بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
پەتروپاۆل قالاسى،
قالالىق كلاسسيكالىق گيمنازيا
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كۋساينوۆا ايجان كۋانىشباي قىزى
(گەوگرافيا، 7 سىنىپ)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. اۋستراليا ماتەريگىنىڭ گەوگرافيالىق ورنىنا سيپاتتاما بەرە وتىرىپ، ماتەريكتەگى ەرەكشەلىكتەردى انىقتاۋ. اۋستراليانىڭ تابيعاتى، زەرتتەلۋ تاريحى جايىندا وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ
2. اتلاسپەن، كارتامەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن، شاپشاندىقتى، وقۋشىلاردىڭ وي ۇشقىرلىقتارىن دامىتۋ.
3. جالپى ءوزىن، قورشاعان ورتانى، سىنىپ قۇرامىن قۇرمەتتەۋگە، سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، ويىن ەلەمەنتتەرى، ستو ستراتەگياسىەىڭ ەلەمەنتتەرى
ساباقتىڭ وقۋ - جابدىعى: اۋستراليانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، اتلاس، كەسكىن كارتا
ساباقتىڭ ديداكتيكالىق كەزەڭدەرى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
ءسوزجۇمباق
1) ماداگاسكار
2) سامۋم
3) سومالي
4) تۋتسي
5) ۆيكتوريا
6) چاد
7) اتلاس
8) ناميب
9) ليبيا
1. افريكا جاعالاۋىنداعى ءىرى ارال
2. افريكاداعى قۇمدى جەل
3. افريكاداعى تۇبەك
4. افريكاداعى بويلارى ۇزىن ادامدار
5. افريكانىڭ ەڭ ءىرى كولى
6. افريكانىڭ ەڭ تاياز كولى
7. افريكانىڭ سولتۇستىگىندەگى تاۋ
8. افريكاداعى جاعالىق ءشول
9. افريكانىڭ سولتۇستىكتە ورنالاسقان مەملەكەتى
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ ءتۇسىندىرۋ
وقۋشىلار، بۇگىن ساباقتا ءبىز سەندەرمەن ەرەكشە ماتەريكپەن تانىسامىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى» دەپ اتالادى.
اۋستراليا ماتەريگى جەر شارىنداعى ەڭ كىشكەنتاي ماتەريك. ونىڭ اۋدانى – 7، 6 ملن كم2. اۋداننىڭ كىشىلىگىنە قاراپ ونى كەيدە «ماتەريك - ارال» دەپ اتايدى. شىندىعىندا دا، اۋستراليا ەۋرازيا ماتەريگىنەن 7 ەسەدەي كىشى.
اۋستراليا جاعالاۋلارىن تىنىق جانە ءۇندى مۇحيتتارىنىڭ سۋلارى شايىپ جاتىر. مۇحيتتاعى سۋدىڭ بەتكى تەمپەراتۋراسى جازدا + 280 جەتسە، قىستا + 200س - تان تومەن تۇسپەيدى.
اۋستراليا ماتەريگى تۇگەلدەي وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان. ماتەريك اتاۋىنىڭ ءوزى لاتىنشادان اۋدارعاندا «بەلگىسىز وڭتۇستىك جەر» «تەررا اۋستراليس ينكوگنيتا» دەگەن ماعىنا بەرەدى. 17 عاسىرعا دەيىن اۋستراليا ماتەريگى كوپشىلىككە بەلگىسىز بولدى. رەتى بويىنشا اۋستراليا 5 اشىلعان ماتەريك. سوندىقتان ونى «بەسىنشى كونتينەنت» دەپ تە اتايدى.
زەرتتەلۋ تاريحىنا كەلەتىن بولساق 1642 - 1643 ج گوللاندىق ابەل تاسمان ماتەريكتىڭ سولتۇستىك - باتىس بولىگىن اينالىپ، تاسمانيا ارالىن اشادى.
1770 ج اعىلشىن ساياحاتشىسى دجەيمس كۋك ماتەريكتىڭ شىعىس جاعالاۋىنا كەلەدى. وسىدان باستاپ اۋستراليانى جاپپاي جاۋلاپ الۋ باستالادى.
اۋستراليا وڭتۇستىك جارتى شاردا باسقا ماتەريكتەردەن وقشاۋ ورنالاسقان. سوندىقتان دا باسقا ەش جەردە كەزدەسپەيتىن وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار مەكەندەيدى، نەمەسە ولاردى ەندەميكتەر دەپ اتايدى. اۋستراليا وسىمدىكتەرىنىڭ – 75%، جانۋارلاردىڭ - 90% ەندەميكتەر. كەنگۋرۋ، ەمۋ تۇيەقۇسى، ەحيدنا جانە ت. ب.
اۋستراليالىقتار بۇل وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردى قورعاپ، ماقتان تۇتادى. ونى اۋستراليانىڭ ەلتاڭباسىنان كورۋگە بولادى. ەلتاڭبادا كەنگۋرۋ مەن ەمۋ تۇيەقۇسى بەينەلەنگەن.
اۋستراليانىڭ جەر بەدەرى كۇردەلى ەمەس. كوپ جەردى جازىق الىپ جاتىر. جەر بەتى 95%- نىڭ بيىكتىگى 600 م - دەن اسپايدى. ماتەريكتىڭ شىعىسىن بويلاي ورنالاسقان ۇلكەن سۋايرىق جوتاسى – ورتاشا بيىكتىكتەگى تاۋ. ونىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى – كوسيۋشكو تاۋى، 2228 م. اۋستراليا ءالپىسى – اۋسترالياداعى ۇلكەن سۋايرىق جوتانىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى بيىك تاۋلى قىرات. ۇزىندىعى 400 كم، ەنى 150 كم، بيىكتىگى 1700 - 2000م.
اۋستراليا جەر شارىنداعى ەڭ قۇرعاق ماتەريك. ونىڭ 2/3 بولىگىن ءشولدى ايماقتار الىپ جاتىر.
ماتەريك جاعالاۋىندا ۇزىندىعى 2300 كم، ەنى 2 كم - دەن 150 كم - گە دەيىن جەتەتىن جەر شارىنداعى ەڭ ءىرى مارجاندىق قۇرىلىم – ۇلكەن توسقاۋىل ءريفى ورنالاسقان.
اۋستراليا ماتەريگىنىڭ جەرىن ءبىر عانا ەل اۋستراليا وداعى الىپ جاتىر. اۋستراليانىڭ بايىرعى حالقى – ابوريگەندەر. قازىرگى كەزدە حالىقتىڭ 1 %- ىن عانا قۇرايدى. ابوريگەندەر اڭ اۋلاپ، جەۋگە جارامدى جابايى وسىمدىكتەردى جيناۋمەن اينالىسقان. ولاردىڭ ويلاپ تاپقان اڭشىلىق قارۋى بۋمەرانگ اعاشتان ادەيى ءيىلىپ جاسالعان تاياق تۇرىندە بولادى. بۋمەرانگتى لاقتىرسا، نىساناعا ءدال تيەدى، ال ەگەر تيمەي قالسا، اڭشىنىڭ قولىنا قايتىپ كەلەدى.
قازىرگى كەزدە اۋستراليانىڭ حالقى - 18 ملن استام. حالقى ەڭ از قونىستانعان ماتەريك. اۋستراليا وداعى – شارۋاشىلىع جوعارى دامىعان ەل.
اۋستراليا ماتەريگىمەن تەرەڭىرەك تانىسۋ ءۇشىن ءبىز سەندەرمەن شاعىن ساياحاتقا شىعامىز. ساياحاتىمىز ءبىلىم تاۋى دەپ اتالادى. كىم بارلىق تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىندايدى، سول ءبىلىم تاۋىنا شىعادى.
بەكىتۋ:
1. «دەسانتتىق كومەك» دەپ اتالادى. بۇل تاپسىرمادا سەندەر اۋستراليانىڭ شەتكى نۇكتەلەرىن، كوورديناتالارىن تاباسىڭدار. كارتادان كورسەتۋ.
س –
و –
ب –
ش -
2. «سالىستىرۋ
3. «سەمانتيكالىق كارتا»
اتاۋلار ----------- ارال ------- تۇبەك ----- تەڭىز ---- شىعاناق -------- بۇعاز
ارافۋر
كورالل
تيمور
ارنەملەند
كەيپ - يورك
تاسمانيا
باسسوۆ
توررەس
كارپەنتاريا
ۇلكەن اۋستراليا
4. «سىناق تۇبەگى»
اۋستراليانىڭ باتىستان - شىعىسقا، سولتۇستىكتەن – وڭتۇستىككە دەيىن نەشە كيلومەترگە سوزىلىپ جاتقانىن انىقتاۋ.
5. سينكۆەين (5 جولدى ولەڭ)
1. زات ەسىم
2. ەتىستىك
3. سىن ەسىم
ماعىنالى سويلەم
اسسوسياسيا
6. «قايسىسى ارتىق»
كوالا، كەنگۋرۋ، ۆاپيتي
كوسيۋشكو، اۋستراليا ءالپىسى، كيليماندجارو
مۋررەي، دارلينگ، يۋكون
بۋمەرانگ، ابوريگەندەر، ۇندىستەر
كۋك، تاسمان، ۆەسپۋچي
قورىتىندى:
بالالار، قالاي ويلايسىڭدار بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىز نەگە «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى» دەپ اتالدى؟
ال، ەندى تومەندەگى سويلەمدەردى وزدەرىڭ اياقتاي وتىرىپ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قورىتىندى جاساڭدار.
بۇگىنگى ساباقتا ەڭ قىزىقتى بولعانى..............................
ماعان وي سالعانى.............................................................
مەن مىناداي سەزىمدە بولدىم........................................
مەنى مازالاعانى...............................................................
بارىنەن كەرەمەتى...............................................................
ۇيگە تاپسىرما:
تاقىرىپتى وقۋ، مازمۇنداۋ. كەسكىن كارتاعا اۋستراليانىڭ شەتكى نۇكتەلەرىن، جاعالاۋىنداعى ءىرى تۇبەكتەر، ارالدار، شىعاناقتار مەن بۇعازداردى بەلگىلە.
وقۋشىلاردى باعالاۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
پەتروپاۆل قالاسى،
قالالىق كلاسسيكالىق گيمنازيا
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
كۋساينوۆا ايجان كۋانىشباي قىزى
(گەوگرافيا، 7 سىنىپ)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. اۋستراليا ماتەريگىنىڭ گەوگرافيالىق ورنىنا سيپاتتاما بەرە وتىرىپ، ماتەريكتەگى ەرەكشەلىكتەردى انىقتاۋ. اۋستراليانىڭ تابيعاتى، زەرتتەلۋ تاريحى جايىندا وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ
2. اتلاسپەن، كارتامەن جۇمىس ىستەۋ، ويلاۋ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن، شاپشاندىقتى، وقۋشىلاردىڭ وي ۇشقىرلىقتارىن دامىتۋ.
3. جالپى ءوزىن، قورشاعان ورتانى، سىنىپ قۇرامىن قۇرمەتتەۋگە، سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، ويىن ەلەمەنتتەرى، ستو ستراتەگياسىەىڭ ەلەمەنتتەرى
ساباقتىڭ وقۋ - جابدىعى: اۋستراليانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، دۇنيەجۇزىنىڭ فيزيكالىق كارتاسى، اتلاس، كەسكىن كارتا
ساباقتىڭ ديداكتيكالىق كەزەڭدەرى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ
ءسوزجۇمباق
1) ماداگاسكار
2) سامۋم
3) سومالي
4) تۋتسي
5) ۆيكتوريا
6) چاد
7) اتلاس
8) ناميب
9) ليبيا
1. افريكا جاعالاۋىنداعى ءىرى ارال
2. افريكاداعى قۇمدى جەل
3. افريكاداعى تۇبەك
4. افريكاداعى بويلارى ۇزىن ادامدار
5. افريكانىڭ ەڭ ءىرى كولى
6. افريكانىڭ ەڭ تاياز كولى
7. افريكانىڭ سولتۇستىگىندەگى تاۋ
8. افريكاداعى جاعالىق ءشول
9. افريكانىڭ سولتۇستىكتە ورنالاسقان مەملەكەتى
ءىىى. جاڭا تاقىرىپ ءتۇسىندىرۋ
وقۋشىلار، بۇگىن ساباقتا ءبىز سەندەرمەن ەرەكشە ماتەريكپەن تانىسامىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى» دەپ اتالادى.
اۋستراليا ماتەريگى جەر شارىنداعى ەڭ كىشكەنتاي ماتەريك. ونىڭ اۋدانى – 7، 6 ملن كم2. اۋداننىڭ كىشىلىگىنە قاراپ ونى كەيدە «ماتەريك - ارال» دەپ اتايدى. شىندىعىندا دا، اۋستراليا ەۋرازيا ماتەريگىنەن 7 ەسەدەي كىشى.
اۋستراليا جاعالاۋلارىن تىنىق جانە ءۇندى مۇحيتتارىنىڭ سۋلارى شايىپ جاتىر. مۇحيتتاعى سۋدىڭ بەتكى تەمپەراتۋراسى جازدا + 280 جەتسە، قىستا + 200س - تان تومەن تۇسپەيدى.
اۋستراليا ماتەريگى تۇگەلدەي وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان. ماتەريك اتاۋىنىڭ ءوزى لاتىنشادان اۋدارعاندا «بەلگىسىز وڭتۇستىك جەر» «تەررا اۋستراليس ينكوگنيتا» دەگەن ماعىنا بەرەدى. 17 عاسىرعا دەيىن اۋستراليا ماتەريگى كوپشىلىككە بەلگىسىز بولدى. رەتى بويىنشا اۋستراليا 5 اشىلعان ماتەريك. سوندىقتان ونى «بەسىنشى كونتينەنت» دەپ تە اتايدى.
زەرتتەلۋ تاريحىنا كەلەتىن بولساق 1642 - 1643 ج گوللاندىق ابەل تاسمان ماتەريكتىڭ سولتۇستىك - باتىس بولىگىن اينالىپ، تاسمانيا ارالىن اشادى.
1770 ج اعىلشىن ساياحاتشىسى دجەيمس كۋك ماتەريكتىڭ شىعىس جاعالاۋىنا كەلەدى. وسىدان باستاپ اۋستراليانى جاپپاي جاۋلاپ الۋ باستالادى.
اۋستراليا وڭتۇستىك جارتى شاردا باسقا ماتەريكتەردەن وقشاۋ ورنالاسقان. سوندىقتان دا باسقا ەش جەردە كەزدەسپەيتىن وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار مەكەندەيدى، نەمەسە ولاردى ەندەميكتەر دەپ اتايدى. اۋستراليا وسىمدىكتەرىنىڭ – 75%، جانۋارلاردىڭ - 90% ەندەميكتەر. كەنگۋرۋ، ەمۋ تۇيەقۇسى، ەحيدنا جانە ت. ب.
اۋستراليالىقتار بۇل وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردى قورعاپ، ماقتان تۇتادى. ونى اۋستراليانىڭ ەلتاڭباسىنان كورۋگە بولادى. ەلتاڭبادا كەنگۋرۋ مەن ەمۋ تۇيەقۇسى بەينەلەنگەن.
اۋستراليانىڭ جەر بەدەرى كۇردەلى ەمەس. كوپ جەردى جازىق الىپ جاتىر. جەر بەتى 95%- نىڭ بيىكتىگى 600 م - دەن اسپايدى. ماتەريكتىڭ شىعىسىن بويلاي ورنالاسقان ۇلكەن سۋايرىق جوتاسى – ورتاشا بيىكتىكتەگى تاۋ. ونىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى – كوسيۋشكو تاۋى، 2228 م. اۋستراليا ءالپىسى – اۋسترالياداعى ۇلكەن سۋايرىق جوتانىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى بيىك تاۋلى قىرات. ۇزىندىعى 400 كم، ەنى 150 كم، بيىكتىگى 1700 - 2000م.
اۋستراليا جەر شارىنداعى ەڭ قۇرعاق ماتەريك. ونىڭ 2/3 بولىگىن ءشولدى ايماقتار الىپ جاتىر.
ماتەريك جاعالاۋىندا ۇزىندىعى 2300 كم، ەنى 2 كم - دەن 150 كم - گە دەيىن جەتەتىن جەر شارىنداعى ەڭ ءىرى مارجاندىق قۇرىلىم – ۇلكەن توسقاۋىل ءريفى ورنالاسقان.
اۋستراليا ماتەريگىنىڭ جەرىن ءبىر عانا ەل اۋستراليا وداعى الىپ جاتىر. اۋستراليانىڭ بايىرعى حالقى – ابوريگەندەر. قازىرگى كەزدە حالىقتىڭ 1 %- ىن عانا قۇرايدى. ابوريگەندەر اڭ اۋلاپ، جەۋگە جارامدى جابايى وسىمدىكتەردى جيناۋمەن اينالىسقان. ولاردىڭ ويلاپ تاپقان اڭشىلىق قارۋى بۋمەرانگ اعاشتان ادەيى ءيىلىپ جاسالعان تاياق تۇرىندە بولادى. بۋمەرانگتى لاقتىرسا، نىساناعا ءدال تيەدى، ال ەگەر تيمەي قالسا، اڭشىنىڭ قولىنا قايتىپ كەلەدى.
قازىرگى كەزدە اۋستراليانىڭ حالقى - 18 ملن استام. حالقى ەڭ از قونىستانعان ماتەريك. اۋستراليا وداعى – شارۋاشىلىع جوعارى دامىعان ەل.
اۋستراليا ماتەريگىمەن تەرەڭىرەك تانىسۋ ءۇشىن ءبىز سەندەرمەن شاعىن ساياحاتقا شىعامىز. ساياحاتىمىز ءبىلىم تاۋى دەپ اتالادى. كىم بارلىق تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىندايدى، سول ءبىلىم تاۋىنا شىعادى.
بەكىتۋ:
1. «دەسانتتىق كومەك» دەپ اتالادى. بۇل تاپسىرمادا سەندەر اۋستراليانىڭ شەتكى نۇكتەلەرىن، كوورديناتالارىن تاباسىڭدار. كارتادان كورسەتۋ.
س –
و –
ب –
ش -
2. «سالىستىرۋ
3. «سەمانتيكالىق كارتا»
اتاۋلار ----------- ارال ------- تۇبەك ----- تەڭىز ---- شىعاناق -------- بۇعاز
ارافۋر
كورالل
تيمور
ارنەملەند
كەيپ - يورك
تاسمانيا
باسسوۆ
توررەس
كارپەنتاريا
ۇلكەن اۋستراليا
4. «سىناق تۇبەگى»
اۋستراليانىڭ باتىستان - شىعىسقا، سولتۇستىكتەن – وڭتۇستىككە دەيىن نەشە كيلومەترگە سوزىلىپ جاتقانىن انىقتاۋ.
5. سينكۆەين (5 جولدى ولەڭ)
1. زات ەسىم
2. ەتىستىك
3. سىن ەسىم
ماعىنالى سويلەم
اسسوسياسيا
6. «قايسىسى ارتىق»
كوالا، كەنگۋرۋ، ۆاپيتي
كوسيۋشكو، اۋستراليا ءالپىسى، كيليماندجارو
مۋررەي، دارلينگ، يۋكون
بۋمەرانگ، ابوريگەندەر، ۇندىستەر
كۋك، تاسمان، ۆەسپۋچي
قورىتىندى:
بالالار، قالاي ويلايسىڭدار بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىز نەگە «بەسىنشى كونتينەنتتىڭ قازىناسى» دەپ اتالدى؟
ال، ەندى تومەندەگى سويلەمدەردى وزدەرىڭ اياقتاي وتىرىپ، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىزعا قورىتىندى جاساڭدار.
بۇگىنگى ساباقتا ەڭ قىزىقتى بولعانى..............................
ماعان وي سالعانى.............................................................
مەن مىناداي سەزىمدە بولدىم........................................
مەنى مازالاعانى...............................................................
بارىنەن كەرەمەتى...............................................................
ۇيگە تاپسىرما:
تاقىرىپتى وقۋ، مازمۇنداۋ. كەسكىن كارتاعا اۋستراليانىڭ شەتكى نۇكتەلەرىن، جاعالاۋىنداعى ءىرى تۇبەكتەر، ارالدار، شىعاناقتار مەن بۇعازداردى بەلگىلە.
وقۋشىلاردى باعالاۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
