بالا تولە بي دانالىعى
XVIII عاسىرداعى ۇلى تۇلعانىڭ ءبىرى – ءۇيسىن تولە بي. ول ءاز تاۋكەنىڭ تۇسىندا «جەتى جارعى» اتتى زاڭ جوباسىن جاساعان قوعام قايراتكەرى، ەل اعاسى. تولە الىبەك ۇلى قازىرگى جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىنىڭ جايساڭ جايلاۋىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاق شەجىرەسىندە: دۋلاتتان جانىس، ودان جارىلقامىس، جارىلقامىستان جانتۋ بي، ودان جايىلمىس بي، ودان قۇدايبەردى بي («توعىز ۇلدى قۇدايبەردى» دەپ تە اتالادى). سول توعىز ۇلدىڭ ءبىرى الىبەكتەن تولە بي تۋادى. تولە جاستايىنان ەسكىشە وقىپ ساۋاتىن اشادى. ارابشا، پارسىشا تاريحي كىتاپتاردى، اڭىز، حيسسا-حيكايالاردى كوپ وقيدى. ءبىر جاعىنان قازاقتىڭ اڭىز-اڭگىمە، ولەڭ-جىرلارىن، شەجىرە-تاريحتارىن ەل اراسىنان تىڭداپ، اسىرەسە ءوزىنىڭ بابالارى جانتۋ، جارىلقامىس بيلەردىڭ كەسىمدى، تاپقىر، ونەگەلى ناقىل، شەشەن سوزدەرىن ويىندا ساقتاپ وسەدى. تولەنىڭ اكەسى الىبەك تە سوزگە ءدىلمار شەشەن بي بولعان كىسى. تولە بالا اكەسىنە ەرىپ ءجۇرىپ ەل كورەدى، جۇرت تانيدى. ون بەس جاسىنان ەل بيلىگىنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ اقىل، پاراساتتىلىعى، ءادىل شەشىمى، شەشەندىك ونەرىمەن كوزگە تۇسەدى.
ول جاس كەزىندە تالاي جاسى ۇلكەن اتاقتى ابىز بيلەردىڭ الدىنان ءوتىپ باتاسىن الادى.
تولە بالا انەت باباعا بارىپتى. جاسى جۇزگە كەلىپ وتىرعان انەت بابا ىنتىماق، ەل بىرلىگى جونىندە اڭگىمە ايتىپ وتىرادى. «قالاي ەتكەندە بىرلىك بولادى، ونىڭ كۇشى قانداي بولماق» دەگەندى سۇرايدى. سوندا انەت بابا اۋەلى جاۋاپ ايتپاس بۇرىن ءبىر بۋما سولقىلداق شىبىق الدىرادى.
- بالام، مىنانى سىندىرىپ كورشى؟
تولە بۋىلعان شىبىقتى ولاي-بۇلاي ءيىپ سىندىرا المايدى.
- ەندى سول شىبىقتى بىرتىندەپ سىندىرشى؟ – تولە ورتاسىنان بۋىلعان شىبىقتى شەشىپ، بىرتىندەپ پىرت-پىرت ەتكىزىپ، وپ-وڭاي سىندىرىپ بەرەدى. انەت بابا:
- بۇدان نە ءتۇسىندىڭ، بالام؟ – دەيدى.
سوندا تولە بالا:
- ءتۇسىندىم، بابا، بۇل مىسالىڭىزدىڭ ءمانىسى: ىنتىماعى، بىرلىگى مىقتى ەلدى جاۋ دا، داۋ دا الا المايدى. «ساياق جۇرگەن تاياق جەيدى» دەمەكشى، بىرلىگى، ىنتىماعى جوقتى جاۋ دا، داۋ دا وپ-وڭاي الادى دەگەنىڭىز عوي.
- بارەكەلدى، بالام، دۇرىس تاپتىڭ. ەل بيلەۋ ءۇشىن الدىمەن ەلدى اۋىز بىرلىككە، ىنتىماققا شاقىرا ءبىل. «ب ا ق قايدا باراسىڭ، ىنتىماققا بارامىن» دەگەننىڭ ءمانىسى وسى،- دەپتى.
تولە بي ەسىمى تەك ۇلى جۇزدە عانا ەمەس، ورتا ءجۇز بەن كىشى جۇزدە دە اسا قۇرمەتپەن اتالادى. بۇل ونىڭ بۇكىل قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ءىرى وقيعالاردىڭ ورتاسىندا جۇرگەنىنىڭ ايعاعى. بۇعان تولە ءبيدىڭ زامانداسى، تاعدىرلاسى قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدىڭ «تولە بي دۇنيەدەن ءوتتى» دەگەن سۋىق حاباردى ەستىگەندە: « تولە ءولدى دەگەنشە، دۇنيەدەن ادىلەت ءولدى دەسەيشى. ءبۇتىن بيلىككە تولە جەتكەن، ءبۇتىن حاندىققا ەسىم جەتكەن، بۇل ەكەۋىنە كىم جەتكەن؟» دەپ، جەر تايانىپ، كوزىنە جاس الۋى دا كۋالىك ەتەدى. بۇل ءۇش ارىسقا تىرەك بولعان ءۇش اسىلدىڭ ءبىرىنىڭ ەكىنشىسىنە بەرگەن باعاسى.
تولە بي ءوزى 12 جىل بيلىك جۇرگىزگەن تاشكەنتتە، اتاسى ءجۇنىس حاننىڭ قاسىنا جەرلەنگەن.
You Might Also Like
-
تاۋدىڭ قۋىسىندا، جاعالاۋدا، كەرەمەت كورىنىس اياسىندا اس ىشكەن كەرەمەت شىعار. تومەندە وڭتۇستىك يتالياداعى پولينيانو-ا-مارە قالاشىعىندا ورنالاسقان Grotta Palazzese وتەلىنە تيەسىلى ...
