ايالى الاقان
تاقىرىبى: «ايالى الاقان»
ماقساتى:
- وتباسى قۇندىلىقتارىن، داستۇرلەرىن جاڭارتۋ؛
- اتا - انا مەن بالا اراسىنداعى جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى - بىرىنە جاقسى
قارىم - قاتىناستارىن ورناتۋ؛
- قامقورشىلارعا قۇرمەت ءارى قولداۋ كورسەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
- ءوز ۇلتىنىڭ ادەپ - عۇرىپتارىن، سالت - داستۇرلەرىن قاستەرلەيتىن،
- ءوز ويىن اشىق جەتكىزەتىن، وزىندىك پىكىرىن بىلدىرە الاتىن،
- اتا - انانى، وتباسىن، ءومىر قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەيتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد، ترەنينگتەر، وقۋشى شىعارمالارى، ناقىل سوزدەر.
بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
- قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار، وقۋشىلار! بۇگىن 29 – قازان – قامقورشىلار كۇنى. قامقورشى - ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اتا - انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردى وتباسىنا تاربيەلەۋگە الىپ، وزدەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارتىپ جۇرگەن ادامدار. بۇل مەرەكە سولارعا ارنالعان مەرەكە، ولارعا ريزاشىلىق ءبىلدىرۋ، ولاردى قولداۋ ماقساتىندا اتالىپ وتەدى. ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە قامقورشى بولىپ وتىرعان انامىز – بيسەنگالييەۆا بايان اپايدى ءبارىمىز بىلەمىز. جىل سايىن مەرەكە كۇنى اپايىمىزدى قۇتتىقتاپ، ونىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ ءجۇرمىز. بيىل دا سول ءداستۇر بويىنشا مەرەكەنى اتاپ وتپەكپىز. بۇل مەرەكەگە كوپ بالالى وتباسىلاردى دا شاقىرىپ وتىرمىز. بالا تاربيەلەۋدە قاجىماس ەڭبەك ەتىپ، وعان جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، جۇرەك جىلۋىن بەرىپ، ايالاپ، قامقورلىق كورسەتىپ جۇرگەن اتا - انالاردى بۇگىنگى مەرەكەمەن قۇتتىقتايمىز.
«بالا تاربيەسى – ءبىر ونەر، ونەر بولعاندا دا اۋىر ونەر، جەكە ءبىر عىلىم يەسى بولۋدى تىلەيتىن ونەر. بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ ءۇشىن اركىمنىڭ ءوز تاجىريبەسى جەتپەيدى. باسقا ادامداردىڭ تاجىريبەسىمەن تانىسۋى كەرەك دەپ قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، اعارتۋشىسى ماعجان جۇمابايەۆ ايتقانداي بالا تاربيەسىندەگى تاجىريبەنى ءبولىسۋ ماقساتىندا اتا - انالارمەن جۇزدەسىپ وتىرمىز.
وتباسى – ادام ءۇشىن ەڭ جاقىن الەۋمەتتىك ورتا. وتباسى بەلگىلى داستۇرلەردىڭ، جاعىمدى ونەگەلەردىڭ مۇرالار مەن سالت - داستۇرلەردىڭ ساقتاۋشىسى. ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ تاربيەسىنە جاۋاپكەرشىلىك، بورىشتىلىق، ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن تۋعىزعان. قازاق وتباسىنداعى ارنايى جازىلىپ بەكىتىلمەگەن «زاڭدارى» اكە مەن ۇلدىڭ، شەشە مەن قىز بالانىڭ، اكە مەن قىزدىڭ، قىز بەن جەڭگەنىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ، كەلىن مەن اتانىڭ، ناعاشى مەن جيەننىڭ، باجا، جەزدە، بولەلەردىڭ اراسىنداعى ءوزارا قارىم - قاتىناستارى ءارقايسىسىن ادەپتىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ەرەكشە قىمبات ۇلگىسى ىسپەتتى. بويىنا ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەردى جيناپ وسكەن جاستى «كورگەندى» دەپ، جۇرەگىنەن نۇر، وڭىنەن جىلۋ كەتپەيتىن، ءاردايىم جاقسىلىق جولىن ويلايتىن، ءار ىستە ادىلدىك كورسەتەتىن ادامداردى «يماندى» دەپ اتاعان.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
- قازاق وتباسى نەگىزىنەن ءۇش ۇرپاقتان تۇرادى. ول – اتا، اكە، بالا. اتالار مەن اپالار اۋىل - ايماق، اعايىن اراسىنىڭ بەرەكەسى، اقىلشىسى بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ ءارقاشاندا مارتەبەسى بيىك بولىپ، سىي - قۇرمەتكە بولەنگەن. ويتكەنى، ۇلكەندى سىيلاۋدى ءقادىر تۇتقان قازاق سالتى بويىنشا كورگەنى مەن تۇرمىستا تۇيگەنى كوپ، تاجىريبەسى مول ادامنىڭ سىيعا بولەنۋى زاڭدى قۇبىلىس دەپ تانىلعان. ۇلكەندى سىيلاۋ، اقىلىن تىڭداۋ كورگەندىلىك دەپ ەسەپتەلەدى. وتىرىسىمىزدى ءارى جالعاۋ ءۇشىن توپ بولىپ جۇمىستانامىز.
اتا - انالار ءار ءتۇرلى بەينەلەردى سۋىرۋ ارقىلى ەكى توپقا بولىنەدى (بالالارى اتا - انالارى مەن بىرگە بولادى).
1. ترەنينگ: «بۇل كىم؟»
بارلىعى اق پاراققا سۋرەت سالادى، اتا - انا بالاسىن نەگە تەڭەيدى، بالا اتا - اناسىن نەگە تەڭەيدى، سونىڭ سۋرەتىن سالۋ، ءتۇسىندىرىپ ايتۋ.
2.«اياقتالماعان سويلەم» (وقۋشىلارعا تاپسىرما)
1. وتباسى بۇل...( جايلىلىق، جىلىلىق، قۋانىش، سۇيىكتى ادامدار ت. ب.)
2. مەنىڭ اتا - انام بۇل... (مەنىڭ دوستارىم، سەنىمدى سەرىگىم، مەنى سۇيەتىن ادامدار، ءوزارا تۇسىنىستىك ت. ب.)
3. مەنىڭ جانۇيامداعى قۋانىش – بۇل (كوتەرىڭكى كوڭىل - كۇي، بولاشاققا جوسپار، باقىت ت. ب.)
4. ۇيىمنەن جىراققا كەتسەم،... (ءۇيىمدى ساعىنامىن، اتا - انامدى، باۋىرلارىمدى ساعىنامىن، ت. ب)
5. اتا - انامنىڭ باستى تىلەگى – بۇل... (بالالاردىڭ دەنساۋلىعى، مەنىڭ بولاشاعىم، بالالارىمنىڭ باقىتى ت. ب)
3. «مەنىڭ بالاعا قاتىستى مىندەتتەرىم» (اتا - انالارعا)
«مەنىڭ اتا - اناعا قاتىستى مىندەتتەرىم» (بالالارعا)
قاعازعا جازىپ، وقيدى. قايسىسى كوپ جازسا، سول جەڭىمپاز بولادى.
ءار حالىقتىڭ بالا تاربيەسىندەگى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى ارقىلى سول حالىق وتباسى تاربيەسىنىڭ دە وزىنە عانا ءتان مادەني قۇندىلىقتارى قالىپتاسادى. قازاق وتباسى تاربيەسىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى ونىڭ حالىقتىق پەداگوگيكا مۇرالارىنىڭ مازمۇنى مەن تۇرلەرىندە بەينەلەنگەن. كونە زاماننان - اق قازاق حالقىندا جازباشا پەداگوگيكالىق ەڭبەك جازىپ قالدىرماسا دا بىلگىر پەداگوگتار، تاربيەشىلەر، ۇستازدار بولعان. ولار ءوز كوزقاراستارى مەن ارەكەتتەرىندە بەلگىلى ءبىر ءداستۇرلى دۇنيەتانىمدى ۇستانىپ، حالىقتىڭ مۇراتتارى مەن ارمان تىلەكتەرىنە سۇيەنىپ وتىرعان.
3. ىرىمدار مەن تىيىمدار ايتىلادى، سەبەبىن جالعاستىرىپ ايتۋ كەرەك.
(اتا - انالارعا)
● ۇيگە كىرگەن جىلاندى ولتىرمەيدى. باسىنا اق تامىزىپ شىعارىپ جىبەرەدى. سەبەبى، كەيبىر كەزدەردە پەرىشتەلەر جىلان بەينەسىنە كىرىپ، جەر بەتىن شارلايدى ەكەن. جىلاندى سول پەرىشتە بولار دەپ ويلايدى.
● جايشىلىقتا ءمىنىس اتىنىڭ جال - قۇيرىعى كۇزەلمەيدى. سەبەبى ات يەسى ولسە - ونىڭ ءمىنىس اتى تۇلدانىپ، جال - قۇيرىعى كۇزەلەدى، قارالى كۇيگە كەلتىرىلەدى. سوندىقتان جايشىلىقتاعى ءمىنىس ات سونداي كۇيدە كورىنبەسىن دەگەنى.
ماقساتى:
- وتباسى قۇندىلىقتارىن، داستۇرلەرىن جاڭارتۋ؛
- اتا - انا مەن بالا اراسىنداعى جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى - بىرىنە جاقسى
قارىم - قاتىناستارىن ورناتۋ؛
- قامقورشىلارعا قۇرمەت ءارى قولداۋ كورسەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
- ءوز ۇلتىنىڭ ادەپ - عۇرىپتارىن، سالت - داستۇرلەرىن قاستەرلەيتىن،
- ءوز ويىن اشىق جەتكىزەتىن، وزىندىك پىكىرىن بىلدىرە الاتىن،
- اتا - انانى، وتباسىن، ءومىر قۇندىلىقتارىن قۇرمەتتەيتىن تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد، ترەنينگتەر، وقۋشى شىعارمالارى، ناقىل سوزدەر.
بارىسى:
ءى. كىرىسپە ءبولىم.
- قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار، وقۋشىلار! بۇگىن 29 – قازان – قامقورشىلار كۇنى. قامقورشى - ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اتا - انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردى وتباسىنا تاربيەلەۋگە الىپ، وزدەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارتىپ جۇرگەن ادامدار. بۇل مەرەكە سولارعا ارنالعان مەرەكە، ولارعا ريزاشىلىق ءبىلدىرۋ، ولاردى قولداۋ ماقساتىندا اتالىپ وتەدى. ءبىزدىڭ مەكتەبىمىزدە قامقورشى بولىپ وتىرعان انامىز – بيسەنگالييەۆا بايان اپايدى ءبارىمىز بىلەمىز. جىل سايىن مەرەكە كۇنى اپايىمىزدى قۇتتىقتاپ، ونىمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ ءجۇرمىز. بيىل دا سول ءداستۇر بويىنشا مەرەكەنى اتاپ وتپەكپىز. بۇل مەرەكەگە كوپ بالالى وتباسىلاردى دا شاقىرىپ وتىرمىز. بالا تاربيەلەۋدە قاجىماس ەڭبەك ەتىپ، وعان جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، جۇرەك جىلۋىن بەرىپ، ايالاپ، قامقورلىق كورسەتىپ جۇرگەن اتا - انالاردى بۇگىنگى مەرەكەمەن قۇتتىقتايمىز.
«بالا تاربيەسى – ءبىر ونەر، ونەر بولعاندا دا اۋىر ونەر، جەكە ءبىر عىلىم يەسى بولۋدى تىلەيتىن ونەر. بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ ءۇشىن اركىمنىڭ ءوز تاجىريبەسى جەتپەيدى. باسقا ادامداردىڭ تاجىريبەسىمەن تانىسۋى كەرەك دەپ قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، اعارتۋشىسى ماعجان جۇمابايەۆ ايتقانداي بالا تاربيەسىندەگى تاجىريبەنى ءبولىسۋ ماقساتىندا اتا - انالارمەن جۇزدەسىپ وتىرمىز.
وتباسى – ادام ءۇشىن ەڭ جاقىن الەۋمەتتىك ورتا. وتباسى بەلگىلى داستۇرلەردىڭ، جاعىمدى ونەگەلەردىڭ مۇرالار مەن سالت - داستۇرلەردىڭ ساقتاۋشىسى. ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - ءبىرىنىڭ تاربيەسىنە جاۋاپكەرشىلىك، بورىشتىلىق، ادامگەرشىلىك سەزىمدەرىن تۋعىزعان. قازاق وتباسىنداعى ارنايى جازىلىپ بەكىتىلمەگەن «زاڭدارى» اكە مەن ۇلدىڭ، شەشە مەن قىز بالانىڭ، اكە مەن قىزدىڭ، قىز بەن جەڭگەنىڭ، كەلىن مەن ەنەنىڭ، كەلىن مەن اتانىڭ، ناعاشى مەن جيەننىڭ، باجا، جەزدە، بولەلەردىڭ اراسىنداعى ءوزارا قارىم - قاتىناستارى ءارقايسىسىن ادەپتىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ەرەكشە قىمبات ۇلگىسى ىسپەتتى. بويىنا ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەردى جيناپ وسكەن جاستى «كورگەندى» دەپ، جۇرەگىنەن نۇر، وڭىنەن جىلۋ كەتپەيتىن، ءاردايىم جاقسىلىق جولىن ويلايتىن، ءار ىستە ادىلدىك كورسەتەتىن ادامداردى «يماندى» دەپ اتاعان.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
- قازاق وتباسى نەگىزىنەن ءۇش ۇرپاقتان تۇرادى. ول – اتا، اكە، بالا. اتالار مەن اپالار اۋىل - ايماق، اعايىن اراسىنىڭ بەرەكەسى، اقىلشىسى بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ ءارقاشاندا مارتەبەسى بيىك بولىپ، سىي - قۇرمەتكە بولەنگەن. ويتكەنى، ۇلكەندى سىيلاۋدى ءقادىر تۇتقان قازاق سالتى بويىنشا كورگەنى مەن تۇرمىستا تۇيگەنى كوپ، تاجىريبەسى مول ادامنىڭ سىيعا بولەنۋى زاڭدى قۇبىلىس دەپ تانىلعان. ۇلكەندى سىيلاۋ، اقىلىن تىڭداۋ كورگەندىلىك دەپ ەسەپتەلەدى. وتىرىسىمىزدى ءارى جالعاۋ ءۇشىن توپ بولىپ جۇمىستانامىز.
اتا - انالار ءار ءتۇرلى بەينەلەردى سۋىرۋ ارقىلى ەكى توپقا بولىنەدى (بالالارى اتا - انالارى مەن بىرگە بولادى).
1. ترەنينگ: «بۇل كىم؟»
بارلىعى اق پاراققا سۋرەت سالادى، اتا - انا بالاسىن نەگە تەڭەيدى، بالا اتا - اناسىن نەگە تەڭەيدى، سونىڭ سۋرەتىن سالۋ، ءتۇسىندىرىپ ايتۋ.
2.«اياقتالماعان سويلەم» (وقۋشىلارعا تاپسىرما)
1. وتباسى بۇل...( جايلىلىق، جىلىلىق، قۋانىش، سۇيىكتى ادامدار ت. ب.)
2. مەنىڭ اتا - انام بۇل... (مەنىڭ دوستارىم، سەنىمدى سەرىگىم، مەنى سۇيەتىن ادامدار، ءوزارا تۇسىنىستىك ت. ب.)
3. مەنىڭ جانۇيامداعى قۋانىش – بۇل (كوتەرىڭكى كوڭىل - كۇي، بولاشاققا جوسپار، باقىت ت. ب.)
4. ۇيىمنەن جىراققا كەتسەم،... (ءۇيىمدى ساعىنامىن، اتا - انامدى، باۋىرلارىمدى ساعىنامىن، ت. ب)
5. اتا - انامنىڭ باستى تىلەگى – بۇل... (بالالاردىڭ دەنساۋلىعى، مەنىڭ بولاشاعىم، بالالارىمنىڭ باقىتى ت. ب)
3. «مەنىڭ بالاعا قاتىستى مىندەتتەرىم» (اتا - انالارعا)
«مەنىڭ اتا - اناعا قاتىستى مىندەتتەرىم» (بالالارعا)
قاعازعا جازىپ، وقيدى. قايسىسى كوپ جازسا، سول جەڭىمپاز بولادى.
ءار حالىقتىڭ بالا تاربيەسىندەگى وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى ارقىلى سول حالىق وتباسى تاربيەسىنىڭ دە وزىنە عانا ءتان مادەني قۇندىلىقتارى قالىپتاسادى. قازاق وتباسى تاربيەسىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى ونىڭ حالىقتىق پەداگوگيكا مۇرالارىنىڭ مازمۇنى مەن تۇرلەرىندە بەينەلەنگەن. كونە زاماننان - اق قازاق حالقىندا جازباشا پەداگوگيكالىق ەڭبەك جازىپ قالدىرماسا دا بىلگىر پەداگوگتار، تاربيەشىلەر، ۇستازدار بولعان. ولار ءوز كوزقاراستارى مەن ارەكەتتەرىندە بەلگىلى ءبىر ءداستۇرلى دۇنيەتانىمدى ۇستانىپ، حالىقتىڭ مۇراتتارى مەن ارمان تىلەكتەرىنە سۇيەنىپ وتىرعان.
3. ىرىمدار مەن تىيىمدار ايتىلادى، سەبەبىن جالعاستىرىپ ايتۋ كەرەك.
(اتا - انالارعا)
● ۇيگە كىرگەن جىلاندى ولتىرمەيدى. باسىنا اق تامىزىپ شىعارىپ جىبەرەدى. سەبەبى، كەيبىر كەزدەردە پەرىشتەلەر جىلان بەينەسىنە كىرىپ، جەر بەتىن شارلايدى ەكەن. جىلاندى سول پەرىشتە بولار دەپ ويلايدى.
● جايشىلىقتا ءمىنىس اتىنىڭ جال - قۇيرىعى كۇزەلمەيدى. سەبەبى ات يەسى ولسە - ونىڭ ءمىنىس اتى تۇلدانىپ، جال - قۇيرىعى كۇزەلەدى، قارالى كۇيگە كەلتىرىلەدى. سوندىقتان جايشىلىقتاعى ءمىنىس ات سونداي كۇيدە كورىنبەسىن دەگەنى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
