بەينەلەۋ ونەرى ساباعىندا تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ.
بەينەلەۋ ونەرى ساباعىندا تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ.
ماقساتى:
- مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ شىعارماشىلىعىن بەينەلەۋ تۇرلەرى ارقىلى دامىتىپ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن جان - جاقتى جەتىلدىرۋ. انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمدەرىنە ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
• بالالاردىڭ ءتىلىن، سويلەۋ مادەنيەتى مەن دۇنيەتانىمىن دامىتۋ.
• بالالاردى ادامگەرشىلىككە باۋلۋ.
• بالانىڭ قيالىن ەستە ساقتاۋىن شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ۇجىمدا تاتۋ، بىرلەسە سۋرەت سالۋعا داعدىلاندىرۋ. سۋرەت ارقىلى ويىن، قابىلەتىن، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ.
• بالانىڭ الەۋمەتتىك جانە ەموسيونالدىق دامۋىنا جاعداي جاساپ، ءار بالانىڭ جەكە دارا شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزىن قورشاعان ورتاعا، ادامدارعا، قۇربىلارىنا، وزىنە دەگەن قارىم - قاتىناس مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
قازىرگى كۇننىڭ تالابى – ءبىلىمدى، ونەرلى، ونەگەلى جاس ۇرپاق تاربيەلەۋ. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەسىن تالداۋ ەڭ الدىمەن «قابىلەت» ۇعىمىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ الۋدى قاجەت ەتەدى. فيلوسوفيادا «قابىلەتتەردى» تۇلعانىڭ بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى ورىنداۋعا جاعداي جاسايتىن جەكە ەرەكشەلىكتەرى دەي كەلە، ولار قوعامدىق – تاريحي ءىس – ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ، ءارى قاراي دامىپ وتىراتىندىعىن اتاپ كورسەتكەن.«شىعارماشىلىق» دەگەن ءسوزدىڭ توركىنى، ەتيمولوگيالىق «شىعارۋ»، «ويلاپ تابۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. دەمەك جاڭا نارسە ويلاپ تابۋ، سول ارقىلى جەتىستىككە جەتۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. فيلوسوفيالىق سوزدىك: «... شىعارماشىلىق – قايتالانبايتىن، تاريحي قوعامدىق ءمانى بار، جوعارى ساپاداعى جاڭالىق اشاتىن ءىس – ارەكەت، - دەپ تۇسىندىرىلەدى. كورنەكتى پسيحولوگ ل. س. ۆىگوتسكيي «شىعارماشىلىق» دەپ جاڭادان اشاتىن ارەكەتتى اتاعان. ال وسى ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەگەن پسيحولوگتاردىڭ ءبىرى يا. ا. پونوماريەۆ ونى «دامۋ» ۇعىمىمەن قاتار قويادى. ويتكەنى جاڭالىق، اسىرەسە ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا بولسا، ول بالانىڭ پسيحيكاسىن جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرەدى دە ەسەپتەيدى. بۇل پىكىر بۇگىنگى كۇنى پەداگوگيكانىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلۋىمەن كوڭىلگە قونىمدى. شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋ تاربيەلەۋ بارىسىندا ءوزىن قورشاعان ورتامەن بايلانىستىرا بەينەلەۋدى تاپسىرۋ كەرەك. مىسالى: (سەن نە سالدىڭ؟) دەپ بالانى ويعا سالۋ كەرەك. وسى ءىس – ارەكەت بارىسىندا قورشاعان اينالامەن تانىسۋ ۇعىنۋ ءۇشىن، سالىنعان بەينەنى بالا شىعارماشىل قيالمەن جەتىلدىرە سالۋ بارىسىندا قويىلعان سۇراق العاشىندا بۇل سۇراققا بالا ۇندەمەي جاۋاپ قايتارماۋى مۇمكىن. بۇل ۇعىنىستى نارسە. بالا ماقسات قويا الماعان. بۇل ۋاقىتتا اسىقپاعان دۇرىس. مەكتەپ قابىرعاسىنىڭ باستاۋىش بۋىنىنا قاراعاندا بالاباقشا جاسىنداعى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز. وسىنى ەسكەرىپ بالاعا (بۇل قانداي ءۇي؟ ۇيگە ۇقسامايدى) دەپ ايتۋعا اسىقپاۋ ءتيىس. بالا تەز اينىپ قالۋى مۇمكىن. وسى تۇرعىدا جۇمىستى ۇزبەي شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ بارىسىندا، بالا نەنى جانە قالاي ۇناتاتىنىن تۇسىنە باستايدى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ قابىلەتتەرى ەكى ءتۇرلى ارەكەتتە داميدى. بىرىنشىدە، كەز كەلگەن بالا وقۋ ارەكەتىندە ادامزات بالاسىنىڭ وسى كەزگە دەيىن جيناقتالعان تاجىريبەسىن مەڭگەرسە، ەكىنشىدەن، كەز كەلگەن بالا شىعارماشىلىق ارەكەتتەر ورىنداۋ ارقىلى ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن دامىتادى. وقۋ ارەكەتىنەن شىعارماشىلىق ارەكەتتىڭايىرماشىلىعى – ول بالانىڭ ءوزىن – ءوزى قالىپتاستىرۋىنا ءوز يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋىنا باعىتتالعان جاڭا ءادىس – تاسىلدەردى ىزدەيدى. پروبلەمانى وزىنشە، جاڭاشا شەشۋگە تالپىنىس جاسايدى. بۇگىنگى كۇنى بالاباقشا بالالارى كەز كەلگەن شىعارماشىلىق تاپسىرمالار شەشۋدى تابىسپەن مەڭگەرە الادى. تەك ول جۇمىسقا دۇرىس باسشىلىق، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق كەرەك.
شىعارماشىلىق – بۇل ادامنىڭ ءومىر شىندىعىندا ءوزىن – ءوزى تانۋعا ۇمتىلۋعا، ىزدەنۋ. ومىردە دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن ادام دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەنۋى قاجەت. ادام بويىنداعى قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ولاردىڭ وشۋىنە جول بەرمەۋ، ونىڭ رۋحاني كۇشىن نىعايتىپ، ومىردەن ءوز ورنىن تابۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى ادام تۋىندى عانا ەمەس، جاراتۋشى دا. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدىڭ جولدارىن، قۇرالدارىن انىقتاۋ پسيحولوگيا مەن پەداگوگيكا عىلىمدارىنا وتە ەرتەدەن زەرتتەلىپ كەلەدى. شىعارماشىلىق الەمدىك مادەنيەتتىڭ بارلىق داۋىرىندەگى ويشىلاردىڭ نازارىنا بولعاندىعىن بايقاۋعا بولادى. بۇل ارەكەتتەر ءوزىنىڭ لوگيكالىق شەگىنە جەتكەن دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوندىقتان، شىعارماشىلىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – بۇگىنگى كۇنگى تالاپتارىنان تۋىنداعان، وزىق قوعامعا لايىقتى جاڭا سانا، رۋحاني ساپا قالىپتاستىرۋ جانە تىڭ جولدار مەن سونى شەشىمدەر ىزدەستىرۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقىن كوپتەگەن عالىمدار زەرتتەگەن. ولار: س. ت. شاتسكيي، پ. پ. بلونسكيي، ل. س. ۆىگوتسكيي، ۆ. ا. سۋحوملينسكيي. بالالاردىڭ سۋرەتى، سۋرەت سالۋ ءۇردىسى، بۇل بالانىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ ءبىر بولىگى. بالالار قاعاز بەتىنە قورشاعان الەمدى ءتۇسىرىپ قانا قويماي، وزدەرى دە سول الەمدە ءومىر سۇرەدى. سول ءومىرىنىڭ ادەمىلىگىنە تامسانادى.
دايىنداعان: كورپەشوۆا شىنار
بەينەلەۋ ونەرى ساباعىندا تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ. جۇكتەۋ
ماقساتى:
- مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانىڭ شىعارماشىلىعىن بەينەلەۋ تۇرلەرى ارقىلى دامىتىپ، سويلەۋ قابىلەتتەرىن جان - جاقتى جەتىلدىرۋ. انا تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمدەرىنە ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
• بالالاردىڭ ءتىلىن، سويلەۋ مادەنيەتى مەن دۇنيەتانىمىن دامىتۋ.
• بالالاردى ادامگەرشىلىككە باۋلۋ.
• بالانىڭ قيالىن ەستە ساقتاۋىن شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ، ۇجىمدا تاتۋ، بىرلەسە سۋرەت سالۋعا داعدىلاندىرۋ. سۋرەت ارقىلى ويىن، قابىلەتىن، شىعارماشىلىعىن دامىتۋ.
• بالانىڭ الەۋمەتتىك جانە ەموسيونالدىق دامۋىنا جاعداي جاساپ، ءار بالانىڭ جەكە دارا شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءوزىن قورشاعان ورتاعا، ادامدارعا، قۇربىلارىنا، وزىنە دەگەن قارىم - قاتىناس مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.
قازىرگى كۇننىڭ تالابى – ءبىلىمدى، ونەرلى، ونەگەلى جاس ۇرپاق تاربيەلەۋ. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەسىن تالداۋ ەڭ الدىمەن «قابىلەت» ۇعىمىنىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ الۋدى قاجەت ەتەدى. فيلوسوفيادا «قابىلەتتەردى» تۇلعانىڭ بەلگىلى ءبىر ارەكەتتى ورىنداۋعا جاعداي جاسايتىن جەكە ەرەكشەلىكتەرى دەي كەلە، ولار قوعامدىق – تاريحي ءىس – ارەكەتتەردىڭ ناتيجەسىندە قالىپتاسىپ، ءارى قاراي دامىپ وتىراتىندىعىن اتاپ كورسەتكەن.«شىعارماشىلىق» دەگەن ءسوزدىڭ توركىنى، ەتيمولوگيالىق «شىعارۋ»، «ويلاپ تابۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. دەمەك جاڭا نارسە ويلاپ تابۋ، سول ارقىلى جەتىستىككە جەتۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. فيلوسوفيالىق سوزدىك: «... شىعارماشىلىق – قايتالانبايتىن، تاريحي قوعامدىق ءمانى بار، جوعارى ساپاداعى جاڭالىق اشاتىن ءىس – ارەكەت، - دەپ تۇسىندىرىلەدى. كورنەكتى پسيحولوگ ل. س. ۆىگوتسكيي «شىعارماشىلىق» دەپ جاڭادان اشاتىن ارەكەتتى اتاعان. ال وسى ماسەلەنى تەرەڭ زەرتتەگەن پسيحولوگتاردىڭ ءبىرى يا. ا. پونوماريەۆ ونى «دامۋ» ۇعىمىمەن قاتار قويادى. ويتكەنى جاڭالىق، اسىرەسە ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا بولسا، ول بالانىڭ پسيحيكاسىن جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرەدى دە ەسەپتەيدى. بۇل پىكىر بۇگىنگى كۇنى پەداگوگيكانىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلۋىمەن كوڭىلگە قونىمدى. شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋ تاربيەلەۋ بارىسىندا ءوزىن قورشاعان ورتامەن بايلانىستىرا بەينەلەۋدى تاپسىرۋ كەرەك. مىسالى: (سەن نە سالدىڭ؟) دەپ بالانى ويعا سالۋ كەرەك. وسى ءىس – ارەكەت بارىسىندا قورشاعان اينالامەن تانىسۋ ۇعىنۋ ءۇشىن، سالىنعان بەينەنى بالا شىعارماشىل قيالمەن جەتىلدىرە سالۋ بارىسىندا قويىلعان سۇراق العاشىندا بۇل سۇراققا بالا ۇندەمەي جاۋاپ قايتارماۋى مۇمكىن. بۇل ۇعىنىستى نارسە. بالا ماقسات قويا الماعان. بۇل ۋاقىتتا اسىقپاعان دۇرىس. مەكتەپ قابىرعاسىنىڭ باستاۋىش بۋىنىنا قاراعاندا بالاباقشا جاسىنداعى بالالاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز. وسىنى ەسكەرىپ بالاعا (بۇل قانداي ءۇي؟ ۇيگە ۇقسامايدى) دەپ ايتۋعا اسىقپاۋ ءتيىس. بالا تەز اينىپ قالۋى مۇمكىن. وسى تۇرعىدا جۇمىستى ۇزبەي شىعارماشىلىق جۇمىس جاساۋ بارىسىندا، بالا نەنى جانە قالاي ۇناتاتىنىن تۇسىنە باستايدى. بالاباقشاداعى بالالاردىڭ قابىلەتتەرى ەكى ءتۇرلى ارەكەتتە داميدى. بىرىنشىدە، كەز كەلگەن بالا وقۋ ارەكەتىندە ادامزات بالاسىنىڭ وسى كەزگە دەيىن جيناقتالعان تاجىريبەسىن مەڭگەرسە، ەكىنشىدەن، كەز كەلگەن بالا شىعارماشىلىق ارەكەتتەر ورىنداۋ ارقىلى ءوزىنىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىن دامىتادى. وقۋ ارەكەتىنەن شىعارماشىلىق ارەكەتتىڭايىرماشىلىعى – ول بالانىڭ ءوزىن – ءوزى قالىپتاستىرۋىنا ءوز يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋىنا باعىتتالعان جاڭا ءادىس – تاسىلدەردى ىزدەيدى. پروبلەمانى وزىنشە، جاڭاشا شەشۋگە تالپىنىس جاسايدى. بۇگىنگى كۇنى بالاباقشا بالالارى كەز كەلگەن شىعارماشىلىق تاپسىرمالار شەشۋدى تابىسپەن مەڭگەرە الادى. تەك ول جۇمىسقا دۇرىس باسشىلىق، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىق كەرەك.
شىعارماشىلىق – بۇل ادامنىڭ ءومىر شىندىعىندا ءوزىن – ءوزى تانۋعا ۇمتىلۋعا، ىزدەنۋ. ومىردە دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن ادام دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەنۋى قاجەت. ادام بويىنداعى قابىلەتتەرىن دامىتىپ، ولاردىڭ وشۋىنە جول بەرمەۋ، ونىڭ رۋحاني كۇشىن نىعايتىپ، ومىردەن ءوز ورنىن تابۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى ادام تۋىندى عانا ەمەس، جاراتۋشى دا. بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدىڭ جولدارىن، قۇرالدارىن انىقتاۋ پسيحولوگيا مەن پەداگوگيكا عىلىمدارىنا وتە ەرتەدەن زەرتتەلىپ كەلەدى. شىعارماشىلىق الەمدىك مادەنيەتتىڭ بارلىق داۋىرىندەگى ويشىلاردىڭ نازارىنا بولعاندىعىن بايقاۋعا بولادى. بۇل ارەكەتتەر ءوزىنىڭ لوگيكالىق شەگىنە جەتكەن دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوندىقتان، شىعارماشىلىق پەداگوگيكاسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – بۇگىنگى كۇنگى تالاپتارىنان تۋىنداعان، وزىق قوعامعا لايىقتى جاڭا سانا، رۋحاني ساپا قالىپتاستىرۋ جانە تىڭ جولدار مەن سونى شەشىمدەر ىزدەستىرۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپكە دەيىنگى جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ مىنەز - قۇلقىن كوپتەگەن عالىمدار زەرتتەگەن. ولار: س. ت. شاتسكيي، پ. پ. بلونسكيي، ل. س. ۆىگوتسكيي، ۆ. ا. سۋحوملينسكيي. بالالاردىڭ سۋرەتى، سۋرەت سالۋ ءۇردىسى، بۇل بالانىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ ءبىر بولىگى. بالالار قاعاز بەتىنە قورشاعان الەمدى ءتۇسىرىپ قانا قويماي، وزدەرى دە سول الەمدە ءومىر سۇرەدى. سول ءومىرىنىڭ ادەمىلىگىنە تامسانادى.
دايىنداعان: كورپەشوۆا شىنار
بەينەلەۋ ونەرى ساباعىندا تانىمدىق جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
