InfoHub Logo

قىزىلوردا قالاسى
قورقىت اتا اتىنداعى قمۋ
سكاكوۆا گۋلجامال ابديكانييەۆنا
الماگامبەتوۆا ايگۋل الداجاروۆنا

2020 جىلعا دەيىنگى ەلىمىزدى دامىتۋدىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىنىڭ جوعارى باسىمدىلىعى رەتىندە ادام رەسۋرستارىن دامىتۋ بولدى. ەكونوميكالىق پايدا بولاشاقتا جۇمىسشى كۇشىنىڭ ونىمدىلىگى مەن ساپاسىن ەداۋىر كوتەرەتىن ءبىلىم بەرۋدەگى ينۆەستيسيالارعا بايلانىستا بولادى. سوندىقتان دا الداعى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا باسا نازار اۋدارىلاتىن بولادى.    

قازاقستاندىقتاردىڭ ءبىلىمنىڭ قۇندىلىعىن ءتۇسىنۋى، بىلىمگە، جاڭا بىلۋگە ۇمتىلۋى، دامۋعا جانە شىڭدالۋعا دايىندىعى ماڭىزدى رەسۋرس بولىپ تابىلادى.

جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنىڭ، مادەنيارالىق الماسۋلاردىڭ، پىكىرىن ەركىن ءبىلدىرۋدىڭ، جاڭاشىل جوبالاردى، شىعارماشىلىق ويلاردى ىسكە اسىرۋدىڭ ءتۇپقازىعى رەتىندە قازاقستاندا قولايلى ورتا قالىپتاسقان. بۇل، ءوز كەزەگىندە، جاس ۇلتتىڭ تالاپتارى مەن قىزىعۋشىلىعىنا بارىنشا جاۋاپ بەرەتىن ءبىلىم بەرۋدىڭ پروگرەسسيۆتى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋمەن انىقتالادى. وسىلايشا قازاقستاننىڭ قازىرگى دامۋ كەزەڭدە ءبىلىم بەرۋ نەگىزگى رول اتقارادى. 

ەلىمىزدىڭ قازىرگى الەمدەگى ورنى ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىمەن، ءبىلىم بەرۋدىڭ جاي-كۇيىمەن جانە ونىدىرىستە تەحنيكا مەن عىلىمدى پايدالانۋ دەڭگەيىمەن انىقتالادى. تەحنولوگيانىڭ دامۋى جاھاندانۋدىڭ كاتاليزاتورى جانە ەلىمىزدىڭ باسەكەلەستىك باسىمدىلىعى دامۋىنىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلادى. قازىرگى ءبىلىم مەن تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكا جوعارى تەحنولوگيالى قوعام قۇرۋداعى ساپالى جاڭا وزگەرىستەرگە جەتۋدەگى تابىستىڭ كەپىلى بولىپ تابىلادى.

باعدارلاما ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ۇيىمداستىرۋشى نەگىزى رەتىندە ءبىلىم بەرۋدىڭ، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ، ءبىلىم بەرۋ قىزمەتى سۋبەكتىلەرىنىڭ قۇقىقتىق-ۇيىمداستىرۋشىلىق فورمالارىنىڭ جانە ەكونوميكالىق-قارجىلىق مەحانيزمدەرىنىڭ قۇرىلىمىنداعى، مازمۇنى مەن تەحنولوگيالارىنداعى وزگەرىستەردى قۇرايتىن رەسۋرستارى مەن مەرزىمى بويىنشا بىر-بىرىمەن بايلانىستاعى شارالار كەشەنى بولىپ تابىلاتىندىعىن ءاربىر ازامات تۇسىنەدى.

قازاقستانعا ءبىلىم بەرۋدى تۇبەگەيلى مودەرنيزاسيالاۋ قاجەت: اۋقىمدى جانە تۇراقتى ءبىلىم بەرۋدى جانە ونىڭ ساپاسىن جاقسارتۋدى ينۆەستيسيالاۋ كولەمىن ارتتىرۋ. 

ەكونوميكالىق تابىستارمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ باسقا دا الەۋمەتتىك تابىستاردى قالىپتاستىرادى.  ازاماتتىق قاتىسۋدىڭ ۇلكەن ۇلەسىن، جوعارى الەۋمەتتىك تىعىزدىلىق جانە ينتەگراسيانى، تومەنگى دەڭگەيدەگى قۇقىق بۇزۋشىلىقتى قامتيتىن قوعامنىڭ – الەۋمەتتىك كاپيتالدىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال  ەتەدى. ەڭ ەرتە جاستاعى ءبىلىم بەرۋ الەۋمەتتىك، ەموسيونالدى جانە باسقا دا ومىرگە قاجەتتى بىلىكتەردىڭ قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىنىڭ بارلىق سپەكتورىنىڭ الداعى دامۋى پايداسىنىڭ دالەلدى ارگۋمەنتتەرى وسىندا.  

قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋدى جاڭعىرتۋدى جالعاستىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى (بۇدان كەيىن – باعدارلاما) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق نەگىزى بولۋى ءتيىس.

باعدارلاما ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ۇيىمداستىرۋشى نەگىزى رەتىندە ءبىلىم بەرۋدىڭ، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ، ءبىلىم بەرۋ قىزمەتى سۋبەكتىلەرىنىڭ قۇقىقتىق-ۇيىمداستىرۋشىلىق فورمالارىنىڭ جانە ەكونوميكالىق-قارجىلىق مەحانيزمدەرىنىڭ قۇرىلىمىنداعى، مازمۇنى مەن تەحنولوگيالارىنداعى وزگەرىستەردى قۇرايتىن رەسۋرستارى مەن مەرزىمى بويىنشا بىر-بىرىمەن بايلانىستاعى شارالار كەشەنى بولىپ تابىلادى.

ءبىلىم  بەرۋ جانە وقىتۋ تەورياسىنىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى- تانىم  تەورياسى،  وقۋشى تۇلعاسىن جان-جاقتى جانە  ۇيلەسىمدى قالىپتاستىرۋ تۋرالى ءىلىم بولىپ تابىلادى. بۇل تەوريا ءبىلىم بەرۋ جانە  وقىتۋدى ارنايى ۇيىمداستىرىلاتىن ىس-ارەكەت رەتىندە قاراستىرادى. ءبىلىم بەرۋ جانە  وقىتۋ تەورياسىنىڭ وقۋشىلاردى وقىتۋ ماسەلەسىندەگى تالاپتارىنىڭ ءبىرى - تانىمدىق بەلسەندىلىك پەن سانالىلىق.

بۇل تالاپتىڭ ورىندالۋى وقۋشىلاردىڭ وقۋ ماتەريالىن تۇسىنۋگە، وتكەندى جاڭامەن بايلانىستىرۋعا، نەگىزگىسى مەن قوسىمشاسىن انىقتاۋعا، العان بىلىمدەرىن تاجىريبەدە پايدالانۋعا، ءوز پىكىرلەرىندە ولارعا سۇيەنۋگە ۇمتىلىسىنان كورىنەدى. ءبىلىمدى سانالى مەڭگەرۋ ءوز بەتىمەن جاڭا ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اقىل-وي ەڭبەگىنىڭ وزىندىك تاسىلدەرىن يگەرمەيىنشە ىسكە اسپايدى. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىك تانىمدىق ىس-ارەكەتىنىڭ كوزدەيتىن مۇددەسى - ءبىلىمنىڭ قوعامدىق ءمانىن ۇعىنۋ، قوعامعا قىزمەت ەتۋ قارقىنىن ۇدەتۋ قاجەتتىگى نەگىزىندە داميدى. بەلسەندىلىكتىڭ ەڭ جوعارعى كورىنىسى وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن ومىردە، تاجىريبەدە ناتيجەلى پايدالانا ءبىلۋى بولىپ تابىلادى. وسىدان كەلىپ، وقىتۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ ىس-ارەكەتىندە تانىمدىق بەلسەندىلىكتى قالىپتاستىرۋ تالابى تۋىندايدى.

تانىمدىق ارەكەتتىڭ نەگىزىندە وقۋشىلاردا تانىمدىق بەلسەندىلىك قالىپتاسادى. تانىمدىق بەلسەندىلىك - وقۋشىنىڭ وقۋعا، بىلۋگە دەگەن ىنتا-ىقىلاسىنىڭ، قۇشتارلىعىنىڭ ەرەكشە كورىنىسى. مىسالى: ءمۇعالىمنىڭ بايانداپ تۇرعان جاڭا ماتەريالىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، وقۋشىنىڭ ونى زەيىن قويىپ تىڭداۋى، العان ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وزدىگىنەن كىتاپ وقىپ، باقىلاۋ تاجىريبە جاساۋ سياقتى جۇمىستار جاساۋى قاجەت. ويتكەنى وتىلگەن ماتەريالداردى سانالى قايتالاۋدا، جاڭادان ءبىلىم الۋدا، ونىڭ جولدارى مەن داعدىلارىنا ۇيرەنۋدە بەلسەندىلىكسىز مۇمكىن ەمەس. ياعني وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى وقۋ ءۇردىسىنىڭ بارلىق كەزەڭىندە ورىن الۋى قاجەت. ساباق بارىسىندا وقۋشىنىڭ بويىندا تانىمدىق بەلسەندىلىك پايدا بولسا، وقۋشىلاردىڭ اقىل-وي قابىلەتتەرىنىڭ مىناداي ەلەمەنتتەرى داميدى: زەرەكتىلىك، بايقاعىشتىق، ويلاۋ جانە  سويلەۋ دەربەستىگى ت.ب. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ جانە قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىنە زەرتتەۋشىلەر، پەداگوگتاردىڭ، ادىسكەرلەردىڭ كوپتەگەن   ەڭبەكتەرى ارنالعان.

قازىرگى كەزدە مەكتەپ تاجىريبەسىندە ساباقتىڭ قالىپتاسقان ءداستۇرلى تۇرلەرىنەن باسقا، ءداستۇرسىز تۇرلەرى دە پايدا بولۋدا.ول، ارينە قوعامنىڭ جاڭارۋ، جەتىلدىرۋ جاعدايىندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىن رەفورمالاۋمەن تىعىز بايلانىستا ىسكە اسۋدا. وقىتۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ مۇنداي ءداستۇرسىز تۇرلەرى كوبىنەسە ونىڭ جەكە ادىستەرىنە نەگىزدەلىپ قۇرىلۋدا.

وقىتۋ جۇمىسىن تەك ساباق ارقىلى ۇيىمداستىرۋ مۇمكىن ەمەس. سىنىپتىق ساباق جۇيەسىنىڭ نەگىزگى كەمشىلىگى - وقۋشىلاردىڭ دارا ەرەكشەلىكتەرىن دامىتۋعا جەتكىلىكتى مۇمكىندىكتەردىڭ بولماۋى - وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ باسقا جولدارىن ىزدەستىرۋگە سەبەپ بولدى.سوندىقتان وقۋشىلاردىڭ سىنىپتىق-ساباقتاعى تانىمدىق ارەكەتىن دامىتۋ، تولىقتىرۋ جانە وقۋشىلاردىڭ وزىندىك شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتەرىن، قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وقىتۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ قوسىمشا تۇرلەرى قولدانىلادى.ولاردىڭ قاتارىنا سەمينار، ەكسكۋرسيا، فاكۋلتاتاتيۆتىك، قوسىمشا، كونفەرەنسيا ساباقتارى، ۇيدەگى وقۋ ءجۇمىسى، تاجىريبەلىك-زەرتحانالىق جانە پاندىك ۇيىرمە جۇمىستارى، وليمپيادا، سىناق جانە ەمتيحان، وزىندىك ءجۇمىس تۇرلەرىن جاتقىزۋعا بولادى.

وقۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدا ءمۇعالىمنىڭ تاعى ءبىر مىندەتى - وقۋشىلاردىڭ ساباقتان تىس كەزدەرىندە تانىمدىق ارەكەتتەرىن تەرەڭدەتۋ، ۇلگەرمەۋشىلىكتى بولدىرماۋ. سوندىقتان كەيبىر وقۋشىلاردىڭ دارىن-تالاپتارىن، عىلىمعا بەيىمدىلىگىن نەمەسە سۇرانىسىن ساباق بارىسىندا تولىق قامتاماسىز ەتىپ،جاعدايلار جاساۋعا ءار كەزدە مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى. وزىندىك جۇمىستى ءمۇعالىمنىڭ دۇرىس باسقارا ءبىلۋى جانە  وقۋشىنىڭ دەربەستىك ارەكەتىنىڭ دەڭگەيىنىڭ ارتىپ وتىرۋى - وسى جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى بولىپ تابىلادى. وقۋشىنىڭ وزىندىك ارەكەتىنىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ بويىندا مىناداي قاسيەتتەر قالىپتاسادى:

1. وزبەتىنشە ويلانۋ بىلىكتەرى مەن ىزدەنىمپازدىعى.
2. وقۋعا دەگەن قابىلەتىنىڭ ارتۋى.
3. بەرىلگەن ءبىلىمدى يگەرۋ عانا ەمەس، ونى جاڭالاپ  جانە  ءتيىمدى يگەرۋ.     
4. باسقا وقۋشىلاردىڭ تۇسىندىرمەلەرىنە سىن كوزبەن قاراۋ.
5. ءوز ويىنىڭ دەربەستىگى.

ول وقۋدىڭ جوعارى عىلىمي دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتىپ، وقۋشىلاردىڭ وزىندىك ءبىلىم الۋى مەن شىعارماشىلىق دامۋىنا دا ىقپال ەتەدى. وقۋشىلاردىڭ فاكۋلتاتيۆتىك وقۋدا العان بىلىمدەرى مەن داعدىلارى ساباقتاردا بەلسەندى قولدانىپ، ولاردىڭ مىندەتتەرى، مازمۇنى مەن ادىستەرى اراسىنداعى ءوزارا بايلانىس لوگيكالىق تۇرعىدا ىسكە اسسا، وندا وقۋ جۇيەسىنىڭ ناتيجەسى اناعۇرلىم ارتادى. كونفەرەنسيا رەتىندە وتكىزىلەتىن ساباق ءتۇرى كەيبىر تاقىرىپتاردى مەڭگەرتۋ، ونىڭ عىلىمي دارەجەسىن كوتەرۋ ماقساتىن كوزدەيدى

عىلىمي پەداگوگيكالىق زەرتتەۋلەردە "وزىندىك جۇمىس" ۇعىمىنا بىرنەشە انىقتامالار بەرىلگەن:

-    وقىتۋ ۇردىسىندە ەنگىزىلگەن وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىسى ءمۇعالىمنىڭ تىكەلەي  قاتىسۋىنسىز ورىندالاتىن جۇمىس؛ بۇل جاعدايدا وقۋشىلار سانالى تۇردە تاپسىرمانىڭ ماقساتىنا قول جەتكىزۋگە وزدەرىنىڭ كۇشتەرىن پايدالانۋ جانە تانىمدىق ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەلەرى ارقىلى ىسكە اسادى (ب.پ.ەسيپوۆ)؛
-    وقۋشىلاردىڭ تاپسىرمالاردى ەش كومەكسىز، ءمۇعالىمنىڭ باقىلاۋىنسىز ورىنداۋى (ر.م.ميكەلسون)؛
-    وزىندىك وقۋ ىس-ارەكەتى دەگەنىمىز - بۇل ديداكتيكالىق  ۇعىم، عىلىمي پراكتيكالىق مىندەتتەردى ءوز بەتىمەن قويۋ، ونىڭ شەشىمىن تابۋدىڭ وزىندىك
تاسىلدەرىن بولجاۋ جانە انىقتاۋ، جەكە تۇلعانىڭ ءوزىن-وزى باقىلاۋى، ءوزىن-وزى باعالاۋى نەگىزىندە پەداگوگيكالىق ۇردىسكە قاتىناسۋشىلاردىڭ ءوزارا ىس-ارەكەتىندە قالىپتاسقان جەكە تۇلعانىڭ ينتەگراتيۆتى ءبىلىمى (ا.ح.ارەنوۆا)؛

وزىندىك جۇمىسقا بەيىمدەۋ - وقۋشىنى ءوزىن-وزى دامىتاتىن بەلسەندى تۇلعا رەتىندە ءوزىن تانۋعا،وزىندىك دامۋعا، ءوزىن باقىلاپ باعالاۋعا قابىلەتتى،مۇعالىممەن تەڭ ديالوگتىق قارىم-قاتىناسقا تۇسە الاتىن تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرۋشى فاكتور. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە وقۋشىلاردى وزىندىك جۇمىسقا بەيىمدەۋ ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن مىناداي شارتتار كەرەك:

-    وزىندىك جۇمىستىڭ ءمانى مەن قىزمەتتەرى ناقتىلانىپ اشىلۋى؛
-    وزىندىك جۇمىسقا بەيىمدەۋگە ارنالعان ارنايى ديداكتيكالىق جۇيە جاسالىنۋى؛
-    ءتيىمدى قىزمەت ەتەتىن جانە  دامىتۋعا قابىلەتتى ارنايى جۇيە انىقتالىپ تاجىريبەلىك سىناقتان ءوتىلۋى

وزىندىك جۇمىستىڭ تۇپكى ماقساتى وقۋشىنىڭ وقۋ-تانىمدىق تاپسىرمالاردى ءوز بەتىنشە ورىنداۋى ارقىلى ءوزىنىڭ وقۋ پروسەسىن جەتىلدىرۋى. ءبىز انىقتاعان جۇيەنىڭ وزىندىك جۇمىس بلوگىنا: وزىندىك ارەكەت، وزىندىك باسقارۋ جانە  وزىندىك باعالاۋ كومپونەنتتەرى جاتادى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى.
2. ەسيپوۆ ب.پ. ساموستوياتەلنايا رابوتا ۋچاششيحسيا نا ۋروكاح. – م.: ۋچپەدگيز، 1961. — 239 س.
3. ميكەلسون ر.م. و ساموستوياتەلنوي رابوتە ۋچاششيحسيا ۆ پروسەسسە وبۋچەنيا. – م.: ۋچپەدگيز، 1940.
4. ارەنوۆا ا.ح. ۋچەت پرەپوداۆاتەلەم وسوبەننوستەي پروسەسسا اداپتاسيي ستۋدەنتوۆ ۆ ۋسلوۆياح كرەديتنوي تەحنولوگيي //ۆەستنيك اكادەميي پەداگوگيچەسكيح ناۋك. - 2010. -  5 .- س. 41-47. - س. 2010

---