ايەل مەن جەر تاعدىرلاس
انا. وسى ءبىر جالعىز اۋىز سوزدە تالاي سىر، تالاي تەرەڭ ماعىنا جاتىر. انانىڭ بالاعا دەگەن شەكسىز ماحابباتى، ادامدارعا دەگەن مەيىرىم، اق تىلەگى، ءسابيى ءۇشىن قانشاما قيىندىققا دا توتەپ بەرەتىن توزىمدىلىگى... — ءبارى تەك ءبىر سوزگە سىيىپ تۇرعانداي. الەمنىڭ جارىعىن سىيلاپ، الديلەگەن انا سەزىمى اق سۇتىندەي تازا دا پاك. مىناۋ الىپ دۇنيەنى ءوز قۇشاعىنا سىيعىزىپ، وسىنشا تىرشىلىككە ءنار بەرىپ، ءوز توسىنە جاۋدى دا، جاقسىنى دا، سان الۋان ادام ەمەس، ءتىپتى مەملەكەتتەردى دە سىيعىزىپ تۇرعان جۇمىر جەردى جەر-انا دەپ اتايمىز. ولاي دەيتىنىمىز جەر مەن انا ماعىنالاس. جەر الدىمەن ادامزاتقا مەكەن بولسا، اناڭداي اسىراۋشىڭ دا. بايقاپ وتىرساق، جەر قويناۋىنىڭ بار قاسيەتى انا مەيىرىمىنە ۇقسايدى. دالا توسىندە العا اسىققان وزەن مەن ويناق سالىپ شاپقىلاعان بۇلاقتى كوردىك. جاعالاۋى قۇمداۋىت جەرگە ءنار بەرگەن قۇراق پەن مايىسقاق تال. تىرشىلىككە ءنار بەرگەن انا ءسۇتى دە وسىنداي قۇدىرەتتى.
ءبىز ءوزىمىزدىڭ باقىتتى ءداۋىرىمىز جايلى ءسوز ەتسەك، وتان — انا قۇشاعىندا وسكەنبىز دەپ دالەلدەيمىز، ماقتانىش ەتەمىز. مىناۋ شەكسىز قاسيەتتى مەكەندى دە اناعا تەڭەيمىز. مەيىرىم سەزسەك — انا مەيىرىمى دەيمىز. ولاي بولسا، انا جايلى ايتىپ جەتكىزۋ، تەبىرەنبەي سويلەۋ مۇمكىن ەمەس ەكەن. الەمدەگى جاقسىلىق كوزى، ادامدىق قاسيەت، اق تىلەك، مەيىرباندىق دەگەننىڭ ءبارى — انا دەگەن سوزبەن استاسىپ جاتادى ەكەن. انا قاسيەتىن وسىدان-اق ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
ا. م. گوركيي سىيلاساق، انانى سىيلايىق تا، قۇرمەتتەسەك، انانى قۇرمەتتەيىك تە دەگەن ەكەن.
بالاسىنىڭ جاقسى ىسىنە، ابزال، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنە ءوزىنىڭ شەكسىز قۋانىشىن انا ايقايلاپ ايتىپ، ەشكىمنەن «مەنىڭ بالام وسىنداي» دەپ ءسۇيىنشى سۇرامايدى، ىشتەي سۇيسىنەدى، ىشتەي قۋانادى. ال ۇل-قىزىنىڭ جاعىمسىز، ناشار قىلىقتارىن كورسە دە، انا ىشتەي ناليدى، ىشتەي كۇيزەلەدى.
جەر-انا دا سول سياقتى. ءومىردى قايتا جاساپ، كوكىرەگىن تۇلەتكەن، جاسامپاز ىستەرىمەن دۇنيەنى جاڭعىرتىپ، عارىشقا سامعاعان ادامعا ۇنەمى ءسۇيسىنىپ جاتاتىن ول، قارا جەردىڭ بەتىن قايعى ىزىمەن ايقىش-ۇيقىشتاعان ادام بالاسىن، جازىقسىز ءسابي مەن مەيىرىمدى انانى ايىرىپ قايعى زارىن شەكتىرگەندەردى كوكىرەگىنە سىيعىزىپ ءۇنسىز جاتادى جەر-انا. قينالسا دا، كۇيزەلسە دە، ادام بالاسىن الالامايدى، جاتسىنبايدى، جاتىرقامايدى. انا دا سولاي. پەرزەنتىنىڭ ەركەلىگىن، تەنتەكتىگىن انا كوتەرەدى. الدىمەن كەشىرىم ەتەتىن دە انا.
تۇلا بويىڭدى تىتىركەندىرەر ءبىر ءسوز بار. ول «جەتىم» دەگەن ءسوز، اكەسىز قالعان بالانى جەتىم دەمەيدى حالىق. اناسىز قالعان — جەتىم وسەدى. جەتىمدىك دەگەن انانىڭ ايالى الاقانى مەن انالىق سەزىمىن كورمەي ءوسۋ بولسا كەرەك. قارنى تويسا، كەردەڭدەي باسۋعا بەيىم ادامزاتتىڭ ەسىنە اق سۇتىندەي قاسيەتتى انا جانىن قاستەرلەۋدى مەڭزەگەندەي انالار مەرەكەسى اتالىپ وتىلەدى.
جىل سايىن جاستىققا، بالاۋسا-بالعىن شاققا ءتان جالىندى تىنىسىمەن دۇنيەنى تاعى دا قايتا تۇلەتىپ، كوگىلدىر كوكتەم كەلەدى. قارلىعاش قانات كوكتەمنىڭ العاشقى مەرەكەسى كەلەدى. ول بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىعا جاسامپازدىق قۋاتىن، ماڭگىلىك ءومىر تىنىسىنىڭ جاڭا، جارقىن لەبىن الا كەلەدى. جاراتىلىستاعى تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ قۋاتتى قاينار باستاۋى — انا مەرەكەسىنىڭ، حالىقارالىق ايەلدەر كۇنىنىڭ كوكتەم قاناتىمەن ىلەسە كەلۋى ەجەلگى تابيعاتتىڭ زاڭدىلىعىنداي جاراسىمدى اسەر بەرەدى. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، ادام بالاسىنىڭ ءار كۇنى مەرەكە. ويتكەنى ءاربىر كۇن ءوزىنىڭ قۋانىشىمەن، قاتەلىگىمەن، قايتالانباس ساتتەرىمەن، قيماس، ورالماس سەزىمىمەن قىمبات جانە ول ادام ومىرىندە ەندى قايتىپ ورالمايدى. سونداي كۇننىڭ ءبىرى — 8 ناۋرىز، ايەلدەر مەيرامى بولۋىمەن وزىنشە ەرەكشە. زامان شىندىعى تاربيەلەگەن ءبىزدىڭ وتانىمىزدىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى ءۇشىن بۇل كۇن باقىت پەن ەركىندىكتىڭ بەلگىسى رەتىندە مەيرامدالادى. بۇل كۇندە ەلىمىزدىڭ ايەلدەرى مەملەكەت قايراتكەرى، عۇلاما عالىم، تالانتتى ونەر وكىلى دارەجەسىنە كوتەرىلىپ وتىر. سونىمەن بىرگە ءومىرىمىزدىڭ جالعاسى — بوبەكتەردى ومىرگە اكەلىپ تاربيەلەيتىن دە وسى انالار.
بۇل مەرەكەنى ۇلكەن مەن ءسابي ەرەكشە جىلى سەزىم، ىلتيپاتپەن اسىعا كۇتەدى. بۇل — ەڭ الدىمەن ايەل-اناعا دەگەن تاعزىم بەلگىسى. بۇل — ءومىر-ايدىننىڭ توسىندە تابيعاتپەن بىرگە جاراتىلعان نازىكتىك پەن سۇلۋلىقتىڭ، پاكتىك پەن قايراتتىڭ، ءتوزىم مەن ادالدىقتىڭ ءالى دە بار ەكەنىن ءدۇيىم دۇنيەنىڭ ەسىنە سالار، اقيقاتتىڭ الدىندا باس يگىزەر كۇن. ايەل زاتى قاي زامان، قاي كەزەڭدە بولسىن، ءوز بولمىسىنىڭ قۋاتى مەن قابىلەتىن، دارىنى مەن تالعامىن تانىتقان. «مەن قازاق ايەلىنە قايران قالام» دەگەن جۇبان اعامىزدىڭ اقىندىق تاڭدانىسى، وسى ءبىر جولعا سىيىپ تۇرعان قازاق ايەلىنىڭ بويىنداعى كەرەمەت قاسيەتتەر مەنى دە كوپ ويلاندىرادى.
...ەرتە زامانداردىڭ بىرىندە قازاق دالاسىنا شابۋىل جاساعان دۇشپاننىڭ قالىڭ قولى بۇل كۇندە قۇم استىندا قالعان ءبىر قالانى قورشاپ الىپتى. قالاعا كەلەتىن اۋىز سۋدى توقتاتىپ، قورعاننان وتە الماعان جاۋ قاماۋداعى حالىقتىڭ بەرىلۋىن كۇتىپتى. قالا جىم-جىرت. بىرنەشە كۇن وتسە دە، قالاعا كىرگىزەر نىشان بايقالماپتى. سوندا دۇشپاننىڭ اسكەرباسى جارلىق شىعارعان:
— قالادان كوتەرگەنىنشە زات الىپ، ايەلدەردىڭ كەتۋىنە رۇكسات!
«ەرلەرى جوق ايەلدەر ءبارى ءبىر ۇرپاق وربىتپەيدى، بۇل حالىقتى وسىلاي قۇرتامىز»، — دەپ جاۋ ءوز ۇكىمىنە ماسايراپتى.
قالانىڭ بايلىعىن تالاسا-تارماسا بەلىسكەن جاۋ ەندى ەركەك اتاۋلىنى قۇرتۋ ءۇشىن ازاماتتاردى ىزدەسە، قالانىڭ بىردە-بىر ۇيىندە جان جوق!
ايەلدەر ءبىر-بىر ەر-ازاماتتى قاپقا سالىپ، الىپ كەتكەن ەكەن. كىشكەنە قىزدار ەر بالالاردى، كەمپىرلەر شالداردى كوتەرىپ كەتىپتى. ءبىر حالىق وسىلاي امان قالىپتى دەيدى اڭىز.
ايەل تەك ەرلىك تاعدىر كەشەدى. جار سالىپ، جاريالاماي ەرلىك جاسايدى. بۇل قاسيەتتى ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىز اشقان جوق. بۇل جاڭا تاريحتىڭ جاڭالىعى ەمەس. جاڭالىق — سول نازىك تە سۇلۋ الەمنىڭ تىرشىلىككە، عۇمىرلىلىققا ۇمتىلعان ءورشىل تالابىنا داڭعىل جول اشىلۋى، ونىڭ قابىلەتى مەن مۇمكىندىگىن حالىق يگىلىگىنە، ەل مۇراسىنا اينالدىرۋ ءۇشىن بارلىق كۇش-قۋاتىن پايدالانا ءبىلۋى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، عالام تاريحىنا ويلانا تاعى ءبىر كوز جۇگىرتكەندە، ادامزات ساناسىنىڭ، وي-پايىمداۋىنىڭ مەيلىنشە جەتىلۋىنە جول اشقان ءداۋىر شىندىعىنىڭ جەمىسى مەن جەڭىسىنە توقتالاسىڭ. سول ءداۋىردىڭ پەرزەنتى بولعانىڭدى تاريح الدىندا ماقتان ەتەسىڭ. ويتكەنى سەنى الاسارتپاي، انالىق الاقانىمەن ايالار ەل مەن جەردىڭ، ۇرپاقتىڭ، ەرتەڭگى كۇننىڭ تاعدىرىن باسقامەن قاتار قويىپ وزىڭنەن تالاپ ەتەتىن وتانىڭ بار، حالقىڭ بار. وسىناۋ ۇلى كۇشتەردىڭ الدىندا ولاردىڭ ساعان دەگەن سەنىمى مەن سەزىمىنىڭ الدىندا ءوزىڭدى الاسارتپاي بار قابىلەت پەن تابيعات بەرگەن مۇمكىندىگىڭدى كورسەتۋگە تىرىساسىڭ. ايەل اتتى شىرقاۋ بيىكتىك پەن سارقىلماس كۋشتىڭ بار ەكەنىن دالەلدەۋگە قۇلشىناسىڭ.
«ەي، ادامزات،
قارا جەرگە گۇل ەككەن،
قارا ورماندى تۇلەتكەن،
قالالاردى كۇل ەتكەن!
تىڭدا مەنى جۇرەكپەن!
تىڭدا مەنى سان جۇرتتار!
كەڭ الەمدە كەۋدەلەردە تارلىق بار،
تۇتاستىق بار، قالدىق بار.
دۇنيەدە ۇزىن قولدى ۇستەم بار،
شاراسىز ءبىر كۇشتەر بار،
ماحاببات بار، قۇرلىقتار بار،
تۇستەر بار.
جانارتاۋ بار، جارىلۋ بار ءدۇمپۋ بار،
اتپاي، اسپاي قۇرتۋ بار،
ءساندى ۇيلەردە كۇڭكىل بار.
ادالدىق بار، مەيىرىم بار، زورلىق بار،
قايراتىڭدى قايناتادى قورلىقتار.
ۇلىلىق بار، دانالار بار، مۇرات بار،
شىڭ اتالعان قىرات بار،
تەرەڭ جاتقان بۇلاق بار.
ءبىراق سونىڭ بارىنەن
بيىك تۇرعان ءبىر كۇش بار،
ديدارىنا جەر دە قۇشتار، كۇن قۇشتار:
ول — نازىكتىك،
ماڭگى شۋاق، نۇرى — قۇت،
سارقىلمايتىن جىلىلىق،
ول — تىرلىكتىڭ قۋاتى —
ايەل اتتى ۇلىلىق!» —
دەپ الەمگە جار سالعىڭ كەلەدى. سوناۋ زاماندارداعى اجەسىنىڭ ۇلىلىعىن جالعاپ كەلە جاتقان وتانداستارىڭا گيمن ايتقىڭ كەلەدى.
اتا-بابامىز وسىنشا كەڭ مەكەندى جان-جاعىنان القىمداعان قارا قۇرىم حالقى بار مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىنىڭ بىرەۋىمەن ءتىل تابىسىپ، ەكىنشىسىمەن كۇش سىناسىپ، ايتەۋىر جاتقا جايالىق ەتپەي، امان ساقتاپ كەلگەن. از حالىققا جەر ۇستىندە وزىمەن-وزى ءومىر ءسۇرۋ دە وڭاي سىن ەمەس. قاشان دا كوپ كوپتىگىن جاسايدى.
سونداي ءبىر كەزەڭدە قازاق حانىنىڭ سۇلۋ قىزىنا جوڭعاردىڭ باتىرى قۇدا ءتۇسىپتى دەسەدى. ون التىعا جاڭا تولعان ارۋ قىز ورىس كنيازىنىڭ ۇلىن بۇرىنىراق كورىپ، ۇناتىپ قالعان ەكەن. ءوزى باتىر، ءوزى كەسكىندى ورىس جىگىتى قازاقتىڭ سۇلۋىنا عاشىق بولىپ، ەندى ايتتىرعالى جۇرگەندە، جوڭعار قۇدا ءتۇسىپ، قىز اكەسى قيماسا دا، ەلدىڭ تىنىشتىعىن ويلاپ، كەلىسىمىن بەرگەن، قۇدا بولىسىپ، قول الىسقان. بۇل جايدى ەستىگەن ورىس جىگىتى: «سۇيىكتىم جوڭعارعا كەتەتىن بولسا، بۇكىل قازاق دالاسىن ءومىرىم جەتكەنشە ويران ەتەمىن!» — دەپ، اياۋلىسىنىڭ الدىندا انت ەتىپتى. قىز جۇرەگىنىڭ قالاۋىمەن كەتە بارسا، اتا-بابا جەرىن جويقىن جوڭعار جاۋلاۋى حاق. جوڭعارعا كەتسە، ەكىنشى ءبىر ازۋلى ەل ەل-جۇرتىنا قول سالعالى تۇر.
— كورمەگەن راقاتىم، تاتپاعان ءلاززاتىم حالقىمنىڭ، جەرىمنىڭ اماندىعىنان ساداعا! — دەپ؛ جاس ارۋ بالعىن ءتانىن ەدىلدىڭ اساۋ تولقىنىنا بەرگەن ەكەن.
كوپ ۇلتتى وتانىمىزدىڭ ءبىر وتاۋى — بۇگىنگى قازاقستاننىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى دە ءوز مەيرامدارىن جارقىن كوڭىلدەرىمەن، جاسامپاز ىستەرىمەن قارسى الادى.
سالتاناتتى ءومىر شەرۋىندەگى قىزدار مەن انالار قاتارى قارى مول قىستان كەيىنگى دالا گۇلدەرىندەي كوز سۇيسىندىرەدى. ەڭبەك پەن ەرلىكتىڭ، ازاماتتىق پەن ادامگەرشىلىكتىڭ ۇلگىسىندەي ولار — حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى. ولار اتىراۋدىڭ اساۋ تولقىنىمەن الىسقان بالىقشىلار، الىپ كومباين شتۋرۆالىندا التىن استىق مۇحيتىن كەشىپ، ءدان تاۋلارىن قولدان جاساۋ ءۇشىن بەينەت كەشكەن مەحانيزاتورلار، ەرتە كوكتەمنىڭ ىزعارلى تاڭىندا سىزدى جەردى جىلى ساۋساعىمەن سيپاپ ءدان سەپكەن ەگىنشىلەر، ءار ءۇيدىڭ ەركە ءسابيىن ءوز پەرزەنتىندەي ماپەلەپ، كۇش-قايراتىن ولاردىڭ تاعدىرىنا جۇمساۋدان جالىقپاعان بالا باقشا تاربيەشىلەرى مەن مۇعالىمدەر، ءسابيدىڭ ساۋلىعى ءۇشىن، ءۇي ءىشىنىڭ جىلىلىعى مەن جايباراقات ساتتەرىن قۇربان ەتىپ جۇرگەن دارىگەرلەر، كوپشىلىكتىڭ مۇددەسى ءۇشىن سارى الا تاڭنان تۇراتىن اسپازدار، ءوز تاعدىرى مەن ونەر تاعدىرىن ۇشتاستىرعان ادەبيەت پەن ونەر يەلەرى، دالانىڭ ىستىق-سۋىق شاقتارىندا ەل داۋلەتىن وسىرگەن مالشىلار، وتانىمىزدىڭ بولاشاق ازاماتتارىن وربىتكەن انالار. ءيا، حالىق يگىلىگىن مولايتىپ، وتان داڭقىن ارتتىرعان ايەلدەر، ءبىزدىڭ داڭقتى زامانداستارىمىز بۇل كۇندە قازاق ايەلىنىڭ دانالىعى مەن دارىنىن، بىلىمدىلىگى مەن تالابىن، ونەرى مەن ەرلىگىن كەڭ الەمگە تانىتۋدا. ولار كوپ. ولار ءار ۇيدە، ءار اۋىلدا، ءار قالادا...
مەن اسىرەسە جازدىڭ اپتابىندا، قىستىڭ الاپات بورانىندا مال سوڭىندا جۇرگەن ءبىزدىڭ شوپان، باقتاشى، ساۋىنشى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەڭبەگىن اتاپ ايتار ەدىم. قالا بەردى قىستاقتارداعى مالدى اۋىلدارعا جەمشوپ تاسىعان مەحانيزاتور قىزدارىمىز قانشاما! قازاق ايەلىنىڭ ءتوزىمى مەن ۇلىلىعىن جادىرا تاستانبەكوۆانىڭ ءوزى-اق ومىرىمەن، ىسىمەن، بولمىسىمەن دالەلدەپ وتىرعان جوق پا؟!
سونداي-اق ونىمدەرى دۇنيە ءجۇزىنىڭ ءبىراز ەلدەرىنە تارالاتىن بالىق شارۋاشىلىعىنداعى ايەلدەر ەڭبەگىنىڭ دە بەينەتى مول. ەرتە كوكتەمدە وزەن مۇزى تۇسىسىمەن، ىزعىرىق جەلدى، جاڭبىرلى تۇندەردە، قۇندەردە رەزينا ەتىكپەن بەلۋاردان سۋ كەشىپ اۋ تارتاتىن بالىقشىلاردىڭ ءومىرى ماعان جاقسى تانىس.
ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىز سوعىستان كەيىنگى جىلداردا ءوتتى. ءالى ەسىمدە. ءبىز، كاسپيي تەڭىزىنىڭ جاعالاۋىن قونىستانعان اۋىلداردىڭ بالالارى، ىسسىلىق تۇسە جانە مۇز قاتا بازارشى كۇتكەندەي تەڭىز جاققا الاڭداپ جۇرەتىنبىز. سول ەكى كەزەڭدە تەرەڭ تەڭىزگە بالىق اۋلاي كەتكەن اۋىل ادامدارىن كۇتەتىنبىز. سولاردىڭ اراسىندا ەر-ازاماتتارمەن بىردەي، قالتىلداعان كىشكەنە قايىق ۇستىندە بىرنەشە ايلار بويى بالىق اۋلاپ ءبىزدىڭ جەڭگەلەرىمىز دە جۇرەتىن. ءناسىپ، عايني، ساليحا، سارا سەكىلدى جەڭگەلەرىمىزدىڭ ىستىق-سۋىقتا سۋ كەشىپ حالىق يگىلىگىن مولايتۋ جولىنداعى ەڭبەكتەرى قانداي سىي-سياپات كورسەتسە دە، لايىق ەدى. بۇل كۇندەردە دە گۋريەۆ وبلىسىنىڭ تەڭىز، بالىقشى اۋداندارىنىڭ قىز-كەلىنشەكتەرى سول بالىق ونەركاسىبىندە كوپتەپ ەڭبەك ەتۋدە.
بۇگىنگى قازاقستان — سان سالالى شارۋاشىلىقتى رەسپۋبليكا. جەڭىل ونەركاسىپ، تاماق ەت، ءسۇت ونەركاسىپتەرىنىڭ فابريكا، زاۆودتارىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ايەلدەر. ولار كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي نان، كونديتەر، مال سويۋ سەحتارىندا ماڭداي تەرلەرىن توگىپ، حالىققا قاجەتتى ونىمدەردى توقتاۋسىز شىعارۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋدا. حالقىمىزدىڭ وسىنداي قىزدارىن قانداي جىرعا، انگە قوسساق تا ارتىق ەمەس، ولار ماقتان ەتۋگە تۇراتىن جاندار.
«بولساداعى گۇلىندەي تۇلعاڭ قۇزدىڭ،
وزەندەردە، ۇستىندە ىزعار، مۇزدىڭ،
زاۆودتاردا، سەحتاردا ەڭبەك تۋىن
كوتەردىڭدەر، ارداقتى قىزدار ءبىزدىڭ!
تايسالماستان توزدىڭدەر سان سىندارعا،
جالعايسىڭدار ءالى دە داڭكىمدى العا.
سەزىمدەردىڭ نۇرىنا بولەنىڭدەر
وزدەرىڭدى ارداقتار حالقىڭ باردا!»
ءبىزدىڭ عىلىم مەن مادەنيەت، ادەبيەت قايراتكەرلەرى اراسىندا ەڭبەگىمەن ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن قىزدار ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە بولارلىق. بۇرىن قازاق توپىراعىندا دامىماعان حيميا، فيزيكا، گەولوگيا عىلىمدارى سالاسىندا ايەل جولداستاردىڭ ەسىمدەرى اتالماي كەتپەيدى. سسسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، فيزيك بەللا احمەتوۆا، گەولوگيا-مينەرالوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى پاتشايىم تاجىبايەۆا، حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى اجار يلياسوۆا، گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ءاليا بەيسەنوۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى رابيعا سىزدىقوۆا سەكىلدى بۇگىنگى وسكەلەڭ زامانىمىزداعى حالقىمىزدىڭ لايىقتى ازامات قىزدارىن ءبىز زاڭدى ماقتان ەتەمىز. بۇلار ءبىزدىڭ عىلىمىمىز بەن ادەبيەت، مادەنيەتىمىزدىڭ وركەندەي تۇسۋىنە، داستۇرلەرىمىزدىڭ تامىرى تەرەڭدەي تۇسۋىنە ۇلەس قوسىپ ءجۇر.
حالقىمىزدىڭ تالانتتى قىزدارى عازيزا جۋبانوۆانىڭ، بيبىگۇل تولەگەنوۆانىڭ جانە حاديشا بوكەيەۆا، بيكەن ريموۆا، زامزاگۇل دوسانوۆا، فاريدا ءشارىپوۆا ءتارىزدى سۇيىكتى بولعان اكتريسالاردىڭ وزدەرى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە قازاق ايەلىنە ءتان جاناشىرلىقپەن قاراپ، قامقور بوپ جۇرگەندەرى سۇيسىندىرەدى.
حالقىمىزدىڭ ءان ونەرى تاريحىندا روزا باعلانوۆا، روزا جامانوۆا، روزا رىمبايەۆانىڭ — ءبىزدىڭ سۇيىكتى ءۇش روزامىزدىڭ ورىندارى ەرەكشە. مەن ولارعا:
«ءتۇلپار-ان قورعاندى دا بۇزا جارار،
ول ۇننەن جەلدەن وزگە كىم وزا الار؟!
ءارقايسى اننەن التىن ءمۇسىن قۇيعان
جاساڭدار، ءبىزدىڭ بۇلبۇل روزالار!» —
دەگىم كەلەدى.
ءار حالىقتىڭ ەرتەڭىن جالعايتىن ۇرپاعى، ءتىلى بولماسا، كەشەگى، بۇگىنگى ورلەۋى مۇرات ەمەس. سول ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن قاسيەتتى ورىن — ءبىزدىڭ مەكتەپتەرىمىز بەن وقۋ ورىندارىمىز. وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا وسىناۋ قاستەرلى پارىزدى ارقالاپ جۇرگەن ءمۇعالىم قىزدارىمىز، زامانداستارىمىز كوپ. ولاردىڭ ەڭبەگى كۇنبە-كۇن كوزگە كورىنبەيدى، جوسپارمەن، پروسەنتپەن ولشەنبەيدى. ءبىراق ەڭ قيىن، ەڭ ادال، ەڭ پاراساتتى ەڭبەك سولاردىكى دەپ تۇسىنەمىن. بۇل رەتتە ءاليا دۇيسەنوۆا، ساۋلە قابدولوۆا، ءۇبايدا سماعۇلوۆا، اقزيا ميدانوۆا سەكىلدى جۇزدەگەن ۇستازدار، ۇلمەكەن بوتابايەۆا، ءاليما سارسەنوۆا، قاتيرا يماشيەۆا جانە باسقا كوپتەگەن بالالار باقشاسىنداعى تاربيەشىلەر زيالى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە جان اياماي ەڭبەك ەتىپ ءجۇر.
جان سۇلۋلىعى ءتان سۇلۋلىعىنان باستالادى. بۇل تۇستا ءبىزدىڭ دارىگەر قىزدارىمىز تۋرالى ايتپاسقا بولمايدى. ولار حالىقتىڭ، بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن، ءومىرىن، قورعاۋ كۇرەسىندە كۇزەتتە جۇرگەن جاندار.
«دەرت قىسقاندا، كوڭىلدى ساعىم بۋىپ،
قارلىعاشتاي جەتەسىڭ جانىڭ كۇلىپ.
وشەر دەگەن ءۇمىتتى ءتىرىلتۋ دە —
ساعان بىتكەن دارىندىلىق.
قاسيەتتى ءومىردىڭ كۇزەتىندە
تۇرسىن اسقاق، دۇنيەنى تابىندىرىپ،
اجالدى دا باعىندىرىپ،
قينالعانعا ءوزىڭدى ساعىندىرىپ!»
مىنە، سول اق حالات كيىپ، اجالمەن ارپالىسىپ جۇرگەن اق كوڭىل، ادال جانداردىڭ ءبارىن، ونىڭ ىشىندە ءمارياش ۇمبەتوۆا، گۇلشارا سۇلتانوۆانى، ءانيا نىسانبايەۆانى، كلارا جۇمابايەۆا، ەلميرا اسكەيەۆانى، جاننا سەكەنوۆا، ءاديلا ابۋباكىروۆانى، رايسا اتامبايەۆانى، ءشاربانۋ ءامىرجانوۆانى، ۇلداي نۇعىمانوۆانى، گۇلنار ماحامبەتوۆانى ءار كەز قاتتى قادىرلەيتىنىمدى بىلدىرەر ەدىم. دۇنيەنىڭ بار سالماعىن ارقالاعان ايەل — جەر-انا سەكىلدى ءتوزىمدى.
«اي قاباعى كۇلىمدەپ سۇلۋ جەڭگەي
قويار ەمەس دۇنيەنىڭ مۇڭىن جەڭبەي.
ءوزى تۇرعان ماۋەلى ءبىر بايتەرەك،
وشاعىنىڭ ماڭايى رۋلى ەلدەي.
جانىنا ونىڭ سىيعانداي دالا، مىنا،
ايتقان ءسوزى بىلجىر ما، باعالى ما —
تەكسەرەدى جىميىپ قاراپ قويىپ
توردەگى وتاعاسىنىڭ قاباعىنا.
كەمپىرى مە اۋىلدىڭ، شالدارى ما
كەلە قالسا، سولارداي ارعا مۇرا،
تاڭدانادى جاس كەلىن ەنەسىنىڭ
جاس بالاداي ەلپىلدەپ قالعانىنا،
نەمەرەلەر كىل ەركە، زامانى نۇر،
ەرتەگى ەمەس اجەسىز بالا عۇمىر.
كەيدە ايىرماي قالادى تامپىشتەردى
قاي ۇلىنىڭ، قاي كىزدىڭ جامانى بۇل.
قارا، كۇيەۋ بالانىڭ تۇسىنىگىن —
ەركەلەيدى وزىندەي كىشى ۇلىنىڭ.
بار كەۋدەنىڭ سالماعىن ارقالاعان
جەر سەكىلدى ءبىر ءوزى كىشىگىرىم!»
ولاردىڭ ەرلىك ەڭبەگىن، اسەم تابيعاتىن وتان-انا ايالايدى، قايدا جۇرگەنىنە، ءىرى مە، ۇساق پا — ورنىنا قاراماي، قامقورلىقپەن ماپەلەيدى. سوندىقتان دا:
«جولدارى ۇزاق ءومىردىڭ الدا تاعى،
كەلەدى ءالى تالانتتىڭ سان قاتارى،
مەنىڭ ەلىم بۇل كۇندە جۇيرىكتەرىن
بيبىگۇل-ان سەكىلدى سامعاتادى!» —
دەپ جىر جولدارىن ورەمىز.
تابيعات سىندى تازالىق پەن سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسىندەي تىرشىلىكتىڭ كۋات كوزى ايەلدەردىڭ جانىنا جاماندىق كەلمەسىن! بۇل — بۇكىل تىرشىلىكتىڭ ءار كەزدەگى جانە بۇگىنگى قاعيداسى بولا بەرمەك!
1980
You Might Also Like
-
تەڭىز شىركىننىڭ مىنەزىنە تۇسىنە قويۋ دا قيىن. ايدىن توسىنە شىعىپ الىپ اسىر سالساڭ دا، مىڭق ەتپەي سۇلىق ءتۇسىپ جاتاتىن كەزى بولادى. سوندا اينالانىڭ ءبارى كوگىلدىر تۇسكە بويالىپ، اسپان مەن جەر استاسىپ كە...
-
گازەت تاپسىرماسىمەن «زابۋرىن» سوۆحوزىنا كومانديروۆكاعا شىققانىما ءبىر جۇماعا تاياپ قالدى. جول ازابى كىم-كىمگە دە وڭاي ەمەس. ونىڭ ىشىندە ايەل ادام ءۇشىن — بەينەتى مولىراق. وعان قوسا ج...
