سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 5 كۇن بۇرىن)
بالا تاربيەسىندەگى ماقال ماتەلدەردىڭ ورنى
بالا تاربيەسىندەگى ماقال - ماتەلدەردىڭ ورنى

قازاق حالقىنىڭ وتە ارىدەگى اتا – بابالارىنىڭ ءومىر سۇرگەن كەزىنەن باستاۋ الىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن كادەسىنە جاراپ كەلە جاتقان رۋحاني مۇرانىڭ ءبىرى – حالىقتىق پەداگوگيكا. حالىقتىق پەداگوگيكا – تاربيە جونىندەگى حالىقتىڭ پەداگوگيكالىق ءبىلىم تاجىريبەسى. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ۇلتتىق ءتالىم – تاربيەنىڭ بەلگىلى جۇيەسىندە جاس بۋىن جادىنا بىرتىندەپ ءسىڭىرىپ وتىراتىن ارناۋلى جولدار، ءتيىستى تاسىلدەردە بولعان. ماسەلەن ماقال - ماتەلدەردە ادامگەرشىلىك، يماندىلىق تاربيەسىنە بايلانىستى ادەت - عۇرىپتار ناسيحاتتالسا، جۇمباقتار مەن ايتىستاردا – اقىل - وي تاربيەسى، ولەڭ جىر داستانداردا – اسەمدىك تاربيەسى، ال ەرتەگىلەر – حالىقتىق تاربيەنىڭ سان الۋان ماسەلەلەرىن قوزعايتىن تالىمدىك ماتەريال رەتىندە پايدالانىلعان. دەمەك، حالىقتىق پەداگوگيكا - ءتالىم - تاربيەلىك وي - پىكىردىڭ العاشقى باستاۋى، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسى.

قازاق حالقىنىڭ تالىمدىك ءمانى زور وي - تولعانىستارى بەسىك جىرى مەن باتىرلىق ەپوستاردا، ەرتەگىلەر مەن اڭىزداردا، شەشەندىك سوزدەر مەن ايتىس تەرمەلەردە، ماقال - ماتەلدەردە كوپتەپ كەزدەسەدى. مۇنداعى ۇرپاق تاربيەسىنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى - ادامگەرشىلىك - يماندىلىق، اقىل - وي، ەڭبەك، ەستەتيكا، دەنە، وتباسى تاربيەسىنە بايلانىستى ماسەلەلەرگە كەلىپ تىرەلەدى.
كوشپەلى قازاق سالتىندا ماقال - ماتەلدەر مەكتەپ پەن ءمۇعالىمنىڭ، كىتاپ پەن ءباسپاسوزدىڭ قىزمەتىن الماستىرادى. ماقال - ماتەلدەر سىرى مول دۇنيە تۋرالى ءبىلىمنىڭ جيىنتىعى، حالىقتىڭ ەنسيكلوپەدياسى عانا ەمەس، ۇستازدىڭ، تالىمگەرلىك ءرول دە اتقارادى. مۇنداعى اقىل - كەڭەستەر قىسقا دا نۇسقا ءارى تۇجىرىمدى بولادى. ماقال - ماتەلدەردىڭ بالا تاربيەسىندەگى الاتىن ورنىدا ايرىقشا. مۇندا وقۋ مەن ەڭبەك، ويىن مەن ونەر، سونداي – اق ادامنىڭ جاقسى - جامان قاسيەتتەرى، ەلىن، جەرىن ءسۇيۋ، اتا - انانى قۇرمەتتەۋ، ۇلكەندى سىيلاۋ ت. ب. ۇلگى – ونەگەلەر بالا ساناسىنا بىرتىندەپ قۇيىلا بەرەدى. سونىمەن ماقال - ماتەلدەر ويعا وي قوساتىن، تىلگە يكەمدى، ءسوز مايەگى.

حالىقتىڭ ءتالىم - تاربيەدە ايرىقشا ورىن الاتىن اسىل مۇرانىڭ ءبىر سالاسى - ماقال - ماتەلدەر سول زاماننىڭ داۋىرلىك سيپاتىن، حالىقتىڭ ساناسىن، دۇنيەگە كوزقاراسىن، ءومىر تاجىريبەسىن بەينەلەيدى. سوعان قوسا ماقال - ماتەلدەر حالىقتىڭ اقىل - ويىنىڭ، ءسوز بايلىعىنىڭ، ءاربىر ويدى بەينەلەپ - كوركەمدەپ جەتكىزۋىنىڭ ۇلگىسى بولىپ تابىلادى.
ايتالىق، ەڭبەك جايىنداعى ماقال - ماتەلدەرگە زەر سالساق بالالاردى ەڭبەككە باۋلىپ، ەرىنبەي تەر توگۋگە تاربيەلەگەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي»، «جەر قازباساڭ، التىن شىقپاس»، «بەينەت ءتۇبى - زەينەت»، «ەڭبەك ەتسەڭ ەمەرسىڭ»، «ەڭبەك ادامدى بۇتىندەيدى، جالقاۋلىق ادامدى ءتۇتىپ جەيدى»، «ەڭبەك ەتسەڭ، ەلگە وكپەلەمە، ەگىن ەكپەسەڭ، جەرگە وكپەلەمە» دەگەن ماقالدار جەڭىلدىڭ استى، اۋىردىڭ ۇستىمەن جۇرەتىن جالقاۋلاردى سىنىپ، ەڭبەكتىڭ قۇدىرەتىن دارىپتەۋگە باعىشتالعان.

سونداي - اق «ابىروي - ار ەڭبەگى»، «ارى تازا جىگىتتىڭ جانى تازا»، «اشۋ اسىققاندا، اقىل باسۋ ايتار»، «انىعىن ايتۋ - ادالدىق، الا سويلەۋ ارامدىق»، «اردان بەزىپ، ادام بولام دەمە»، دەگەن ماقال - ماتەلدەر ادامگەرشىلىك، توزىمدىلىك، سابىرلىلىققا تاربيەلەيدى.
ماقال - ماتەلدەردىڭ ءبىرازى ادامدى جاقسى قاسيەتتەرگە باۋلۋمەن بىرگە ولاردىڭ كەمشىلىكتەرىن، جامان، ادەت - قىلىقتارىن سىناپ، ونى بولدىرماۋعا ۇندەيدى. وعان «جاقسىدان ۇيرەن، جاماننان جيرەن»، «جامان كىسى كەكشىل»، «جالقاۋعا داۋلەت ءۇشىن ۇيقى بەرەر، جامانعا اقىل ءۇشىن كۇلكى بەرەر»، «اقىلدى قاسىڭنان قورىقپا، اقىلسىز دوسىڭنان قورىق» دەگەن ماقال - ماتەلدەردىڭ مانىنە زەيىن قويىپ ۇڭىلەتىن بولساق، حالقىمىزدىڭ قىرى - سىرى تۋرالى ءبىلىمىمىزدى مولايتۋعا مۇمكىندىك زور.

«ازامات – ەلدىڭ اجارى»، «ەل نامىسى – ەر نامىسى»، «ەلىن سۇيگەننىڭ ەڭسەسى بيىكتەيدى»، «ەلىڭە ەلەۋلى بول، حالقىڭا قالاۋلى بول»، «ازامات تۋعان جەرىمەن تۇعىرلى، حالقىنىڭ سالت - داستۇرىمەن عۇمىرلى» دەگەن ماقال - ماتەلدەر ەلىن، جەرىن سۇيەتىن، ەل نامىسىن قورعايتىن ادام دەگەن اتقا كىر كەلتىرمەيتىن ازامات تاربيەلەۋگە ارنالعان.
ماقال - ماتەلدەر ارقىلى قازاق حالقى ءوز بالالارىن ونەرلى - ءبىلىمدى بولۋعا شاقىرعان». ونەرلى ورگە جۇزەر»، «ونەرلى بالا سۇيكىمدى»، «وقۋ - ءبىلىم بۇلاعى، ءبىلىم – ءومىر شىراعى»، «ءبىلىمدى ولمەس – قاعازدا اتى قالار، ۇستا ولمەس – ىستەگەن زاتى قالار» دەپ تە ناسيحاتتايدى.
«انانىڭ ءسۇتى - بال، بالانىڭ ءتىلى - بال»، «انانىڭ قۇشاعى جىلى، كۇننىڭ شۋاعى جىلى»، «اعايىن – التاۋ انا – بىرەۋ، «اكە – اسقار تاۋ» سياقتى ماقال - ماتەلدەر اتا - اناعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋدى كوزدەگەن.

بالالاردىڭ انا تىلىندە سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋدا ماقال - ماتەلدەردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ماقال - ماتەل بالانىڭ ءتىل بايلىعىن، سوزدىك قورىن، اقىلىن، وي - ءورىسىن، سويلەۋ مادەنيەتىن دامىتادى. تەگىندە ماقال - ماتەلدەردە حالىقتىڭ دانالىعى، بايقامپازدىعى، ونىڭ بالا تاربيەسىندەگى ۇلكەن ومىرلىك تاجىريبەسى، بولاشاققا دەگەن كوزقاراسى شەبەرلىكپەن بەرىلىپ وتىرادى.

بۇگىنگى جاس جەتكىنشەك – بولاشاق تىزگىنىن ۇستايتىن، ەل مەن جەر قامىن ويلايتىن ەرتەڭگى ازامات. ەندەشە، بالا تاربيەلەۋدە حالقىمىزدىڭ ءتالىم - تاربيەسىن حالىق ماقال - ماتەلدەرمەن بايلانىستىرىپ ساباقتار وتكىزسەك، باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ساباققا ىنتاسى ارتىپ، تۇسىنىكتەرى مولايىپ، تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرى ارتار ەدى. مىسالى، ءوز ساباقتارىمدا ماقال - ماتەلدەردى كەڭىنەن پايدالانامىن. اتاپ ايتار بولسام، انا ءتىلى ساباعىندا تاقىرىپقا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر ايتىپ، ونىڭ ماعىناسىن اشۋ ماقساتىندا وقۋشىلاردىڭ وي - پىكىرلەرىن تىڭداپ جانە ماقال - ماتەلدەر جيناقتاۋعا تاپسىرما بەرەمىن. قازاق ءتىلى ساباعىندا ماقال - ماتەلدەردى كوركەم جازۋ رەتىندە قولدانامىن. ول ءۇشىن الدىن الا تاپسىرما بەرەمىن، ماسەلەن، الفاۆيت بويىنشا نەمەسە تاقىرىپ بويىنشا ماقال - ماتەلدەر جاتتاپ، جازىپ كەلۋگە وقۋشىلارىم مۇنداي شىعارماشىلىق جۇمىستاردى قىزىعۋشىلىقپەن اتقارادى. سىنىپ ساعاتتارىندا ماقال - ماتەلدەرگە بايلانىستى ءتۇرلى سايىستار ۇيىمداستىرىپ وتىرامىن. ءاربىر ساباق بارىسىندا حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانا وتىرىپ، ساباقتى قىزىقتى، تارتىمدى ەتىپ وتكىزۋ وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرا تۇسەتىنى ءسوزسىز. مىنە، وسىنداي تاسىلدەردى جاس مۇعالىمدەر ءوز ساباعىندا پايدالانسا. ەلباسىمىزدىڭ جولداۋىندا ايتىلعان بىلىمگە قاتىستى ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابار ەدى.

بالالاردى حالىقتىق پەداگوگيكا نەگىزىندە تاربيەلەۋىمىز كەرەك. سەبەبى، تاربيە – قالىپ. ەگەر قالىپ قيسىق بولسا، ول سول قالىپقا سالعان زاتىڭ دا قيسىق بولادى. سوندىقتان تاربيەدە ۇساق، ماعىناسىز بولشەك جوق. اسىرەسە، بالالارعا ايتقان، كورسەتكەن نارسەنىڭ بارلىعى شىندىق، سۇلۋ، ادەمى، ۇيلەسىمدى بولۋى شارت. سوندا عانا بالا بالعىن تالدان بيىك بايتەرەككە اينالادى.

ماڭعىستاۋ وبلىسى، بەينەۋ اۋدانى،
ءا. جانگەلدين ورتا مەكتەبى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
اجىبايەۆا گۇلسىم ايتجان قىزى

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما