بىلگىر بيولوگ
تاقىرىبى: بىلگىر بيولوگ.
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءبىلىم جۇيەسىمەن عانا قارۋلاندىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ نازارىن، بىلگەندەرىن، جادىندا ساقتاي ءبىلۋ قابىلەتىن، ويلاۋىن، ءتىل شەبەرلىگىن، بىلىمگە قۇشتارلىعىن، ومىرگە كوزقاراسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىن، ىزدەنىمپازدىعىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
«بار ىزگىلىك تەك بىلىمنەن الىنار،
بىلىممەنەن اسپانعا جول تابىلار»
ج. بالاسۇعىن.
ال، ولاي بولسا قۇرمەتتى سايىسكەرلەر ەندى ۇشقىر وي، كوپ اقىل، تەرەڭ بىلىممەن بيولوگيا پانىنەن العان بىلىمدەرىڭىزدىڭ اسقاقتىعىن كورسەتىڭىزدەر.
ءى. «بايگە» كەزەڭىندە وقۋشىلار بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ءار جاۋاپقا 10 ۇپاي.
1) قانداعى قانتتىڭ مولشەرىن رەتتەپ وتىراتىن گارمون (ينسۋلين).
2) ەڭ تەز جىلدام وسەتىن وسىمدىك (بامبۋك).
3) «ءححى عاسىر ىندەتى» اتالعان اۋرۋ (سپيد).
4) 2000 جىلى جۇقپالى اۋرۋدان 50 مىڭ يتبالىعى قىرىلعان تەڭىز (كاسپيي).
5) استىڭ قورىتىلۋىن جىلدامداتاتىن اكتيۆتى زات (فەرمەنت).
6) كلەتكانى زەرتتەيتىن عىلىم (سيتولوگيا).
7) تىركەس تۇقىم قۋالاۋ زاڭىن اشقان عالىم (ت. مورگان).
8) جاسۋشاداعى ەنەرگيا بەرەتىن ورگانويد (ميتوحوندريا).
9) ەمدىك بال بەرەتىن بۋناقدەنەلى جاندىك؟ (ارا)
10) اعزاداعى ەڭ ۇلكەن بەز (باۋىر).
11) 10 جىل وسكەن اعاشتىڭ جىلدىق ساقينالار سانى (10).
12) شايدىڭ وتانى (جۇڭگو).
13) بۇلىنگەن جەردىڭ قايتا قالپىنا كەلۋ قۇبىلىسى؟ (رەگەنەراسيا).
14) اۋرۋ تۋعىزاتىن باكتەريالارمەن ادامداردىڭ جاپپاي اۋرۋىن قالاي اتايدى؟ (ەپيدەميا)
15) «زوولوگيا فيلوسوفياسى» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى (ج. ب. لامارك).
16) ماقالدى اياقتاڭىز: قاسقىردىڭ اۋزى جەسە دە، جەمەسە دە.... (قان).
17) ەلەكتر زاريادى بار بالىق (سكات).
18) ينفورماسومانى اشقان عالىم (م. ايتقوجين).
19) ەڭ جوعارى ساتىدا دامىعان پريمات (ادام).
20) بيوگەنەتيكالىق زاڭدى اشقان عالىمدار. (ف. ميۋللەر، ە. گەككەل).
ءىى. عاجايىپ ۇشتىك. بۇل بولىمدە وقۋشىلار قوسىمشا مۇمكىندىك الادى. العان جاعدايدا ۇپايدىڭ جارتىسىنا يە بولادى.
وسىمدىكتەر الەمى
(10 ۇپاي) بۇل وسىمدىكتى جينار كەزدە حالقىمىز ءيىلىپ سالەم بەرگەن. ەمدىك قاسيەتى جاعىنان ورتا ازيادا ەرتەدەن بەلگىلى بولسا، كاۆكاز حالقى ۇيىقتاتاتىن ءدارى رەتىندە پايدالانادى. تۇيەتاباندار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جاعىمسىز ءيىستى، ۋلى وسىمدىك.
(قوسىمشا كومەك. حالقىمىز «پالە - جالادان ساقتاسىن» دەپ تۇتىنىمەن الاستايدى). (ادىراسپان).
(20 ۇپاي) تامىرى، ساباعى، جاپىراعى بولمايتىن پارازيت وسىمدىك. جابىسقاق تۇقىمدارىنا جىڭىشكە جىپشەلەرى ءوسىپ شىعىپ، باسقا اعاشتىڭ دىندەرى مەن تامىرلارىن ورايدى دا، بىرتىندەپ وسە باستايدى. ۇزىندىعى – 90سم، كەيبىر ۇلكەن تۇرلەرى 1 جاستاعى بالانىڭ سالماعىنداي بولاتىن ەڭ ۇلكەن گۇل.
(قوسىمشا كومەك. عالىمدار ونى بريتان گۋبەرناتورى توماس ستەمفورد راففلەزدىڭ قۇرمەتىنە اتاعان). (راففلەزيا).
(30 ۇپاي) بۇل وسىمدىك فوتوسينتەز ۇردىسىندە تۇزىلەتىن، قورەكتىك زاتتاردان باسقا بۋناقدەنەلىلەرمەن جانە ۇساق جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. ولاردى ول ءتۇرىن وزگەرتكەن اۋشى جاپىراقتارى ارقىلى اۋلايدى. ادەمى ءتۇسى، جاعىمدى يىسىمەن بۋناقدەنەلىلەردى وزىنە تارتىپ جاپىراق بەتىن بىردەن جايلاپ الادى.
(قوسىمشا كومەك. جاپىراقتا ەرىگىش فەرمەنتتەر ءبولىنىپ، بۋناقدەنەلىلەردى قورىتادى. جىرتقىش وسىمدىك). (شىبىنجۇت).
جانۋارلار الەمى
(10 ۇپاي) ۇشىپ كەلە جاتىپ جەمىسىنە تومەن قاراي سامعاعان كەزدە ساعاتىنا 300 شاقىرىم، ودان دا
ماقساتى: وقۋشىلاردى ءبىلىم جۇيەسىمەن عانا قارۋلاندىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ نازارىن، بىلگەندەرىن، جادىندا ساقتاي ءبىلۋ قابىلەتىن، ويلاۋىن، ءتىل شەبەرلىگىن، بىلىمگە قۇشتارلىعىن، ومىرگە كوزقاراسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىن، ىزدەنىمپازدىعىن، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
«بار ىزگىلىك تەك بىلىمنەن الىنار،
بىلىممەنەن اسپانعا جول تابىلار»
ج. بالاسۇعىن.
ال، ولاي بولسا قۇرمەتتى سايىسكەرلەر ەندى ۇشقىر وي، كوپ اقىل، تەرەڭ بىلىممەن بيولوگيا پانىنەن العان بىلىمدەرىڭىزدىڭ اسقاقتىعىن كورسەتىڭىزدەر.
ءى. «بايگە» كەزەڭىندە وقۋشىلار بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. ءار جاۋاپقا 10 ۇپاي.
1) قانداعى قانتتىڭ مولشەرىن رەتتەپ وتىراتىن گارمون (ينسۋلين).
2) ەڭ تەز جىلدام وسەتىن وسىمدىك (بامبۋك).
3) «ءححى عاسىر ىندەتى» اتالعان اۋرۋ (سپيد).
4) 2000 جىلى جۇقپالى اۋرۋدان 50 مىڭ يتبالىعى قىرىلعان تەڭىز (كاسپيي).
5) استىڭ قورىتىلۋىن جىلدامداتاتىن اكتيۆتى زات (فەرمەنت).
6) كلەتكانى زەرتتەيتىن عىلىم (سيتولوگيا).
7) تىركەس تۇقىم قۋالاۋ زاڭىن اشقان عالىم (ت. مورگان).
8) جاسۋشاداعى ەنەرگيا بەرەتىن ورگانويد (ميتوحوندريا).
9) ەمدىك بال بەرەتىن بۋناقدەنەلى جاندىك؟ (ارا)
10) اعزاداعى ەڭ ۇلكەن بەز (باۋىر).
11) 10 جىل وسكەن اعاشتىڭ جىلدىق ساقينالار سانى (10).
12) شايدىڭ وتانى (جۇڭگو).
13) بۇلىنگەن جەردىڭ قايتا قالپىنا كەلۋ قۇبىلىسى؟ (رەگەنەراسيا).
14) اۋرۋ تۋعىزاتىن باكتەريالارمەن ادامداردىڭ جاپپاي اۋرۋىن قالاي اتايدى؟ (ەپيدەميا)
15) «زوولوگيا فيلوسوفياسى» ەڭبەگىنىڭ اۆتورى (ج. ب. لامارك).
16) ماقالدى اياقتاڭىز: قاسقىردىڭ اۋزى جەسە دە، جەمەسە دە.... (قان).
17) ەلەكتر زاريادى بار بالىق (سكات).
18) ينفورماسومانى اشقان عالىم (م. ايتقوجين).
19) ەڭ جوعارى ساتىدا دامىعان پريمات (ادام).
20) بيوگەنەتيكالىق زاڭدى اشقان عالىمدار. (ف. ميۋللەر، ە. گەككەل).
ءىى. عاجايىپ ۇشتىك. بۇل بولىمدە وقۋشىلار قوسىمشا مۇمكىندىك الادى. العان جاعدايدا ۇپايدىڭ جارتىسىنا يە بولادى.
وسىمدىكتەر الەمى
(10 ۇپاي) بۇل وسىمدىكتى جينار كەزدە حالقىمىز ءيىلىپ سالەم بەرگەن. ەمدىك قاسيەتى جاعىنان ورتا ازيادا ەرتەدەن بەلگىلى بولسا، كاۆكاز حالقى ۇيىقتاتاتىن ءدارى رەتىندە پايدالانادى. تۇيەتاباندار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جاعىمسىز ءيىستى، ۋلى وسىمدىك.
(قوسىمشا كومەك. حالقىمىز «پالە - جالادان ساقتاسىن» دەپ تۇتىنىمەن الاستايدى). (ادىراسپان).
(20 ۇپاي) تامىرى، ساباعى، جاپىراعى بولمايتىن پارازيت وسىمدىك. جابىسقاق تۇقىمدارىنا جىڭىشكە جىپشەلەرى ءوسىپ شىعىپ، باسقا اعاشتىڭ دىندەرى مەن تامىرلارىن ورايدى دا، بىرتىندەپ وسە باستايدى. ۇزىندىعى – 90سم، كەيبىر ۇلكەن تۇرلەرى 1 جاستاعى بالانىڭ سالماعىنداي بولاتىن ەڭ ۇلكەن گۇل.
(قوسىمشا كومەك. عالىمدار ونى بريتان گۋبەرناتورى توماس ستەمفورد راففلەزدىڭ قۇرمەتىنە اتاعان). (راففلەزيا).
(30 ۇپاي) بۇل وسىمدىك فوتوسينتەز ۇردىسىندە تۇزىلەتىن، قورەكتىك زاتتاردان باسقا بۋناقدەنەلىلەرمەن جانە ۇساق جاندىكتەرمەن قورەكتەنەدى. ولاردى ول ءتۇرىن وزگەرتكەن اۋشى جاپىراقتارى ارقىلى اۋلايدى. ادەمى ءتۇسى، جاعىمدى يىسىمەن بۋناقدەنەلىلەردى وزىنە تارتىپ جاپىراق بەتىن بىردەن جايلاپ الادى.
(قوسىمشا كومەك. جاپىراقتا ەرىگىش فەرمەنتتەر ءبولىنىپ، بۋناقدەنەلىلەردى قورىتادى. جىرتقىش وسىمدىك). (شىبىنجۇت).
جانۋارلار الەمى
(10 ۇپاي) ۇشىپ كەلە جاتىپ جەمىسىنە تومەن قاراي سامعاعان كەزدە ساعاتىنا 300 شاقىرىم، ودان دا
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى № 123 ورتا مەكتەپتىڭ
