اۋستارليانىڭ جەر بەدەرى مەن پايدالى قازبالارى. كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
7 - 8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى:
7 سىنىپ اۋستارليانىڭ جەر بەدەرى مەن پايدالى قازبالارى. كليماتى. وزەندەرى مەن كولدەرى.
8 سىنىپ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: اۋستراليا ماتەريگىنىڭ كليماتى مەن وزەن - كولدەرى جانە كليماتتىڭ شارۋاشىلىققا اسەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، گەوگرافيالىق بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ
ءا) تاربيەلىك: گەوگرافيالىق ءبىلىم بەرە وتىرىپ، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە جانە ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمى كەڭەيەدى، تانىمدىق قابىلەتى جەتىلەدى، قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگى ارتادى، كارتامەن جۇمىس جاساۋ ىسكەرلىگى داميدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋدىڭ فورماسى: ۇجىمدىق، جەكە - دارالاپ وقىتۋ
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ. وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ. وقۋ قۇرالدارى مەن ساباققا قاتىسۋىن تۇگەلدەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ينتەرنەت جانە ءبىز» وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ينتەرنەتتەن العان قوسىمشا مالىمەتتەرىن ورتاعا سالۋ.
ساباق بارىسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر گەوگرافيالىق تەرميندەرمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن «سوزدىك جۇمىسى» جۇرگىزىلەدى:
1. بويرا – قۇرما جاپىراعىنان توقىلعان جابۋ
2. ەفيوپتار – ەۋروپالىقتار مەن نەگر تەكتەستەردەن شىققان ناسىلدەر
3. مالاگاسييلەر – نەگرلەر مەن مونعول تەكتەستەردەن شىققان ناسىلدەر
ءۇي تاپسىرماسىن جەتە مەڭگەرىپ، ساباققا بەلسەندى قاتىسىپ وتىرعان وقۋشىلاردى «باعالاۋ پاراعىنا» ءتۇسىرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
جاڭا تاقىرىپ جوسپارى:
7 سىنىپ
1. اۋستراليا كليماتى.
2. جازداعى اۋا - رايى.
3. قىستاعى اۋا - رايى
4. وزەندەرى مەن كولدەرى تۋرالى تۇسىنىكتەر بەرۋ.
«ەستە ساقتاۋ ءۇشىن» ستراتەگياسى بويىنشا قاجەتتى مالىمەتتەردى داپتەرگە ءتۇسىرىپ الۋ.
اۋدانى. 7، 7ملن. كم² حالىق سانى. 19، 2 ملن /2000/ مەم. ءتىل – اعىلشىن.
استاناسى — كانبەررا
اۆستراليانىڭ جابايى تابيعاتى، ونىڭ تاماشا جاعاجايلارى جاقسى دەمالۋعا سپورتپەن شۇعىلدانۋعا مول مۇمكىندىك بەرەدى. مۇندا كۇنگە قىزدىرىنۋعا جانە شومىلۋعا، ەلىنە ساياحات جاساۋعا جانە تاۋ شاڭعىسىمەن جۇزە الاسىزدار.
اۆستراليا حالقىنىڭ سانى 19 ملن. نەگىزگى حالقى – ابوريگەندەر شامامەن — 228 مىڭداي. حالىقتىڭ كوبى ماتەريك پەن ارالداردىڭ شىعىس جاعالاۋىندا تۇرادى. اعىلشىن تىلىندە سويلەيدى. اۋستراليا تەك قانا – اۋستراليا وداعىنان تۇرادى. وڭتۇستىك جارتىشاردا ورنالاسقان. قىس ايلارى: ماۋسىم، شىلدە، تامىز. ماتەريكتىڭ شىعىسىندا تىنىق مۇحيتى، باتىسىندا ءۇندى مۇحيتى جاتادى. اۋستراليانىڭ كوپ بولىگى تروپيكتىك جانە سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدە ورنالاسقان. ورتا ەسەپپەن شىلدەدە - 12 - 20 س بولسا، قاڭتاردا +20 +30 س بولادى.
اۋسترالياعا بارا قالساڭىز ول جاقتىڭ اسحانالارىنا سوقپاي كەتكەن ءجون بولماس. ول جاقتا سىزگە قولتىراۋىن، كەنگۋرۋ ەتى جانە قوڭىزدار مەن قۇرتتار، تەڭىز جاندىكتەرى مەن جەمىستەردەن اس دايىنداپ بەرەدى.
اۋتراليادا مەرەكەلىك كۇندەر اسا كوپ ەمەس. 1 - قاڭتار جاڭا جىل، 26 - قاڭتار تاۋەلسىزدىك كۇنى، 14 - ماۋسىمدا كوروليەۆا ەليزاۆەتانىڭ تۋعان كۇنى، 25 - 28 جەلتوقسان روجدەستۆو.
8 سىنىپ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
كليماتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيگىزەتىن اسەرى دە ەرەكشە. ءبىر داقىلدارعا جىلۋ، ەكىنشىلەرىنە ىلعال، ۇشىنشىلەرىنە جارىق كوبىرەك كەرەك. رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق اۋداندارىنداعى كليمات جاعدايلارى ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ال وڭتۇستىك اۋدانداردا سۋارمالى ەگىنشىلىك دامىعان. ءبىراق كليمات جاعدايلارى ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە بارلىق ۋاقىتتا قولايلى ەمەس. قولايسىز، ءتىپتى زياندى اتموسفەرالىق قۇبىلىستارعا قۋاڭشىلىق، اڭىزاق، ۇسىك، كوكتايعاق، شاڭدى داۋىلداردى جاتقىزۋعا بولادى.
قازاقستاننىڭ كليماتى جالپى قۇرعاقتىعىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. اسىرەسە وڭتۇستىكتە جاز وتە ىستىق بولادى. قۇمنىڭ بەتى 60°- 70°س - قا دەيىن قىزادى. مۇنداي كليمات جاعدايى سولتۇستىك اۋدانداردا دا ءجيى بولىپ تۇرادى. قۇرعاق اۋانىڭ پايدا بولۋى كۇشتى قىزعان جانە تروپيكتىك اۋا ماسساسىنىڭ باسىم بولعان كەزىمەن بايلانىستى. وعان ىلعالى از، ىستىق قۇرعاق جەل — اڭىزاق ءتان. اڭىزاق جەلدى كۇندەردىڭ ۇزاقتىعى تابيعات زونالارىندا تۇرلىشە بولادى: دالا زوناسىندا جىلىنا 5 - 10 كۇن، شولەيت زوناسىندا 40، قىزىلقۇمدا 100 كۇن. قازاقستان جەرىندە سوڭعى 20 جىل ىشىندە قۋاڭشىلىق 4 رەت بولدى. قۋاڭشىلىق پەن اڭىزاق قا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن قار توقتاتۋ، ورمان القاپتارىن وتىرعىزۋ، جەر سۋارۋ جانە ت. ب. ارنايى اگروتەحنيكالىق شارالار قولدانىلادى.
قازاقستاندا جىلدىڭ جىلى مەزگىلىندە بايقالاتىن ەرەكشە اتموسفەرالىق قۇبىلىستىڭ ءبىرى — شاڭدى داۋىل. ولار جەلدىڭ جىلدامدىعىنا جانە توپىراق جامىلعىسىنىڭ سيپاتىنا تىعىز بايلانىستى. شاڭدى داۋىل اۋا قۇرعاق كەزدە، بورپىلداق توپىراقتى الاپتا سوعاتىن قاتتى جەل. ولار توپىراقتىڭ ۇلپالارىن ۇشىرىپ، وسىمدىك تامىرلارىن اشىپ تاستايدى، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ زيان كەلتىرەدى. رەسپۋبليكانىڭ حالىق شارۋاشىلىعىنا قولايسىز اتموسفەرالىق قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى كوكتايعاق (كوك مۇز). كوبىنە ايازدى اۋا رايىنان كەيىن سىركىرەمە جاۋىن جاۋعاندا قالىپتاسادى. ادەتتە كوكتەمدە جانە كۇزدە اۋا رايى سالقىنداپ، جەر بەتى 0°س - قا دەيىن سۋىنىپ، ءمولدىر جانە كوگىلدىر جۇپ - جۇقا (5 مم) مۇزبەن جابىلادى. مۇنداي قۇبىلىس مال شارۋاشىلىعىنا، ادام بالاسىنا زيانى ۇلكەن، ترانسپورتتا اپاتتار، بايلانىس جانە ەنەرگيا جەلىلەرىندە ۇزىلىستەر تۋعىزادى
ءىۇ جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1.“سايكەستەندىر” جەدەل تاپسىرما ورىنداۋ. بەرىلگەن سوزدەردىڭ ىشىنەن اۋستراليا ماتەريگىنە قاتىسى بار سوزدەردى تەرىپ جازۋ: ەير، سەۋل، پينگۆين، كەنگۋرۋ، نياگارا، ۇلكەن ارتەزيان، مۋررەي، انكارا، سيدنەي، اتلانت مۇحيتى، تىنىق مۇحيتى، بانان.
اۋستراليا ماتەريگىنە ءتيىستى سوزدەر
ەير
كەنگۋرۋ
ۇلكەن ارتەزيا
مۋررەي
سيدنەي
تىنىق مۇحيتى
اۋستراليا ماتەريگىنە ءتيىستى ەمەس سوزدەر
سەۋل
پينگۆين
نياگارا
انكارا
اتلانت مۇحيتى
بانان
2.«كىم جىلدام؟» تەست تاپسىرمالارىن بىرگە ورىنداۋ.
1. ەڭ كىشى ماتەريك:
ا) انتاركتيدا
*ءا) اۋستراليا
ب) افريكا
2. “چيلي” قاي ماتەريكتە؟
*ا) وڭتۇستىك امەريكا
ءا) سولتۇستىك امەريكا
ب) افريكا
3. اۋسترالياداعى ءىرى وزەن:
*ا) مۋررەي
ءا) دارلينگ
ب) كۋپەرس - كريك
4 اۋستراليانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى:
ا) ءۇندى
*ءا) اعىلشىن
ب) فرانسۋز
5. اۋستراليا استاناسى:
*ا) كانبەررا
ءا) سيدنەي
ب) مەلبۋرن
ساباقتىڭ تاقىرىبى:
7 سىنىپ اۋستارليانىڭ جەر بەدەرى مەن پايدالى قازبالارى. كليماتى. وزەندەرى مەن كولدەرى.
8 سىنىپ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: اۋستراليا ماتەريگىنىڭ كليماتى مەن وزەن - كولدەرى جانە كليماتتىڭ شارۋاشىلىققا اسەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، گەوگرافيالىق بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ
ءا) تاربيەلىك: گەوگرافيالىق ءبىلىم بەرە وتىرىپ، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە جانە ەلجاندىلىققا تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمى كەڭەيەدى، تانىمدىق قابىلەتى جەتىلەدى، قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگى ارتادى، كارتامەن جۇمىس جاساۋ ىسكەرلىگى داميدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
وقىتۋدىڭ فورماسى: ۇجىمدىق، جەكە - دارالاپ وقىتۋ
ساباقتىڭ بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ. وقۋشىلار نازارىن ساباققا اۋدارۋ. وقۋ قۇرالدارى مەن ساباققا قاتىسۋىن تۇگەلدەۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
«ينتەرنەت جانە ءبىز» وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ينتەرنەتتەن العان قوسىمشا مالىمەتتەرىن ورتاعا سالۋ.
ساباق بارىسىندا كەزدەسەتىن كەيبىر گەوگرافيالىق تەرميندەرمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن «سوزدىك جۇمىسى» جۇرگىزىلەدى:
1. بويرا – قۇرما جاپىراعىنان توقىلعان جابۋ
2. ەفيوپتار – ەۋروپالىقتار مەن نەگر تەكتەستەردەن شىققان ناسىلدەر
3. مالاگاسييلەر – نەگرلەر مەن مونعول تەكتەستەردەن شىققان ناسىلدەر
ءۇي تاپسىرماسىن جەتە مەڭگەرىپ، ساباققا بەلسەندى قاتىسىپ وتىرعان وقۋشىلاردى «باعالاۋ پاراعىنا» ءتۇسىرۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق ءتۇسىندىرۋ
جاڭا تاقىرىپ جوسپارى:
7 سىنىپ
1. اۋستراليا كليماتى.
2. جازداعى اۋا - رايى.
3. قىستاعى اۋا - رايى
4. وزەندەرى مەن كولدەرى تۋرالى تۇسىنىكتەر بەرۋ.
«ەستە ساقتاۋ ءۇشىن» ستراتەگياسى بويىنشا قاجەتتى مالىمەتتەردى داپتەرگە ءتۇسىرىپ الۋ.
اۋدانى. 7، 7ملن. كم² حالىق سانى. 19، 2 ملن /2000/ مەم. ءتىل – اعىلشىن.
استاناسى — كانبەررا
اۆستراليانىڭ جابايى تابيعاتى، ونىڭ تاماشا جاعاجايلارى جاقسى دەمالۋعا سپورتپەن شۇعىلدانۋعا مول مۇمكىندىك بەرەدى. مۇندا كۇنگە قىزدىرىنۋعا جانە شومىلۋعا، ەلىنە ساياحات جاساۋعا جانە تاۋ شاڭعىسىمەن جۇزە الاسىزدار.
اۆستراليا حالقىنىڭ سانى 19 ملن. نەگىزگى حالقى – ابوريگەندەر شامامەن — 228 مىڭداي. حالىقتىڭ كوبى ماتەريك پەن ارالداردىڭ شىعىس جاعالاۋىندا تۇرادى. اعىلشىن تىلىندە سويلەيدى. اۋستراليا تەك قانا – اۋستراليا وداعىنان تۇرادى. وڭتۇستىك جارتىشاردا ورنالاسقان. قىس ايلارى: ماۋسىم، شىلدە، تامىز. ماتەريكتىڭ شىعىسىندا تىنىق مۇحيتى، باتىسىندا ءۇندى مۇحيتى جاتادى. اۋستراليانىڭ كوپ بولىگى تروپيكتىك جانە سۋبتروپيكتىك بەلدەۋدە ورنالاسقان. ورتا ەسەپپەن شىلدەدە - 12 - 20 س بولسا، قاڭتاردا +20 +30 س بولادى.
اۋسترالياعا بارا قالساڭىز ول جاقتىڭ اسحانالارىنا سوقپاي كەتكەن ءجون بولماس. ول جاقتا سىزگە قولتىراۋىن، كەنگۋرۋ ەتى جانە قوڭىزدار مەن قۇرتتار، تەڭىز جاندىكتەرى مەن جەمىستەردەن اس دايىنداپ بەرەدى.
اۋتراليادا مەرەكەلىك كۇندەر اسا كوپ ەمەس. 1 - قاڭتار جاڭا جىل، 26 - قاڭتار تاۋەلسىزدىك كۇنى، 14 - ماۋسىمدا كوروليەۆا ەليزاۆەتانىڭ تۋعان كۇنى، 25 - 28 جەلتوقسان روجدەستۆو.
8 سىنىپ كليماتتىڭ ادام ءومىرى مەن شارۋاشىلىق ارەكەتىنە تيگىزەتىن اسەرى
كليماتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا تيگىزەتىن اسەرى دە ەرەكشە. ءبىر داقىلدارعا جىلۋ، ەكىنشىلەرىنە ىلعال، ۇشىنشىلەرىنە جارىق كوبىرەك كەرەك. رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق اۋداندارىنداعى كليمات جاعدايلارى ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ال وڭتۇستىك اۋدانداردا سۋارمالى ەگىنشىلىك دامىعان. ءبىراق كليمات جاعدايلارى ادامنىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنە بارلىق ۋاقىتتا قولايلى ەمەس. قولايسىز، ءتىپتى زياندى اتموسفەرالىق قۇبىلىستارعا قۋاڭشىلىق، اڭىزاق، ۇسىك، كوكتايعاق، شاڭدى داۋىلداردى جاتقىزۋعا بولادى.
قازاقستاننىڭ كليماتى جالپى قۇرعاقتىعىمەن ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. اسىرەسە وڭتۇستىكتە جاز وتە ىستىق بولادى. قۇمنىڭ بەتى 60°- 70°س - قا دەيىن قىزادى. مۇنداي كليمات جاعدايى سولتۇستىك اۋدانداردا دا ءجيى بولىپ تۇرادى. قۇرعاق اۋانىڭ پايدا بولۋى كۇشتى قىزعان جانە تروپيكتىك اۋا ماسساسىنىڭ باسىم بولعان كەزىمەن بايلانىستى. وعان ىلعالى از، ىستىق قۇرعاق جەل — اڭىزاق ءتان. اڭىزاق جەلدى كۇندەردىڭ ۇزاقتىعى تابيعات زونالارىندا تۇرلىشە بولادى: دالا زوناسىندا جىلىنا 5 - 10 كۇن، شولەيت زوناسىندا 40، قىزىلقۇمدا 100 كۇن. قازاقستان جەرىندە سوڭعى 20 جىل ىشىندە قۋاڭشىلىق 4 رەت بولدى. قۋاڭشىلىق پەن اڭىزاق قا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن قار توقتاتۋ، ورمان القاپتارىن وتىرعىزۋ، جەر سۋارۋ جانە ت. ب. ارنايى اگروتەحنيكالىق شارالار قولدانىلادى.
قازاقستاندا جىلدىڭ جىلى مەزگىلىندە بايقالاتىن ەرەكشە اتموسفەرالىق قۇبىلىستىڭ ءبىرى — شاڭدى داۋىل. ولار جەلدىڭ جىلدامدىعىنا جانە توپىراق جامىلعىسىنىڭ سيپاتىنا تىعىز بايلانىستى. شاڭدى داۋىل اۋا قۇرعاق كەزدە، بورپىلداق توپىراقتى الاپتا سوعاتىن قاتتى جەل. ولار توپىراقتىڭ ۇلپالارىن ۇشىرىپ، وسىمدىك تامىرلارىن اشىپ تاستايدى، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوپ زيان كەلتىرەدى. رەسپۋبليكانىڭ حالىق شارۋاشىلىعىنا قولايسىز اتموسفەرالىق قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى كوكتايعاق (كوك مۇز). كوبىنە ايازدى اۋا رايىنان كەيىن سىركىرەمە جاۋىن جاۋعاندا قالىپتاسادى. ادەتتە كوكتەمدە جانە كۇزدە اۋا رايى سالقىنداپ، جەر بەتى 0°س - قا دەيىن سۋىنىپ، ءمولدىر جانە كوگىلدىر جۇپ - جۇقا (5 مم) مۇزبەن جابىلادى. مۇنداي قۇبىلىس مال شارۋاشىلىعىنا، ادام بالاسىنا زيانى ۇلكەن، ترانسپورتتا اپاتتار، بايلانىس جانە ەنەرگيا جەلىلەرىندە ۇزىلىستەر تۋعىزادى
ءىۇ جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1.“سايكەستەندىر” جەدەل تاپسىرما ورىنداۋ. بەرىلگەن سوزدەردىڭ ىشىنەن اۋستراليا ماتەريگىنە قاتىسى بار سوزدەردى تەرىپ جازۋ: ەير، سەۋل، پينگۆين، كەنگۋرۋ، نياگارا، ۇلكەن ارتەزيان، مۋررەي، انكارا، سيدنەي، اتلانت مۇحيتى، تىنىق مۇحيتى، بانان.
اۋستراليا ماتەريگىنە ءتيىستى سوزدەر
ەير
كەنگۋرۋ
ۇلكەن ارتەزيا
مۋررەي
سيدنەي
تىنىق مۇحيتى
اۋستراليا ماتەريگىنە ءتيىستى ەمەس سوزدەر
سەۋل
پينگۆين
نياگارا
انكارا
اتلانت مۇحيتى
بانان
2.«كىم جىلدام؟» تەست تاپسىرمالارىن بىرگە ورىنداۋ.
1. ەڭ كىشى ماتەريك:
ا) انتاركتيدا
*ءا) اۋستراليا
ب) افريكا
2. “چيلي” قاي ماتەريكتە؟
*ا) وڭتۇستىك امەريكا
ءا) سولتۇستىك امەريكا
ب) افريكا
3. اۋسترالياداعى ءىرى وزەن:
*ا) مۋررەي
ءا) دارلينگ
ب) كۋپەرس - كريك
4 اۋستراليانىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى:
ا) ءۇندى
*ءا) اعىلشىن
ب) فرانسۋز
5. اۋستراليا استاناسى:
*ا) كانبەررا
ءا) سيدنەي
ب) مەلبۋرن
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
