احمەت بايتۇرسىن ۇلى
تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىن ۇلى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنىسپەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىك، قايىرىمدىلىق، بىرلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، «كۋبيزم» ستراتەگياسى.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
- وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II بەلگىلەڭىز
وتكەن تاقىرىپتاردى قايتالاۋ
ا) تەست تاپسىرمالارى
1. جالعاۋلىقسىز سالالاس قۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز.
2. سەبەپ - سالدار سالالاستى بەلگىلەڭىز
3. تۇسىندىرمەلى سالالاس قۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز
4. كەزەكتەس سالالاستىڭ جالعاۋلىقتارىن تابىڭىز.
5. جالعاۋلىعى ءتۇسىپ قالعان قارسىلىقتى سالالاستى تابىڭىز
6. تەك جالعاۋلىقتى بولاتىن سالالاستىڭ ءتۇرى قايسى؟
7. جاي سويلەمدەگى ويدىڭ تەك بىرەۋىندەگىسى عانا جۇزەگە اساتىنىن بىلدىرەتىن سالالاستىڭ ءتۇرى قايسى؟
8. سالالاستىڭ ءتۇرىن انىقتاڭىز
9. قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرى جالعاۋلىقسىز بايلانىساتىن سالالاستىڭ ءتۇرى
10. سالالاسقۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز.
ب) ۆەنن دياگرامماسى
جالعاۋلىقتى: ىڭعايلاس، قارسىلىقتى، سەبەپ - سالدار، كەزەكتەس، تالعاۋلى. جالعاۋلىقسىز: ىڭعايلاستىق، قارسىلىقتى، سەبەپ - سالدار، كەزەكتەس، تالعاۋلى، تۇسىندىرمەلى.
سالالاس قۇرمالاس سويلەمگە ءبىر مىسال كەلتىرەيىكشى.
III كىرىسپە ءسوز
قازاق ادەبيەتىنىڭ بەس ارىسى شاكارىم قۇدايبەردييەۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ سىندى اقىن - جازۋشىلار ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا ەرەن ەڭبەك ەتكەن. ولاردىڭ قالامىنان تۋعان تۋىندىلاردا الەۋمەتتىك - قوعامدىق جاعدايلار، قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى مەن تەڭدىگى كەڭ ورىن العان.
- ولاي بولسا بالالار بۇل ادامداردى نەگە «بەس ارىس» دەيدى؟
(ويتكەنى بەسەۋى دە ەلدىڭ مۇڭىن جىرلاپ قاراڭعى حالىقتى اعارتۋشىلىققا بەت بۇرۋدى كوزدەگەن ازاماتتار بولعان. شىعارمالارىن اعارتۋشىلىققا ارناعان اقىن - جازۋشىلار. ءبىراق ءوز ويىن، ماقساتىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزە الماي ارماندا كەتكەن ارىستار.
قازاقتا ەر ازاماتتىڭ دۇنيەدەن ەرتە وتكەنىن «ارىسىم - اي» دەپ جوقتاعان. بۇلاردىڭ بارلىعى دۇنيەدەن ەرتە كەتكەن ازاماتتار. سوندىقتان ارىس دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى كەڭ، تەرەڭ بولعان.)
IV بايانداڭىز
جاڭا ساباق
بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز وسى بەس ارىستىڭ بىرەۋى – احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى بولماق
بالالار، سەندەر نە بىلەسىڭدەر
احمەد بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى؟
احمەت بايتۇرسىن ۇلى 1873جىلى تورعاي ۋەزىنىڭ توسىن بولىسى (قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ جانگەلدين اۋدانىنداعى) ءاققول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.
احمەت - اقىن، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى
حرونولوگيالىق كەستە..
1882 - 84جىلدارى اۋىل مەكتەبىندە وقىدى
1890ج. تورعايداعى ەكى كلاستىق، ورىس - قازاق ۋچيليششەسىن ءبىتىردى.
1895ج ورىنبورداعى مۇعالىمدەر مەكتەبىن بىتىرگەن
1895 - 1909ج اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندەگى مەكتەپتەر مەن ورىس - قازاق ۋچيليششەلەرىندە مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارادى
1909ج پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ساياساتىنا نارازىلىق بىلدىرگەنى ءۇشىن سەمەي تۇرمەسىنە جابىلىپ، 1910ج. جەر اۋدارىلادى
1913ج ورىنبوردا «قازاق»گازەتىن ۇيىمداستىرىپ، 1917 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ونىڭ رەداكتورى بولدى.
1918 - 19ج الاشوردا قاتارىندا بولادى.
1922 - 25ج قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى جانىنداعى عىلىمي - ادەبي كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، حالىق اعارتۋ كوميسسارى
1925 - 29ج حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىندا جانە قازپي - دە وقىتۋشى بولدى.
1929ج ماۋسىمدا قاماۋعا الىنىپ ءوزى ارحانگەلسك وبلىسىنا جەر اۋدارىلعان، ال جۇبايى مەن قىزى تومسكىگە جىبەرىلگەن.
م. گوركييدىڭ زايىبى پەشكوۆانىڭ قولداۋحاتىمەن احمەتتى بوساتادى. سول كەزدە، ول جانۇياسىمەن الماتىعا قايتا ورالادى.
1937ج قازان ايىندا ا. بايتۇرسىن ۇلى تاعى دا قاماۋعا الىنادى، ەكى ايدان سوڭ «حالىق جاۋى»دەپ، اتىلدى
V زەرتتەڭىز
پىسىقتاۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار
ولاي بولسا، وقۋلىقتاعى 1 - تاپسىرماعا نازار اۋدارايىق.
ءماتىن بويىنشا دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
3 - دەڭگەي
- 10 سۇراق دايىنداۋ
- ورىسشاعا اۋدارۋ
- 2 قۇرمالاس سويلەم دايىنداۋ
2 - دەڭگەي
- تىرەك - سىزبا قۇراستىرۋ
- جوسپار جاساۋ
1 - دەڭگەيدەگى تاپسىرمانى ۇيدە ورىندايمىز
VI سارالاڭىز
ياعني بۇگىنگى ساباعىمىزدى پىسىقتايىق، سونىمەن
1. احمەت - اۋدارماشى
(تۇسىنىك بەرۋ)
2 احمەت - اقىن
(تۇسىنىك بەرۋ)
3. احمەت - ءتىلشى
(تۇسىنىك بەرۋ)
4. احمەت - ءمۇعالىم
(تۇسىنىك بەرۋ)
VII بەلگىلەڭىز
3 - تاپسىرما
ماتىننەن سەپتىك جالعاۋى بار سوزدەردى تەرىپ جازىپ، قاي سەپتىكتە ەكەنىن انىقتاڭدار.
قۇرالدارىنىڭ، مەكتەبىنە، مەكتەپتى، ورىنبورعا، مەكتەپكە، وقۋعا، قارقارالىدا، بالالارعا، ادەبيەتپەن.
2 - تاپسىرما
ءوز بەتىنشە ورىنداۋ
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ساباعىمىزدى مەن ساكەن سەيفۋللين مەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سوزىمەن قورىتىندىلاعىم كەلىپ وتىر.
ولاي بولسا ءبىز دە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قازاق تىلىنە، قازاق ادەبيەتىنە دەگەن زور ەڭبەگىن ۇمىتپايىق.
ۇيگە تاپسىرما:
ەسسە: احمەت بايتۇرسىن ۇلى – قازاق ءتىلى ەملەسىنىڭ رەفورماتورى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە ىزدەنىسپەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىك، قايىرىمدىلىق، بىرلىك رۋحىندا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، «كۋبيزم» ستراتەگياسى.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى
I ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ
- وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ
II بەلگىلەڭىز
وتكەن تاقىرىپتاردى قايتالاۋ
ا) تەست تاپسىرمالارى
1. جالعاۋلىقسىز سالالاس قۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز.
2. سەبەپ - سالدار سالالاستى بەلگىلەڭىز
3. تۇسىندىرمەلى سالالاس قۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز
4. كەزەكتەس سالالاستىڭ جالعاۋلىقتارىن تابىڭىز.
5. جالعاۋلىعى ءتۇسىپ قالعان قارسىلىقتى سالالاستى تابىڭىز
6. تەك جالعاۋلىقتى بولاتىن سالالاستىڭ ءتۇرى قايسى؟
7. جاي سويلەمدەگى ويدىڭ تەك بىرەۋىندەگىسى عانا جۇزەگە اساتىنىن بىلدىرەتىن سالالاستىڭ ءتۇرى قايسى؟
8. سالالاستىڭ ءتۇرىن انىقتاڭىز
9. قۇرامىنداعى جاي سويلەمدەرى جالعاۋلىقسىز بايلانىساتىن سالالاستىڭ ءتۇرى
10. سالالاسقۇرمالاس سويلەمدى تابىڭىز.
ب) ۆەنن دياگرامماسى
جالعاۋلىقتى: ىڭعايلاس، قارسىلىقتى، سەبەپ - سالدار، كەزەكتەس، تالعاۋلى. جالعاۋلىقسىز: ىڭعايلاستىق، قارسىلىقتى، سەبەپ - سالدار، كەزەكتەس، تالعاۋلى، تۇسىندىرمەلى.
سالالاس قۇرمالاس سويلەمگە ءبىر مىسال كەلتىرەيىكشى.
III كىرىسپە ءسوز
قازاق ادەبيەتىنىڭ بەس ارىسى شاكارىم قۇدايبەردييەۆ، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ماعجان جۇمابايەۆ، احمەت بايتۇرسىنوۆ سىندى اقىن - جازۋشىلار ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىندا ەرەن ەڭبەك ەتكەن. ولاردىڭ قالامىنان تۋعان تۋىندىلاردا الەۋمەتتىك - قوعامدىق جاعدايلار، قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى مەن تەڭدىگى كەڭ ورىن العان.
- ولاي بولسا بالالار بۇل ادامداردى نەگە «بەس ارىس» دەيدى؟
(ويتكەنى بەسەۋى دە ەلدىڭ مۇڭىن جىرلاپ قاراڭعى حالىقتى اعارتۋشىلىققا بەت بۇرۋدى كوزدەگەن ازاماتتار بولعان. شىعارمالارىن اعارتۋشىلىققا ارناعان اقىن - جازۋشىلار. ءبىراق ءوز ويىن، ماقساتىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزە الماي ارماندا كەتكەن ارىستار.
قازاقتا ەر ازاماتتىڭ دۇنيەدەن ەرتە وتكەنىن «ارىسىم - اي» دەپ جوقتاعان. بۇلاردىڭ بارلىعى دۇنيەدەن ەرتە كەتكەن ازاماتتار. سوندىقتان ارىس دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى كەڭ، تەرەڭ بولعان.)
IV بايانداڭىز
جاڭا ساباق
بۇگىنگى ءبىزدىڭ تاقىرىبىمىز وسى بەس ارىستىڭ بىرەۋى – احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى بولماق
بالالار، سەندەر نە بىلەسىڭدەر
احمەد بايتۇرسىن ۇلى تۋرالى؟
احمەت بايتۇرسىن ۇلى 1873جىلى تورعاي ۋەزىنىڭ توسىن بولىسى (قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ جانگەلدين اۋدانىنداعى) ءاققول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدى.
احمەت - اقىن، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى
حرونولوگيالىق كەستە..
1882 - 84جىلدارى اۋىل مەكتەبىندە وقىدى
1890ج. تورعايداعى ەكى كلاستىق، ورىس - قازاق ۋچيليششەسىن ءبىتىردى.
1895ج ورىنبورداعى مۇعالىمدەر مەكتەبىن بىتىرگەن
1895 - 1909ج اقتوبە، قوستاناي، قارقارالى ۋەزدەرىندەگى مەكتەپتەر مەن ورىس - قازاق ۋچيليششەلەرىندە مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارادى
1909ج پاتشا ۇكىمەتىنىڭ ساياساتىنا نارازىلىق بىلدىرگەنى ءۇشىن سەمەي تۇرمەسىنە جابىلىپ، 1910ج. جەر اۋدارىلادى
1913ج ورىنبوردا «قازاق»گازەتىن ۇيىمداستىرىپ، 1917 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ونىڭ رەداكتورى بولدى.
1918 - 19ج الاشوردا قاتارىندا بولادى.
1922 - 25ج قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتى جانىنداعى عىلىمي - ادەبي كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، حالىق اعارتۋ كوميسسارى
1925 - 29ج حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىندا جانە قازپي - دە وقىتۋشى بولدى.
1929ج ماۋسىمدا قاماۋعا الىنىپ ءوزى ارحانگەلسك وبلىسىنا جەر اۋدارىلعان، ال جۇبايى مەن قىزى تومسكىگە جىبەرىلگەن.
م. گوركييدىڭ زايىبى پەشكوۆانىڭ قولداۋحاتىمەن احمەتتى بوساتادى. سول كەزدە، ول جانۇياسىمەن الماتىعا قايتا ورالادى.
1937ج قازان ايىندا ا. بايتۇرسىن ۇلى تاعى دا قاماۋعا الىنادى، ەكى ايدان سوڭ «حالىق جاۋى»دەپ، اتىلدى
V زەرتتەڭىز
پىسىقتاۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار
ولاي بولسا، وقۋلىقتاعى 1 - تاپسىرماعا نازار اۋدارايىق.
ءماتىن بويىنشا دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى ورىندايىق.
3 - دەڭگەي
- 10 سۇراق دايىنداۋ
- ورىسشاعا اۋدارۋ
- 2 قۇرمالاس سويلەم دايىنداۋ
2 - دەڭگەي
- تىرەك - سىزبا قۇراستىرۋ
- جوسپار جاساۋ
1 - دەڭگەيدەگى تاپسىرمانى ۇيدە ورىندايمىز
VI سارالاڭىز
ياعني بۇگىنگى ساباعىمىزدى پىسىقتايىق، سونىمەن
1. احمەت - اۋدارماشى
(تۇسىنىك بەرۋ)
2 احمەت - اقىن
(تۇسىنىك بەرۋ)
3. احمەت - ءتىلشى
(تۇسىنىك بەرۋ)
4. احمەت - ءمۇعالىم
(تۇسىنىك بەرۋ)
VII بەلگىلەڭىز
3 - تاپسىرما
ماتىننەن سەپتىك جالعاۋى بار سوزدەردى تەرىپ جازىپ، قاي سەپتىكتە ەكەنىن انىقتاڭدار.
قۇرالدارىنىڭ، مەكتەبىنە، مەكتەپتى، ورىنبورعا، مەكتەپكە، وقۋعا، قارقارالىدا، بالالارعا، ادەبيەتپەن.
2 - تاپسىرما
ءوز بەتىنشە ورىنداۋ
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
ساباعىمىزدى مەن ساكەن سەيفۋللين مەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سوزىمەن قورىتىندىلاعىم كەلىپ وتىر.
ولاي بولسا ءبىز دە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ قازاق تىلىنە، قازاق ادەبيەتىنە دەگەن زور ەڭبەگىن ۇمىتپايىق.
ۇيگە تاپسىرما:
ەسسە: احمەت بايتۇرسىن ۇلى – قازاق ءتىلى ەملەسىنىڭ رەفورماتورى
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «اۋانىڭ ماڭىزى». اۋانى لاستانۋدان ساقتاۋ. (سلايدىمەن)
