ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى
— جىبەر مەنى! جىبەر!.. ول ءوزىنىڭ اششى داۋسىنان شوشىپ ويانىپ كەتتى. ءتۇننىڭ قاي ۋاعى ەكەنىن اڭعارا المادى. جاپ-جارىق كۇمىس ايناداي جارقىراعان اپپاق ايدىڭ اقشۋلان ساۋلەسى ماشينانىڭ الدىڭعى تەرەزەسىنەن تۋرا بەتىنە ءتۇسىپ تۇر ەكەن. ماناعى توپەلەگەن قاتتى جاڭبىردىڭ باسىلعانىنا قۋاندى. كەشە عانا وراقتاي بولىپ جۇقارىپ كەتكەن اي قالايشا بۇگىن تولىپ كەتكەن دەپ ويلادى دا قويدى.
جىگىت الگىندە عانا تۇسىندە موينىنا جىلانشا وراتىلعان اپپاق قىزدىڭ بىلەگىنەن الدەبىر تاڭبا قالدىما دەگەن كىسىشە شالقالاتقان ماشينا ورىندىعىن تىكتەپ، تاماعىن ءالسىن-الى سيپالاي بەرگەن. ءوزى وتىرعان جاقتاعى تەرەزەسىن از ءتۇسىرىپ، سوسىن ءبىر تال شىلىم تۇتاتتى دا اۋىر كۇرسىنىپ ماشينانى وتالدىردى. — قاتتى شارشاعان ەكەنمىن-اۋ، — دەدى سوسىن وز-وزىنە كۇبىرلەپ. ماشينانىڭ الدىڭعى شىراعىن جاعىپ ورنىنان قوزعالا بەرە ىشتەگى اينادان ارت جاققا قاراسىن. سەلك ەتە ءتۇستى… ماناعى تۇسىندەگى اققىز. قول-اياعى قالتىراپ ارتقى ورىندىققا قاراسىن. ەشنارسە جوق. سوسىن بارىپ جۇرەگى ورنىنا ءتۇسىپ، كولىكتى قوزعالتا بەرە ايناعا قايتا قاراسىن. بۇل جولى تۋرا جون ارقاسىنان سۋىق تەر بۇرق ەتە قالدى. ماناعى قىز ءالى وتىر. ول ەندى ماشينانى مەڭگەرە الماي قالدى. باسقارۋسىز قالعان تەمىر تۇلپار ءبىر جۇلقىنىپ بارىپ ءوشتى. سىرتقا شىعىپ كەتپەككە جانتالاسسىن… ەسىكتىڭ ىشتەن اشاتىن تۇتقاسىن تابا الساشى… مىڭ رەت، ءتىپتى، ودان كوپ رەت بىردە-بىر جاڭىلماي تۋرا قولعا ۇستاۋعا ارنالعان ەسىكتىڭ ىشىنە قاراي كىرگەن كىشكەنتاي قازان ءشۇڭقىرداعى ىلگەك قولىنا ىنىنەر ەمەس… القىنىپ كەتتى. ەندى دىعدىرى قۇري باستادى… ارت جاققا قاراۋعا ءداتى جەتەر ەمەس… اندا-ساندا ءبىر اينادان جالت ەتكىزىپ كوزدىڭ قيىعىن وتكىزەدى… قىز ءۇنسىز. ارادا ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت وتكەندە ماشينانىڭ جارىعى وزدىگىنەن جالپ ەتىپ ءوشىپ قالسىن. سوسىن قايتادان جارق ەتە قالىپ بارىپ قايتا ءوشتى… ەندى ماشينا وزدىگىنەن تەڭسەلىپ ارلى-بەرلى جۇلقىنا باستادى… وسى كەزدە بارىپ ارت جاقتاعى ءۇنسىز وتىرعان قىزعا ءتىل ءبىتتى. — جۇم كوزىڭدى! اشۋشى بولما!.. تەز جۇم!.. — دەپ ونىڭ كوزىن ەكى الاقانمەن جابا قالدى… الاقانى تاستاي سۋىق ەكەن، قاباعىن قارىپ بارادى… بوسانباق بولىپ تىربىنىپ ەدى… قىزدىڭ سىبىرعا جاقىن داۋسى قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن: — قوزعالما… قورىقپا… قيمىلسىز جاتىپ الساڭ سالدەن سوڭ كەتەدى، — دەپ كۇبىر ەتە قالدى… تالىقسىپ بارىپ تالماۋراپ قيمىلسىز قالدى… ەندى ماشينا دا تىنىشتالا باستاعانداي… تەك سىرتتا الدەنەنىڭ كۇركىرەگەن جويقىن داۋسى قۇلاق تۇندىرادى. قىزدىڭ مۇزداي سۋىق الاقانىنىڭ سۋىعى ەندى بەتتەن ءوتىپ، ميىن شىم-شىم ەتكىزىپ شانىشقىلاي باستاسىن… — قولىڭ بەتىمدى قارىپ كەتتى… الشى… ونىڭ داۋىسى ءۇزىلىپ ءۇزىلىپ ازەر شىقتى. ءتىسى تىسىنە تيمەي ساقىلداپ كەتتى.
— ءىم..ءىم… سەنىڭ بويىڭدا تۇمار بار ما ەدى… — قىزدىڭ قينالا ىڭىرسىعان داۋسىن ازەر ەستىدى.
— ءيا، بار… اجەم بەرگەن… — جىگىت تە ەرنىن ازەر يكەمگە كەلتىردى.
— سول تۇماردى الىپ ماعان بەر!.. قىزدىڭ داۋسى بۇيرىققا جاقىن ەستىلدى.
— جوق، ولاي ىستەي المايمىن…
— وندا ەكەۋمىز دە مۇزعا اينالىپ كەتەمىز…
جىگىت قاتىپ قالعان ساۋساقتارىن ازەر يكەمگە كەلتىرىپ كەۋدەشەسىنىڭ ىشىندەگى تۇماردى زورعا دەگەندە جۇلىپ الدى دا تاستاي سۋىق قىزعا ۇمسىنا بەردى. الاقانىنان تۇمار شىعا بەرە الگىننەن بەرى قاتىپ مۇزداپ بارا جاتقان دەنەسى لەزدە جادىراپ جىلىنا باستادى. العاشىندا كوك اياز بولىپ قارىعان قىزدىڭ الاقانى ەندى جانىن بالقىتىپ بارا جاتىر… العاشقى قورقىنىش ۇرەيدىڭ بارلىعى ءادىرا قالعان. ءتانى ءسۇيسىنىپ ۇزاققا دەيىن ءۇنسىز جاتىپ، ءبىر زاماندا بارىپ ۇيقىدان شوشىپ ويانعانداي باسىن وقىس جۇلىپ الىپ ماشينانىڭ ارت جاعىنا قايتا قاراسىن… جۇزىنەن اپپاق ساۋلە شاشقان اپپاق قىز وتىر. قولىن ءسوزىپ قىزدىڭ سۇيرىك ساۋساقتارىنان ۇستادى. جىپ-جىلى، جۇپ-جۇمساق. بۇل قىزدىڭ عايىپتان پايدا بولعانى ەسىنە تۇسكەندە، دەنەسى قايتا ءدىر ەتە قالدى. القىندى. اپتىقتى. ابدىرادى. اپاسىنىڭ “ادام تازا جۇرمەسە الباستىعا كەز بولادى” دەيتىنى ەسىنە ءتۇستى.
— سەن كىمسىڭ؟ قايدان پايدا بولدىڭ؟ الباستىسىڭ با؟ — دەپ سۇراعانعا ايداي جامالدى قىزدى قيمادى.
— مەن — مەنمىن… ايدىڭ قىزىمىن… مەنىڭ اتىم جوق… كىم دەپ اتاعىڭ كەلسە سولاي اتاي بەر…
— قالاي، اتى جوق ادام بولا ما؟
— جوق! مەن ادام ەمەسپىن.
— وندا سەن…
— ايدىڭ قىزى… مەن بىرەۋ عانامىن… بۇتكىل وسى جاراتىلىستا بىرەۋ عانا… جالعىز بولعان سوڭ دا مەنىڭ اتىم جوق…
— سەنى اققىز دەسەم بولا ما؟
— ءوز ەركىڭ…
— قايدا باراسىڭ… جەتكىزىپ سالامىن…
— ەشقايدا دا بارمايمىن...
— مەنىڭ كەتۋىم كەرەك.
— كەتە المايسىڭ…
— نەگە؟
— ساعان جول جابىلعان…
— قالاي؟
— جولدىڭ قاعيداسىن بۇزدىڭ.
— نە؟! — جىگىت شاق ەتە قالدى.
— اقىرىن… ەستىپ قالادى…
— كىم؟
— جولدىڭ قاراقشىسى…
— ەرتەگى ايتىپ وتىرسىڭ با؟
— تىنىش، تاعى كەلە جاتىر… تاڭ اتقانشا امان قالساق قۇتىلا الامىز.
— تاڭ تەز اتسا ەكەن…
— كوزىڭدى جۇمىپ، وتكەنىڭدى ويلاۋعا تىرىس…
— …
جىگىت ءۇنسىز كوزىن جۇمدى. قىز موينىنداعى اق ورامالىن جىگىتتىڭ بەتىنە جاپتى.
***
— اپا. مەن قالاداعى اپكەمە بارىپ كەلەمىن، — دەدى تاڭەرتەڭگى شايىن شاڭقاي ءتۇس اۋعانشا ۇيىقتاپ، ەندى ىشكەلى وتىرعان بالاڭ جىگىت تولقىندى شاشتارىن كەرى سەرپي باسىن سىلكىپ تاستاپ.
— نە؟ بالام، ءتۇس كوردىڭ بە؟ بيىل جاۋىن جوق، ءشوپتىڭ بارلىعى كۇيىپ بارادى. از دا بولسا بىردەمە جيناپ الماساڭ قىستا مالعا نە بەرەمىز. — اق كيمەشەكتى كەمپىر بالاسىنا كەسەنى بەرىپ جاتىپ زىرك ەتە قالدى.
— ويبوي، اپاتايىم-اۋ، سول دا ءسوز بە، بۇگىن شىعام دا ەرتەڭ ءبىر قونىپ، جەزدەمنىڭ قۇلاعىن ءبىر ءتۇن بۇرايمىن دا ونىڭ ارعى كۇنى شاۋىپ جەتىپ كەلەم. استىمدا سۋداي جاڭا ماشينا كەشكىسىن شىقسام تاڭعا جەتەمىن… ءشوپ دەگەندى سوسىن ەكسەم دە، ورسام دا تابامىن… قىڭق ەتپە… تاۋداي ەتىپ مايالايمىن دا تاستايمىن…
— جارايدى… جارايدى… بارساڭ بار… ءبىراق جولعا بۇگىن ەمەس، ەرتەڭ شىق…
— نەگە، بۇگىن شىعۋىم كەرەك…
— بالام-اي بۇگىن ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى…
— ە، نە بولىپتى… سەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ جەتىپ كەلەم.
— قوي، بالام، سوڭعى سارسەنبىنىڭ جولى اۋىر…
— و، و، ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى اتام سەنى الىپ كەتكەن… ءدام دەگەن سول… باقسى شال بولماسا تۋعان جيەنىڭە تيەسىڭ بە؟!. جارىقتىق ءوزى دە جانىپ تۇرعان وت ەدى-اۋ ءا؟! كۇنىنە ون رەت ايتاتىن اڭگىمەڭ… نە، اتام ەسىڭە ءتۇسىپ كەتتى مە… حى...حى...حى… جىلايدى ەندى… سودان كەلىپ اكەم تۋىلىپ قىرقىنان شىقپاي جاتىپ شالىڭ ءولىپ قالدى… سونداعى جىندى شالدىڭ ايتقانى ايداي انىق كەلدى… جىندى دەپ جۇرسەڭدەر سول ناق اۋليەنىڭ ءوزى ەكەن… ە، سۇم دۇنيە-اي، سولايدا سولاي… ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى ءولىپ قالعان شالىڭنىڭ ارتىنان كەتە قالايىن دەپ ەڭ، شىرقىرىعان قۇلىنىڭنىڭ داۋسىن ەستىپ قيماي قالدىڭ… ايتپەسە مىناۋ سۇم جالعاندا قۇداي قوسقان قوساعىڭنان ايىرىلىپ نەسىنە ءومىر سۇرەسىڭ… قويشى اپا… — بالاڭ جىگىت اپاسىن جورتا مازاقتاپ وتىر. كەمپىر شىنىمەن جىلاي باستادى.
— قۇلىنشاعىم جانىس تا تۋرا سەن قۇساپ اقىماق قىلىپ وتىرىپ كەتىپ قالعان… سول قۇداي اتقىر ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسىندە. كەمپىر ودان ارى ءسوزىن جالعاي الماي بۋلىعىپ قالدى.
— تاعى باستادىڭ اپا… سول قۇرعىر قىل قۇيرىققا قىزىقپا دەدىڭ… قامشىلار جاق ارتقى اياعىنىڭ الاسىن كورگەندە-اق ايتتىڭ… جەمتىكتىڭ باسىنا جۇگەنمەن ءبىر سال دا قۋىپ جىبەر دەپ… مەنىڭ اكەم دە سول ايتقاندى ۇعاتىن با ەدى… جابىستى دا قالدى… كىسى باسىنا شاپشىپ تۇرعان شۋ اساۋدى سول ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى كۇنى ۇيرەتە قويامىن دەپ… شىلبىرعا وراتىلىپ جاتا قالايىن دەپ ەڭ، قۇرعىر جانىسىڭنىڭ دوستارى تۇر ەكەن قاۋمالاپ… شەشەسى نە دەگەن كوكبەت ەدى دەپ ويلاماسىن دەپ تارتىنىپ قالعانىڭ… نەسىنە ويلاي قالدىڭ… ايتپەگەندە ق ۇلىنىڭ كوز الدىڭدا جۇرەتىن ەدى عوي… ءيا، اپا… بالاڭ جىگىت تاعى سىقىلىقتاپ كۇلدى… كەمپىر شىلاۋىشىنىڭ ۇشىن تىستەپ جىلاپ وتىر… — سودان اپا… اكەم دە ءسوز تىڭدامايدى عوي، ءا… ا… ايتپاقشى، اتام مارقۇم ءوزىڭدى الىپ كەلە جاتقاندا دا سول سارى جۇلدىزدى كورگەن ەكەنسىڭ عوي… سوندا وسى سارى جۇلدىز ءبىر ايماقتى استىقپەن، ماتامەن قامداپ وتىرعان بۇتكىل كەرۋەندى قىرعان… قۇدايدا قۇداي بولعاندا ادامدار اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ امان قالىپ، كىرەدەگى بۇتكىل ەسەگى قىرىلىپ قالعان… بەيشارالار تاڭ اتىپ شولپان تۋعان ەكەن دەپ جولعا شىعىپ كەتىپتى-مىس (ايتپەگەندە امان بولار ما ەدى) دەپ اكەم الىپ كەلگەن الا اياق اتتى تاڭ اتاردان بۇرىن بوساتىپ جىبەرەيىن دەپ دالاعا شىعىپ، سارى جۇلدىزدى كورگەن سوڭ قورقىپ قايتا كەلىپ جاتىپ قالدىڭ عوي ءيا… ءادىرام قالعىر سارى جۇلدىز الارىن الىپ العان، نەسىنە قورقا قالدىڭ ەكەن… بوساتىپ جىبەرۋىڭ كەرەك ەدى… اپا، سونىمەن تاعى نە قالدى… ا… ق ۇلىنىڭ جانىس كەساپاتتى الااياق اتتى جەتەلەپ بارا جاتىپ سەنى ەلەمەي اي-كۇنى تولىپ بوسانعالى وتىرعان كەلىنشەگىنە، دۇرىسى مەنىڭ شەشەمە (ول دا قوي اۋزىنان ءشوپ الماس جۋاس ەدى بايقۇس): — اۋ، ءلايلا، اپامنىڭ كوڭىلىن ءوزىڭ تاباسىڭ… مەن بۇگىن كەلمەيمىن… تومەنگى اۋىلدا توي، سوعان بارىپ ەرتەڭ ءبىراق قايتام دەگەندە… توقتا دەپ ارتىنان تۇرا جۇگىرىپ ەدىڭ، مىنا قۇرعىر شور تىزەڭ باستىرماي جەتە الماي قالدىڭ عوي، ءا… اۋ، اپا… اۋ، اپا، تاعى ايتا بەرەيىن با… — اكە-شەشەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، ولمەلى كەمپىردىڭ الاقانىندا ابدەن ەركەلەپ وسكەن بالاڭ جىگىت كۇندەگى ادەتىنشە اجەسىن شامداندىرىپ وتارعانى. سودان جانىس ق ۇلىنىڭ جوق. ات سۇيرەپ ءولتىرىپتى… ايتپاقشى سول قاندى سارسەنبىدە مەن تۋىلىپپىن… بەيشارا باقىتسىز بالا-اي… مەنى تۋا سالا شەشەم دە اكەمنىڭ ارتىنان كەتىپ قالىپتى… ە، ونىكى دە دۇرىس بولعان… سەن قۇساپ قان قۇسىپ، قاسىرەت جۇتىپ وتىرعانشا ەرتە كەتىپ قالعانى… ءبارىن قوي، ەندى وسى جالعىز تۇياعىڭ امان بولسىن… بۇنىڭ ءوزىن اناۋ توردەگى ءىلۋلى تۇرعان كوك بۇرشاقتى موينىنا سالىپ تاڭنان تاڭعا ءنار تاتپاي قۇدايدان جىلاپ ءجۇرىپ ازەر تىلەپ العان… وسى شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن جالعاستىرسىن دەپ اتىن جالعاس قويدىڭ… توركىننەن اسىرىپ العان قىزدىڭ كەيپى اناۋ. تىم قۇرعاندا جاقىن جەردە ەمەس… ازەر وقىتىپ جەتكىزدىم دەگەندە بايسىز قالارداي قالاعا قاشىپ كەتكەن… وسى اۋىلداعى ەرسىن ارتىنان قانشا جۇگىردى، سوعان-اق تيە سالۋ كەرەك ەدى… مىنا بەيشارا ق ۇلىنىڭ ءشوپ شاۋىپ، جەر جىرتىپ جانىن قيناماس ەدى… انشەيىن الپامساداي ەرسىن اپىرىپ-جاپىرىپ بارلىعىن ىستەپ سالار ەدى… بالا جىگىت ەندى ەرنى ەرنىنە تيمەي سايراي باستادى… ماناعى اپاسىنىڭ بەرگەن شايى سۋىپ، وعان شىبىن ءتۇسىپ كەتىپتى… ءسوز جەلىگى ۇستاپ اڭعارماعان ول سۋىق شايدى ءولى شىبىنمەن قوسىپ قاۋىپ ۇرتتاپ جۇتىپ جىبەردى… ايتۋعا ۇلگەرمەي قالعان كەمپىردىڭ قانى ەندى باسىنا ءبىراق شاپسا كەرەك، قولىنداعى وجاۋمەن نەمەرەسىن قاق ماڭدايدان تارس ەتكىزىپ سالىپ قالدى… كەمپىر اشۋدان بۋلىعىپ قالعان، ءۇنى شىعار ەمەس.
ءومىرى ءبويتىپ ءتاتتى ەتىنە اششى تاياق ءتيىپ كورمەگەن جىگىتتىڭ كوزىنەن جاس بۇرق ەتە قالسىن. الدىنداعى كەسەنى توڭكەرە سالىپ سىرتقا قاراي اتا جونەلدى.
الىپ ۇشىپ ءۇيدىڭ الدىندا قاڭتارۋلى تۇرعان ماشيناعا جەتكەن جىگىت ىشكە كىردى دە ەسىكتى تارس ەتكىزىپ جاۋىپ، كىلتتى بۇراسىن. كەشە عانا وت الىپ ءجۇرىپ تۇرعان ماشينا مىڭق ەتپەيدى… توك كەلمەي قالعان الدىنداعى موتور تۇرعان قاقپاعىن اشىپ، ارلى-بەرلى شۇقىلاپ كوردى، ءونىم جوق… ءوڭى قاپ-قارا تۇتەك بولىپ تۇتەپ كەتكەن… ارتىنان ىلە-شالا شىققان كەمپىر قاسىنا كەلىپ كەمسەڭدەپ از تۇردى دا نەمەرەسىنىڭ ءوزىن تىڭداماسىن بىلگەن سوڭ كورشى ۇيگە قاراي جانتاڭداپ سۇيرەتىلە كەتىپ بارا جاتتى.
كەنەت شايداي اشىق كۇن قاراپتان-قاراپ بۇزىلا قالسىن… تاۋ جاقتان جوڭكىلگەن قارا بۇلت گۇركىرەي سىركىرەپ وتە شىعا تۋرا ءۇيدىڭ ارتىنداعى كىسى قۇشاعى جەتپەيتىن ءنان قاراعايعا ءجاي ءتۇسىپ قاقىراپ قالسىن… ونى ەلەر بالا جوق… القىمىنا تىعىلعان وكسىك كوزىن شۇبارتىپ ەشنارسە كورسەتەر ەمەس… جاقىن جەرگە تۇسكەن جايدىڭ كەرەمەتى ما، الدە باسقا ما، ايتەۋ، مانادان وتالا الماي تۇرعان ماشينا وزدىگىنەن ءدۇر ەتە قالدى. ماشيناسىنا ەندى وتىرا بەرە كورشى قازىق اياق جەسىر شال تاياققا سۇيەنىپ ءبىر اياعىن جەرگە سۇيرەتە ماشينانىڭ الدىنا كەلىپ، جاپ-جاڭا ماشينانى جامان تاياعىمەن سالىپ-سالىپ قالسىن.
— اۋ! جالعاس… ءوشىر مىنا ەلەگەنىڭدى… توقتا… قايدا كەتىپ باراسىڭ… ولمەلى كەمپىردى قايدا قالدىرىپ باراسىڭ. — شال اشۋلى يەگىندەگى شوقشا ساقالى ءدىر-دىر ەتىپ، اۋزى كوپىرشىپ كەتكەن.
اتاسىمەن قۇرداسپىن دەپ اپاسىنىڭ قايماقتى كۇرەڭ شايىن ۇنەمى كەلىپ ءىشىپ تۇراتىن شالعا ءسىز دەپ سىيلاپ ەمەس سەن دەپ سويلەپ ۇيرەنىپ كەتكەن جىگىت:
— كىمگەسى نەسى… جەسىر كەمپىر، جەتىم شال… ساعان قالدىرىپ كەتەم… كەمپىر قىلىپ الاسىڭ…
— وح…وھ… ءوزىمنىڭ كەمپىرىمنەن ازەر قۇتىلعاندا سەنىڭ ولمەلى شەشەڭدى نە قىلام، كەتەر بولساڭ الىپ كەت!
— وي-بوي-بوي… ساعان بىرەۋ شەشەسىن بەرگەلى جاتىر ەدى… سەنبى كۇنى قايتىپ كەلەم… ۇمىتتەنبە… قاقپاس…
— بۇگىن جولعا شىقساڭ كەلە المايسىڭ…
— ەھ… ساۋەگەيىم-اي، ونى قايدان ءبىلدىڭ…
— ايدىڭ سوڭعى سارسەنبىسى سەنىڭ ۇرقىڭا جابىسقان پالەكەت…
— ايتاسىڭ-اۋ ايتاسىڭ… سەن قاقپاستىڭ دا سول اپامنان اسىپ تۇرعان اقىلىڭ شامالى-اۋ… ايدا بوسات جولدى!.. — قوزعالتقىشتى ىسكە قوسىپ ماشينانى الدىعا قاراي جىلجىتىپ قالعاندا شال تانتىرەكتەپ جولدى بوساتا بەرگەن-دى دە اشىق تەرەزەدەن اق سوڭكە بولىپ ءمۇجىلىپ كەتكەن تاياقپەن قۇلاق شەكەنىڭ تۇسىنان كوسىپ قالعان.
***
كوزى قاراۋىتىپ بارىپ ءبىر ساتكە ەسىن جوعالتقان جىگىت قيقار شالدى ارتقا قالدىرا دەنەسى ماشينامەن بىرگە اۋەدە قالىقتاي بارىپ كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن اۋىلدان شىعار كۇرە جولعا قاراي زاۋلاي جونەلگەن. قاقپادان شىعا بەرە كورشىلەرىنىڭ ۇيىنەن اتىپ شىعىپ جولدى كەس-كەستەپ ءوتىپ بارا جاتقان قاپ-قارا مىسىقتى باج ەتكىزىپ مىجىعان دا وتە شىققان. زاۋلاي جونەلگەندە دە اۋىل سىرتىنداعى جاناسالىپ ءوتىپ جاتقان كەڭ كۇرە جولعا قوسىلاتىن اسفالتتى بۇرما جولعا ەمەس، اۋىل شەتىندەگى جاقىقپەن تۋرا تارتا سالعان. الاڭقايدىڭ ورتاسىندا بالالار قۋراعان شىرپىلاردى ءۇيىپ ورتەپ جاتىر ەكەن. باسقا جۇرەر جول تاپپاعانداي وتتىڭ باسىندا جۇرگەن بالالارعا كۇل قاپتىرىپ، بۇرق ەتكىزىپ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ وتە شىققان… وسى اۋىلداعى اقاي كەمپىردىڭ ون جاسار نەمەرەسى بەتىن جاپقان كۇلدى جەڭىمەن ءسۇرتتى دە جەردەن ءبىر ۋىس توپىراقتى الىپ شاشىپ قالسىن… جاس بولعانىمەن ءتىلى ۋداي اششى.
— ءوز كۇلىڭ وسىلاي كوككە ۇشسىن!.. استىڭداعى ەلەگەنىڭنىڭ دوڭعالاعى جارىلىپ جولدا قال!..
بالانىڭ شارىلداعان داۋسىن ەستىگەن جوق. كۇرە جولمەن كوسىلە سىزىپ كەلە جاتقان اۋىر جۇك كولىگىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ كەتپەك بولىپ گازدى باسا تۇسكەن. ارادا قاس-قاعىم ءسات قانا. بارقىراي شىققان جۇك كولىگىنىڭ سيگنالىمەن قاتار شۇعىل بەرىلگەن تەجەگىشتىڭ شيقىلى… ىڭىرانىپ بارىپ ازەر توقتاعان جۇك ماشيناسىنىڭ الدىن ءسۇرىپ كەتۋگە شاق قالىپ ۇلگەردى… كابينادان سەكىرىپ تۇسكەن جۇرگىزۋشىگە دە قاراماي زىمىراي جونەلسىن…
ماشينانى الا سالا جاڭادان اۋىستىرعان سوڭعى ۇلگىدەگى ماگنيتوفونىن بار داۋسىمەن باقىرتىپ قويعان. ماعىناسىن ءوزى دە تۇسىنە بەرمەيتىن ءبىر داڭعازا… گۇپ-گۇپ ەتكەن داۋسى بار جىلدامدىعىمەن كەتىپ بارا جاتقان ماشينانى سولق-سولق ەتكىزەدى. تاقتايداي ءتۇزۋ جول. جاپ-جاڭا ماشينا. شەگىنە جەتكەن جىلدامدىق. قۇلاقتى جارار مۋزىكا. جىگىت جىندانعان ادامشا ساق-ساق كۇلسىن كەپ. كوز ۇشىنداعى شىرعالاڭ شىراعىن جاعىپ قويعان ماشينا كورىنەدى… ءانى-مىنى دەگەنشە جەتىپ كەلدى. جۇرگىزۋشى جاق ەسىگىن اشىپ قويعان موسقال ەركەك، شاماسى، دوڭعالاعى جارىلعان بولسا كەرەك، ماشيناسىنىڭ ءبىر جاعىن كوتەرىپ قويىپ جول توسىپ تۇر. ارىرەكتە كىشكەنتاي ءسابيىن قۇشاقتاپ ءبىر جاس كەلىنشەك تۇر. توقتاماققا نيەتتەندى. گازدى جىبەرىپ تەجەگىشكە اياعىن اپارا بەرە ول ويىنان تەز اينىپ قالىپ، قايتا گازدى باسىپ كەتە بەردى… ول وسى جۇرىسپەن ءبىراز جولدى ەڭسەرىپ تاستادى. كەش باتا اينالا قارا تۇنەككە اينالىپ، جاڭبىر شەلەكتەپ قۇيا باستادى. جاڭبىردىڭ قاتتىلىعى سونشا، تەرەزە تازالاعىشتىڭ ءوزى ءسۇرتىپ ۇلگىرە الماي قالدى… جول ازەر كورىنىپ كەلەدى… ماناعى زىمىراعان قارقىن ادرەم قالعان. ەندىگىسى وگىز اياڭنان دا باياۋىراق ەدى… ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ارىپ تالاسقان ول ماشيناسىن جولدىڭ شەتىنە دوعاردى دا ورىندىقتى ءسال شالقالاتىپ، از-كەم كوز شىرىمىن الماققا كوزىن جۇمعان. كوزىن تارس جۇمىپ جاتىپ اپاسى تۋرالى ويلادى… نەگە سونشا شىر-پىر بولدى ەكەن ءا؟ دەپ. كوز الدىنان اپاسىنىڭ بەينەسى كەتپەي قويدى… ەندى اپاسى باياعىدان سان مارتە قايتالاپ ايتىپ بەرەتىن حيكاياتىن باستاپ كەتتى. اپاسىنىڭ ايتقان اڭگىمەسى كوز الدىنا تۋرا سول كەزدە ءوزى قاستارىندا بىرگە جۇرگەندەي ەلەستەي باستادى.
***
— شىق ۇيدەن، شىق!.. كەت بۇل جەردەن!.. باتىر قاراڭدى!.. — بەلىنە الا ارقاندى نەشە قابات قىلىپ وراپ العان جىندى شال التى قانات كيىز ۇيدە تۇنگى ساۋىقتا وتىرعان قالىڭ جاستىڭ اراسىنا كەلىپ، توردە دومبىراعا قوسىپ حالىق اندەرىن قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرا ناقىشىنا كەلتىرىپ شىرقاپ وتىرعان سەرى جىگىتتى قولىنداعى اسا تاياعىمەن توپەلەي جونەلگەن.
— قايتەدى ەي مىناۋ… ۇستا انانى…
— قايدان كەلدى ءوزى شىرىقتى بۇزىپ…
— نەگە كىرگىزەسىڭدەر…
جان-جاقتان شۋلاعان جۇرت قاڭباقتاي عانا شالدى تارپا باس سالدى دا جەلكەسىنەن قىسىپ ءتۇرۋلى تۇرعان ەسىكتەن سىرتقا يتەرىپ شىعارىپ جىبەرگەن… — قۋىڭدار انانى… ءساتسىز كۇنى جولعا شىققان… اۋىلعا كەساپاتى تيەدى… —جىندى شال وزەۋرەي ايقايلاپ بارادى…
— بەيشارا، مۇندايى جوق ەدى… ايىپ ەتپە، جيەن… ەسى شالاڭ ادام عوي… — دەدى جۇككە ارقاسىن سۇيەپ وتىرعان جىگىت اعاسى كۇرسىنىپ.
— توپىرلاعان جۇرتتى، ساڭقىلداعان ءاندى ەستىگەن سوڭ جىنى قوزىپ كەتكەن عوي… — دەپ ءسال تومەن وتىرعان بالاڭ جىگىت جاڭاعى جىگىت اعاسىنا قارادى. شاماسى، ءدىلمارسىعانى ۇناماسا كەرەك، وقتى كوزىمەن ىشىپ-جەپ قاراپ وتىر ەكەن، بالاڭ جىگىت كوزىن تەز تايدىرىپ اكەتتى دە، “ەسى دۇرىس پا، مەن نە جازدىم” دەپ ىشىنەن كۇبىر ەتىپ، كومەيىنە كەلىپ قالعان ءسوزىن جۇتىپ قالدى.
— وقاسى جوق، اعاسى… بۇعان دا ۇيرەنىپ قالعانبىز… وسى جىندى اتاۋلىنىڭ مەنى كورسە ءبىر بالەسى بار… — دەپ قولىنا دومبىراسىن قايتا العان جىگىت ارى قاراي ءبىر اڭگىمە باستاي جونەلدى.
كۇمىس كومەي ءانشىنىڭ ءان سالعانداعى داۋسى قانداي اسقاق بولسا، سويلەگەندە دە سولاي كۇمبىرلەگەن قوڭىر داۋسى قۇلاققا سونشاما جاعىمدى ەكەن.
— ءبىزدىڭ اۋىلدا دا تۋرا وسىنداي ءبىر جىندى شال بار. نە بالەسىنىڭ بارلىعىن قايدام، مەنى كوردى بولدى، جىنى ۇستايدى دا قالادى… قاراداي جەر سابالاپ قۋادى دا جۇرەدى… مەن ەس بىلگەلى سول… بالا كۇنىمدە قاتتى قورقاتىن ەدىم… كەلە-كەلە وعان دا ۇيرەندىم. جارايدى… ناعاشىلارىمنان قىرىق سەركەشىمدى الام دەپ كەلگەندە جىندى شالدان تاياق جەگەنىم ءسال نەلەۋ بولماسا… دەسە دە مىنا جيەن جاسىق ەكەن دەپ قالماڭىزدار، تاعى ءبىراز ءان سالايىن… — دەپ دومبىرانىڭ قۇلاق كۇين كەلتىرە باستاپ، وتىرعاندارعا جاعالاتا كوز قىدىرتقان. باسىنا ۇكىلى كامشات، ۇستىنە ويۋلى كامزول كيگەن ادەمى اققۇبا قىز بوتا كوزدەرىن كىرپىك قاقپاي وزىنە تەسىلىپ قاراپ وتىر ەكەن. قىزعا تەسىلە قالعان ونىڭ ءون-بويىن ءبىر ىستىق اعىن قۋالاي جونەلگەن. ىلعي دا تۇسىنە كىرىپ ءان سالدىرىپ جۇرەتىن قىز. تۋرا سول. ءدال ءوزى.
— قالىڭ جۇرتتىڭ ىشىندە وزىنە ۇزدىگە قاراعان جىگىتتەن ۇيالعان قىز جانارىن تەز تايدىرىپ اكەتتى. اققۇبا بەتى الاۋراي قىزارىپ بارىپ ءسال كۇلىمسىرەگەندە پايدا بولاتىن بەتىنىڭ شۇڭقىرىنا بارىپ ۇيالاپ قالدى.
— ال، جيەن ءانىڭدى باستا! — دەگەن جىگىت اعاسىنىڭ ساڭق ەتكەن داۋسىنان سەلك ەتىپ ەسىن جيىپ العان جىگىت ءوزىنىڭ ابەستىك جاساپ العانىنا ۇيالىپ، كۇپ-كۇرەڭ بولىپ توتىعىپ كەتتى. كومەيىنە تىعىلعان ءاندى باستاي الماي دومبىراسىن ۇزاق بەبەۋلەتىپ بارىپ، ءبىر ساتتە ازەر باستادى-اۋ ايتەۋىر.
ءبىرازعا دەيىن ءان سالعان جىگىت ماڭدايىنىڭ تەرىن سۇرتە وتىرىپ:
— ال، ەندى قارا ورمانداي قالىڭ ناعاشىلارىم… مەن قىدىرمانىڭ قىرىق اۋىزىن ايتتىم… اۋىلدىڭ التى اۋىزىن ەندى ايتاتىن شىعارسىزدار… — دەپ دومبىراسىن وزىمەن قاتار وتىرعان جىگىتكە ۇسىندى.
— جو… جوق. اتاما جيەن… بىزدىكى انشەيىن ادەتتە اۋىز جاپپاس، توي دەسە ولەڭ تاپپاس بولىپ وتىرعان جايىمىز بار… دەسە دە اۋىلدى ەلمىز عوي… ءبىز ايتپاساق تا اناۋ ناعاشى قارىنداسىڭ اينامكوز ەپتەپ ءان سالادى… سوعان بەر، — دەپ ماناعى ءوزىنىڭ جۇرەگىن ءدىر ەتكىزگەن اققۇبا قىزدى يەگىمەن نۇسقادى.
قىمسىنا ۇيالىپ تومەن قاراعان قىزعا وتىرعاندار:
— ايتا عوي، اينالايىن… الىستان كەلگەن جيەن ناعاشىلارىم ونەرسىز، ورەسىز ەكەن دەپ قالماسىن، قىسىلما، ايتا عوي! — دەپ كەۋ-كەۋلەسىپ كەتتى.
— ۇيالما، قالقام، مەنىكى دە سول شامالى بارىلداعان داۋىس قوي… مەن دە سول جيەن ءموندىباس بىرەۋ ەكەن دەمەسىن دەپ، ناعاشىلارىم كىنالاماسىن دەگەندىك قوي — دەپ ورنىنان لىپ ەتىپ تۇردى دا، اينامكوزدىڭ الدىنا كەلىپ ءبىر تىزەلەپ وتىرىپ دومبىراسىن ۇسىندى.
اينامكوز ءاندى اناۋ ايتقاننان دا كەرەمەت سالادى ەكەن. “و، بارەكەلدى” دەسىپ جۇرت قايتا-قايتا دۇرلىگىسىپ وتىردى. ەندى ولار ءاندى كەزەكتەسىپ سالۋعا كىرىستى. بارا بارا بىر-بىرىنە قوسىلىپ شىرقادى. داۋىستارى دا بىر-بىرىنە ساي. وتىرعاندار ءاندى ايىزدارى قانعانشا تىڭدادى. سىزىلىپ تاڭ دا اتتى. تاڭ اتا ءان دە توقتاپ، تاماشاشى توپ اسەم ءاننىڭ ىرعاعى بۋىندارىنا ءتۇسىپ ۇيدى-ۇيلەرىنە تەڭسەلە قايتتى. ساۋىقشىل توپپەن بىرگە اينامكوز دە كەتە باردى. ۇيىنە. سىرتقا شىعىپ قىز سوڭىنان ۇزاق قاراپ تۇرعان ول قاسىنا تۇندەگى جىندى شالدىڭ قالاي كەلىپ قالعانىن اڭعارماي دا قالدى.
— كەت بۇل جەردەن! كەت كەساپاتتى جيەن! — شال قاسىنا كەلىپ كۇڭك ەتە قالدى. داۋسى ءزارلى. بەلىن شاتپاقتاپ وراپ العان ارقانىمەن ۇستىنە كيگەن ءالبا-جۇلبا كيىمى بولماسا، شالدىڭ سويلەگەن ءسوز، بەت الپەتىنەن ەسالاڭدىعى كورىنبەيدى.
— نەگە؟! — بۇل شىنىمەن سۇراپ تۇر.
— كەشە جولدا جاتقان تۇيىنشەكتى نەگە الدىڭ؟
— ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟!
— سەن ءساتسىز كۇنى تۋىلعانسىڭ… اكەڭ ءىشتى مالدى تەپكەن ەكەن… سودان… كەشەگى تۇيىنشەك جولىڭدى كۇتكەن كەساپات!.. بالام، بوسقا شاتىلعانسىڭ… ەندى بۇل سەنىڭ ۇرقىڭا جالعاسادى…
— قويىڭىزشى قايداعىنى ايتپاي، ول قايداعى كەساپات…
— انە، اناۋ توبەنىڭ باسىنداعىنى كوردىڭ بە؟ شال ونىڭ جەڭىنەن تارتىپ، كيىز ءۇيدىڭ دالداسىندا قالعان توبەگە قاراي جەتەلەدى.
توبەنىڭ باسىندا تۇرپاتى نە ادامعا، نە اڭعا ۇقسامايتىن ءبىر كۇبىجىق بۇعان تەسىلە قاراپ تۇر ەكەن. توبە نەداۋىر الىس بولعانىمەن ول قۇبىجىقتى انىق كوردى.
— ول نە؟! — ونىڭ قول-اياعى دىرىلدەپ سالا بەردى.
وسى كەزدە ۇيدەن ناعاشى اعاسى شىعا كەلىپ:
— اۋ، جيەن، نەگە سىلەيىپ تۇرسىڭ… دەنىڭ ساۋ ما؟ نەگە سونشا بوزارىپ كەتكەنسىڭ؟ — دەپ كەلىپ قولتىعىنان سۇيەي بەردى.
— ناعاشى، انا توبەنىڭ باسىنداعىنى كوردىڭ بە؟ ول توبە جاقتى نۇسقاپ تۇرىپ، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي كوزىن قايتا-قايتا ۋقالاپ جىبەرىپ قايتا قارادى. جاڭاعى قۇبىجىق ءىزىم-عايىم جوق.
— قوي ارى، ەشنارسە جوق، — ناعاشىسى كۇلىپ، — شارشاعانسىڭ عوي، — دەدى.
— جىندى شال قايدا كەتتى؟ جاڭا سول كورسەتكەن.
— قوي، بالا! سەنىڭ كوزىڭە ءجاي ءبىر نارسە ەلەستەگەن شىعار، ول شال تۇندە-اق كەتىپ قالعان. سەن مانادان بەرى جالعىز ءوزىڭ تۇرسىڭ. قوي ەندى، كىر ۇيگە. — ۇيگە قاراي ونى جەتەلەي جونەلگەن.
— مەن انىق كوردىم… انىق كوردىم… — دەپ وز-وزىنە كۇبىرلەي ءجۇرىپ ۇيگە كىرگەن ول جۇمساقتاپ سالىنىپ قويعان توسەككە جاتقاننان سوڭ دا كوپكە دەيىن ۇيىقتاي الماي جاتتى. شەشەسىنىڭ اكەڭ مارقۇم سەن تۋاتىن كۇنى جاۋالعىر بۋاز قۇلا بيەنى جەتەككە جۇرمەدى دەپ ىشىنەن ءبىر تەۋىپ ەدىم، ىشىندەگى قۇلىنى شىڭعىردى، سول داۋىس قۇلاعىمنان كەتپەي قويدى… ءبىر ءتۇرلى ادامنىڭ داۋسى سىقىلدى ەستىلدى دەپ، وسى پالەكەت مەنى قويماس دەپ سارناپ جاتىپ ءبىر جەتىدە-اق ءجۇرىپ كەتتى… — دەپ ايتىپ وتىراتىنى ەسىنە تۇسكەندە قورىققانىنان قالشىلداپ كەتتى. قالشىلداپ جاتىپ كوزى ءىلىنىپ كەتتى. كوزى ىلىنە ءتۇس كورىپ باستىرىلىپ قالدى. جىندى شال كورسەتكەن قۇبىجىق مۇنىڭ القىمىنان الىپ جابىسىپ قالىپتى دەيدى… جىبەرمەي بۋىندىرىپ بارادى ەكەن. انادايدا جىندى شال شىر كوبەلەك اينالىپ جەر سابالاپ ءجۇر، — كەت، پالەكەت، كەت! — دەپ. ونى ايقايلاپ كومەككە شاقىرماق ەدى، داۋسى شىقپاي قويدى. شال مۇنى كورەر ەمەس. ولگەن جەرىم وسى-اۋ دەپ تالىقسىپ قۇلاپ بارا جاتقاندا، انادايدا سۋعا اينامكوز كەتىپ بارا جاتىر ەكەن دەيدى. اينامكوز! ونىڭ داۋسى تۇنشىعا ازەر شىقتى. اينامكوز بۇلاردى كورە سالا شەلەكتەرىن تاستاي سالىپ ءيىن اعاشپەن قۇبىجىقتى سابالاپ ءجۇرىپ قۋىپ جىبەرىپتى. قارسىداعى توبەنىڭ باسىنا بارىپ شوقايىپ وتىرىپ العان قۇبىجىق بۇدان كوزىن الماي تەسىلىپ قاراپ وتىر. اينامكوز كەتتى بولدى مۇنى قايتا باس سالماققا. تەك اينامكوزدەن عانا قورقادى ەكەن دەيدى. “اپام ۇرسار، ۇيگە سۋ اپارايىن” دەپ كەتىپ بارا جاتقان اينامكوزگە “كەتپەشى، اينامكوز، كەتپەشى” دەپ بار داۋسىمەن ايقايلاپ جىبەرگەن داۋسىنان شوشىپ ويانىپ كەتتى. ءۇستى باسى مالمانداي سۋ. قارا تەرگە بۋلىعىپ قالىپتى.
— جاي ما، تەنتەك جيەن... باسە تاڭ اتپاي دالادا نەگە سىلەيىپ تۇر دەسەم، ەركەمە عاشىق بولىپ قالعان ەكەنسىڭ-اۋ… — ناعاشى جەڭگەسى ايارلانا كۇلدى.
— جوق… جوق… جەڭگەتاي باستىرىلىپ قالىپپىن… — اقتالىپ جاتقانداعىسى.
— نەسى بار، وسى اۋىلدىڭ جالعىز ەركەسى… دەسە دە بايقا، ول سەنىڭ شەشەڭنىڭ ۇلكەن اعاسىنىڭ قىزى! وت باسىپ جۇرمە!
— شىن ايتام، باستىرىلىپ قالىپپىن…
— جاسىرماي-اق قوي، بىر-بىرلەرىڭە قالاي قاراعاندارىڭنان-اق ءبىر بالەنىڭ بولارىن بىلگەم… تەك ەل-جۇرت بىلمەسىن، — قىز جەڭگەسى ەندى زىلدەنە ءتۇستى.
ودان ارى ءسوز تالاستىرعانعا شاماسى جەتەر ەمەس، ءالى قۇرىپ قالىپتى. تالىقسىپ جاتىپ قايتا ۇيىقتاپ كەتتى. تاعى سول ءتۇس. سول قۇبىجىق. تاعى دا سول اينامكوز. ءتۇس اۋا دەنەسى قىزىپ، بەيبەرەكەت ساندىراقتاي باستادى. جالعىز جيەن بىردەمە بولىپ كەتپەسىن دەپ ناعاشى جۇرتى الا شاپقىنعا ءتۇستى. اقىرى كورشى اۋىلدان باقسى شالدى شاقىرتتى. كەش باتا اۋىلدى باسىنا كوتەرە داڭعازا قىلىپ قوبىزىن زارلاتىپ جەتكەن باقسى قارا قويدى سويعىزىپ، سونىڭ وكپەسىمەن قاقتى. الدىمەن ءۇش رەت سۋىق سۋ، سوسىن ءۇش رەت ىستىق سۋمەن ۇشكىردى. ەرتەسىندە قىرىق ۇيدەن قىرىق وجاۋ سۋ الدىرىپ، سونىمەن قۇيىندىرىپ بارىپ اۋىلدىڭ ۇلكەندەرىن جيناعان باقسى:
— جولدان ءبىر كەساپات جولىققان ەكەن… ءۇش جەتى جيىرما ءبىر كۇننىڭ ىشىندەگى ءوزى تالداعان ءبىر كۇنى اۋىلدان شىقسىن… اۋىر بولسا دا ايتايىن، قاسىنا، تاماعىنىڭ استىندا نىسانا قارا قالى بار ناعاشى قارىنداسى بار ەكەن، سونى قوسىپ بەرسەڭدەر عانا ەلىنە امان ەسەن جەتەدى. ودان ارعىسىن مەن دە بىلە الماي وتىرمىن…
— ويباي قۇداي، نە دەيدى… قارعاشىمدى قالاي جىبەرە سالامىن... — دەپ وت جاقتا شاي قۇيىپ وتىرعان ساركىدىر ايەل باج ەتە قالدى.
— ءتايت، تيىش وتىر… باقسىدان تومەنىرەكتە وتىرعان كۇيەۋى جەكىرىپ ايەلىن باستى.
— بۇل اۋىلدا باسقا ادامنىڭ قولىنان ءدام تاتپاسىن، تەك سول نىسانالى قىز عانا تاماقتاندىرسىن!.. سىرتتان بوتەن ادام كەلمەسىن!.. كەتكەندەرىن ەشكىم بىلمەيتىن بولسىن!.. قوسار اتتى كۇنىگە بەلدەۋدەن ۇزبەڭدەر!.. ويانعانننان كەيىن ايتىڭدار!.. انا قورجىنىنىڭ تۇبىندە جاتقان جولدا تاۋىپ العان تۇيىنشەكتى سول تاۋىپ العان جەرگە تاستاسىن!.. — باقسى شال ەزۋى كوپىرىپ كەشەلى بەرى بەلىن بۋناتىپ جۇرگەن قايىس شىلبىردى شۋماقتاپ، — مىنا شىلبىردى ءاردايىم جانىنان تاستاماي الىپ ءجۇرسىن!.. دەپ تاستادى دا، داستارحاننىڭ سوڭىنا قاراماي كەتىپ قالدى.
— قۇدايىم-اۋ، باسقا امالى جوق پا؟ — ماناعى ايەل تاعى باج ەتە قالسىن.
— دوعار ەندى قايتا-قايتا سوزگە كيلىكپەي!.. كۇيەۋىنىڭ كۇج ەتە قالعان داۋسىنان ايەلدىڭ ءۇنى تاعى ءوشتى.
— الىسقا كەتكەن جالعىز قارىنداسىمنىڭ جالعىزىنان ارتىق پا جانى… بار، شاقىر انا اينامكوزدى!..
بۇل كۇن ءوتىپ، ەرتەسى باسىن كوتەرگەن ول قاسىندا وتىرعان اينامكوزدى كورىپ تاڭ قالدى… باسقا ەشكىم جوق. بولعان جايدى اينامكوزدەن ەستىپ ءبىر جاعىنان قورىقسا، ەندى ءبىر جاعىنان قۋاندى. بەلدەۋدە الىس جولدى سەزگەندەي اتتار پىسقىرىنادى. ءدال ءقازىر جولعا شىعىپ كەتپەككە نيەتتەنگەن ول تىسقا شىعىپ توبە باسىنا كوزى تۇسە جۇرەگى ورەكپىپ ۇيگە قايتا تىعىلدى. توبە باسىندا قۇبىجىق. قاسقارايا كيىز ءۇيدىڭ جارما ەسىگىن سىقىر ەتكىزىپ جىندى شال كىرىپ كەلدى. ەكەۋىنىڭ دە جۇرەكتەرى تاس توبەلەرىنە شىعىپ قورقىپ قالدى.
— قورىقپاڭدار… قورىقپاڭدار… جولعا شىعاردا توبە جاققا قاراما… ءما، مىنا الا ارقانمەن تۇيىنشەكتى العان جەرىڭە ماتاپ تاستاپ كەت… ارقاندى ارتىنان ءوزىم بارىپ الىپ كەتەم… شال بەلىندەگى ارقاندى شەشە باستاعاندا جىگىت:
— ناعاشى اعا! اۋ، ناعاشى اعا! — دەپ بار داۋسىمەن ايقاي سالدى.
— جولىڭ قاتەر بالەكەت… تەز كەت… مەنىڭ ءتىلىمدى ال… قۇتىلاسىڭ… ايتپەگەندە وپىناتىن بولاسىڭ… — شال ءسوزىن اياقتاماي سىرتتان جەتىپ كەلگەن ناعاشى اعاسى بەلىندەگى الا ارقانىنان بۇراپ ۇستاپ، شالدى سىرتقا قاراي دەدەكتەتە جونەلدى… شالدىڭ باجىلداپ ايتقان ءسوزىن ەشكىم دە ەلەمەدى. ولار سول كۇنى تاڭ قاراڭعىسىندا جولعا شىعىپ كەتتى. ەسىكتەن شىعا توبەدەگى قۇبىجىقتى تاعى كورگەن جىگىت ۇيگە كىرىپ، قىزدىڭ شالىسىمەن كوزىن تاڭدىرىپ، سوسىن قىزدىڭ جەتەگىمەن اتقا ءمىندى دە ەكەۋى سۋىت ءجۇرىپ كەتتى. ەكەۋىنىڭ شىعىپ بارا جاتقانىن اۋىلدا جىندى شالدان وزگە ەشكىم دە بىلمەي قالدى. ارتتارىنان قۋىپ جەتپەك بولىپ قيسالاڭداي جۇگىرگەن شال جاراۋ اتتاردىڭ زار جەلىسىنە جەتە الماي شاڭ قاۋىپ قالا بەردى. ولار سۋىت جۇرىسپەن تۇسكە دەيىن جۇرگەن سوڭ، جىگىت كوزىن شەشتىرىپ، ەندى مەجەلى جەرگە جەتتىك-اۋ دەپ قوسارلارىنداعى اتتى اۋىستىرىپ ءمىندى دە ساي اۋزىنداعى ەسكى جۇرتتىڭ قاسىنا جەتە تىزگىنىن تارتقان جىگىت قورجىنىنداعى تۇيىنشەكتى قولى قالتىراي ازەر شىعارىپ الىپ، اناۋ كۇنى تاۋىپ العان جەرگە تاستاي سالدى. تۇيىنشەك جەرگە توپ ەتىپ تۇسە سالا ءوزىنىڭ كوزىنە كورىنىپ جۇرگەن قۇبىجىققا اينالىپ، انادايداعى ەسكى جۇرتقا قاراي ىسىلداي جۇگىرە جونەلدى. جىگىتتىڭ استىنداعى قاقپانبەل كۇرەڭ قورس ەتىپ ۇركىپ بارىپ قالشىلداپ ءبىر ورىندا تۇردى دا سار ەتكىزىپ قان ءسيىپ جىبەردى. اتتار قالشىلداپ ورىندارىنان قوزعالا الماي قالدى. وزدەرى دە جۇرەكتەرى تاس توبەلەرىنە شىعىپ مەڭىرەيىپ قالدى. ەسكى جۇرتتىڭ ىشىندە قۇبىجىق گۇركىرەي ىسىلداپ جاڭبىر شايىپ جەل مۇجىگەن قابىرعالاردى گۇر-گۇرس قۇلاتا باستادى. قانشا ۋاقىت وتكەنىن كىم ءبىلسىن، ءبىر زاماندا وزدەرى كەلگەن جاقتان قولىنا الا ارقانىن شۋماقتاپ ۇستاپ العان جىندى شال جۇگىرىپ كەلەدى…
— ايتقانعا كونبەگەن ءزانتالاق… سەنىڭ اجالىڭ وسى پالەكەتتەن… مىنا ارقانمەن بايلاپ كەت دەدىم… ايتقانعا كونبەدىڭ… وكپەمدى قولىما الىپ ازەر جەتتىم… ەندى كىشكەنە كەشىككەنىمدە جاندارىڭ جاھاننامعا كەتەر ەدى… شال ءبىر ورىندا ەرسىلى-قارسىلى تەڭسەلىپ تۇر.
— اتاتايىم-اي، كەشىرە كورشى… قۇتقارشى مىنا زۇلماتتان… ەكەۋى ەكى جاقتان ەڭىرىپ جىلاپ جىبەردى.
— باقسىنىڭ قايىس شىلبىرىن ماعان بەر دە مىنا الا ارقاندى ال!.. ءزانتالاق… بۇگىن سارى جۇلدىز شىققان ەكەن… اباي بول… ءوزىڭنىڭ تاۋىپ العان بالەكەتىڭ… ەندى ءومىرى داۋسىڭ قاتتى شىعارىپ ءان ايتۋشى بولما!.. وسى جولى الىپ قالا الامىن… ءبىر رەت… باسىڭا ءبىر قاتەر تونسە مىنا الا شىلبىردىڭ ۇشىن تارقات… كەتىڭدەر ەندى… ەش جەرگە ايالداماي كەتىڭدەر… تاڭ بوزىنان بۇرىن ۇيىڭە جەتىپ اكەڭنەن قالعان بارلىق ەسكى كيىمدەردى ورتەپ جىبەر… كەتىڭدەر تەز!.. شال قولىنداعى تاياعىمەن جەر سابالاپ ەسكى جۇرتقا قاراي تاياي بەردى.
ەكەۋى اتتارىنا قامشى باستى. اۋىلعا تاياي بەرە ول اينامكوزگە سارى جۇلدىز حيكاياسىن ايتا باستاپ ەدى.
— قويشى، جيەن اعا! قۇداي اتقىر سارى جۇلدىزدا نەمىز بار، تەز جەتەلىك، — دەپ اڭگىمەنىڭ سوڭىن تىڭداماي قويدى.
— جوق، مەن ونى شولپان دەپ اداسىپ كەلە جاتقانىم جوق… جاي ۇنسىزدىكتى بۇزعىم كەلىپ ايتقانىم دا… سەنىڭ كوڭىلىڭ جايلانسىن دەپ اڭگىمە ايتقانىم عوي… اينام…
— سوندا مەنىڭ كوڭىلىمدى كەساپاتتى جۇلدىزدى ايتىپ جۇباتاسىز با؟! — دەگەن سوڭ ودان ارى ەشنارسە دەمەدى.
اتتاردىڭ قان سورپاسىن شىعارىپ تاڭ اتپاي ۇيىنە جەتكەن جىگىت شەشەسىنە بولعان جايدى شولاق قايىرىپ جەتكىزدى دە اكەسىنىڭ قايقىباس توسەگىنىڭ باسىندا ءىلىنۋلى تۇرعان كيىمدەرىن قۇشاقتاپ سىرتقا شىعا جونەلدى. كيىمدەر اپ-ساتتە اق قىزىل شوققا وراندى، تەك كوكساۋىرلى ساپتاما ەتىكتىڭ سول جاق سىڭارى عانا سول قالپى، ءتىپتى قونىشىندا وت شالماي قىپ-قىزىل شوقتىڭ ىشىندە كوگەرىپ جاتىپ الدى. ۇستىنە ماي قۇيسا دا جانباي قويدى، اقىرى ەش امال تاپپاعان سوڭ جەردى تەرەڭ قازىپ كومىپ تاستادى.
ارادا جۇما وتە شەشەسى اۋىل ادامدارىن شاقىرىپ توي جاسادى.
ۇلىنىڭ ناعاشىلارىنا بارىپ كەساپاتقا جولىققانىنان قورىققانىمەن، وڭ جاعىن قىزارتىپ كەلىن تۇسىرگەنىنە ءتىپتى باسقا-باسقا، ءوزىنىڭ نەمەرە ءسىڭىلىسىن كەلىن قىلىپ الىپ كەلگەنىنە قاتتى قۋاندى.
اپتالاپ، ايلاپ ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. كەلىنىنىڭ اياعى اۋىر ەكەنىن بىلگەن كەمپىردىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. اياعى اياعىنا تيمەي زىر جۇگىرىپ ءجۇر. تەك جىگىتتىڭ قاباعى ءتۇسىپ تۇنجىراي باستاعان. قۇلاعىندا باياعى جىندى شالدىڭ: “سەن ءساتسىز كۇنى تۋىلعانسىڭ… اكەڭ ءىشتى مالدى تەپكەن ەكەن… سودان… كەشەگى تۇيىنشەك جولىڭدى كۇتكەن كەساپات!.. بالام، بوسقا شاتىلعانسىڭ… ەندى بۇل سەنىڭ ۇرقىڭا جالعاسادى…” — دەگەن ءسوزى قۇلاعىنان ءبىر كەتپەي قويدى.
اي-كۇنى تولىپ اينامكوز باسى باقىرداي ۇل تاپتى. ۇلان-اسىر توي بولدى. شىلدەحانا كۇزەتكەن جاستار وعان تاعى دا ءان ايتتىرا الماي قويدى. ۇيلەنۋ تويىندا دا ءانىن تىڭداي الماي ابدەن ساعىنىپ قالعان جاستاردىڭ ءبىرازى وعان وكپەلەرىن ايتىسىپ جاتتى.
تاڭ اتىپ شىلدەحانا تارقاعان سوڭ مال-سۇلىن جوندەپ تاستاپ كوز شىرىمىن الماققا قيسايا كەتكەن جىگىتتىڭ تۇسىنە باياعى قۇبىجىق تاعى كىردى. بۇل جولى ول ونىڭ القىمىنا جابىسپاي، انادايدا تۇرىپ ادامشا سويلەي باستادى.
— سەن نە، اقىماق شالدىڭ ارقانىمەن قۇتىلام دەپ ءجۇرسىڭ با؟! مەن ەندى نە سەنى، نە سەنىڭ بالاڭدى قۇرتامىن. الا ارقاندى تارقاتساڭ بالاڭ كەتەدى. ال، ارقاندى ورتەسەڭ بالاڭا تيمەيمىن… ويلان، قىرىق كۇن مۇرسات بەرەمىن، — دەدى دە عايىپ بولىپ كەتتى. ورنىنان اتىپ تۇرعان ول جورگەكتە جاتقان بالاسىن باس سالىپ ەڭىرەپ تۇرىپ جىلادى. ءبىر كەساپاتتىڭ بولعانىن سەزگەن اينامكوز الا ارقاندى تارقاتۋعا كەڭەس بەرگەنىمەن، ول وعان بارمادى. ەسىنە الا ارقاندى تارقاتساڭ بالاڭنىڭ جانىن الامىن دەگەنى ءتۇسىپ اۋىر كۇرسىندى.
— اينام! ءبىز ەندى قوشتاساتىن سەكىلدىمىز… بۇگىن بە، ەرتەڭ بە؟ جوق الدە ودان ۇزاقتاۋ ما؟ مەنى تىڭدا، سوڭىن كۇتەيىك… اڭدىعان جاۋ الماي قويماس… اپاما ءتىس جارما! ناعاشىلارىم مەنى ساعان اماناتتاعان ەدى، مەن مىنا جالعىز قۇلىنىمدى تاعى ساعان اماناتتايمىن… بەكەم بول! — ءىشى ۋداي اشىپ قان جىلاعان اينامكوز كۇيەۋىنىڭ سوزىنەن اسا المادى. ارقاندى تارقاتۋعا قانشا كەڭەس بەرگەنىمەن ەش ءونىم بولمادى.
ءار كەز كوزى ىلىنە سول ءبىر ءتۇستى قايتالاپ كورە بەرەتىن بولدى. ءتىپتى قۇبىجىققا دا بويى ۇيرەنىپ قالعان ىسپەتتى. قۇبىجىق ءار كەلگەن سايىن قانشا كۇن قالعانىن ەسىنە قايتالاپ سالىپ وتىراتىن بولدى.
قىرىق كۇن تولىپ اۋىلدىڭ كەمپىر-كەشەكتەرى جيىلىپ بالانى قىرىق قالاق سۋعا جۋىندىرىپ جاتقاندا بالا قاراداي شىرقىرىپ بارىپ كوگەرىپ قالدى. كەمپىرلەر شۋ ەتە قالىستى… وسى كەزدە توردە ءىلۋلى تۇرعان الا ارقانعا اينامكوز ەكەۋى قاتار جۇگىردى. ارقانعا قولى بۇرىن جەتكەن اينامكوز قولىنا ىلىنە بەرە جانتالاسىپ تارقاتا بەرگەندە ول ارقاندى قولىنان جۇلىپ الىپ وشاقتا لاۋلاپ جاتقان وتقا تاستاپ جىبەرىپ، ارقانعا ۇمتىلعان اينامكوزدى جىبەرمەي قۇشاقتاپ ۇستاپ قالدى. ارقان بىتىرلاپ جانىپ بولا بەرە بالا شار ەتىپ جىلاپ ەسىن جيدى. اينامكوزدى تاس قىلىپ قۇشاقتاپ تۇرعان ول تالىقسىپ بارىپ ەكى قولىمەن ءوز القىمىنا جارماسىپ قۇلاي كەتتى. وسى كەزدە ەسىكتى شارق ەتكىزىپ اشىپ باياعى جىندى شال كىردى.
— اتتەڭ! اتتەڭ! زۇلماتتىڭ الداۋىنا ءتۇستىڭ-اۋ… زۇلماتتىڭ الداۋىنا ءتۇستىڭ-اۋ… —دەپ سۇلىق جاتقان جىگىتتىڭ باسىن سۇيەي بەرگەن.
ارادا ءسۇت ءپىسىرىم وتپەي جاتىپ ول ءجۇرىپ كەتتى. شۋ ەتىپ جوقتاۋ ايتا باستاعان ايەلدەردى جىندى شال قاتتى-قاتتى زەكىرىپ توقتاتىپ تاستادى. ەسىنەن قايتا-قايتا تانىپ قالىپ جاتقان اينامكوز بەن اپاسىن سۋ بۇركىپ ەستەرىن جيعىزدى دا:
— ەندى ەش امال جوق… جازمىش سولاي… ارتىندا قالعان جالعىز تۇياق امان بولسىن دەسەڭدەر بەرىك بولىڭدار… كەشىكتىڭدەر… ەرتەرەك بىلگەندە قۇتقارىپ قالار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن…
جەتىسى وتكەنشە ەشقايدا شىقپاي جاتقان شال جەتىسى وتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە قاعاز-قالام الدىرىپ ەكى تۇمار جازىپ، بىرەۋىن جورگەكتەگى بالاعا تاقتى دا ەندى بىرەۋىن اينامكوزگە ۇستاتتى.
— كەيىن نەمەرەڭە تاعاسىڭ… اپاڭ ەكەۋىمىزدىڭ داۋرەنىمىز ءبىتتى. اپاڭدى وزىممەن بىرگە الىپ كەتەم… ەندىگى شاپاعاتشىڭ ءبىر جاراتقان عانا… مەنىڭ دە بار كۇش قۋاتىم الا ارقاندا ەدى… ءساتسىز كۇنى سارسەنبى ول دا ورتەنىپ كەتتى… باقىل بول بالام… بالاڭنىڭ اتى جانىس… جانىس… جانىس… دەپ جورگەكتەگى بالانى الىپ قۇلاعىنا ءۇش رەت ايقايلادى دا، ەسى اۋىپ قالعان كەمپىردى جەتەلەپ اۋىلدان كەتىپ قالدى.
***
— ۇستا! ۇستا! ارقاندى اكەل! جىبەرمە! — ورنىنان ايقايلاپ اتىپ تۇرعان ۇلىنىڭ قاسىنا جەتىپ كەلگەن اينامكوز:
— نە بولدى قۇلىنىم! — دەپ كىشكەنە بالانى ەركەلەتكەندەي ماڭدايىنان ءسۇيىپ اينالىپ ءۇيىرىلىپ جاتىر. انادايدا، پەش تۇبىندە وتىرعان كەلىنى ەنەسىنىڭ وقىس قيمىلىنا اقىرىن جىميىپ كۇلىپ قويدى.
— اپا-اۋ، — دەدى كەلىنشەك اينامكوزگە قاراپ.
— اۋ، جانىم، ايتا عوي…
— وسى جانىس سىزگە ءالى بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاداي كورىنەدى-اۋ دەيمىن.
— ە، قۇلىندارىم-اي… ەكى ەتەگىمدى جاسقا تولتىرىپ موينىما بۇرشاق سالىپ ءجۇرىپ ازەر جەتكىزگەن قۇلىنىم ءالى ماعان كىپ-كىشكەنتاي كورىنبەگەندە قايتەدى…
— ءلايلا! ەرتەڭ سەن تۋعان سوڭ اپام ماعان قاراماي قالادى، كور دە تۇر.
— قوي بالام، قايداعىنى ايتپاي… نەمەرە ىستىق، ارينە، سەندەردىڭ دە ورىندارىڭ بولەك… نە ءتۇس كوردىڭ بالام… اينامكوز ۇلىنا قارادى.
جاسى قىرىقتان ەندى اسقانىمەن اينامكوزدىڭ شاشى ءاپپاق بولىپ اعارىپ كەتكەن، بەتى الجا-الجا، ايقۇش-ۇيقىش اجىم تولعان. ءبىر اياعىنان ازەر باسادى، تىزەسى شور بولىپ قالعان، ازەر يلىگەدى. وتكەن جىلى عانا ۇلىن ۇيلەندىرىپ كونە قاسىرەتىن ەندى-ەندى ۇمىتا باستاعان.
— اپا، بۇگىن بازارعا بارام…
— سودان؟
— ات الامىن.
— قۇلا ايعىرىڭ بار عوي.
— ايعىردى جىبەرمەي مىنە بەرگەن وبال عوي… ءبىر ارقالى ات الىپ الماسام…
— الا عوي بالام… بازارعا بارساڭ، قالجاعا سوياتىن مال دا قاراستىرا كەل! بۇيىرسا بۇگىن-ەرتەڭ دەپ وتىرمىز عوي…
— جوق اپا، ات الامىن دا كەلەمىن.
— نەگە؟
— سەنىڭ قارا تاۋىعىڭدى قالجاعا جىعا سالامىن… ۇلى شەشەسىن ادەيى قالجاق قىلىپ وتىر. ءار كەز قايداعىنى ايتىپ شەشەسىن شامداندىرىپ وتىراتىن ادەتى.
— ءتايت ارى، قايداعى جامان ىرىمدى باستاماي. قارا تاۋىق سويعانى نەسى…
— وندا كوكالا ۇيرەكتى سويايىق…
— وجاۋمەن باسىڭا پەرىپ قالام جۇگىرمەك…
— ويباي، اپا، جارايدى… قايتەر ەكەن دەگەنىم عوي… بىرەۋمەن كەلىسىپ قويعان… ايتىڭ بولدى الىپ كەلەم. اسىقپاساڭشى اپا… بۇگىن تەك ات الىپ كەلەمىن. ەرتەڭ تومەنگى اۋىلدا توي. سوعان مىنەتىن.
— ە، سۇيتسەڭشى بالام، كەشكە دەيىن مەنى قىلجاق قىلا بەرمەي… ءتۇسىڭدى ايتپادىڭ عوي…
— اپا، تۇسىمدە ات قۋىپ ءجۇر ەكەنمىن، قاشاعان ەكەن، قاماپ الىپ شالما تاستاعالى جاتىپ ويانىپ كەتتىم…
— تۇسكە ات كىرگەن جاقسى، بالام، كيەلى جانۋار عوي… مەنىڭ جورىعانىم ەمەس، قىزىر پايعامباردىڭ جورىعانى… ۇلدى بولاسىڭ… — اينامكوزدىڭ ودان ارعى ءسوزى ۇعىلماي قالدى. ىشىنەن كۇبىرلەپ الدە ءبىر دۇعانى وقىپ كەتتى.
جيىرما جىل بويى موينىنان تاستاماي تاعىپ جۇرگەن ماي ءسىڭىپ قارايا باستاعان كوك مونشاعىن سانامالاپ جاراتقان يەسىنە جالبارىنا تىلەك تىلەپ كۇبىرلەپ وتىرعان شەشەسىن يەگىمەن ىمداپ، كەلىنشەگىنە قاراپ ءتىسىن اقسيتا ءبىر كۇلدى دە ۇيدەن شىعىپ كەتتى جانىس.
ەت اسىم ۋاقىت كۇبىرەپ وتىرعان اينامكوز كەلىنىنىڭ:
— اپا، شاي ىشسەڭىزشى، — دەپ نەشە قايتالاپ ايتقاندا بارىپ ازەر ەستىدى. داستارقاننىڭ باسىنا كەلە كۇندەگى ادەتىنشە قايتا تۇرىپ، ءتور جاقتاعى توسەگىنىڭ باسىنداعى كىشكەنە ساندىقتان باياعى جىندى شالدىڭ جازىپ بەرگەن تۇمارىن قولىنا الىپ قۇشىرلانا ءبىر يىسكەدى دە ورنىنا قويىپ بارىپ داستارحانعا قايتا كەلدى. كەلىنىنىڭ جۇكتى ەكەنىن بىلگەننەن باستاپ ءار كەز داستارحاننىڭ الدىندا سول تۇماردى ءبىر يسكەپ كەلەتىن ادەپ تاپقان.
ءتۇس اۋا اۋلاعا سىرتتان جانىس كەلدى.
— اپا! اۋ، اپا. اتقا كورىمدىك… — ايقاي سالعان ۇلىنىڭ داۋسىن ەستىپ اياعىن سۇيرەتە سىرتقا شىققان اينامكوز ەسىك پەن توردەي كەلىستى تورىنى كورگەندە العاشىندا قۋانىپ قالدى… جالى بۇپ-بۇيرا شاشاسى جەرگە توگىلگەن… ۇلىنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق.
— اپاتايىم مەنىڭ، اتىم قالاي ەكەن؟!
اينامكوز اتتى اينالا بەرىپ قامشىلار جاق ارتقى اياعىنىڭ الاسىن كورىپ ىشقىنىپ قالدى. ءبىر ءتۇرلى جۇرەگى تومەن سازىپ سالا بەردى…
— اپا، نە بولدى؟ ءبىر جەرىڭ اۋىرا ما؟ قاسىنا ەنتەلەپ جەتىپ كەلگەن ۇلىنىڭ قولىنداعى شىلبىرعا جارماسا كەتكەن ول:
— مەنى دەسەڭ… مىنا قارىعى اشىلماعان ولمەلى شەشەڭ اجالىنان بۇرىن كەتپەسىن دەسەڭ جىبەر مىنا جاۋ العىردى. جۇگەنىن سىپىر دا جىبەر… شىققان اقشاڭ ساداقا بولسىن… جىبەر تەز!… — دەدى دە بۋلىعىپ ودان ارى سويلەي الماي قالدى.
— اپا-اۋ، ءجاي ما؟! نە بولدى…
— جىبەر مىنانى!
— نەگە؟! اپاتاي…
— انا اياعىنداعى الانى كوردىڭ با؟
— ويبوي… سول ما… نە بولىپ قالدى دەپ جۇرەگىم تاس توبەمە شىقسا… نەسى بار… ادەمى، وزىنە جاراسادى…
— قامشىلار جاق ارتقى اياعىنىڭ الاسى بار ات يەسىنە كەساپات اكەلەدى…
— قويشى اپا، بۇنىڭدى بىلگەندە اياعىن بوياپ الىپ كەلەر ەم…
شىلبىردان قولى بوساپ جەرگە جالپ ەتىپ وتىرا كەتكەن شەشەسىنە كۇلە ءبىر قاراعان جانىس تەز-تەز باسىپ اتتى قوراعا بايلادى. سوسىن ازىرگى وتىرعان جەرىندە بۇكشيىپ سۇلىق قالعان شەشەسىن جەپ-جەڭىل كوتەردى دە ۇيگە كىرىپ كەتتى.
جانىسقا ءسوزىن وتكىزە الماعاندا اپاسىنىڭ اندا-ساندا ءوستىپ قۇرىسىپ قالاتىنىنا ۇيرەنىپ قالعان ءلايلا دا ونشا ءمان بەرگەن جوق. كەش باتىپ ءتۇن ورتاسى اۋا جاتار الدىنداعى شايلارىن ءىشىپ ولار دا جاتىپ قالدى. اپالارىنىڭ ەرتەڭگە دەيىن قۇرىسىنىڭ جازىلمايتىنىن جاقسى بىلەتىن ولار مازاسىن المادى.
ۇلى مەن كەلىنى ۇيقىعا كەتكەننەن سوڭ ءبىرتالاي ۋاقىت وتكىزىپ بارىپ اينامكوز قوراداعى اتتى بوساتىپ جىبەرمەك بولىپ سىرتقا قاراي بەتتەدى. ەسىكتى اشىپ قالىپ تۋرا قاق ماڭدايىندا جارقىرىپ تۇرعان سارى جۇلدىزدى كورىپ تۇلا بويى ءدىر ەتە قالدى. جۇرەگى لوبىپ قول-اياعىنان جان كەتە جالما-جان ەسىكتى قايتا جاۋا قويدى دا، اسىعىس توسەگىنە بەتتەدى. قالىڭ كورپەنىڭ ىشىنە كىرىپ الىپ قۇرعىر دەنەسى ال قالشىلداسىن كەلىپ. بەينە ءبىر سارجۇلدىز ءوزىن كەلىپ تارپا باس سالاتىنداي. كۇن شىعا كوزى ءىلىنىپ كەتتى. ءبىر زاماندا بارىپ سىرتتاعى داڭعىرلاعان داۋىستان ويانىپ كەتتى. اسىعىس سىرتقا قاراي بەتتەدى. اۋلادا جانىستىڭ قۇربى-قۇرداستارى تولىپ ءجۇر.
— اتىڭ ات ەكەن!
— ءجۇرىستى بولسىن!
— ءمىنىستى بولسىن!
— تاقىمىڭدا قارتايسىن!
— باسىن ءوزىڭ ءمۇجى…
اينامكوزدى كورگەن جانىس ەندى اسىعا باستادى.
— راحمەت، جىگىتتەر، ەندى قوزعالايىق… جەتكەنشە مىنانى ۇيرەتۋ كەرەك… ءوزى شۋ اساۋ ەكەن… توقىمدى ازەر سالدىردى… — دەپ اسىعىس اتتى سىرتقا قاراي جەتەلەي جونەلدى.
اتتىڭ شىلبىرىنا ورالىپ جاتا كەتپەككە نيەتتەنگەن اينامكوز — جانىس! —دەپ بارىپ بوگەلىپ قالدى. اكەسىز وسكەن بالا نامىسقوي ەدى… جورا-جولداستارىنىڭ الدىندا شەشەسى شىلبىرعا جارماسسا نامىستانىپ قالار دەپ توسىلدى. ۇلىنىڭ ارتىنان ۇزاق سۇزىلە قاراعان ول اقىرى ۇيگە قايتىپ كىرىپ بارا جاتىپ، بەتى قول جۋاتىن جەردەن الدەنەنى كوزى شالىپ قالعانداي بولدى. بارىپ قاراسا، جانىستىڭ تۇمارى ەكەن، باسىن جۋعان سوڭ ۇمىتىپ كەتكەن سىقىلدى. تۇماردى قولىنا الىپ دالاعا قاراي ۇشتى. ءبىراق ول كەشىگىپ قالعان ەدى، اتتى دۇرمەك داۋىس جەتپەيتىن جەرگە ۇزاپ كەتىپتى.
ءتۇس اۋا ءلايلا ءىشىم اۋىردى دەپ تولعاق قىسىپ بەبەۋ قاقتى… كورشىسىنە بارىپ دارىگەر شاقىرتتى دا ءوزى ۇيىنە قايتا جۇگىردى. شاي قايناتىم بولماي-اق، جەتىپ كەلگەن دارىگەرلەر ءلايلانى ماشينالارىنا مىنگىزە بەرە اۋىلدىڭ اقساقال، كوك ساقالدارىنىڭ بارلىعى ۇيىنە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقانىن كورىپ اينامكوز كوزى قاراۋىتىپ، تابالدىرىققا وتىرا كەتكەن. ماشينا ورنىنان قوزعالا اۋىل ادامدارى دا جەتتى. اينامكوزدى قولتىقتاپ ۇيىنە كىرگىزگەن ولار شارت جۇگىنىپ وتىرىپ، ۇلىنان ايىرىلىپ قالعانىن ەستىرتتى. اينامكوز مەڭىرەۋ بولىپ قالعانداي كوزى توبەگە قاراپ شاقشيىپ وتىردى دا الدى.
— قايتسىن بەيشارا… كورگەنى از با؟!
— جانى جانىستىڭ ۇستىندە ەدى عوي…
— ە، سىزىعى بىتكەن سوڭ نە شارا…
— وسى جولى كوتەرە الماس…
وسى كەزدە سىرتتان داۋىس ايتىپ اۋىل ايەلدەرى جەتتى. اينامكوز ونىڭ ءبىرىن دە ەستي المادى. ءتىپتى كوزىنەن ءبىر تامشى جاس تا شىقپادى… قۇمانمەن سۋ اكەلىپ ءبىر ايەل بەتىن جۋىپ بەردى… اۋىل ادامدارى ءتۇن ورتاسى اۋعانشا وتىرىپ، ەندى قايتپاققا قامدانا بەرگەندە، سىرتتان الدە بىرەۋ كەلىپ توردە وتىرعان اقساقالدىڭ قۇلاعىنا بىردەمەلەر سىبىرلاپ ايتتى.
— ءۇھ!.. — دەدى اۋىر كۇرسىنگەن شال. — ەستىرتكەنمەن ءۇعا قويماس، ونسىز دا ۇلىنىڭ قازاسىن ەستىپ ەسى اۋىپ قالدى. — كوزىنەن اققان جاس ساقالىن جۋدى.
— نە دەيدى، قۇداي، نە بولىپتى تاعى؟!
— كەلىنى قايتىپتى.
— نە؟! ءلايلانى دا اكەتىپ پە؟.. اينامكوز ساڭق ەتە قالدى. جۇرتتىڭ بارلىعىنىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتكەن.
— ەندى مەندە نە قالدى… جىلارعا جانارىمدا جاس تا جوق، نە قالدى؟ دولدانا باجىلداعان اينامكوز باسىنداعى جاۋلىعىن جۇلىپ الدى دا موينىنا سالىپ جىبەرىپ ءوزىن قىلقىندىرا باستادى. قالىڭ ەركەك قاپتاپ ءجۇرىپ قارىسىپ قالعان ساۋساقتارىن ازەر اجىراتىپ الدى. تالىقسىپ تالىپ كەتكەن ونى سۋىق سۋ بۇركىپ ەسىن جيعىزدى. اركىم ءوزى بىلگەن توقتاۋ ءسوزىن ايتقان بولادى… ءتىپتى ايتارعا سوزدەرى دە تاۋسىلعان ىسپەتتى.
— اينالايىندار-اۋ، مەنى نەسىنە الىپ قالىپ وتىرسىڭدار، سول قۇلىندارىمنىڭ ارتىنان كەتەيىن، ەندى وبايىپ نەسىنە وتىرام مىنا قۋ مولادا؟! — اينامكوزدىڭ داۋسى بارىنشا سابىرلى، بارىنشا زارلى شىقتى. جۇرت تىم-تىرىس.
تەك ماناعى توردەگى شال، — قالقام، تاعدىردىڭ ىسىنە امالىڭ جوق. جاراتقان نەمەرەڭە عۇمىر بەرسىن دەپ تىلە ەندى. نەمەرەڭ امان-ەسەن دۇنيەگە كەلىپتى… ونى قايدا تاستاپ كەتپەكسىڭ؟!. ءدام-تۇزىڭ تاۋسىلعانشا ەندى سونىڭ تىلەۋىن تىلە! — دەگەندە بارىپ ورنىنان اتىپ تۇرعان اينامكوز زار ەڭىرەپ جانىنداعى تۇرعان ايەلدەردى باس سالىپ داۋىس ايتا باستادى.
— سابىر! سابىر! — دەپ توقتاتپاق بولعاندارعا ماناعى اقساقال: — جىلاسىن، شەرىنەن شىعىپ جىلاسىن، از دا بولسا جەڭىلدەپ السىن… — دەپ تىيىپ تاستادى.
ەرتەسى اۋىل جانىنداعى قورىمعا ەكەۋىن قاتار جەرلەپ قايتقان سوڭ اينامكوزدى كورشىسى تۋىلا سالا جەتىم قالعان نەمەرەسىنىڭ قاسىنا اپارىپ تاستادى. تاڭدايى جابىسىپ شىرقىراپ جاتقان نەمەرەسىنىڭ موينىنا باياعىدان ساقتاپ كەلە جاتقان تۇماردى تاعىپ ەدى ءسابي تىنىشتانىپ، لەزدە پىسىلداپ ۇيىقتاپ كەتتى. ەكى-ۇش كۇن وتكەن سوڭ ۇيىنە قايتىپ كەلدى. الىس جاقىننان كوڭىل ايتىپ كەلگەندەردىڭ بارلىعىنا داۋىس شىعارتپادى. ءوزى دە داۋىس شىعارمادى. نەمەرەسىنىڭ اتىن جالعاس دەپ قويعىزىپ، جاڭا ءومىر ەسىگىن اشقان ءسابيدىڭ قۇلاعىنا ازا ءۇنى سىڭبەسىن، قايعىما ورتاقتاسا كەلگەندەرىڭە راحمەت!..— دەپ ءبىر شاۋگىم شايىن بەرىپ شىعارىپ سالىپ وتىردى. ءتىپتى ۇلى مەن كەلىنىنىڭ جەتىسىن دە، قىرقىن دا اتاتپادى. باستارىنا دا بارمادى. الىستاعى توركىنىنەن كەلگەندەر: — الىپ كەتەيىك، جاس سابيمەن جالعىز ءوزىڭ قالاي جان باعاسىڭ دەگەندە دە بارمادى. — ماعان راحىم جاساعىلارىڭ كەلسە، جالعاسىم جالعىز بولماسىن، بىرەۋلەرىڭ ءبىر بالالارىڭدى ماعان بەرىڭدەر دەپ جولعا سالىپ جىبەردى. ارادا اپتا وتپەي اعاسى قايتا كەلدى. اياعىن اپىل-تاپىل ەندى باسىپ جۇرگەن ءوز نەمەرەسىن الىپ كەلىپتى. اتى سايا، جالعاسىڭا سايا بولسىن!.. ەكى دۇنيەدە دە سۇرامايمىز… ءوز قىزىڭ… قالاساڭ وسىندا تۇرا بەر، قالاساڭ كوشىرىپ الىپ كەتەيىن… — ەكى قونىپ اعاسى قايتتى اۋىلىنا.
اينامكوز ەلدەن اۋاشالانىپ قالعان. ءبىرىن جەتەلەپ، ءبىرىن قولتىعىنا قىسىپ ءجۇرىپ ەكى بالانى قايقى ءمۇيىز كوك ەشكىنىڭ سۇتىمەن باعىپ ەسەيتتى. تەك اندا-ساندا مارقۇم كۇيەۋىنىڭ قۇرداسى قازىق اياق اقساق كورشىسى كەلىپ شاي ءىشىپ تۇرادى. ەكى اقساق بىرگە وتىرىپ وتكەن-كەتكەندى ايتىسادى…
***
— تەز بار بالالارىڭا… تۇر! تۇر! — دەگەن داۋىستان شوشىپ ويانىپ كەتكەن اينامكوز جان-جاعىنا الاقتاي قاراپ ورنىنان اتىپ تۇردى. ۇيدە ەشكىم جوق. كوز بايلانىپ كەتىپتى. جاندارمەن سىرتقا اتىپ شىقتى. ءۇيدىڭ الدىنداعى ءۇيۋلى توپىراقتىڭ ۇستىندە ويناپ وتىرعان سايا مەن جالعاستىڭ ورتاسىندا تاعى ءبىر بالا وتىر. العاشىندا شەتكى ءۇيدىڭ بالاسى ەرسىن ەكەن دەپ قالدى. بۇلارمەن تەك ەرسىن عانا كەلىپ وينايتىن. جاقىنداپ كەلگەندە بايقادى. قىز بالا ەكەن، شاشى جەلبىرەپ ايدىڭ ساعىمىمەن شاعىلىسىپ تۇر. قاستارىنا جەتىپ كەلگەندە اينامكوزدىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى. جالعاستىڭ توبەسىنەن قۇم قۇيىپ ويناپ وتىرعان ادام بالاسىنان جات ءاپپاق ءتاندى ەكەن. جالعاس پىس-پىس ەتىپ قارا تەرگە مالشىنىپ وتىر. سايا ونى بايقاماعان ىسپەتتى. ءوز الدىنا قۇم قالا جاساۋدا. ءبىر-اق اتتاپ بارىپ قىزدىڭ قولىنان جالعاستى ازەر بوساتىپ العان اينامكوز قىزدى بەتتەن جانىپ كەپ قالام دەپ ءوز قولىنىڭ ەكپىنىمەن جالمانىنان ءتۇستى. قىزدىڭ بەتىنە قولىنىڭ قالاي دارىماي قالعانىن ۇقپاي قالدى. ورنىنان اتىپ تۇرىپ قىزدى باس سالدى. جوق، بۇل جولى ۇيىلگەن قۇمدى قۇشا قۇلادى. قىز ۇستالمايدى ەكەن. تەك اۋادا قالقىپ تۇرعان ەلەس قانا ەكەن. اينامكوزدىڭ ارەكەتىن كەلەكە ەتكەندەي اپپاق قىز ساقىلداي كۇلىپ كوككە قاراي كوتەرىلىپ كەتتى.
— نە بولدى؟ قۇلىنىم، نە بولدى؟ — دەگەن اپاسىنا جالعاس:
— انا قىز ماعان تۇماردى بەرشى دەدى… مەن بەرمەي قويدىم… بەرمەسەڭ قۇمعا كومەم دەيدى… — دەپ بىلدىرلاي باستاعاندا، اينامكوز سايانى جۇلقىلاپ: — سەن قىز نە قاراپ وتىرسىڭ… جالعاسقا قاراماي ءا؟! — دەپ جەكىدى.
— اپا… اپا… مەن قاراپ وتىرمىن… وينايىق دەپ ەم، ءوزى ۇندەمەي وتىرىپ الدى، سوسىن ءوزىم جالعىز وينادىم…
— انا الباستىنى كوردىڭ با؟
— قايداعى، اپا؟
— قاستارىڭدا وتىرعان؟
— جوق، اپا، جالعاس ەكەۋىمىز عانا بولدىق، باسقا ەشكىم كەلگەن جوق…
— سەن قىز شىنىمەن ەشكىمدى كورمەدىڭ بە؟
— جوق، اپا، شىن ايتام، جالعاس ەكەۋىمىز عانا…
سول كەشتەن باستاپ اينامكوز بالالارىن كوزىنەن تاسا قىلعان ەمەس… دارەتكە بارسا دا قاسىنان قالدىرماي ەرتىپ جۇرەدى.
ءبىر كۇنى تۇندە ۇيىقتاپ جاتقاندا جالعاستىڭ باقىرعان داۋسىنان شوشىپ ويانىپ كەتتى.
— بەرمەيمىن! اپا! اپا! تۇماردى الام دەيدى…
ورنىنان اتىپ تۇرعان اينامكوز وزدەرىنىڭ باس جاقتارىندا تۇرعان اپپاق قىزدى كورىپ، جالعاستى قۇشاعىنا باسا باج ەتە قالدى. اپاسىنىڭ اششى داۋسىنان سايا دا ويانىپ كەتتى.
— اپا، نە بولدى، — دەپ سۇرادى.
— مىنا الباستى تاعى كەلىپ الىپتى…
— كانە؟ اپا… تۇك جوق قوي، — دەپ سايا كوزىن قايتا-قايتا ۋقالاپ تۇك كورە الماي قويدى.
— ماعان تۇماردى بەرشى… قىزدىڭ داۋسى سونشا جالىنىشتى شىقتى.
— جوق، بەرمەيمىز… كەت بۇل جەردەن… اينامكوز باج-بۇج ەتە قالدى.
— ول مەنىڭ تۇمارىم! قىز ەكىلەنىپ تۇرىپ الدى…
— جوق بۇل تۇماردى مەن وتىز جىلدان بەرى جانىمنان تاستاماي الىپ ءجۇرمىن… ءوز قولىممەن جازدىرعان…
— جوق مەنىكى… مەنىڭ تۇمارىمدى كوشىرىپ الىپتى، قايتارىپ بەرشى…
— ساعان تۇمار كەرەك پە لاعىنات، مەن باسقا تۇمار بەرەم وندا ساعان، — دەپ ۇلىن قۇشاعىنان بوساتپاي توسەكتىڭ باسىنداعى ساندىقتان باياعىدا جانىستىڭ ۇمىت قالدىرىپ كەتكەن تۇمارىن الىپ قىزعا قاراي لاقتىرىپ قالدى.
تۇمار اۋادا قالىقتاپ بارىپ قىزدىڭ موينىنا اسىلا قالدى… شىڭعىرىپ جىبەرگەن قىز:
— بۇل مەنىڭ ەمەس، شەشەمنىڭ تۇمارى… ول ءولىپ قالعان… ۇلىڭ ەسىن جوعالتقان كۇنى كەلەم… —دەگەن ءسوزدى بۋلىعا ازەر ايتىپ لاپ ەتىپ وتقا ورانىپ جوق بولىپ كەتتى. سول ءتۇنى ولار تاڭعا كوز ىلمەي شىقتى. سودان باستاپ قانشا ۋاقىتقا دەيىن اققىز مازالارىن العان ەمەس. سايا مەن جالعاس تا ەرجەتىپ كەتتى. اينامكوز ەندى جالعاسقا يە بولا المايتىن بولىپ قالدى. ءانى-مىنى دەگەنشە ءبىر جاعىنا لىپ ەتىپ قاشادى دا كەتەدى. ايتەۋ، بار سەنەرى سايا مەن ەرسىن. — ءبىر سەكۋند تا كوزدەرىڭنەن تاسا قىلا كورمەڭدەر دەپ جالىنادى. ەرسىن ءبىرتوعا تىڭعىلىقتى بالا. جالعاستىڭ جانىنان قالماي بىرگە جۇرەدى. الدىمەن سايا مەن ەرسىن، سوسىن جالعاس مەكتەپكە باردى. ون جىلدىقتى بىتىرگەنشە اپاسى جالعاسپەن بىرگە وقىپ شىققانداي بولدى. جالعاستى سىنىپقا كىرگىزىپ جىبەرىپ، ءوزى ەسىك الدىندا كۇتىپ وتىرادى…
سايا جوعارى وقۋ ورنىنا تاپسىرىپ الىس ءبىر قالاعا وقۋعا كەتىپ قالدى. ەندى ۇيدە جالعاس ەكەۋى عانا قالدى… ءۇيدىڭ قاتتى قايىرىم جۇمىستارىنىڭ بارلىعىنا ەرسىن كومەكتەسىپ تۇرادى… قىزى ءار دەمالىسقا كەلگەن سايىن اينامكوز: — وسى سەن ءتىل الساڭ، سول وقۋىڭدى قوي، انا ەرسىندى بالا قىلىپ الايىن… جالعاسىما پانا بولسىن… مەن قانشا جاسايمىن، ەرتەڭ ولەم دە قالام… سوندا مىنا جالعىز باۋىرىڭا كىم قارايلاسادى، — دەپ قۇلاعىنا قۇيادى… العاشىندا ۇندەمەي تىڭدايتىن قىزى ەكى-ۇش جىل وتكەن سوڭ اۋىلدىڭ وقي الماي قالعان بالاسى مەنىڭ تەڭىم ەمەس دەپ قايقايىپ شىعا كەلەتىن بولدى… اقىرى سول وقىپ جاتقان قالاسىنداعى الدە بىرەۋگە ءتيدى دە كەتتى. قاتتى اشۋلانعان اپاسى تويىنا دا بارماي قويدى… تويعا تەك جالعاس پەن ەرسىن بارىپ قايتتى. سودان بەرى ءار كەز ەرسىن ەكەۋى ساياعا بارىپ قايتىپ جۇرەدى… جالعاس انا-مىنا قىلىپ ءجۇرىپ، ايتەۋىر، سايا كومەكتەسىپ، ەرسىن سەلبەسىپ ءبىر ماشينا الىپ العان. قۇرعىر سول ماشينا دەگەن پالەنى العان كۇننەن باستاپ اينامكوزدەن تىنىشتىق كەتتى. جالعاس ۇيگە توقتاعاندى قويعان.
ەندى مىنە، ءتۇس اۋعانشا ۇيىقتاپ ورنىنان تۇرا سالا اپكەمە بارام دەپ قيعىلىق سالىپ وتىرعانى. شەشەسىن زار قاقساتىپ جولعا شىققانى. جولداعى جاعدايلار. ماشينادا وتىرعان تىلسىم قىز. كوزى ءىلىنىپ كەتىپتى… ول ويانعاندا تاڭ اتىپ قالعان ەكەن. بىردەن ارت جاعىنا قاراۋعا باتىلى بارمادى… بەتىن جابىلعان جامىلعىنىڭ جان دۇنيەنى بالقىتار جاعىمدى ءيىسى بويىن كەرنەپ بارادى.
— وياندىڭ با؟
— سەن كۇننەن قورىقپايسىڭ با؟
— مەن تۇمارىم موينىمدا تۇرعاندا بارلىعىنان دا قۇدىرەتتىمىن.
— مەنىڭ جول ءجۇرۋىم كەرەك.
— كەرى قايتامىز.
— قايدا؟
— ۇيىڭە، اجەڭە… ءبىر سۇمدىق جاعدايلار بولىپ جاتىر..
— سودان؟
— مەن سەنىمەن بىرگە وسى الەمدە قالامىن… ەندى سەنى اجەڭ قورعاي المايدى… سول ءۇشىن مەن قورعاۋىم كەرەك.
— كىمنەن…
— تۋۋ… سەنىڭ جولىڭدى كىم كەسىپ ءجۇر ەدى…
— تىپتەن تاماشا-اق بولار ەدى… ايداي جامالدى كەلىندى بولسا اجەم تىپتەن قۋانار ەدى…
قىز كۇرسىندى. ال بالا ءماز بولىپ شاتتانىپ وتىر.
ولار كەرى قايتتى. ۇيلەرىنە تاياي بەرە جالعاس كورشى-قولاڭداردىڭ ۇيلەرىنە قاراي جان-تالاسىپ جۇگىرىپ بارا جاتقانىن كورىپ تۇلا بويى ءدىر ەتە قالدى… ماشينانىڭ بار جىلدامدىعىمەن كەلىپ اۋلانىڭ الدىنا ءۇيۋلى توپىراقتى سۇزە ازەر توقتادى دا، قارعىپ ءتۇسىپ اۋلاعا قاراي قويىپ كەتتى. ول كەلگەندە كەشەگى قازىق اياق شال بار ءبىر توبى ءۇيدىڭ الدىنداعى ءنان تەرەكتىڭ بۇتاعىنا اسىلىپ قالعان اجەسىن ەندى ءتۇسىرىپ جاتىر ەكەن.
You Might Also Like
-
جايلاۋ. ساۋمال جەلى قاراعاي باسىن ىرعاعان سالقىن ءتۇن. ارعى شەتى قاراڭعىلىق قۇشاعىنا استاسىپ، تۇتاس بەتتى الىپ جاتقان قالىڭ قاراعاي. بەرگى ەتەگىندە شاعىن اۋىل. شاماسى ەلۋ-الپىس، ىلعي شاكەنە يت ارقال...
