بالىقتى كولىنىڭ ورنالاسۋى مەن تاريحى
قازاق دالاسىنىڭ ءار توبەسى، ءار بەلەسى ەرتەگى،
توپىراعىن باسىپ قالساڭ ءبىر ەرتەگى شەرتەدى.
(م. شاحانوۆ)
بالىقتى كولىنىڭ ورنالاسۋى مەن تاريحى
سايرام - وگەم مەملەكەتتىك ۇلتتىق پاركى باتىس تيان - شاننىڭ سولتۇستىك بولىمىندە وگەم، قارجانتاۋ، قازىعۇرت جانە بورالداي تاۋ جوتالارىندا ورنالاسقان. پارك قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ 2006 جىلعى، 26 - قاڭتارىنداعى №52 قاۋلىسىنا سايكەس بالىقتى كولى اۋماعىنداعى ورمان مەن جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ورىن بولىپ تابىلادى. جالپى اۋدانى 30 گەكتار. كولدىڭ تەرەڭدەگى 16 - 17 مەتر. بالىقتى كولىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكىباس اۋدانىنداعى، جاسكەشۋ ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان.
اۋدان ورتالىعى ت. رىسقۇلوۆ اۋىلىنان باتىسقا قاراي 20 شاقىرىم، ساستوبە تەمىر جول ستانسياسىنان 12 شاقىرىم جەردە، ارىس وزەنىنىڭ وڭ جاق جاعالاۋىندا جىبەك جولىندا ورنالاسقان. بالىقتى كولى عالىمداردىڭ بولجامى بويىنشا مەزوزوي ەراسىندا پايدا بولعان دەگەن دەرەك بار.
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز بۇل جەردى قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى وقيعا «اقتابان شۇبىرىندى» كەزىندە جوڭعار شاپقىنشىلىعىندا تۋعان جەردى ازات ەتۋدە كورسەتكەن ەرلىكتەرى ءۇشىن ەنشىگە العان ەكەن.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكىباس اۋدانىنداعى جاسكەشۋ ەلدى مەكەنى، الاتاۋ مەن قاراتاۋدىڭ اراسىندا ورنالاسقان، وزەن - بۇلاعى مول، جەرى قۇنارلى، تابيعاتى باي ءوڭىر. سوندىقتان دا بۇل ولكەنى «ەكىنشى شۆەساريا» نەمەسە قازاقستاننىڭ «جاڭا زەلاندياسى» دەپ حالىق بەكەر اتاماعان. سولاردىڭ ىشىندە جاسكەشۋ اۋىلىنىڭ تۇرعان جەرى ەرەكشى جەر جانناتى دەپ ايتۋعا بولادى. اۋىلدىڭ ىرگەسىنەن سۋى مول ءارى تازا بالىقتى كولى ۇلكەن شاعىل دەپ اتالاتىن اكتاس توبەنىڭ استىنان قايناپ شىعىپ جاتىر.
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز العاش قونىس تىككەن كەزدە بالىقتى كولىنىڭ بويى قالىڭ اعاش، نۋ قامىس ەكەن، ونى قابان، جولبارىس جانە باسقا دا جىرتقىش اڭدار مەكەن ەتىپتى. وسىنداي شۇرايلى جەرگە ورنالاسقان اتا - بابالارىمىز مال شارۋاشىلىعىمەن بىرگە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىسقان. وعان كۋا بالىقتى كولىنىڭ باسىنان قولمەن قازىپ شىعارعان بەيبىت، جانىس، بايىس ارىقتار دەپ اتالاتىن كانال ىزدەرى وسى كۇنگە دەيىن سايراپ جاتىر.
بالىقتى كولىنىڭ اتالۋى
بالىقتى سوزبە - ءسوز «قالا باستىعى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەجەلگى تۇرىكتىڭ «بالىق» ياعني «قالا» دەگەن سوزىنەن شىققان. شىنىندا دا بالىقتى كولىنىڭ ورنالاسقان جەرى، اينالاسى، قولايلىعى جاعىنان ەش جەرگە تەڭ كەلمەيدى.
بالىقتى كولى ۇلى جىبەك جولى بويىمەن ىلگەرى - كەيىنگى وتكەندەردىڭ تاڭدايىن قاقتىراتىن بولعان.
كول بويىنداعى كوك مايسالى تاۋ - تالدى، اق جانە كوك تەرەكتى سازدى الاڭدارعا شاتىر تىگىپ دەمالاتىن جولاۋشىلار، كەرۋەندەر كوپ بولعان. بۇل تۇستاعى جۇزدەگەن قاينار باستاۋلاردان بۇرقىراپ شىعىپ جاتقان سۋدان مەيىر قاندىرا سۋسىنداپ، جولعا ارنالعان الۋان ءتۇرلى ىدىستارىنا قۇيىپ الىپ، ساپارعا شىعادى ەكەن.
بالىقتى كولىنىڭ تاريحى 1780 - 1790 جىلدارى بارلىباي قارت قارتقوجا، مالكەلدى، جالكەلدى جانە نيازبەك دەگەن ۇلدارىمەن كوشىپ كەلەدى. ولار بالىقتى كولىنىڭ سولتۇستىك شىعىسىنان ورىن تەپتى.
بارلىباي قارت كوشىپ كەلگەندە وزەندە بالىق وتە كوپ بولعان ەكەن. بالىعى كوپ كولدى بارلىباي قارت «بالىقتى» دەپ اتاعان ەكەن.
تابيعاتتىڭ كوركىن اجارلاندىرىپ، جەر بەتىن سايالى باققا اينالدىراتىن بايلىق كوزى – سۋ. سۋ – تابيعاتتىڭ ايناسى.
سۋ دەگەن تىرشىلىكتىڭ قامى ەمەس پە،
سۋ دەگەن تابيعاتتىڭ جانى ەمەس پە،
سۋ جوق جەردە ءومىر جوق، ول اقيقات،
كۇمىس – سۋ قارا جەردىڭ ءسانى ەمەس پە.
(م. حاكىمجانوۆا)
بالىقتى كولى سۋىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى
زەرتتەۋ بارىسىندا كول مەزازوي ەراسىندا پايدا بولعان دەپ ەسەپتەلەدى. سۋدىڭ قۇرامىن زەرتتەگەن كەزدە قۇرامىندا سۋتەگى ديتەريتريد بارى انىقتالعان، ياعني اۋىر سۋعا جاتادى. سۋى ىشۋگە جارامدى. سۋ نەگىزىنەن جەر استىنان شىققان مىڭداعان بۇلاق كوزدەرىنەن شىققان سۋدان پايدا بولعان. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا جەر استى مۇحيتىنىڭ جەر بەتىنە شىعىپ جاتقان جەرى. بۇلاق سۋى مۇزداي، سۋىق، تاپ - تازا، ءمولدىر، شيپالىق قاسيەتى مول. سۋى دەمىكپە اۋرۋىنا مىڭدا ءبىر ەم. دەنەگە شىققان جاراعا، قۇلاقتان قۇلىق اعۋىنا قارسى، پولەارتريت اۋرۋىنا ەم. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اياق - قولى سىرقىراپ اۋىرعاندا بىرنەشە كۇن وسى كولگە شومىلعاننان سوڭ اياق - قولىنىڭ اۋىرعانى ساپ تىيىلعانىن جىر ەتىپ ايتىپ وتىرادى.
ەل اراسىندا مىناداي اڭىز اڭگىمەلەر بار. ەرتەدە وسى وڭىردەگى مالدىڭ دەنەسىنە جامان جارا شىعىپ، ىندەتتەن مالدار قىرىلىپ قالادى. ال وسى سۋعا توعىتىلعان ءبىر وتار قوي جاراسىنان قۇلان تازا ايىعادى.
بالىقتى كولىندەگى «قازان شۇڭقىر» دەپ اتالاتىن باستاۋدى اۋليەلى، كيەلى جەر دەپ ءتاۋ ەتۋگە كەلۋشىلەر دە كوپتەپ كەزدەسەدى. وعان سەبەپ، ەل اۋزىنداعى اڭىزدار بولسا كەرەك. ەرتەرەكتە جامبىل وبلىسىنداعى ءبيلى كولدەن باتقان جىلقى وسى «قازان شۇڭقىردان» شىققان دەگەن اڭىز بار. سوندىقتان بۇل باستاۋ «قامبار اۋليە» دەپ اتالادى. ال تاعى ءبىر اڭىز بويىنشا، ءبىر كەزدەرى شۇڭقىردان قازاننىڭ 4 قۇلاعى كورىنىپ، تۇرىپتى دەپ اڭىز ەتەدى. سوڭعى كەزدەرى شۇڭقىردان قازاننىڭ ەكى قۇلاعىن كوردىك دەيتىندەر دە كەزدەسۋدە. ول ۇنەمى كورىنە بەرمەيدى. ال سول قازاننىڭ قۇلاعىن كورگەن ادامنىڭ تىلەگى قابىل بولادى دەسەدى. تاعى ءبىر كەرەمەتى، سۋ تۇبىنەن جارىس شىعىپ جاتقان بۇل شۇڭقىردىڭ سۋى جاندى نارسە ءتارىزدى اسەر ەتەدى. ەگەر الىستان قاراپ تۇرساڭ تىپ - تىنىش جاتادى. ال ادام جاقىنداعان سايىن بەينە ءبىر جان بىتكەندەي تۇبىنەن سۋى بۇرقىراپ قايناپ شىعا باستايدى. سىناماق بولىپ الىستاي باستاساڭ، ول دا اشۋى قايتقانداي موماقانسي قالادى.
مىنە، وسىنداي عاجاپ مەكەن سوڭعى كەزدەرى قامىس قۇراقپەن، قوقىستىڭ استىندا قالىپ بارادى. كەڭەس وداعى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتا «زاۆەتا لەنينا» كولحوزى مەن «كراسنايا زۆەزدا» كولحوزىنىڭ جۇمىسشىلارى بىرىگىپ، جىلدا كوكتەم ايىندا كولدىڭ اينالاسىن، قۋراعان اعاشتاردى، سۋ ىشىندەگى بالدىرلاردى تازالاپ وتىرعان. سونىمەن قاتار باستاۋ كوزدەرىن اشىپ وتىرعان. كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى بۇلاقتىڭ سۋىن شارافكەنت، بالىقشى جانە جاسكەشۋ اۋىل تۇرعىندارى اۋىز سۋعا پايدالانىپ كەلەدى.
تابيعاتى، جانۋارلار جانە وسىمدىكتەر دۇنيەسى
بالىقتى كولىنىڭ تابيعاتى تاماشا. ءبىراق سوڭعى كەزدە ادامداردىڭ سالاقتىعىنان، تابيعاتقا نەمقۇرايلى قاراعاندىقتارىنان بالىقتى كولىنىڭ ماڭى ەكولوگيالىق ايماققا اينالىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى سايرام - وگەم مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ №76 ورامىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى كاشاپوۆ قۇلسۇلەيمەننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. بالىقتى كولىنىڭ اينالاسىندا ورىك، جابايى دولانا، ەمەن، جىلاۋىق تال، الحور اعاشتارى بار.
جانۋارلارعا كەلەتىن بولساق، ازايىپ قۇرۋعا اينالىپ بارا جاتقان قۇستار بودەنە، قىرعاۋىل، دەگەلەك، جابايى ۇيرەك، قاسقالداقتار بار. بالىقتى كولى ماڭىندا جىرقىش قۇستاردان جامان سارى كەزدەسەدى. سونىمەن قاتار قىرعي، قارشىعا، كيەلى ۇكى دە كەزدەسەدى.
بالىقتى كولىندە مەكەندەيتىن بالىقتار تۇرىنە كەلەتىن بولساق، بالىقتاردىڭ 9 ءتۇرى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن. بالىقتى كولىندە سازان، مايشاباق، كەڭماڭداي، تۇقى، قاراكوز جانە ەرتە كەزدە پاتشالار بالىعى اتالعان (پاتشالار ارنايى الدىرىپ جەگەن) مارينكا دەگەن بالىق بار.
«بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەپ اتالارىمىز ايتىپ كەتكەندەي كول جاعاسىنداعى ءىرىلى ۇساقتى بۇلاق كوزدەرىن تازارتىپ، ءمولدىر دە كاۋسار بۇلاقتىڭ ەمىن - ەركىن اعۋىنا وقۋشىلار دا ءوز قول ۇشتارىن بەرۋدە. بۇل وقۋشىلاردى مەكتەبىمىزدىڭ بيولوگى ەركەبايەۆا ناعيما ۇيىمداستىرىپ، كول جاعاسى بەتكەيلەرىندە وتىرعىزىلعان جەمىس اعاشتارى مەن تال - تەرەكتەرىنىڭ كۇتىمىنە جەرىن قوپسىتىپ، بۇتاعىن بۇتاۋ جۇمىستارىنا قولعابىستارىن بەرىپ، جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ ءجۇر.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
جاسكەشۋ اۋىلى، تۇلكىباس اۋدانى
س. سەيفۋللين اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
10 سىنىپ وقۋشىسى لەس اقليما نۇرجان قىزى
جەتەكشىسى: ماۋلەنقۇلوۆا گۇلجان پەرنەحان قىزى
توپىراعىن باسىپ قالساڭ ءبىر ەرتەگى شەرتەدى.
(م. شاحانوۆ)
بالىقتى كولىنىڭ ورنالاسۋى مەن تاريحى
سايرام - وگەم مەملەكەتتىك ۇلتتىق پاركى باتىس تيان - شاننىڭ سولتۇستىك بولىمىندە وگەم، قارجانتاۋ، قازىعۇرت جانە بورالداي تاۋ جوتالارىندا ورنالاسقان. پارك قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ 2006 جىلعى، 26 - قاڭتارىنداعى №52 قاۋلىسىنا سايكەس بالىقتى كولى اۋماعىنداعى ورمان مەن جانۋارلار دۇنيەسىن قورعاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ورىن بولىپ تابىلادى. جالپى اۋدانى 30 گەكتار. كولدىڭ تەرەڭدەگى 16 - 17 مەتر. بالىقتى كولىنىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكىباس اۋدانىنداعى، جاسكەشۋ ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان.
اۋدان ورتالىعى ت. رىسقۇلوۆ اۋىلىنان باتىسقا قاراي 20 شاقىرىم، ساستوبە تەمىر جول ستانسياسىنان 12 شاقىرىم جەردە، ارىس وزەنىنىڭ وڭ جاق جاعالاۋىندا جىبەك جولىندا ورنالاسقان. بالىقتى كولى عالىمداردىڭ بولجامى بويىنشا مەزوزوي ەراسىندا پايدا بولعان دەگەن دەرەك بار.
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز بۇل جەردى قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قاسىرەتتى وقيعا «اقتابان شۇبىرىندى» كەزىندە جوڭعار شاپقىنشىلىعىندا تۋعان جەردى ازات ەتۋدە كورسەتكەن ەرلىكتەرى ءۇشىن ەنشىگە العان ەكەن.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۇلكىباس اۋدانىنداعى جاسكەشۋ ەلدى مەكەنى، الاتاۋ مەن قاراتاۋدىڭ اراسىندا ورنالاسقان، وزەن - بۇلاعى مول، جەرى قۇنارلى، تابيعاتى باي ءوڭىر. سوندىقتان دا بۇل ولكەنى «ەكىنشى شۆەساريا» نەمەسە قازاقستاننىڭ «جاڭا زەلاندياسى» دەپ حالىق بەكەر اتاماعان. سولاردىڭ ىشىندە جاسكەشۋ اۋىلىنىڭ تۇرعان جەرى ەرەكشى جەر جانناتى دەپ ايتۋعا بولادى. اۋىلدىڭ ىرگەسىنەن سۋى مول ءارى تازا بالىقتى كولى ۇلكەن شاعىل دەپ اتالاتىن اكتاس توبەنىڭ استىنان قايناپ شىعىپ جاتىر.
ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز العاش قونىس تىككەن كەزدە بالىقتى كولىنىڭ بويى قالىڭ اعاش، نۋ قامىس ەكەن، ونى قابان، جولبارىس جانە باسقا دا جىرتقىش اڭدار مەكەن ەتىپتى. وسىنداي شۇرايلى جەرگە ورنالاسقان اتا - بابالارىمىز مال شارۋاشىلىعىمەن بىرگە ەگىن شارۋاشىلىعىمەن دە اينالىسقان. وعان كۋا بالىقتى كولىنىڭ باسىنان قولمەن قازىپ شىعارعان بەيبىت، جانىس، بايىس ارىقتار دەپ اتالاتىن كانال ىزدەرى وسى كۇنگە دەيىن سايراپ جاتىر.
بالىقتى كولىنىڭ اتالۋى
بالىقتى سوزبە - ءسوز «قالا باستىعى» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەجەلگى تۇرىكتىڭ «بالىق» ياعني «قالا» دەگەن سوزىنەن شىققان. شىنىندا دا بالىقتى كولىنىڭ ورنالاسقان جەرى، اينالاسى، قولايلىعى جاعىنان ەش جەرگە تەڭ كەلمەيدى.
بالىقتى كولى ۇلى جىبەك جولى بويىمەن ىلگەرى - كەيىنگى وتكەندەردىڭ تاڭدايىن قاقتىراتىن بولعان.
كول بويىنداعى كوك مايسالى تاۋ - تالدى، اق جانە كوك تەرەكتى سازدى الاڭدارعا شاتىر تىگىپ دەمالاتىن جولاۋشىلار، كەرۋەندەر كوپ بولعان. بۇل تۇستاعى جۇزدەگەن قاينار باستاۋلاردان بۇرقىراپ شىعىپ جاتقان سۋدان مەيىر قاندىرا سۋسىنداپ، جولعا ارنالعان الۋان ءتۇرلى ىدىستارىنا قۇيىپ الىپ، ساپارعا شىعادى ەكەن.
بالىقتى كولىنىڭ تاريحى 1780 - 1790 جىلدارى بارلىباي قارت قارتقوجا، مالكەلدى، جالكەلدى جانە نيازبەك دەگەن ۇلدارىمەن كوشىپ كەلەدى. ولار بالىقتى كولىنىڭ سولتۇستىك شىعىسىنان ورىن تەپتى.
بارلىباي قارت كوشىپ كەلگەندە وزەندە بالىق وتە كوپ بولعان ەكەن. بالىعى كوپ كولدى بارلىباي قارت «بالىقتى» دەپ اتاعان ەكەن.
تابيعاتتىڭ كوركىن اجارلاندىرىپ، جەر بەتىن سايالى باققا اينالدىراتىن بايلىق كوزى – سۋ. سۋ – تابيعاتتىڭ ايناسى.
سۋ دەگەن تىرشىلىكتىڭ قامى ەمەس پە،
سۋ دەگەن تابيعاتتىڭ جانى ەمەس پە،
سۋ جوق جەردە ءومىر جوق، ول اقيقات،
كۇمىس – سۋ قارا جەردىڭ ءسانى ەمەس پە.
(م. حاكىمجانوۆا)
بالىقتى كولى سۋىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى
زەرتتەۋ بارىسىندا كول مەزازوي ەراسىندا پايدا بولعان دەپ ەسەپتەلەدى. سۋدىڭ قۇرامىن زەرتتەگەن كەزدە قۇرامىندا سۋتەگى ديتەريتريد بارى انىقتالعان، ياعني اۋىر سۋعا جاتادى. سۋى ىشۋگە جارامدى. سۋ نەگىزىنەن جەر استىنان شىققان مىڭداعان بۇلاق كوزدەرىنەن شىققان سۋدان پايدا بولعان. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا جەر استى مۇحيتىنىڭ جەر بەتىنە شىعىپ جاتقان جەرى. بۇلاق سۋى مۇزداي، سۋىق، تاپ - تازا، ءمولدىر، شيپالىق قاسيەتى مول. سۋى دەمىكپە اۋرۋىنا مىڭدا ءبىر ەم. دەنەگە شىققان جاراعا، قۇلاقتان قۇلىق اعۋىنا قارسى، پولەارتريت اۋرۋىنا ەم. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ اياق - قولى سىرقىراپ اۋىرعاندا بىرنەشە كۇن وسى كولگە شومىلعاننان سوڭ اياق - قولىنىڭ اۋىرعانى ساپ تىيىلعانىن جىر ەتىپ ايتىپ وتىرادى.
ەل اراسىندا مىناداي اڭىز اڭگىمەلەر بار. ەرتەدە وسى وڭىردەگى مالدىڭ دەنەسىنە جامان جارا شىعىپ، ىندەتتەن مالدار قىرىلىپ قالادى. ال وسى سۋعا توعىتىلعان ءبىر وتار قوي جاراسىنان قۇلان تازا ايىعادى.
بالىقتى كولىندەگى «قازان شۇڭقىر» دەپ اتالاتىن باستاۋدى اۋليەلى، كيەلى جەر دەپ ءتاۋ ەتۋگە كەلۋشىلەر دە كوپتەپ كەزدەسەدى. وعان سەبەپ، ەل اۋزىنداعى اڭىزدار بولسا كەرەك. ەرتەرەكتە جامبىل وبلىسىنداعى ءبيلى كولدەن باتقان جىلقى وسى «قازان شۇڭقىردان» شىققان دەگەن اڭىز بار. سوندىقتان بۇل باستاۋ «قامبار اۋليە» دەپ اتالادى. ال تاعى ءبىر اڭىز بويىنشا، ءبىر كەزدەرى شۇڭقىردان قازاننىڭ 4 قۇلاعى كورىنىپ، تۇرىپتى دەپ اڭىز ەتەدى. سوڭعى كەزدەرى شۇڭقىردان قازاننىڭ ەكى قۇلاعىن كوردىك دەيتىندەر دە كەزدەسۋدە. ول ۇنەمى كورىنە بەرمەيدى. ال سول قازاننىڭ قۇلاعىن كورگەن ادامنىڭ تىلەگى قابىل بولادى دەسەدى. تاعى ءبىر كەرەمەتى، سۋ تۇبىنەن جارىس شىعىپ جاتقان بۇل شۇڭقىردىڭ سۋى جاندى نارسە ءتارىزدى اسەر ەتەدى. ەگەر الىستان قاراپ تۇرساڭ تىپ - تىنىش جاتادى. ال ادام جاقىنداعان سايىن بەينە ءبىر جان بىتكەندەي تۇبىنەن سۋى بۇرقىراپ قايناپ شىعا باستايدى. سىناماق بولىپ الىستاي باستاساڭ، ول دا اشۋى قايتقانداي موماقانسي قالادى.
مىنە، وسىنداي عاجاپ مەكەن سوڭعى كەزدەرى قامىس قۇراقپەن، قوقىستىڭ استىندا قالىپ بارادى. كەڭەس وداعى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتتا «زاۆەتا لەنينا» كولحوزى مەن «كراسنايا زۆەزدا» كولحوزىنىڭ جۇمىسشىلارى بىرىگىپ، جىلدا كوكتەم ايىندا كولدىڭ اينالاسىن، قۋراعان اعاشتاردى، سۋ ىشىندەگى بالدىرلاردى تازالاپ وتىرعان. سونىمەن قاتار باستاۋ كوزدەرىن اشىپ وتىرعان. كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى بۇلاقتىڭ سۋىن شارافكەنت، بالىقشى جانە جاسكەشۋ اۋىل تۇرعىندارى اۋىز سۋعا پايدالانىپ كەلەدى.
تابيعاتى، جانۋارلار جانە وسىمدىكتەر دۇنيەسى
بالىقتى كولىنىڭ تابيعاتى تاماشا. ءبىراق سوڭعى كەزدە ادامداردىڭ سالاقتىعىنان، تابيعاتقا نەمقۇرايلى قاراعاندىقتارىنان بالىقتى كولىنىڭ ماڭى ەكولوگيالىق ايماققا اينالىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى سايرام - وگەم مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ №76 ورامىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى كاشاپوۆ قۇلسۇلەيمەننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى زور. بالىقتى كولىنىڭ اينالاسىندا ورىك، جابايى دولانا، ەمەن، جىلاۋىق تال، الحور اعاشتارى بار.
جانۋارلارعا كەلەتىن بولساق، ازايىپ قۇرۋعا اينالىپ بارا جاتقان قۇستار بودەنە، قىرعاۋىل، دەگەلەك، جابايى ۇيرەك، قاسقالداقتار بار. بالىقتى كولى ماڭىندا جىرقىش قۇستاردان جامان سارى كەزدەسەدى. سونىمەن قاتار قىرعي، قارشىعا، كيەلى ۇكى دە كەزدەسەدى.
بالىقتى كولىندە مەكەندەيتىن بالىقتار تۇرىنە كەلەتىن بولساق، بالىقتاردىڭ 9 ءتۇرى قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن. بالىقتى كولىندە سازان، مايشاباق، كەڭماڭداي، تۇقى، قاراكوز جانە ەرتە كەزدە پاتشالار بالىعى اتالعان (پاتشالار ارنايى الدىرىپ جەگەن) مارينكا دەگەن بالىق بار.
«بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەپ اتالارىمىز ايتىپ كەتكەندەي كول جاعاسىنداعى ءىرىلى ۇساقتى بۇلاق كوزدەرىن تازارتىپ، ءمولدىر دە كاۋسار بۇلاقتىڭ ەمىن - ەركىن اعۋىنا وقۋشىلار دا ءوز قول ۇشتارىن بەرۋدە. بۇل وقۋشىلاردى مەكتەبىمىزدىڭ بيولوگى ەركەبايەۆا ناعيما ۇيىمداستىرىپ، كول جاعاسى بەتكەيلەرىندە وتىرعىزىلعان جەمىس اعاشتارى مەن تال - تەرەكتەرىنىڭ كۇتىمىنە جەرىن قوپسىتىپ، بۇتاعىن بۇتاۋ جۇمىستارىنا قولعابىستارىن بەرىپ، جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ ءجۇر.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
جاسكەشۋ اۋىلى، تۇلكىباس اۋدانى
س. سەيفۋللين اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
10 سىنىپ وقۋشىسى لەس اقليما نۇرجان قىزى
جەتەكشىسى: ماۋلەنقۇلوۆا گۇلجان پەرنەحان قىزى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ءبىرىڭعاي «جاس ۇلان» بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر قاتارىنىڭ سالتاناتتى قابىلداۋ جيىنى
