ءبىلىم – جۇيە، ءبىلىم – پەداگوگيكالىق پروسەسس، ءبىلىم – ناتيجە
بالقاش قالاسى ن. ك. كرۋپسكايا اتىنداعى»
جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەنكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپان ءمۇعالىمى
ەسيلبايەۆا اكبايان مۋراتوۆنانىڭ
ءبىلىم – جۇيە، ءبىلىم – پەداگوگيكالىق پروسەسس، ءبىلىم – ناتيجە.
ءبىلىم – بۇل ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ سۋبەكتيۆ - وبەكتيۆ ارەكەت جولدارىمەن ماقساتقا جەتۋدى كوزدەگەن پەدوگوگيكالىق پروسەسس ءجۇرىسى. ادامنىڭ تۇلعالىق دارەجەگە جەتۋى ونىڭ قوعام مۇراتتارىنا ساي قالىپتاسۋى پەداگوگيكالىق پروسەستەن تىس ىسكە اسۋى مۇمكىن ەمەس.
قانشالىقتى كەڭ تاراسا دا، ءبىر قاراعانعا تۇراقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، «ءبىلىم» تۇسىنىگى كوپ ماندىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ادەتتە، بۇل تەرمين مازمۇنى جاعىنان كەلەسىدەي تۇسىنىكتەمەلەرگە يە بولۋى مۇمكىن: ءبىلىم – جالپى ادامزاتتىق قۇبىلىس؛ ءبىلىم - الەۋمەتتىك مادەني مۇرا؛ ءبىلىم – جۇيە؛ ءبىلىم – پەداگوگيكالىق پروسەسس؛ ءبىلىم – ناتيجە. بۇگىنگى تاڭدا دۇنيە جۇزىندە ءبىلىمنىڭ الەۋمەتتىك ءرولى ارتىپ، ادامنىڭ بولاشاعى ونىڭ العان ءبىلىمىنىڭ ساپاسىنا، ويلاۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى بولىپ وتىر. وسى تۇرعىدا جاڭا تەحنولوگيانىڭ ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەرىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرە وتىرىپ قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ – ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى بولماق. ول ءۇشىن ءاربىر ۇستاز ۇنەمى شەبەرلىگىن ارتتىرىپ وتىرماسا، وقۋشى دەڭگەيىنىڭ دامۋى تومەندەيدى. وسىنىڭ ءبارى ءبىر كۇننىڭ ءىس - ارەكەتى ەمەس، وعان كوپ ۋاقىت، ىزدەنىس قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ زەرتتەۋ، تالداۋ، تالقىلاۋ، قورىتىندى، ينتەرپرەتاسيا جاساتۋ ارقىلى سىني ويلاۋىن دامىتۋ – قازىرگى مۇعالىمدەردىڭ الدىنا قويعان مىندەتتى شەشۋدە نەگىزگى قۇرال بولىپ تابىلادى. بالالاردى ءححى عاسىردا جانە كەيىنگى عاسىرلاردا دا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى داعدىلارمەن جانە قاسيەتتەرىمەن قارۋلاندىرۋ – مۇعالىمدەر ءۇشىن ىنتالاندىرۋشى كۇش بولىپ تابىلادى. بالالار كۇننەن كۇنگە قولجەتىمدىلىك ارتىپ كەلە جاتقان اناعۇرلىم كەڭ كوممۋنيكاسيالىق ۇدەرىستەرگە ءتيىمدى جانە ويداعىداي قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سىني تۇرعىدان ويلاۋ مەن زەرتتەۋ داعدىلارىن دامىتۋ كەرەك.(مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 51 بەت)
سىني تۇرعىدان وقۋشىلاردى ويلاندىرا الۋ ءاربىر پەداگوگتىڭ قۇزىرەتتىلىگىندە. مۇعالىمدەردىڭ سىني ويلاۋىن دامىتۋدى ديالوگ ارقىلى جۇرگىزىپ وتىرۋعا جوسپارلادىم. ساباققا كىرگەن ساتتەن باستاپ، سوڭىنا دەيىن وسى 7 مودۋل شەڭبەرىندە جۇمىستانامىز. ساباقتار بارىسىندا تۇيىق وقۋشىلارىم ساباققا ارالاسىپ، بەلسەندىلىك تانىتتى. ونى مەن ديالوگتىق وقىتۋدىڭ ماڭىزى دەپ قورىتتىم. ساباقتار توپتىق فورمادا ءوتتى، وقۋشىلار ءبىلىمدى مەنىڭ باعىت بەرۋىممەن وزدىكتەرىنەن مەڭگەردى. وقىتۋدىڭ ساپاسىن، تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ تاقىرىپ پەن جاعداياتتارعا سايكەس ءارتۇرلى ادىستەردىڭ قولدانىلۋىنا، بارلىق وقىتۋ ۇردىسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىنە بايلانىستى. بۇنداي جاڭا ادىستەردى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى نەدە؟ بىرىنشىدەن، قازىرگى ۋاقىت – جاڭالىق پەن يننوۆاسيا ۋاقىتى. كۇندەلىكتى ومىردە جاڭا ءبىلىم مەن جاڭالىقتارمەن كەزدەسەمىز. بۇعان وقىتۋ ءۇردىسى دە ساي بولۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، جاڭالىقتى پايدالانۋ وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جاڭالىققا يكەمدەپ، الدىن – الا بولجام جاساۋعا ۇيرەتەدى. ۇشىنشىدەن، يننوۆاسيالىق ادىستەر – بۇل بەلسەندى وقىتۋ ادىستەرى. اقپاراتتى بەلسەندى تۇردە سىڭىرگەندە وقۋشى جادىندا وزدەرى ايتقانىڭ 80 پايىزىن ساقتاسا، وزدەرى ىستەگەنىڭ 90 پايىزىن ەستە ساقتايدى. بەلسەندى ادىستەر شىعارماشىلىق تاجىريبە مەن جاڭا ارەكەت قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، ناتيجەسىندە قۇزىرلىققا اسەر ەتەدى.
بەلسەندى وقىتۋدىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى ۇيرەنۋشىلەردىڭ ءبىر – بىرىمەن جانە مۇعالىممەن تۋرا جانە كەرى بايلانىس ارقىلى ۇنەمى قارىم – قاتىناستا بولۋ. سىنىپتاعى وقىتۋ فورماسىن وزگەرتىپ، توپتىق، جۇپتىق، ۇجىمدىق فورمادا وتكىزە باستادىق. جاڭا ءادىس - تاسىلدەردىڭ وقۋشىلار ءۇشىن پايداسى وتە كوپ، سەبەبى ساباق، بارىسىندا وقۋشىلار ءوز ويلارىن قورىتۋعا، لوگيكالىق ويلاۋعا، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە، توپ ىشىندە ءبىر - بىرىمەن سىيلاسۋعا، ىنتىماقتاستىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا، بارلىق ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋگە ۇيرەندى. كوپ سويلەمەيتىن وقۋشىلاردىڭ ءوزى توپتاعى ورتاق جۇمىس ورىنداعان كەزدە بەلسەندىلىك تانىتتى، وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمانى باسقالاردان قالماي جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداۋعا تىرىستى. وقۋشىلارعا قولدانىلىپ جاتقان جاڭاشا وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى ۇنادى. ءقازىر وقۋشىلار وزدەرىن ساباقتا ەركىن سەزىنەدى، ويلارىن دا ەركىن جەتكىزەدى. بۇرىنعىداي جاۋابىم قاتە بولىپ قالا ما، دەپ قىسىلىپ، قىمتىرىلمايدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەنكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپان ءمۇعالىمى
ەسيلبايەۆا اكبايان مۋراتوۆنانىڭ
ءبىلىم – جۇيە، ءبىلىم – پەداگوگيكالىق پروسەسس، ءبىلىم – ناتيجە.
ءبىلىم – بۇل ءمۇعالىم مەن وقۋشىنىڭ سۋبەكتيۆ - وبەكتيۆ ارەكەت جولدارىمەن ماقساتقا جەتۋدى كوزدەگەن پەدوگوگيكالىق پروسەسس ءجۇرىسى. ادامنىڭ تۇلعالىق دارەجەگە جەتۋى ونىڭ قوعام مۇراتتارىنا ساي قالىپتاسۋى پەداگوگيكالىق پروسەستەن تىس ىسكە اسۋى مۇمكىن ەمەس.
قانشالىقتى كەڭ تاراسا دا، ءبىر قاراعانعا تۇراقتى بولىپ كورىنگەنىمەن، «ءبىلىم» تۇسىنىگى كوپ ماندىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ادەتتە، بۇل تەرمين مازمۇنى جاعىنان كەلەسىدەي تۇسىنىكتەمەلەرگە يە بولۋى مۇمكىن: ءبىلىم – جالپى ادامزاتتىق قۇبىلىس؛ ءبىلىم - الەۋمەتتىك مادەني مۇرا؛ ءبىلىم – جۇيە؛ ءبىلىم – پەداگوگيكالىق پروسەسس؛ ءبىلىم – ناتيجە. بۇگىنگى تاڭدا دۇنيە جۇزىندە ءبىلىمنىڭ الەۋمەتتىك ءرولى ارتىپ، ادامنىڭ بولاشاعى ونىڭ العان ءبىلىمىنىڭ ساپاسىنا، ويلاۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى بولىپ وتىر. وسى تۇرعىدا جاڭا تەحنولوگيانىڭ ءتيىمدى ءادىس - تاسىلدەرىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرە وتىرىپ قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ – ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى بولماق. ول ءۇشىن ءاربىر ۇستاز ۇنەمى شەبەرلىگىن ارتتىرىپ وتىرماسا، وقۋشى دەڭگەيىنىڭ دامۋى تومەندەيدى. وسىنىڭ ءبارى ءبىر كۇننىڭ ءىس - ارەكەتى ەمەس، وعان كوپ ۋاقىت، ىزدەنىس قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ زەرتتەۋ، تالداۋ، تالقىلاۋ، قورىتىندى، ينتەرپرەتاسيا جاساتۋ ارقىلى سىني ويلاۋىن دامىتۋ – قازىرگى مۇعالىمدەردىڭ الدىنا قويعان مىندەتتى شەشۋدە نەگىزگى قۇرال بولىپ تابىلادى. بالالاردى ءححى عاسىردا جانە كەيىنگى عاسىرلاردا دا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى داعدىلارمەن جانە قاسيەتتەرىمەن قارۋلاندىرۋ – مۇعالىمدەر ءۇشىن ىنتالاندىرۋشى كۇش بولىپ تابىلادى. بالالار كۇننەن كۇنگە قولجەتىمدىلىك ارتىپ كەلە جاتقان اناعۇرلىم كەڭ كوممۋنيكاسيالىق ۇدەرىستەرگە ءتيىمدى جانە ويداعىداي قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سىني تۇرعىدان ويلاۋ مەن زەرتتەۋ داعدىلارىن دامىتۋ كەرەك.(مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 51 بەت)
سىني تۇرعىدان وقۋشىلاردى ويلاندىرا الۋ ءاربىر پەداگوگتىڭ قۇزىرەتتىلىگىندە. مۇعالىمدەردىڭ سىني ويلاۋىن دامىتۋدى ديالوگ ارقىلى جۇرگىزىپ وتىرۋعا جوسپارلادىم. ساباققا كىرگەن ساتتەن باستاپ، سوڭىنا دەيىن وسى 7 مودۋل شەڭبەرىندە جۇمىستانامىز. ساباقتار بارىسىندا تۇيىق وقۋشىلارىم ساباققا ارالاسىپ، بەلسەندىلىك تانىتتى. ونى مەن ديالوگتىق وقىتۋدىڭ ماڭىزى دەپ قورىتتىم. ساباقتار توپتىق فورمادا ءوتتى، وقۋشىلار ءبىلىمدى مەنىڭ باعىت بەرۋىممەن وزدىكتەرىنەن مەڭگەردى. وقىتۋدىڭ ساپاسىن، تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ تاقىرىپ پەن جاعداياتتارعا سايكەس ءارتۇرلى ادىستەردىڭ قولدانىلۋىنا، بارلىق وقىتۋ ۇردىسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىنە بايلانىستى. بۇنداي جاڭا ادىستەردى پايدالانۋدىڭ ماڭىزى نەدە؟ بىرىنشىدەن، قازىرگى ۋاقىت – جاڭالىق پەن يننوۆاسيا ۋاقىتى. كۇندەلىكتى ومىردە جاڭا ءبىلىم مەن جاڭالىقتارمەن كەزدەسەمىز. بۇعان وقىتۋ ءۇردىسى دە ساي بولۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، جاڭالىقتى پايدالانۋ وقۋشىنىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جاڭالىققا يكەمدەپ، الدىن – الا بولجام جاساۋعا ۇيرەتەدى. ۇشىنشىدەن، يننوۆاسيالىق ادىستەر – بۇل بەلسەندى وقىتۋ ادىستەرى. اقپاراتتى بەلسەندى تۇردە سىڭىرگەندە وقۋشى جادىندا وزدەرى ايتقانىڭ 80 پايىزىن ساقتاسا، وزدەرى ىستەگەنىڭ 90 پايىزىن ەستە ساقتايدى. بەلسەندى ادىستەر شىعارماشىلىق تاجىريبە مەن جاڭا ارەكەت قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرىپ، ناتيجەسىندە قۇزىرلىققا اسەر ەتەدى.
بەلسەندى وقىتۋدىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى ۇيرەنۋشىلەردىڭ ءبىر – بىرىمەن جانە مۇعالىممەن تۋرا جانە كەرى بايلانىس ارقىلى ۇنەمى قارىم – قاتىناستا بولۋ. سىنىپتاعى وقىتۋ فورماسىن وزگەرتىپ، توپتىق، جۇپتىق، ۇجىمدىق فورمادا وتكىزە باستادىق. جاڭا ءادىس - تاسىلدەردىڭ وقۋشىلار ءۇشىن پايداسى وتە كوپ، سەبەبى ساباق، بارىسىندا وقۋشىلار ءوز ويلارىن قورىتۋعا، لوگيكالىق ويلاۋعا، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە، توپ ىشىندە ءبىر - بىرىمەن سىيلاسۋعا، ىنتىماقتاستىققا، جاۋاپكەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا، بارلىق ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشۋگە ۇيرەندى. كوپ سويلەمەيتىن وقۋشىلاردىڭ ءوزى توپتاعى ورتاق جۇمىس ورىنداعان كەزدە بەلسەندىلىك تانىتتى، وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمانى باسقالاردان قالماي جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىنداۋعا تىرىستى. وقۋشىلارعا قولدانىلىپ جاتقان جاڭاشا وقىتۋدىڭ ءادىس - تاسىلدەرى ۇنادى. ءقازىر وقۋشىلار وزدەرىن ساباقتا ەركىن سەزىنەدى، ويلارىن دا ەركىن جەتكىزەدى. بۇرىنعىداي جاۋابىم قاتە بولىپ قالا ما، دەپ قىسىلىپ، قىمتىرىلمايدى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ى. التىنسارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىندە
-
“№3 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ - كەشەنى” كمم
