InfoHub Logo

وقو "كامەلەتكە تولماعانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعى" كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ
تاربيەشىسى مۋسايەۆا گۋلفايراز اديلحانوۆا

اقىرىن ءجۇرىپ انىق باس.

ەڭبەگىڭ كەتپەس دالاعا.

ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس

ۇيرەتۋدەن بالاعا، - دەپ اباي اتامىز ايتقانداي «كامەلەتكە تولماعاندارى بەيىمدەۋ ورتالىعىندا» ەڭبەك ەتكەن ۋاقىت ارالىعىندا  تۇيگەن ويىمدى ورتاعا سالعاندى ءجون كوردىم.

ءار ءتۇرلى ءجاسوسپىرىم بالالار، ءارتۇرلى جانىڭدى تۇرشىكتىرەتىن تاعدىرلار.

كىر قوجالاق، اش، ابدەن سۋىققا توڭعان نەمەسە تەرىسى اپتاپ ىستىققا قاپ- قارا بولىپ كۇيگەن، قاڭعىباستىق پەن پاناسىزدىقتىڭ كۇيىن كەشكەن بالالاردىڭ ادامدارعا، سەنىمسىزدىكپەن جاۋتەڭدەپ قاراعان، مۇڭلى كوزدەرى جۇرەگىڭدى اۋىرتىپ بەي- جاي كۇيگە تۇسىرەدى.

ونىڭ ىشىندە، ىشكىلىككە قۇمارتىپ، ناشاقورلىققا سالىنىپ ازعىنداعان اتا-انانىڭ زورلىق زومبىلىعىن كورىپ، قايىرشىلىققا سالىنعاندارى دا  بارشىلىق.

كەي كەزدەرى (بالانىڭ ايتۋى بويىنشا) تاربيەشى بالاعا ءوز اناسىنان دا ارتىق دەپ ەسەپتەيتىندىگىندە. ويتكەنى: بالا ءوز وتباسىنىڭ تاۋقىمەتىنەن، اتا-انا جاۋاپسىزدىعىنان كۇندەلىكتى بالاعا قاجەتتى جىلۋلىقتى سەزىنبەيدى.

بالاسىنىڭ مەكتەپتە وقىپ ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساماعاندىعىمەن قويماي، قاراپايىم دەنساۋلىققا بايلانىستى تازالىقتى، ءتىپتى  ۇساق - تۇيەك تاماقتانۋدىڭ، كيىنۋ، ءجۇرىپ، تۇرۋ ەتيكا – ەستەتيكاسىنان مۇلدە ماقرۇم بولۋى، جۇرەك اۋىرتالىقتاي تاعدىرلار قايتالانا بەرۋى وتە قىنجىلتادى.

سوندا: ازعىنداعان اتا-انا كەسىرىنەن ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا بالتا شابىلۋدا دەگەن ءسوز ەمەس پا؟

كامەلەتكە تولماعاندارى بەيىمدەۋ ورتالىعى قابىلدانعان ءجاسوسپىرىمدى جاعدايىنا قاراي ءبىر اي مەن ءۇش اي ارالىعىندا مەملەكەت قاراۋىندا ۋاقىتشا ءوز قامقورلىعىندا باعىپ، قاعىپ، وقىتىپ، تاربيەلەيدى.

قابىلداۋ بولىمىنە كەلگەن كەزدەن باستاپ، تاربيەشى ەڭ الدىمەن بالانىڭ دەنەسىنىڭ تازالىعىنا، دەنساۋلىعىنا كوڭىل بولەدى. ءجاسوسپىرىمدى شومىلدىرىپ، تىرناعىن الىپ، تازا كيىم كيگىزەدى.  پاناسىزدىق پەن قاڭعىباستىققا سالىنعان بالالاردىڭ ىشىندە پەديكۋلەزدەن ارىلتۋعا تۋرا كەلەتىندەرى كەزدەسەدى. ورتالىق مەدبيكەسىمەن تاربيەشى بىرلەسە وتىرىپ بالانى پەديكۋلەزدەن تازارتادى. مەدبيكەلەر بالانىڭ سالماعىن، بويىن ولشەپ، دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى ەكەندىگىنە كۇمان بولماۋى ءۇشىن، بارلىق قاجەتتى ساراپتامالاردان وتكىزەدى. ساراپتامانىڭ قورىتىندىسىنان كەيىن، ءجاسوسپىرىم توپقا جىبەرىلەدى.

مەكەمەدە جۇمىس جاسايتىن ۇستاز، تاربيەشى انالاردىڭ بالاعا بەرەتىن تاربيەسى مول-اق.

كەز كەلگەن وقىتۋ تەحنولگياسى تاربيەشىدەن تەرەڭ تەوريالىق، پسيحولوگيالىق، پەدەاگوگيكالىق، ادىستەمەلىك ءبىلىمدى، شەبەرلىكتى، بالالاردىڭ جان دۇنيەسىنە تەرەڭ ءۇڭىلىپ، ونى ۇعىنا ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتاندا قازىرگى تاڭدا ءار تاربيەشى ءوز قىزمەتىنە قاجەتتى وزگەرىستەردى، جاڭا ءادىس تاسىلدەردى دەر كەزىندە قابىلداپ، دۇرىس پايدالانا ءبىلۋى كەرەك. بۇنىڭ ءوزى بالا بويىندا جىلدام وزگەرەتىن ورتاعا ەركىن بەيىمدەلۋدىڭ، سىني ويلاۋ بىلۋگە تاڭداۋ جاساۋدى جانە تەز شەشىم قابىلداۋدى ۇيرەنۋنىڭ قالىپتاسۋىنا كومەكتەسەدى.

ورتالىققا كەلىپ تۇسكەن دارمەنسىز جاسوسپىرىمدەر ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن اتا – اناسىنىڭ قورلىق،  زومبىلىعىنان كەيىن ، ءوز – وزىنەن جابىلعان ەسىكتەي، اشىلىپ سويلەسپەيدى. مىنە، تاربيەشىلەر جاس بۇلدىرشىندەردى جاسىتپاي سەنىمسىز كوملەكستەرىن جويۋعا بار كۇشتەرىن سالادى. ءاربىر بالامەن جىلى سويلەسىپ، سىلاپ، سيپاپ، بالالارمەن ارالاسىپ ويناپ، كۇلۋىنە، توپتا ءوزىن ەركىن سەزىنىپ بەيىمدەلۋىنە كومەكتەسەدى.

توپقا كەلگەن بالا، ۋاقىت وتە، ءوزىنىڭ جەكە تۇلعا ەكەنىن تۇسىنە باستايدى. دوستاسۋ،سەرىك تابۋ ارقىلى قوعامعا دەگەن سەنىم پايدا بولادى. جانى تازا، ءجۇزى جىلى، ءجونى ءتۇزۋ، اقىلدى، پاراساتتى تاربيەشىدەن انالىق جىلۋلىقتى قابىلداپ، ءوز ءومىر وزەنىنىڭ بەلەستەرىنەن سىر شەرتىپ، اڭگىمەلەسىپ اشىلا باستايدى. سول اڭگىمەلەردى ەستىپ جانىڭ تۇرشىگە باستايدى.

قىسقاشا مىسال كەلتىرە كەتسەم: اناسىدا، اكەسىدە بار ءبىراق ولاردىڭ جاۋاپسىزدىعىنان وتباسى اجىراسقان. جانسايا مەن سىرلىم وگەي اكەنىڭ قاتىگەزدىگى مەن جاۋىزدىعىنان كوپ تاۋقىمەت كورگەن. سىرىلىمنىڭ قولىن كۇيدىرگەن. بالانىڭ بار ايىبى نان سۇراپ جىلاعان. اراشاعا تۇسكەن اناسى مەن اپكەسىن سوققىعا جىققان. سوڭىندا: كوشەدە قاڭعىپ جۇرگەن جەرىنەن، ينسپەكتورلار  بالالاردى كاملەتكە تولماعانداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىنا الىپ كەلدى.

كەلگەن كەزدە، ەكى قىزدا ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن اشىلىپ سويلەمەدى.

ۇرەي، قورقىنىشتان، ادامعا دەگەن سەنىمسىز كوز قاراستارى قاتىگەز وگەي اكەنىڭ كەسىرىنەن مۇلدە وزگەرگەن.

ۋاقىت وتە كەلە، ورتالىققا بەيىمدەلىپ، جانسايا وتە بەلسەندى، اشىق، العىر، ونەرلى ەكەنىن كورسەتە باستادى. سىرىلىمنىڭ قىرسىق مىنەزى وزگەرىپ جايدارلى، سۇيكىمدىلىگىمەن باۋراپ الدى. وسىنىڭ بارلىعى تاربيەشىنىڭ ەڭبەگى. تاعى وسىنداي تاعدىرلار: اقمارال، اسىلمۇرات، ازات دەگەن جاسوسپىرىمدەر كىشكىنە كەزىنەن اتا-انالارىنان ايرىلىپ، باسقا وتباسىعا قامقورلىققا الىنعان. دەگەنمەن قامقورلىقتاعى اتا-انا ءتىل تابىسا الماعاندىقتان، قازىرگى تاڭدا  ورتالىقتا جيناقتالعان قۇجاتتارىنا قاراي، ءوز شەشىمدەرىن كۇتۋدە.  

بالانىڭ ءجاسوسپىرىم كەزەڭدەردەن وتەتىن ۋاقىت ارالىعىندا ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتارى ەرەكشەلەنگەن بالا، ءوز وتباسىنان قاشىپ، ەركىن جۇرىسكە بوي الدىرىپ، اتانانىڭ قاداعالاۋىنسىز قاڭعىباستىققا سالىنادى.

مۇمكىندىگىنشە، تاربيەشى، قاداعالاۋسىز، قاڭعىباستىققا بەيىم بالالاردى وتباسىمەن تابىستىرىپ، اتا-انانىڭ وزدەرىمەن قايتا قايتا اڭگىمەلەر، تۇسىندىرمەلەر جۇرگىزىپ دۇرىس شەشىم قابىلداۋلارىنا سەبەبكەر بولادى. تاربيەشىلەر توپتا  اتا-انالارمەن جۇرگىزگەن جۇمىستارى تۋرالى ارنايى جۋرنال، ءار بالا تۋرالى مالىمەت، كەزەكشىلىكتى وتكىزۋ بارىسىندا توپتاعى جاعداي جايىندا مالىمەت جۋرنال ارناپ، ۋاقىتىلى ەسەپ بەرىپ جۇرگىزىپ وتىرادى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا ارنايى مەكتەپ فورمالارىن كيىپ وقىپ ءبىلىم الۋىن، ۋاقىتىلى  تاماقتانۋىن، دەم الۋ، سپورتپەن شۇعىلدانىپ، بوس ۋاقىتتارىن ءتيىمدى پايدالانۋلارىن، تازا، ادەمى بولىپ، دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى بولۋىن قاداعالاۋ ت.ب.س.س تاربيەشىنىڭ مىندەتىندە.  

تاربيەشىلەر جاس ەرەكشىلىگىنە ساي توپقا ارنالعان جىلدىق، ايلىق سونىمەن قاتار بوس ۋاقىتى ءتيىمدى پايدالانۋ جوسپارىنىڭ كەستەسىن ءتۇزىپ جۇمىس جاسايدى. وندىرىستتىك جوسپار بويىنشا اۋقىمدىق اشىق ساباقتار وتەدى.

جىلىلىق. تۇسىنگىشتىك. سەزىمتالدىق. كەڭ ويلاي الۋ. بالانى شابىتاندىرا ءبىلۋ. بالا ادام رەتىندە ءقادىرلى بولۋ. ىس-ارەكتتىڭ قىزىقتى ءارى پايدالى بولۋى.

شىعارماشىلىق ىزدەنىستىڭ بارلىعى تاربيەشىگە ءتان قاسيەتتەر.

تاربيەشىنىڭ لاۋازىمدىق مىندەتتەرى

1. ءاربىر بالانى تۇلعالىق دامىتۋ ماقساتىندا بالالاردىڭ جەكە قابىلەتتەرىن، مۇددەلەرىن جانە يكەمدىلىكتەرىن زەردەلەيدى، وسى نەگىزدە جانە پسيحولوگتىڭ ۇسىنىمدامالارى بويىنشا ولارمەن تۇزەۋ-دامىتۋ جۇمىستارىن (توپپەن نەمەسە جەكە) جوسپارلايدى جانە وتكىزەدى.

2. الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق وڭالتۋ، الەۋمەتتىك جانە ەڭبەككە بەيىمدەۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋدى قامتاماسىز ەتەتىن كۇندەلىكتى جۇمىستى جۇرگىزەدى.

3. تاربيەلەنۋشىلەردىڭ كۇن رەجيمىن، ولاردىڭ ءۇي تاپسىرمالارىن ورىنداۋىن، قوعامدىق ەڭبەك جۇمىستارىنا قاتىسۋىن ۇيىمداستىرادى.

4. ولارعا وقۋدا، بوس ۋاقىتتارىن ۇيىمداستىرۋدا جانە قوسىمشا ءبىلىم الۋعا دايارلاۋدا كومەك كورسەتەدى.

5. ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا تاربيەلەنۋشىلەرمەن تاربيە جۇمىسىن جۇرگىزەدى.

6. تاربيەلەنۋشىلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، وزىنە-وزى قىزمەت كورسەتۋ، جەكە گيگيەنا ەرەجەلەرىن ساقتاۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرادى.

7. مەديسينا قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەستىكتە تاربيەلەنۋشىلەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدى جانە نىعايتۋدى قامتاماسىز ەتەدى، ولاردىڭ پسيحوفيزيكالىق دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ءىس-شارالار وتكىزەدى، بالالاردىڭ ۇيىمدا بولۋى ۋاقىتىندا ولاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا دەربەس جاۋاپتى بولادى.

8. دارىگەرگە دەيىنگى العاشقى مەديسينالىق كومەك كورسەتەدى.

9. توپقا بەكىتىلگەن مۇلىكتىڭ، ادىستەمەلىك ادەبيەتتەردىڭ، قۇرالداردىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتەدى، مۇلىكتىڭ، وقۋ جابدىقتارىنىڭ، ويىنشىقتاردىڭ ەسەبىن جۇرگىزەدى جانە باعالايدى، ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەتتى ۇسىنۋعا قاجەتتىلىكتەردى انىقتايدى، بالالاردىڭ ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە مۇقتاجدىعىنا تالداۋ جاسايدى.

10. كتبو جارلىعىنىڭ ەرەجەلەرىن ورىندايدى جانە  ورتالىققا  قابىلدانعان بالانىڭ ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا، تاربيەسىنە جانە ءبىلىم الۋىنا جاۋاپ بەرەدى.    

11. ورتالىقتان قاشىپ كەتكەن بالا تۋرالى دەر كەزىندە باسشىعا جانە بالا اۋىرعان جاعدايدا دارىگەرگە حابارلاۋعا مىندەتتى.

12. بالاعا قاتىستى وزگە قىزمەتكەرلەردىڭ  كاسىبي تاپسىرمالارىن ورىندايدى.

13. بالامەن جۇمىس جۇرگىزۋ جوسپارىن جاسايدى جانە اتقارىلعان جۇمىسى تۋرالى قورىتىندى ەسەپ بەرىپ وتىرادى.

14. كاسىبي دەڭگەيىن ءاردايىم  كوتەرىپ وتىرادى.

15. توپتا بالا تاربيەسىنە بايلانىستى تاربيە ساعاتتارى مەن ادىستەمەلىك ءىس-شارالار ۇيىمداستىرادى. بالانىڭ جاس شاماسىنا قاراي ءبىلىمىن تولىقتىرىپ وتىرادى.

16. مەكتەپپەن بايلانىس جاسايدى، وقۋشىنىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن ءتارتىبىن قاداعالاپ وتىرادى.

17. بالا تاربيەسى بويىنشا اتا-انامەن جۇمىس جاسايدى.

18. تق-گىن بىلۋگە ءتيىس، بالالارعا تق، جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىن ۇيرەتىپ وتىرۋعا مىندەتتى.

19. بالالارمەن ساياحاتقا، سەرۋەنگە شىققاندا جانە ءتۇرلى  سپورتتىق ويىندار كەزىندە ولاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە  جاۋاپ بەرەدى.

20. پەداگوگيكالىق كەڭەستەر مەن جينالىستارعا، وزگە دە مادەني ءىس-شارالارعا، كوپشىلىك جۇمىستارعا قاتىسادى.

21. اۋىسىم كەزىندە بالالاردى اۋىسىم تاربيەشىسىنە تىزىممەن تاپسىرۋعا مىندەتتى.   

بالالارمەن ءتىل تابىسىپ، ولاردى بەيىمدەپ تاربيەلەۋ، كەلەشەكتە بالانىڭ

    رۋحاني وسۋىنە، ءوزىن- ءوزى تانۋىنا

    ادامگەرشىلىك قاسيەتىن دامىتۋ

    ءوزىن – ءوزى ەركىن سەزىنۋ

    ارەكەتكە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ

    بىلىمىمەن

    ادامگەرشىلىك قارىم – قاتىناس، مادينەتتىلىگىمەن باعالانۋى تاربيەشىنىڭ تۇپكى ماقساتتى.

تاربيەشى، بالانىڭ وتباسىنداعى اتا-انالارىمەن  جەكە دارا سويلەسىپ، بالاسىمەن ءتىل تابىستىرادى.

بالانىڭ كوڭىلىدە اق، جۇرەگىدە اق.ءاربىر پەداگوگ ءار بالامەن جەكە دارا جۇمىس جاساپ، تۇلعانىن ىشكى دۇنيەسىمەن ونىڭ قىر – سىرىن انىقتاپ، مۇمكىنشىلىكتەرى مەن قابىلەتىنىڭ دامۋىنا جاعىداي تۋعىزۋ  قاجەت. ءوز ۇيىنەن جىلۋلىقتى سەزىنبەگەن بالا تاربيەشىدەن ءوز اناسىنان كورمەگەن جىلۋلىقتى سەزىنەدى. ورتالىقتان كەتەر ۋاقىتتا  جىلاپ كەتكەن بالالار، تاربيەشى اناسىن قيمايدى. ياعني ول دەگەن ءبىزدىڭ تاربيەشىلەرىمىزدىڭ  ەرەڭ  ەڭبەگىنىڭ ناتيەجەسى دەپ بىلەمىز.

سونىمەن قاتار ءاربىر تاربيەشى

بىلۋگە مىندەتتى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ " ءبىلىم تۋرالى"، "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى"، " قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك رامىزدەر» تۋرالى زاڭى، "كر ازاماتتىق كودەكسىن"،  "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بالانىڭ قۇقىقتارى تۋرالى"، "نەكە جانە وتباسى تۋرالى"، "قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مۇگەدەكتىگى بويىنشا، اسىراۋشىسىنان ايىرىلۋ جاعدايى بويىنشا جانە جاسىنا بايلانىستى بەرىلەتىن مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك جاردەماقىلار تۋرالى"، "ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر تۋرالى" زاڭدارىن جانە باسقا دا ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋ باعىتتارى مەن بولاشاعىن ايقىندايتىن باسقا دا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى؛ پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا نەگىزدەرىن؛ ومىردە قيىن جاعدايعا تاپ بولعان بالالارعا ارنالعان ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋلەردىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتتاردى؛ ارنايى پەداگوگيكانى، پسيحولوگيانى، پەداگوگيكا عىلىمى مەن پراكتيكانىڭ جەتىستىكتەرىن؛ ەكونوميكا نەگىزدەرىن؛ ەڭبەك تۋرالى زاڭنامالاردى، قارجىلىق-شارۋاشىلىق قىزمەتتى، ەڭبەكتى قورعاۋ، تەحنيكا قاۋىپسىزدىگى، وندىرىستىك سانيتارلىق جانە ورتكە قارسى كۇرەس نورمالارى مەن ەرەجەلەرىن ءبىلۋى ءتيىس.

ءيا، كەز كەلگەن ادام ۇستاز بولا المايدى. سەبەبى:  ۇستازدىق ونەر، تاعلىمى تەرەڭ ونەر.

---