسىنشا ساستىرىپ، شىعۋعا تەسىك تاپقىزباي وتىرعان جۇرت اناۋ زارلاپ جاتقان بەيشارانىڭ نە جانىن قالدىردى ەكەن دەپ ويلاپ، مۇلدە ەسىمنەن ايرىلىپپىن. ءار قايسىسىنان دابىل تويدى بولىپ قالعان سورلى قۇر جاتىپ ەگىلگەنى بولماسا، باس كوتەرۋگە شاماسى كەلە المادى. مەن شىداي المادىم:

— بۇل نە دەگەن سۇمدىق! قازاقشىلىعىڭدى قويساڭ، اكەلەرىڭ ولە مە؟ قۇدايدان قورىقپاي، ادامنان ۇيالماي، ىقتيارسىز نەكە قيايىن دەپ جاتقانداردىڭ مىناۋ. ونىڭ ۇستىنە مەنى شاقىرىپ بىلعاماقسىڭدار. بىرەۋدىڭ كوز جاسى وبالىنا قالا المايمىن! - دەپ بۇرقىراپ تۇرا كەلگەنىمدە ءبارى جابىلىپ:

— و نە قىلعانىڭ، مولدەكە؟ ىرزا، ىرزا، كوپتەن ىرزا... انشەيىن قاسىرەتتى كىسى، بۇرىنعى كۇيەۋىن قايعىرادى. قۇتپا بىلمەسەڭىز دە، باتاڭىزدى بەرىپ كەتىڭىز، وتىرىڭىز، — دەپ تاعى ءبىر تەڭگە سالىپ، قولدارىن جايىسىپ قامالاپ وتىرىپ الدى.

— الا المايمىن، مىڭ تەڭگە بەرسەڭ دە المايمىن، كوز جاستى المايمىن... — دەپ كەرىلدەسىپ جاتقانىمدا:

ايات وقىلماسا دا، نەكە سۋىن ىشكىزۋ ىرىمى دەپ كۇيەۋگە ىشكىزىپ، شىمىلدىق ىشىنە اپارسا كەرەك.

سۋ - مۋىمەن اسپانعا شىققان اياق پەن مىنانداي زارلى داۋىستى ەستىپ، تاعى سالعىلاسۋعا ءداتىم شىدامادى، باسىمدى الا قاشتىم. داۋىس مىناداي ەدى:

— التى جىل قيماي كۇتكەن، قايىن اتام!
مىناۋ ما سوندا بەرگەن العىس، باتاڭ؟
ولسەم دە وتقا كۇيىپ، سۋعا ءتۇسىپ،
قوينىنا مىلقاۋ ءيتتىڭ ءقايتىپ جاتام؟
التى جىل قيماي كۇتكەن، قايىن ەنەم!
قاي جەردە قايتقانى بار كوڭىلىڭ مەنەن؟
قاينىڭنىڭ ءوزى تۇگىل، اتىن ايتساڭ،
شوشيدى سەلك-سەلك ەتىپ بارلىق دەنەم.
التى جىل قيماي كۇتكەن، قۇلىنىم - اي!
ون ۇزگەن ومىرتقامدى، جۇلىنىم - اي!
قارباڭداپ، ءسۇيىپ ماۋقىم باساتۇعىن،
ايرىلىپ سەنەن - داعى ۇلىدىم - اي!
التى جىل قيماي كۇتكەن، اۋىل - ايماق!
الدىڭنان كەسە وتكەم جوق، قۇداي ايعاق.
كۇيىپ تۇرعان جانىمدى وتقا سال دەپ،
كوتەردىڭ ءتۇس - ءتۇس جاقتان ءبارىڭ سايعاق.
ال ەندى مەنىڭ قايدا بارسام تاۋىم.
نارسەنىڭ كوز الدىما ءبارى جاۋىم.
ءىنىڭدى التىنداساڭ، قۇلقىم سۇيمەس،
باسقا جوق، ونان وزگە ايتار داۋىم.
جازاڭدى اقىرەتكە قۇداي بەرسىن.
جەر بولىپ جەتىم-جەسىر جىلاي بەرسىن.
جيىلىپ ءبارىڭ بىردەي مەنى جەڭگەن
ەل - جۇرتىم، قالاي ەرسىڭ، قالاي ەرسىڭ!

1913

---