InfoHub Logo

ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ولەڭدەرى ءوزىنىڭ سىرتقى قاراپايىمدىلىعى، ىشكى مازمۇنى، جەڭىلدىگى جانە بىركەلكىلىگى جاعىنان قازاق ادەبيەتىندە ءبىرىنشى ورىن الادى… ا. بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ارقاسىندا ساناسىز تۇردە بولماسا دا شىن مانىندە ورىستانا جانە تاتارلانا باستاعان قازاق زيالىلارىنىڭ ءبىر توبى دەرەۋ ەسىن جيىپ، … ءوز اعاتتىقتارىن تۇسىنە باستادى…

ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى

حالىق جۇرەگىندە ەرەكشە قىمبات تۇلعالاردىڭ ءبىرى - ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ ايتىپ كەتكەندەي احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قازاق ادەبيەتىنەن الار ورنى قاشاندا ەرەك، تەك ادەبيەت سالاسىن دا عانا ەمەس، حالىق جۇرەگىندە دە حالىق جاناشىرى دەگەن اتپەن  وزىندىك ەرەكشە ورنىن قالىپتاستىرىپ كەتكەن، 100 جىلدا ءبىر تۋار ازاماتتارىمىزدىڭ ءبىرى بولعان. احمەت بايتۇرسىن ۇلى شىعارماشىلىق جۇمىسىن ولەڭ جازۋدان باستاعان. وندا ول ەڭبەكشى حالىقتىڭ اۋىر ءحالىن، ارمان-تىلەگىن، مۇڭ-مۇقتاجىن كورسەتىپ، جۇرتشىلىقتى وقۋعا، ءبىلىم-عىلىمعا، رۋحاني بيىكتىككە، ادامگەرشىلىككە، مادەنيەتتى كوتەرۋگە، ەڭبەك ەتۋگە شاقىرعان بولسا، ال «قازاقتىڭ وكپەسى» دەپ اتالاتىن  ماقالاسىندا حالىقتىڭ كوزىن اشىپ، ۇلتتىق ساناسىن وياتۋعا اسا ءمان بەرگەن.

"قازاقتىڭ وكپەسى" ماقالاسىنىڭ ايشىقتى ءمانى نەدە؟! ياعني، سوناۋ زاماننان قازاعىمىزدىڭ قازىناسى، سونىمەن قاتار ءالى كۇنگە دەيىن ۇلاسىپ جاتقان جەر داۋىنىڭ جانە سول داۋدىڭ شىعۋى، سول كەزدە قوزعالعان وزەكتى ماسەلە، حالىق ويى مەن وكپە-نازىن ءوز ويىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ جازىلعان بۇل ماقالا تالاي جانعا وي سالىپ، قاراڭعىلىق جولىنان الىپ شىعار جارىق ساۋلە بولعاندىعى انىق. باستى ماقسات، سول كەزدەگى بارلىق شەشىمى تابىلماعان، شيەلەنىسكەن، ادەبيەت، قوعام، جەر ماسەلەلەرىنىڭ تۇيىتكىلدەرىن تاۋىپ، زەرتتەپ، زەردەلەي وتىرا، حالىق ساناسىنا جول باستارداي شەشىم تابۋ بولعان ەدى.

بۇل ماسەلەلەردىڭ سول جىلداردا بەلەڭ العان تۇسى ەدى. اكىمشىل سايلاۋ جۇيەسى ورنىعىپ، جەرگە، دىنگە، پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ساياساتىنىڭ سالدارىنان حالىق ىشىندە تۇرمىس جاعدايى تومەندەپ، ساۋاتسىزدىقتى جويۋ ءۇشىن اتقارىلاتىن ءىس-شارالاردىڭ تۇنشىقتىرىلعانى ءمالىم. سول كەزبەن تۇسپا-تۇس كەلگەن زۇلمات اشارشىلىق، تەڭىزدەي كوتەرىلگەن حالىق ەڭسەسىن تامشىعا اينالدىرعانىن دا اتاپ ايتپاسقا بولماس. حالىق ىشىندە بولعان، سول كەزدەگى قيىنشىلىقتان شىعۋدىڭ جولى، ءوز ويىمەن، بويىنداعى ناداندىق، جالقاۋلىق اتتى ادام بالاسىن ەز قىلاتىن قاسيەتتەرمەن كۇرەسىپ، العا دەگەن ناقتى ماقسات قويىپ، حالىق قازىنامىزعا اينالعان جەرىمىزدى دۇرىس پايدالانىپ، ەل ىشىندەگى بەلەڭسىزدىكتىڭ الدىن الۋ بولعان ەدى. حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىنىڭ ءماز ەمەس ەكەندىگىن، ال بۇل ماسەلەنىڭ ساۋاتسىزدىقتى جويۋ جولىندا ۇلكەن كەدەرگى بولاتىندىعى جايىندا ءوز سۇبەلى دە، ساراپتى پىكىرىن بىلدىرگەن احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ بۇل ويى سول ساتتە ەلەۋسىز قالعان ەدى. دەگەنمەن، بۇل ماقالاسى حالىق نازارىن وزىنە اۋدارتپاي قويمادى، اقىرىنداپ بولسىن حالىقتىڭ كوزى اشىلۋىنا، ساۋاتتىلىققا بەت بۇرۋىنا باستى سەبەپ بولدى. الايدا قوزعالعان تاعى ءبىر ماسەلە، حالىقتىڭ جاڭا زامانعا ساي ورنىعا الماعاندىعىندا بولدى، بۇل جاعدايلاردا كىنا حالىقتىڭ وزىندە دەپ سانادى. سەبەبى، حالىققا زامانعا ساي بەتبۇرىس، جاڭا سەرپىن، قاراڭعىلىقتا ۋلانعان سانانى ارتقا تاستاۋ قاجەت بولدى. ال، بۇنىڭ شەشىمى: عىلىم، ءبىلىم، ونەر، ىزدەنىس ەدى.

ماقالادا استىن سىزىپ ايتارلىق «... دۇنيەدە تەڭگە تەڭدىك، كەمگە كەمدىك، ازدى كوپكە تەڭگەرەتىن عىلىم مەن ونەردى، ەلسىزدى ەلدىگن تەڭگەرەتىن، جوقتى بارعا تەڭگەرەتىن عىلىم مەن ونەردى كەرەك قىلاتىن قازاق از. تەڭدىككە قولى قالاي جەتسىن؟!»- دەپ كۇيىنە جازعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى حالقىن قاشاندا وقۋ-بىلىمگە، مادەنيەت پەن ونەرگە شاقىرىپ، سول كەزدەگى دەرلىك ماسەلەلەردىڭ بارلىعىنىڭ تەك حالىق مۇددەسى تۇرعىسىندا شەشىلۋى جولىندا ەڭبەك ەتىپ، قازاققا قازاقتى ءسۇيۋدى ۇيرەتكەن، ۇلت جاناشىرى بولا بىلگەن ۇلى تۇلعامىز!!! ال بۇعان باستى دالەل رەتىندە ءسوزىمدى ساكەن سەيفۋلليننىڭ مىنا سوزدەرىمەن اياقتاسام دەيمىن: «…وزگە وقىعان مىرزالار شەن ىزدەپ جۇرگەندە، قورلىققا شىداپ، قۇلدىققا كونىپ، ۇيقى باسقان قالىڭ قازاقتىڭ ۇلت نامىسىن جىرتىپ، ۇلتتىق ارىن جوقتاعان پاتشا زامانىندا جالعىز-اق احمەت ەدى. قازاقتىڭ ول ۋاقىتتاعى كەيبىر وقىعاندارى ۋەز، گۋبەرنيا سوتتارىنا كۇش سالىپ، ءتىلماش بولىپ، كەيبىرى ارىن ساتىپ ۇلىقتىق ىزدەپ جۇرگەندە، احمەت قازاق ۇلتىنا جانىن اياماي قىزمەت قىلدى… حالىقتىڭ ارىن ىزدەپ، ءوزىنىڭ ويعا العان ءىسى ءۇشىن ءبىر باسىن بايگەگە تىكتى»...!

توقتارحان ەلدانا ەربول قىزى،

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى

---