ءبىلىم بەرۋ قازاقستاندى ريەۆوليۋسيادان قالاي امان ساقتايدى
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى «اقپاراتتىق-تالداۋ ورتالىعى» اق پرەزيدەنتى سەرىك ىرسالييەۆتىڭ قازىرگى ءبىلىم جۇيەسى تۋرالى جانە سوڭعى كەزدە كوپ تالقىلانىپ جۇرگەن ءۇش تىلدىلىك ماسەلەسى بويىنشا سۇحباتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
ءسان بە، بەيىمدىلىك پە؟
– سەرىك ءازتاي ۇلى، بعم تالاپكەرلەر اراسىندا گرانتتاردى جاقىندا عانا ۇلەستىردى. ادەتتەگىدەي، كەيبىرەۋلەردىڭ كوڭىلدەرى تولمادى، ويتكەنى اناعۇرلىم ايگىلى ماماندىقتارعا ۇزدىكتەردىڭ وزدەرىنە دە گرانتتار جەتىسپەدى. مۇمكىن، جاستارعا ەلىمىزدە قانداي ماماندىقتار سۇرانىسقا يە جانە وقۋعا قايدا تۇسكەن دۇرىس ەكەنى تۋرالى جيىرەك ايتۋ كەرەك شىعار؟
– الدەقاشان، ون بەسجىلداي بۇرىن، ءبىزدىڭ “دارىن” ورتالىعىمىز بالالار وزدەرىنىڭ بولاشاق ماماندىقتارىن قانشالىقتى سانالى تاڭدايتىندارى تۋرالى ساۋالناما وتكىزدى. ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 70 پايىزى ءوز تاڭداۋلارىن دوستارىنىڭ، اتا-انالارىنىڭ كەڭەستەرى نەگىزىندە جاسادى، ياعني الەۋەتتى مامانداردىڭ 70 پايىزى ساناعا سالىنباعان تاڭداۋ جاسادى. بۇل وتە قورقىنىشتى، ويتكەنى ساناعا سالىنباعان تاڭداۋ ماماندىققا دەگەن تومەن قىزىعۋشىلىققا، ناتيجەسىندە جوو تۇلەكتەرى ءبىلىمىنىڭ تومەن دەڭگەيىنە اكەلىپ سوقتىرادى. قازىرگى جاعداي قانداي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق ءۇردىس ايتارلىقتاي وزگەردى دەپ ويلامايمىن.
– بعم تاراپىنان ناسيحاتتاۋ جەتكىلىكسىز بولۋى مۇمكىن بە؟
– ماسەلەنى كەشەندى تۇردە شەشۋ كەرەك. ءبىرىنشى كەزەڭى – بالالاردىڭ قابىلەتتەرىن ەرتە انىقتاۋ، بەيىنالدى دايىندىق جانە بەيىندىرۋ، بالالار مەكتەپتى اياقتاعاندا، قانداي ءىس جانعا جايلى ەكەنىن ءبىلۋى كەرەك. سونىمەن قاتار بالاعا جاقىن ارادا قانداي ماماندىقتار سۇرانىسقا يە بولاتىنىن جانە قالاي تولەنەتىنىن، بۇدان ءارى: تالاپكەر مۇمكىندى ماماندىقتى تاڭدايتىنىن، بۇعان قايدا ۇيرەنۋگە بولاتىنىن، بۇل قانشا تۇراتىنىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن قۋاتتى اقپاراتتى جۇيە قۇرىلۋ كەرەك. بۇنداي اقپاراتتىق جۇيەلەردىڭ انالوگتارى الەمدە بار، قازىرگى تاڭدا دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ بۇل ماسەلەمەن تىعىز اينالىسىپ جاتىرمىز.
بىلمەستەر جانە جانجالدار
– ورتا تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋگە دە باعىتتايسىزدار ما؟
– دۇنيەجۇزىندە قازىرگى كەزدە جوعارى ءبىلىم ماسسيفيكاسيا ءۇردىسى بايقالادى. كوپتەگەن دامىعان ەلدەر جوعارى ءبىلىمى بار حالىقتىڭ ۇلەسىن 60 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋ ماقساتىن قويىپ وتىر. نەلىكتەن سولاي بولدى؟ تەحنولوگيالار وتە تەز داميدى، بۇرىن جوعارى ءبىلىمدى تالاپ ەتپەگەن كوپتەگەن ماماندىقتار قازىرگى كەزدە جوعارى بىلىكتىلىكتى قاجەت ەتەدى. سونىمەن قاتار، بۇل بىرەۋ ءۇشىن ەڭبەك رەسۋستارىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ ارەكەتىنەن گورى حالىق ءبىلىمىن جاپپاي جوعارىلاتۋ قىزمەتىن ورىنداۋ ارەكەتى شىعار.
مىنانداي ساندار بار: جوو تۇلەكتەرىنىڭ 5 پايىزى قالعان 95 پايىز ءۇشىن جۇمىس ورىندارىن جاسايدى. ياعني قوعامنىڭ ءال-اۋقاتى جالپى جوعارىلاپ كەلەدى.
– ال جاسالعان بۇل جۇمىس ورىندارى شىنىمەن جوعارى ءبىلىمدى تالاپ ەتەدى مە؟
– ارينە، تاۋەكەلدەر بار. جوعارى ءبىلىم ماسسيفيكاسياسى يننوۆاسيالىق ەكونوميكاسى بار ەلدەر ءۇشىن جاقسى. يننوۆاسيالىق الەۋەتى جوق مەملەكەتتەردە ساپاسىز جوعارى ءبىلىمى بار ادامداردىڭ كوپ سانى كۇردەلى ماسەلە بولىپ تابىلادى. ويتكەنى ادامداردىڭ ۇمىتتەرى مەن تالاپتارى جوعارىلاتىلعان، ءومىر بولسا، ءوز سەنارييى بويىنشا جىلجيدى، ال بۇل ادامدار ءارتۇرلى ريەۆوليۋسيالاردى دامىتۋدىڭ قولايلى ورتاسىنا اينالادى. مەن 2010 جىلى تۋريندە بولدىم، سونداعى ساراپشىلار مىنانداي قورىتىندى جاسادى: ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ەڭبەك نارىعىمەن سايكەس كەلمەۋى سولتۇستىك افريكا ەلدەرىندەگى ريەۆوليۋسيا سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى بولدى. ەگيپەت ستۋدەنتتەرىنىڭ 70–80 پايىزى ەكونوميكا جانە قۇقىقتانۋ فاكۋلتەتتەرىندە ءبىلىم الدى، ال ەلگە اگرارييلەر، تۋريزم مەنەدجەرلەرى كەرەك بولدى ءجان ت.ب.
– سوندا جۇمىسقا تۇرماعان جوو تۇلەكتەرى قولدارىنا قارۋ الدى ما؟
– ءبىلىم مەن سوعىس اراسىنداعى بايلانىس بۇرىننان دالەلدەنگەن. بۇل جالعىز ەمەس، ءبىراق نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (ەىدۇ) عىلىمي-تەحنيكالىق دامۋ، ءبىلىم بەرۋ مەن قوعامداعى جانجالداردىڭ ءوزارا بايلانىسىن زەرتتەدى. جانە مىنانداي قورىتىندىعا كەلدى: تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى ەلدەردىڭ دامۋىنان وزعاندا، قوعامدا جانە ەلدەر اراسىندا الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك ۇلعايادى. كۇشتى ەلدەردىڭ كورشىلەرىنىڭ ەسەبىنەن بۇدان دا كۇشتى بولۋ مۇمكىندىكتەرى تۋىندايدى. ەلدەر ىشىندە دە وسىعان ۇقساس جاعداي پايدا بولادى. حح عاسىردىڭ باسىنداعى تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا ناتيجەسىندە الەمدە وتكەن عاسىردىڭ 60-شى جىلدارىنىڭ سوڭىنا دەيىن 12 ۇلتتىق-ازاتتىق كوتەرىلىس، 7 ريەۆوليۋسيا، 84 سوعىس، سونىڭ ىشىندە 2 دۇنيەجۇزىلىك جانە 16 ازاماتتىق سوعىس بولدى، 100 ميلليوننان استام ادام قازا بولدى.
ءقازىر دە وسىنداي جاعداي. تەحنيكالىق ريەۆوليۋسيا بولدى، ال ءبىلىم بەرۋ وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىنداعى وسۋدەن كەيىن تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىنا ىلەسىپ ۇلگەرمەي جاتىر.
“قۋىسپاق” ويناۋ
– قازاقستان ارتتا قالعانداردىڭ قاتارىندا ما؟
– دالىرەك ايتساق، قۋىپ جەتۋشىلەردىڭ قاتارىندا. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارى وزىق ەلدەر بىلىممەن قاتار، اقپاراتتى ىزدەۋ، ىرىكتەۋ جانە پايدالانۋ داعدىلارىن بەرۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى، ءبىلىم بەرۋ قۇزىرەتتىلىكتەرگە نەگىزدەلەتىن بولدى. الەم بۇعان 90-جىلداردىڭ باسىندا كەلدى، ءبىراق بىزدە كسرو-نىڭ ىدىراۋ كەزەڭى بولدى، ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرى نازاردان قالدى. 1997 جىلعا قاراي الەم بۇل قۇزىرەتتىلىكتەردى قالاي ولشەۋگە بولاتىنىن ويلاپ تاپتى، 15 جاستاعى جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان PISA تەستتەرى پايدا بولدى. ءقازىر ەىدۇ 2030 جىلعا دەيىن الەمدىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن جاساپ جاتىر جانە 2021 جىلى ونى ەنگىزە باستايدى.
ءبىز PISA تەستتەرىنە ەندى عانا قاتىسا باستادىق. وتكەن جىلدان باستاپ ەلىمىزدىڭ 30 مەكتەبىندە ءبىلىم بەرۋدىڭ قۇزىرەتتىلىك باعدارلاماسىن ەنگىزىپ كوردىك. قىركۇيەكتەن باستاپ بۇل تاجىريبە باسقا مەكتەپتەردە قولدانىلادى. قالا جانە اۋىل تۇرعىندارى اراسىنداعى ساندىق (سيفرلىك) تەڭسىزدىك ماسەلەسىن شەشۋمەن دە قامدانىپ وتىرمىز. ءبىلىمدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىمەن 2020 جىلعا دەيىن بارلىق قازاقستاندىق مەكتەپتەردى اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالارمەن جابدىقتاۋ قاراستىرىلدى. بۇل كەڭجولاقتى ينتەرنەت بولۋى مۇمكىن، بۇندا ءبىز «ساندىق قازاقستان» باعدارلاماسىنا ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىرمىز، سول ارقىلى “قازاقتەلەكوم” 250 استام ادام تۇراتىن بارلىق اۋىلدارعا ينتەرنەت وتكىزۋگە ۋادە ەتتى. نەمەسە، شالعاي اۋىلداردا ورنالاسقان شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، بۇندا بارلىق ماتەريالدار سالىنعان قۋاتتى سەرۆەر ورنالاستىرىپ، بالالارعا اقپاراتتىق رەسۋرستار جەتكىزۋدى جوسپارلاپ جاتىرمىز.
ءقازىر اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ءبىلىم سالاسىندا ريەۆوليۋسيا جاسادى. الەمنىڭ ۇزدىك عالىمدارىنىڭ ۇزدىك لەكسيالارىن تىڭداۋ قيىن بولماي قالدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – كەز-كەلگەن قازاقستاندىقتىڭ بۇل بىلىمگە قوسىلۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ.
– وقۋشىلاردان كوپ نارسە تالاپ ەتىپ جاتقان جوقپىز با، وعان قوسا ەلىمىز ۇشتىلدىلىككە باعىت الىپ وتىر؟
– مەنىڭ گوللاند تانىسىم بار. ءبىر كۇنى ول نيدەرلاندى زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ول وقىعان كەزگە قاراعاندا اناعۇرلىم ءالسىز ەكەنىن ايتتى. مەن ودان بۇل نەدەن بايقالادى دەپ سۇرادىم. ول زاماناۋي مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ نەبارى ەكى شەتەل ءتىلىن بىلەتىنىنە وكىنەدى ەكەن، ويتكەنى بۇرىن ءتورت ءتىلدى ءبىلۋ كەرەك بولاتىن. ءبىراق بۇل دا ونىڭ شەگى ەمەس. تىلدەردى وقىتۋعا الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە باسا نازار اۋدارىلادى. ءقازىردىڭ وزىندە ەۋروپالىقتاردىڭ 54 پايىزى كەم دەگەندە ءبىر، 25 پايىزى – ەكى، 10 پايىزى — ءۇش شەتەل ءتىلىن بىلەدى. الەمنىڭ ەڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىرى — ياپونيا ءوز بالالارىن 12 جاسقا دەيىن شەتەل تىلىنە ۇيرەتپەيدى دەگەن پىكىر بار. بۇل جالعان! مامىردا ەىدۇ پاريجدەگى ماجىلىسىندە بولدىم، جانە جاپونيا وكىلى 2020 جىلعا قاراي ونىڭ ەلى اعىلشىن ءتىلدى ەمەس مەملەكەتتەر اراسىندا اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ كورسەتكىشى بويىنشا كوشباسشى بولۋدى جوسپارلاعانىن ايتتى. ءقازىر بۇل مەملەكەت وسى رەيتينگتىڭ 30-ورنىندا، ال قازاقستان 54-ورنىندا تۇر. جانە ولار ءۇشىن 30-ورىن – ۇلتتىق تراگەديا. كورسەتكىشتەردى جاقسارتۋ ءۇشىن ولار وسى جىلدان باستاپ اعىلشىن تىلىنە 3–4-سىنىپتارعا اپتاسىنا ەكى ساعات، 5–6-سىنىپتارعا ءۇش ساعات بولەدى.
ياعني قازاقستان ءۇشىن بىرنەشە ءتىلدى وقۋ – قيسىنسىز تىلەك ەمەس، قاجەتتىلىك. ەگەر ءبىز ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە الەمدىك ۇردىستەر مەن تالاپتارعا سايكەس وزگەرتۋلەر ەنگىزبەيتىن بولساق، ءبىزدىڭ ۇردىستەن شەت قالۋ تاۋەكەلىمىز بار.
You Might Also Like
-
اتا-انالار ءۇشىن بالاباقشاداعى بالاسىنا ارناپ قىمبات وقۋلىق ساتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق. بالاباقشا اتا-انالار تەك قاراپايىم جازۋ داپتەرلەرىن تالاپ ەتە الادى.
