InfoHub Logo

ىلگەرىدە، وسىدان ون جىلدان اسا ۋاقىت بۇرىن، مەن سول كەزدە قالاي ويلاسام، قازىردە دە تاپ سولاي ويلايمىن، ءبىر قيىن دا قىزعىلىقتى كىتاپتى جازۋعا بەل بايلادىم.

سول كىتاپ تاماشا ادامداردىڭ عۇمىرباياندارىنان قۇرالۋى كەرەك ەدى.

عۇمىر باياندار قىسقا دا شىرايلى بولۋى كەرەك ەدى.

مەن ءتىپتى سول كىتاپقا ارناپ، تاماشا ادامداردىڭ ءتىزىمىن دە جاسادىم.

ول كىتاپقا مەن ءوزىم كەزدەسكەن، ەڭ ءبىر قاراپايىم ادامداردىڭ — بەلگىسىز، ۇمىت بولعان، ءبىراق شىن مانىندە سول ەلگە بەلگىلى، اتاقتى ادامداردان استە كەم تۇسپەيتىن كىسىلەردى كىرگىزبەك بولدىم. اسىلىندە، ولاردىڭ تەك جولى بولماعان، سول سەبەپتى دە ولار وزدەرىنەن كەيىنگى ۇرپاقتار جادىندا تىم بولماسا كومەسكى ىزدەرىن دە قالدىرا الماعان. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءبىر ىسكە جان-تانىمەن قۇشتار اق نيەتتى ءپىرادار كىسىلەر بولاتىن.

سولاردىڭ اراسىندا وزەن كەمەلەرىنىن كاپيتانى ولەنين-ۆولگار — ناعىز اڭىز-ەرتەككە لايىق عۇمىردىڭ ادامى بار ەدى. ول مۋزىكالى وتباسىندا ءوسىپ جەتىلدى جانە ءان سالۋدى يتاليادا وقىپ ۇيرەنەدى. ءبىراق ول بۇكىل ەۋروپانى جاياۋ ارالاپ شىققىسى كەلەدى دە وقۋىن تاستاپ، كوشە ءانشىسى رەتىندە، يتاليانى، يسپانيا مەن فرانسيانى ارالاپ شىعادى. ول ءاربىر ەلدە، سول ەلدىڭ تۋعان تىلىندە، گيتاراعا قوسىلىپ ولەڭ ايتادى.

مەن ولەنين-ۆولگارمەن 1924 جىلى ماسكەۋ گازەتتەرىنىڭ ءبىرىنىڭ رەداكسياسىندا تانىستىم. ءبىر كۇنى جۇمىستان كەيىن ءبىز ولەنين-ۆولگاردان ونىڭ كوشەلىك رەپەرتۋارىنان بىرنەشە ءانىن ايتىپ بەرۋىن سۇرادىق. ءبىر جەردەن گيتارانى تاۋىپ الدىق، سودان وزەن كاپيتانى فورماسىن كيگەن، بويى ونشا بيىك تە ەمەس، قاتپا شال كەنەت شەبەر ونەرپازعا، تاڭعالارلىق اكتەر مەن انشىگە اينالىپ جۇرە بەردى. ونىڭ داۋسى مۇلدە بالعىن جاستىڭ داۋسىنداي ەدى.

ءبىز، ءبارىمىز، يتاليان كانتيلەندەرىنىڭ قالاي ەمىن-ەركىن قۇيقىلجي قۇيىلىپ، باسكىلەر اندەرىنىڭ ۇزدىك-سوزدىق بولىپ، قالاي كۇڭىرەنە جونەلگەنىن، "مارسەلەزانىڭ" كەرنەيلەتىپ-سىرنايلاتىپ، ءوق-دارى ءتۇتىنىن بۋداقتاتىپ، شادىمان-شاتىققپەن ماسايراعانىن سەلت ەتپەي وتىرىپ تىڭدادىق.

ەۋروپانى جاعالاي كەزىپ شىققاننان كەيىن، ولەنين-ۆولگار تەڭىز پاروحودتارىندا ماتروس بولىپ ىستەيدى، الىسقا ءجۇزۋدىڭ شتۋرمانى ەمتيحانىن تاپسىرادى، جەرورتا تەڭىزىن ۇزىنىنان دا، كولدەنەڭىنەن دە سان رەت كەسىپ وتەدى، سودان كەيىن رەسەيگە كايتىپ كەلىپ، ەدىلدە كاپيتان قىزمەتىن اتقارادى. مەن ونىمەن تانىسقان كەزدە، ول ماسكەۋدەن نيجنيي نوۆگورودقا دەيىن جولاۋشىلار پاروحودىن جۇرگىزۋشى بولىپ ىستەيدى.

ول قورقىنىشىن تۇمشالاپ، تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، ماسكەۋ وزەنىنىڭ قۋىقتاي تار، ءارى ەسكى، ءارى ابدەن توزعان شليۋزدەرى ارقىلى ەدىلدىڭ ۇلكەن جولاۋشىلار پاروحودىن الىپ وتەدى. كۇللى كاپيتاندار مەن ينجەنەرلەر بۇنىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتىپ، بايبالام سالعان بولاتىن.

ول ماسكەۋ وزەنىنىڭ اتىشۋلى مارچۋگالار ماڭىنداعى ارناسىن توتەلەتۋدى ۇسىنادى، وزەننىڭ سول ارادا ءجيى-جيى بۇرالاڭدايتىنى سونداي، ونىڭ كارتاعا تۇسكەن سانسىز يرەلەڭىنىڭ سۋرەتىنىڭ وزىنەن كىسىنىڭ باسى اينالىپ كەتەتىندەي ەدى.

ولەنين-ۆولگار رەسەيدىڭ وزەندەرى جونىنەن كوپتەگەن كەرەمەتتەي ماقالالار جازادى. ءقازىر ول ماقالالار جوعالىپ كەتكەن جانە ۇمىت بولعان. ول ونداعان وزەندەردەگى يىرىمدەر مەن سارقىرامالاردى، تامىرىمەن قوپارىلعان اعاشتار جاتقان جەرلەردى جاقسى بىلەتىن. سول وزەندەردە كەمەلەر ءجۇزۋىن قالاي جاقسارتۋ تۋرالى ونىڭ وزىندىك قاراپايىم دا توسىن جوسپارلارى بولاتىن.

بوس كەزىندە ول دانتەنىڭ "قۇدىرەتتى كومەدياسىن" ورىس تىلىنە اۋداردى.

ول ءتارتىبى قاتال، قايىرىمدى دا مازاسىز ادام بولاتىن جانە پروفەسسيالاردىڭ ءبارى بىردەي قۇرمەتتى، ويتكەنى ولار حالىققا قىزمەت ەتەدى دە ءاربىر ادامعا ءوزىنىڭ "وسىناۋ جاقسى جەردە جاقسى ادام" بولىپ كورىنۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى — دەپ ەسەپتەيتىن.

مەنىڭ تاعى ءبىر وتە قاراپايىم دا سۇيكىمدى تانىسىم — ورتالىق رەسەيدىڭ كىشكەنتاي ءبىر قالاسىنداعى ولكەتانۋ مۋزەيىندە ديرەكتور ەدى.

مۋزەي تىم ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇيدە بولاتىن. ونىڭ ايەلىنەن باسقا ەشبىر كومەكشىسى بولمايتىن. ولار ەكەۋى بىرىگىپ، مۋزەيدى ونەگەلى ءتارتىپ ورنىنا اينالدىرىپ قانا كويماي، ونىڭ ءۇيىن وزدەرى وڭدەپ-جوندەيتىن، وتىنىنا دەيىن ازىرلەپ، كۇللى قارا جۇمىستى ىستەيتىن.

بىردە مەن ولاردىڭ مۇلدە تۇسىنىكسىز ءبىر جۇمىستى جاساپ جۇرگەنىن كوردىم. ولار مۋزەي قاسىنداعى كوشەدە — جاس ءشوپ قاۋلاي وسكەن تار كوشەدە اسىقپاي ءجۇرىپ، اينالادا جاتقان تاس اتاۋلىنىڭ ءبارىن، قىش سىنىقتارىن تۇگەل جيناپ ءجۇر ەكەن.

سەبەبى، بالالار تاسپەن مۋزەيدىڭ تەرەزەسىن سىندىرىپ كەتىپتى. بۇدان بىلاي بالالاردىڭ قول استىڭدا كوزدەپ لاقتىراتىن "سناريادتارى" بولماۋى ءۇشىن، ديرەكتور شاعىن كوشەدەگى تاس بىتكەندى جيناپ، اۋلاعا اپارىپ، ءۇيىپ تاستاعىسى كەلەدى.

مۋزەيدەگى ءاربىر زات — ەجەلگى شىلتەر نەمەسە XIV عاسىردىڭ اسا سيرەك كەزدەسەتىن جالپاق قىشىنان باستاپ، شىمتەزەك پەن تاياۋدا عانا كوبەيىپ، ءوسىپ-ونۋى ءۇشىن سو توڭىرەكتەگى بالشىقتى ويپاڭدارعا جىبەرىلگەن ارگەنتينا ەگەۋ قۇيرىقتارى — ناترييلەرگە دەيىن ءبارى دە تەكسەرىلىپ، مۇقيات سيپاتتالىپتى.

ءبىراق سو ءبىر باسەڭ ۇنمەن، ۇيالعاننان جوتكىرىنىپ، ازەر سويلەيتىن قاراپايىم كىسى، سۋرەتشى پەرەپلەچيكوۆتىڭ كارتيناسىن كورسەتكەندە، جادىراپ-جايناپ سالا بەرەدى. ول ونى جابىق ءادارياتتا تاۋىپ الىپتى.

راس، بۇل تەرەزەنىڭ قالىڭ امبرازۋراسىنان جازىلعان تاماشا تابيعات سۋرەتى — جاس قايىڭدارى قالىڭ ۇيقىداعى جانە قالايى تۇستەس شاعىن قول ايدىنى بار سولتۇستىكتىڭ بوزعىلت كەشى.

ول ادامنىڭ جۇمىس ىستەۋى قيىن ەدى. ونىمەن ەسەپتەسىپ جاتقان جان جوق. ول تىپ-تىنىش جەردە جۇمىس ىستەيتىن، ەشكىمدى دە مازالامايتىن. ونىڭ مۋزەيى ءتىپتى ۇلكەن پايدا كەلتىرىپ جاتپاسا دا، سول سياقتى كىسىنىڭ بولۋىنىڭ ءوزى جەرگىلىكتى جۇرتقا، اسىرەسە جاستار ءۇشىن، ىسكە بەرىلگەندىكتىڭ، قاراپايىمدىلىقتىڭ، ءوز ولكەسىن شەكسىز ءسۇيۋدىڭ ۇلگى-ونەگەسى ەمەس پە؟

جۋىردا مەن وسىناۋ كىتاپ ءۇشىن، ءوزىم جاساعان تاماشا ادامداردىڭ ءتىزىمىن تاۋىپ الدىم. ءتىزىم ۇلكەن ەكەن. ونى تولىق كەلتىرۋدىڭ ءجونى بولا قويماس. سونىڭ ىشىنەن ويىما كەلگەن تەك بىرنەشە جازۋشىلار ەسىمىن عانا كەلتىرەيىن.

ءاربىر ادامنىڭ اتىنىڭ تۇسىنا مەن سو جازۋشىلار تۋرالى ءوزىمنىڭ سەزىم-تۇيسىكتەرىمدى قىسقاشا جازىپ قويىپپىن.

ەندى وسى ارادا سو جازبالارىمنىڭ كەيبىرەۋىن ايتايىن. مەن ولاردى رەتكە كەلتىرىپ، ءسال عانا كەڭەيتتىم.

اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ

---