InfoHub Logo

تاقىرىبى: «بالاپانىم - بالاقانىم»
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: بالالاردىڭ ءان - اۋەز وقۋ ءىس - ارەكەتىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، مۋزىكالىق مانەردى اجىراتىپ، سەزىنە جانە تۇسىنە بىلۋگە ۇيرەتۋ. مۋزىكانى تۇتاس كۇيىندە قابىلداي ءبىلۋ، اسەرىن، جالپى سيپاتىن سەزىنە ءبىلۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ. ءاندى ءبىر مەزگىلدە باستاپ، بىردەي اياقتاۋدا كورىنەتىن ( ۇجىمدىق نەمەسە جەكە ) ءان ايتۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ. ءاندى ايتقاندا تابيعي داۋىسىمەن ەركىن جەتكىزۋگە ۇيرەتۋ.

دامىتۋشىلىق: بالالارعا ءان جانە مۋزىكا مازمۇنىنىڭ ءبىر جايدى اڭگىمەلەيتىنىن، سۋرەتتەيتىنىن، بالالاردىڭ ەستۋ جانە كورۋ قابىلەتتەرىنە اسەر ەتۋى ارقىلى دامىتۋ.

تاربيەلىك: بالانى ادەمىلىككە تاربيەلەۋ. ەستەتيكالىق سەزىمىن وياتۋ. باۋىرمالدىق ادامگەرشىلىك تاربيەسىن ەگۋ. ءۇي قۇستارىنا قامقور بولۋعا تابيعاتتى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس، ساياحات.
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى بەرۋ.
مەتوديكالىق ءادىس – تاسىلدەر: تاڭعاجايىپ ءسات، كورسەتۋ، ءتۇسىندىرۋ، جاتتاتۋ، قايتالاۋ، تىڭداۋ، سۇراق - جاۋاپ، سەرگىتۋ، ويىن، باعالاۋ، قورىتۋ.
قۇرال - جابدىق، كورنەكىلىكتەر: مەكيەن، قوراز، بالاپان سۋرەتتەرى، جۇمىرتقا، جۇمىرتقا ماكەتى، ءۇنتاسپا، ۇيرەك جۇمساق ويىنشىعى، قوراپشا، مۋزىكا بەلگىسىنىڭ ماكەتى، ناۋشنيك، پلەيەر، سەبەت، كەيىپكەر كيىمدەرى، زالدى بەزەندىرۋ.
ءپان ارالىق بايلانىس: ءتىل دامىتۋ، ماتەماتيكا، دەنە تاربيەسى، اينالامەن تانىستىرۋ.
الدىن - الا جۇرگىزىلگەن جۇمىس: ءۇي قۇستارى تۋرالى سۋرەتتەر تاماشالاۋ.
« شۇبار تاۋىق» ەرتەگىسىن جانداندىرۋ.
سوزدىك قور: مەكيەن.
سوزدىك جۇمىس: قىت - قىت، شيق - شيق، كۋ – كا – رە - كۋ، مەكيەن.
ارەكەت كەزەڭدەرى:
- موتيۆاسيالىق قوزعاۋشى:
- بالالار ءبىز اۋەن سازىمەن سەرۋەنگە شىعامىز.
( بالالار جۇرە باستاعاندا تاۋىققا كەزدەسەدى.)
- بالالار مىناۋ تاۋىق ەمەس پە؟
بالالار:
- يا، تاۋىق.
ءان جەتەكشىسى:
- سالاماتسىز با!
بالالار:
- سالاماتسىز با، تاۋىق انا!
تاۋىق: - قىت - قىت - قىت. امانسىڭ - دار ما، بالالار!
ءان جەتەكشىسى:
- نە بولعان سىزگە ابىرجىپ، قايدان كەلەسىز؟
تاۋىق:
- مەن « التىن جۇمىرت - قامدى» جوعالتىپ الدىم، بايقاۋسىزدا سەبەتىمنەن ءتۇسىپ قالىپتى. ول جۇمىرتقادان بالاپان شىعاتىن ۋاقىتى دا بولىپ قالعان ەدى.
بالالار:
- ونى قايدا جوعالتىپ الدىڭىز؟
تاۋىق:
- بالاباقشا ماڭىندا بولۋ كەرەك. ءتىپتى وعان الىپ قويعان سىيلىعىمدا بار ەدى. وزدەرىڭ قايدا بارسىڭدار؟
بالالار:
- ءبىز بالاباقشاعا بارامىز.
تاۋىق:
- جول – جونەكەي مەنىڭ جۇمىرتقامدى كورسەڭىزدەر حابار بەرەسىزدەر.
ءان جەتەكشىسى:
- جارايدى، ءبىز سىزگە كومەك بەرەمىز، سولاي ەمەس پە، بالالار؟
بالالار:
- يا، كومەك بەرەمىز.
تاۋىق:
- قىت – قىت - قىت. مەن كەش باتپاي تابۋىم كەرەك، كەتە بەرەيىن.
( تاۋىق جۇگىرە جونەلەدى.)
ءان جەتەكشىسى:
- بالالار مەكيەن اناعا كومەكتەسىپ، كوز قىرىمىزدى سالا جۇرەيىك. مەكيەن - دەگەنىمىز ول بالاپانداردىڭ اناسىن اتايدى. تاۋىق – دەگەن جالپى اتاۋى. قانە، قايتالاپ كورەيىك – مەكيەن.
بالالار:
- مەكيەن.
ءان جەتەكشىسى:
- ال، سەندەر نە بايقادىڭدار؟
- مەكيەن انانىڭ ءجۇرىسىن كوردىڭدەر ما؟
بالالار:
- كوردىك، ادىمداپ جۇرەدى ەكەن. ول ءداندى شوقىپ ءجيدى.
ءان جەتەكشىسى:
- ولاي بولسا ءبىز مەكيەن ءجۇرىسىن سالىپ جۇرسەك قايتەدى. قانە، بالالار.
قولىمىزدى جايامىز قانات قىلىپ،
ادىمداپ جۇرەمىز تاۋىق بولىپ.
ءدان شوقيمىز، تەرەمىز،
ۇشىپ - ۇشىپ، ۇشىپ - ۇشىپ،
باقشامىزعا جەتەمىز.
( بالالار ءار سوزدەرگە سايكەس قيمىلدار جاساپ جۇرەدى، وسى كەزدە جولدا جاتقان جۇمىرتقانى كورەدى.)
ءان جەتەكشىسى:
- بالالار، بىردەڭە جىلتىراپ كورىنەتىن سياقتى، جاقىنداپ كورەيىكشى.
جۇمباق:
ايدالادا اق وتاۋ،
اۋزى، مۇرنى جوق وتاۋ.
- بۇل نە بولدى؟
- جۇمىرتقانىڭ ءتۇسى قانداي؟
- ءپىشىنى قانداي ەكەن؟
بالالار:
- جۇمىرتقا.
- ءتۇسى سارى، التىن سياقتى.
- ءپىشىنى سوپاقشا.
ءان جەتەكشىسى:
- ەندەشە بۇل ءجاي جۇمىرتقا ەمەس، ءوزى التىن، سيقىرلى، عاجايىپ بولدى عوي. ءبىر دىبىس ەستىلەتىن سياقتى، تىڭداپ كورەيىكشى.
( جۇمىرتقا قوزعالىپ، جارىلادى.)
- مىنە قىزىق، ىشىنەن بالاپان شىقتى عوي. قانداي سۇيكىمدى.
( بالاپان قۇلاعىندا ناۋشنيك، قولىندا پلەيەر، ءوزى بيلەپ تۇرادى.)
- قوش كەلدىڭىز، بالاپان!
بالاپان:
- شيق – شيق – شيق. سالاماتسىزدار ما!
بالالار:
- سالاماتسىڭ با!
تاقپاق: شيق – شيق - شيق.
مەن ادەمى بالاپانمىن،
ءبىلىپ قوي سەن بالاقان!
ءان ايتقاندى، بي - بيلەپ،
ۇناتاتىن بالاپان!
ءان جەتەكشىسى:
- بالاپان سەنى مەكيەن اناڭ جوعالتىپ ىزدەپ ءجۇر.
بالالار:
- ساعان دايىنداعان سىيلىعى بار ەكەن.
ءان جەتەكشىسى:
- سەن بىزبەن بىرگە بول. ءبىزدىڭ باقشامىز وتە كوڭىلدى، ال بالالار ونەرلى. بالالار، ءبىز بالاپانعا ونەرىمىزدى كورسەتىپ، تاقپاق ايتىپ، ءان ايتىپ، بي - بيلەپ بەرسەك قالاي بولادى.
بالالار:
- مەن ولەڭ ايتا الام.
- ال، مەن بي - بيلەپ بەرەمىن.
- مەن تاقپاق ايتامىن.
ءان جەتەكشىسى:
الدىمەن ءبارىمىز ورنىمىزعا جايعاسىپ الايىق.
سارى ۇرپەك بالاپان،
بەينە ءبىر بالاقان.
كوگالدى شوقىپ كوپ،
ءدان ىزدەپ تەرەدى.
تاۋىق تارى جيناپتى،
ونى ەشكىمگە قيماپتى.
بوتەكەسىن تولتىرىپ،
قامباسىنا قۇيماپتى.
بالالار قول شاپالاقتاپ قوشەمەت بەرىپ وتىرادى.
ءان تىڭداۋ:
ءان جەتەكشىسى:
- بالاپان سەن جاڭا قانداي ءان تىڭدادىڭ، بىزدە تىڭداپ كورسەك دەپ ەدىك؟
ءان جەتەكشىسى:
- بالالار، بۇل اۋەن نە تۋرالى ەكەنىن جانە كوڭىلدى مە الدە كوڭىلسىز بە اڭعارىپ وتىرامىز. ول ءۇشىن ورنىمىزعا جايعاسىپ الايىق.
( اۋەندى ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.)
- بالالار اۋەن ۇنادى ما سەندەرگە؟
- دۇرىس ايتاسىڭدار. ال، ەندى مەنىڭ قولىمداعى سۋرەتتەرگە قاراڭدارشى. نەنىڭ سۋرەتى؟
بالالار:
- اتەشتىڭ، بالاپاننىڭ سۋرەتى.
ءان جەتەكشىسى:
- مىناۋ مەكيەن، ال مىناۋ قورازدىڭ سۋرەتى. مىناۋ كىشكەنتاي بالاپان. ەندى مەكيەن قالاي دىبىستايدى، ەسىمىزگە تۇسىرەيىكشى؟ مەكيەن انا بىزبەن كەزدەسكەندە قالاي دىبىستادى؟
- ال، قوراز قالاي دىبىس بەرەدى؟
بالالار:
- قىت – قىت – قىت
ءان جەتەكشىسى:
- كىشكەنتاي بالاپان شە؟
بالالار:
- ول تاڭ اتا ءبىزدى كۋ - كا - رە - كۋ – دەپ وياتادى.
- شيق - شيق - شيق.
ءان جەتەكشىسى:
- تا - ما - شا! سەندەر بايقامپاز ەكەنسىڭدەر.
داۋىس جاتتىعۋى:
ءان جەتەكشىسى:
- ەندەشە، مەن سەندەرگە مەكيەن سۋرەتىن كورسەتكەندە « قىت - قىت - قىت» دەپ، قوراز - دىڭ سۋرەتىن كورسەتكەندە « كۋ - كا - رە - كۋ» دەپ، ال، بالاپاننىڭ سۋرەتىن كورسەتكەندە « شيق - شيق - شيق» دەپ اۋەنگە ەرىپ اندەتەمىز.
( 1 - 2 رەت قايتالانادى )
- ءبىز وتكەن ساباعىمىزدا كوپتەگەن اندەر جاتتاعان بولاتىنبىز، سونىڭ ىشىندە وزىمىزگە ۇنايتىن ءبىر ءاندى ەسىمىزگە ءتۇسىرىپ، قايتالاپ جىبەرەيىك. قانە قاي ءاندى ايلامىز.
نەگىزگى ءبولىم:
- بالالار مەن سەندەرگە بۇگىن جاڭادان ءان اكەلىپ وتىرمىن. بۇل ءان « تابيعات ءبىزدىڭ انامىز» دەپ اتالادى. بۇل ءاننىڭ اۆتورى جەرلەسىمىز، سازگەر ادىلبەك بايسەڭگىروۆ اعايىمىز. مىنە وزدەرىڭ كورىپ وتىرعانداي بىزگە كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر. جانە ءبىزدىڭ ادىلبەك اعايىمىزدا قوناقتا، تانىسىپ قويىڭدار.
( اعايمەن تانىستىرۋ جانە ءبىر اۋىز ءسوزىن، تىلەگىن تىڭداۋ.)
ءان جەتەكشىسى:
- ايتا عوي، قانداي سۇراق قوياسىڭ؟
- مەنىڭ اعايعا قويار سۇراعىم بار ەدى، رۇقسات ەتەسىز بە؟
- كىشكەنتاي كەزىڭىزدە سىزدە بالاباقشادا بولدىڭىز با؟
- ءسىزدىڭ كىشكەنتاي نەمەرەڭىز بار ما، ونىمەن بىرگە ءان ايتاسىز با؟
- بىزدەرگە ارنالعان اندەرىڭىز كوپ پا؟
( اعايمەن اڭگىمە وتكىزىلەدى، ءاننىڭ شىعۋ تاريحىنان ايتىپ وتەدى. ءاندى حابارلاپ، اعايدىڭ ورىندالۋىندا تىڭداۋ. )
- ەندى ولەڭ سوزدەرىن ماعان ەرىپ قايتالاپ وتىرىڭدار، سوسىن انگە قوسىپ بىرگە جاتتايمىز.
( ولەڭدى ءوز ناقىشىندا ورىنداپ، جاتتاتۋ. ءان اياقتالا بەرگەندە تاۋىق كەلەدى.)
مەكيەن: - قىت - قىت - قىت. بالالار سەندەر مەنىڭ جۇمىرتقامدى تاپتىڭدار ما؟
ءان جەتەكشىسى:
- تابىلدى، ول ءجاي جۇمىرتقا ەمەس، « التىن جۇمىرتقا» ەكەن.
بالالار:
- تاپتىق، ونىڭ ىشىنەن بالاپان شىقتى.
- سيقىرلى، عاجايىپ ەكەن.
مەكيەن:
- قىت - قىت - قىت. بالاپانىم مەنىڭ!
( مەكيەن انا بالاپانىن قۇشاقتاپ باۋىرىنا قىسادى.)
- بالالار سەندەر نەتكەن كەرەمەت ەدىڭدەر، سەندەردە مەنىڭ بالاپانىم سياقتىسىڭدار!
- ال، بالاپاندار ءبىر ورىندا كوپ وتىرا المايدى.
ءان جەتەكشىسى:
- ولاي بولسا كىشكەنە بوي سەرگىتىپ الايىق.
سەرگىتۋ ءساتى:
مەكيەن:
- ماعان ىلەسىپ كورىڭدەرشى كانە.
وڭ قاناتتى ءبىر قاعىپ،
سول قاناتتى ءبىر قاعىپ.
مەن قاناتتى جازامىن.
جەردەن ءداندى شوقىپ – اپ،
ۇشىپ – ۇشىپ الامىن.
ءان جەتەكشىسى:
- مەكيەن انا راحمەت سىزگە، ءبىزدىڭ بالالار ءبىراز سەرىگىپ قالدى.
اۋەندى قيمىل قوزعالىس:
مەكيەن:
- بالالار، راحمەت سەندەرگە. مەن ەندى بالاپانىما دايىنداعان سىيلىعىمدى بەرەيىن.
( قوراپشانى بالاپانعا بەرەدى، ونىڭ ىشىنەن « ۇيرەك بالاپانى» جۇمساق ويىنشىعى شىعادى.)
ءان جەتەكشىسى:
- قاراڭدارشى، بۇل قانداي ويىنشىق.
بالالار:
- بۇل « ۇيرەك بالاپانى» جۇمساق ويىنشىعى.
مەكيەن:
- يا، بۇل ۇيرەك بالاپانى جۇمساق ويىنشىعى مەنىڭ بالاپانىم ەكەۋى دوس بولادى.
ءان جەتەكشىسى:
- ولاي بولسا بالالار، ءبىز وتكەن ءىس - ارەكەتىمىزدە « ۇيرەكتەر» ءبيىنىڭ قيمىلدارىن ۇيرەنگەن بولاتىنبىز، ال، بۇگىن اۋەنگە ەرە وتىرىپ، تولىق بيلەپ بەرەيىك.
( اۋەن وينالىپ بي قيمىلدارىن جاسايدى.)
مەكيەن:
- قىت - قىت - قىت. قانداي ونەرلى ەدىڭدەر. ەندى ءبىز قايتۋىمىز كەرەك.
ءان جەتەكشىسى:
- مەكيەن انا، ءبىزدىڭ بالالاردىڭ ونەرى شەكسىز. مۇمكىن ولاردىڭ ويىنىن تاماشالاپ كورەرسىز. سوسىن بىرگە قايتامىز.
مۋزىكالىق ويىن:
مەكيەن:
- جارايدى، مەنىڭ دە بالاپانىم سەندەرمەن بىرگە ءبىراز ويناسىن.
ءان جەتەكشىسى:
- بالالار، بۇل ويىننىڭ اتى « اندەتە ايت اتىڭدى» دەپ اتالادى.
ويىن شارتى: قويىلعان مۋزىكانى تىڭداپ، ول اۋەن قاي اڭدى بەينەلەيدى، سەندەر سول اڭنىڭ قيمىلىن جاساپ، مەجەدەگى مۋزىكا كىلتىنە قاراي كەلەسىڭدەر. سوسىن وعان كەلگەن سوڭ ءوز ەسىمدەرىڭدى انگە قوسىپ ايتاسىڭدار.
رەفلەكسيۆتى كوررەكسيالاۋ:
ءان جەتەكشىسى:
- جارايسىڭدار، بالالار! ءبىز ونەرىمىزدى جاقسى كورسەتە بىلدىك. بىزدە قانداي وقۋ ءىس - ارەكەتى بولدى؟
بالالار:
- ءان - اۋەز.
ءان جەتەكشىسى:
- نەنىڭ ءجۇرىسىن سالدىق؟
بالالار:
- تاۋىق ءجۇرىسىن سالدىق.
ءان جەتەكشىسى:
- قانداي ءان ۇيرەندىك؟
بالالار:
- « تابيعات ءبىزدىڭ انامىز» ءانى.
ءان جەتەكشىسى:
- كىممەن تانىستىق؟
بالالار:
- سازگەر ادىلبەك بايسەڭگەروۆ اعايمەن.
ءان جەتەكشىسى:
- قانداي بي قيمىلدارىن جاسادىق؟
بالالار:
- « ۇيرەكتەر» ءبيى.
ءان جەتەكشىسى:
- قانداي ويىن وينادىق؟
بالالار:
- « اندەتە ايت اتىڭدى».
ءان جەتەكشىسى:
- بالالار، بارلىعىڭدا بۇگىنگى ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنە جاقسى قاتىستىڭدار. قىزداردىڭ بارلىعى ادەمى بولىپ، قۇلپىرىپ تۇردى، ۇلدار وزدەرىن ادەمى ۇستاپ سىپايىلىق كورسەتتى. مەن سەندەرگە ءوز اتىمنان ۇلكەن راحمەتىمدى ايتامىن. مەكيەن انا مەن كىشكەنتاي بالاپانعا بىزگە قوناققا كەلىپ تۇرىڭىزدار، ءبىر - بىرىڭىزدەن اجىراماڭىزدار دەگىمىز كەلەدى.
مەكيەن انا:
- بالالار، سەندەردىڭ ءان - بيلەرىڭ مەن ويىندارىڭ وتە ۇنادى جانە مەنىڭ بالاپانىمدا ريزا بولىپ قالدى. ءبىز ءبىر - ءبىرىمىزدى سەندەردىڭ كومەكتەرىڭمەن تاپتىق.
- مەنىڭ سەندەرگە بەرەر « سي - قىرلى جۇمىرتقا» سىيلىعىم بار. قابىل الىڭدار.
بالاپان:
- ال، مەن « التىن ديسك» اندەر جيناعىن سىيلايمىن. « ءانشى بالاپان» جۇلدىزدارى بولۋلارىڭا تىلەكتەسپىن.
( مەكيەن انا مەن بالاپان «سي - قىرلى جۇمىرتقاسى» مەن «التىن ديسكىسىن» بەرەدى.
ءبىلۋى: مۋزىكا اۋەنىن سەزىنىپ، تۇسىنە ءبىلۋى، ءان مازمۇنىن اجىراتا ءبىلۋى.
مەڭگەرۋى: اۋەن ىرعاعىنا ىلەسىپ ءىس قيمىلدى مەڭگەرۋ.
جاساي الۋى: ءۇي قۇستارىنىڭ سۋرەتىنە قاراپ وتىرىپ دىبىستالۋىن اجىراتا ءبىلۋى، ءان جەتەكشىسىنىڭ جانە تاربيەشىنىڭ تاپسىرماسىن جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداپ، وزدىگىنەن ءىس - ارەكەت جاساي الۋى.