قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ – ورنەكتەرىنىڭ دايىندالۋ رەتتىلىگى
ى. التىنسارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىندە
تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
قوسانوۆا جانار تىلەۋلەس قىزى
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ – ورنەكتەرىنىڭ دايىندالۋ رەتتىلىگى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ويۋ – ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، ءبىر بۇكتەۋ جانە قيۋ ادىستەرىن ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ سالت – داستۇرىنە، قولونەرىنە تەرەڭ ءۇڭىلدىرىپ، وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ويۋ – ورنەكتەر ونەرىن ۇيرەتۋ ۇستىندە ەستەتيكالىق تالعامدارى مەن ونەرگە دەگەن شەبەرلىك، ىنتا قابىلەتىن ارتتىرىپ، كوركەمدىكپەن، اسەمدىكپەن جاسالعانىنا كوزدەرىن جەتكىزە وتىرىپ تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، سايىس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس.
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، تاريح
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنەن جاسالعان بۋكلەت، كىتاپتار، سلايد، ۇلەستىرمەلى قاعازدار، باعالاۋ پاراعى، قولونەر بۇيىمدارى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەۋ. ساباققا نازارىن اۋدارۋ. وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنگەن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
وتكەن تاقىرىپ بويىنشا گرافيكالىق ديكتانت بەرىلەدى.
1. ءبىر جولعا سياتىنداي ەتىپ ارالارى بىردەي 11 نۇكتە بەلگىلەڭدەر.
2. ەكى نۇكتەنىڭ اراسىن 1 - دەن 10 - عا دەيىن نومىرلەڭدەر.
...........
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. بەرىلگەن سۇراقپەن كەلىسسەڭ، ياعني دۇرىس دەپ ويلاساڭ 2 نۇكتەنىڭ اراسىن سىزىقپەن(-) قوس، دۇرىس ەمەس دەسەڭ بۇرىشپەن ( ) بەلگىلە.
سۇراقتار:
1. ينەشانشىم – ينەنىڭ ەكى شانشىمىنىڭ اراسىنداعى ءجىپتىڭ ءورىمى.
2. تىگىم – قايتالانعان ينەشانشىمدار قاتارى.
3. ينەشانشىمدار ۇزىندىعى – ينەنىڭ ۇزىندىعىمەن بىردەي بولۋ كەرەك.
4. جۇمىس سوڭىندا جۇمىس ۇستەلىن جيناۋ.
5. ويماق – بولاتتان جاسالعان، ءبىر ۇشى ۇشكىر، ەكىنشى ۇشىندا كوزى ورنالاسقان زات.
6. قايشى - كيىم بولشەكتەرىن پىشۋگە، ءجىپتىڭ ۇشىن قيۋعا ارنالعان.
7. ينە، قايشى، ويماق، سانتيمەترلىك تاسپا – قول جۇمىسى كەزىندە قولدانىلاتىن قۇرال - جابدىقتار.
8. جۇمىس ۇستەلىنە قيسايىپ نەمەسە قاتتى ەڭكەيىپ وتىرۋ كەرەك.
9. تىگىن ماشيناسىندا تىگىپ بولعاننان كەيىن ۋاقىتشا ينەشانشىمداردى ماتادان الىپ تاستاۋعا بولمايدى.
10. كوكتەۋ – ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى قويىلعان ەكى بولشەكتى ۋاقىتشا تىك ينەشانشىمدارمەن بىرىكتىرۋ.
ناتيجەسى:
- وقۋشىلار، بۇگىنگى تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباق شەشەيىك.
ق ا م ز و ل
ا يۋ
ك ءو ج ە
ت و ر س ى ق
ا ي ر ا ن
ب ءى ل ە ز ءى ك
ب ە س ءى ك
سۇراقتارى:
1. جەڭسىز جەڭىل كيىم
2. مايماق اڭ
3. جەتى ءتۇرلى ءداندى داقىلداردان ءسۇت قوسىپ پىسىرىلگەن سۇيىق اس
4. تەرىدەن جاسالعان، قىمىز قۇياتىن ىدىس
5. ۇيىتىلعان ءسۇت
6. ساندىك ءۇشىن بىلەككە تاعاتىن اشەكەيلى، باعالى بۇيىم
7. نارەستەگە ارنالىپ جاسالعان اعاش توسەك
- سونىمەن، وقۋشىلار، ويۋ - ورنەك دەگەن ءسوز شىقتى.
ءىىى. جاڭا ساباق
- قازاق حالقىنىڭ اسىل قازىنالارىنىڭ ءبىر سالاسى جانە ۇلتتىق كەلەشەگىن ايقىنداپ بەينەلەيتىن ونەر ءتۇرى – ويۋ - ورنەك. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەگىنىڭ ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار. ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ، دامىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى.
قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرىگىپ لاتىنشا – ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ويۋ - ورنەكتىڭ شارىقتاپ دامۋى حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ونەرىمەن، ادەت - عۇرپىمەن تەرەڭ بايلانىستى.
ويۋ دەگەنىمىز – بۇيىمعا تۇسىرىلگەن ورنەكتى كەسۋ ارقىلى وڭدەۋ
جايلاۋدىڭ شىرىندى شوپتەرىنىڭ اراسىندا، تاۋ ەتەگىندە اۋىل سۇلاپ جاتتى. الاۋ ءتۇتىنى، قويلاردىڭ ماڭىراعانى، يتتەردىڭ ءۇرى، بالالار كۇلكىسى – وسىنىڭ ءبارى اۋىلعا جاقىنداعاندا ەستىلەدى. مىنە، كيىز ۇيلەردە تۇر. قازاق حالقى كوشپەندى ەل بولىپ، جاز – جايلاۋدا، قىس – قىستاۋدا زامان اعىمىنا سايكەس كيىز ۇيدە تۇرمىس قۇرىپ ءومىر سۇرگەن. سول اتا – بابالارىمىزدان قالعان اسىل مۇرا – قازاقتىڭ كيىز ءۇيى.
بۇگىن كوپ قىزىقتى زاتتار كورىپ، ويۋ – ورنەك تۋرالى ءبىلۋىمىز ءۇشىن جانە شىعارماشىلىق جاساۋ ءۇشىن ءۇش كيىز ۇيگە كىرىپ – شىعۋعا شاقىرامىز.
ا) - قانە، ءبىرىنشى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك.
«ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جوعالماس بايلىق»،- دەيدى حالىق دانالىعى. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار تالعامىنان وتكەن اسىل قازىناسى – ويۋ – ورنەكتەر.
• ويۋ – ورنەك نە ءۇشىن قولدانىلادى؟ (ويۋ – ورنەك تۇرمىستا، ءبىر بۇيىمنىڭ بەتىن اشەكەيلەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ناقىش، ورنەك)
• حالقىمىز ويۋمەن نەنى اشەكەيلەپ بەزەندىرگەن؟ (ويۋ – ورنەك ءار ءتۇرلى ۇلگىدە دامىعان. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ءمۇيىز تەكتەس بولىپ حالقىمىزدىڭ ءجيى پايدالاناتىن زاتتارىندا – ءورۋ، تىگۋ، قۇراۋ، قيۋ ارقىلى ءۇي جيھازدارىنا، زەرگەرلىك بۇيىمدارعا، كىلەم، سىرماق، تەكەمەت، قورجىن، ىدىس - اياقتارعا، كيىم-كەشەكتەرگە بەزەندىرىلىپ سالىنعان)
كەزىندە ونەرتانۋشى ۆ. چەپەليەۆ «قازاقتار تەك ويۋ – ورنەك الەمىندە ءومىر سۇرگەن سياقتى»،- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
ەجەلدەن قولونەردى قاستەرلەي بىلگەن حالقىمىزدان مۇرا بولىپ كەلە جاتقان تۇرمىسقا ويۋلانعان قاجەتتى بۇيىمدار وتە كوپ.
قازاق شەبەرلەرى ءار نارسەنى جارىق، كوركەم، ءتولدى ەتىپ جاساۋعا تىرىسقان.
ءا) - ال، ەندى، قانداي ويۋ تۇرلەرى بار ەكەنىن بىلەيىك. ول ءۇشىن ەكىنشى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك. (ويۋ - ورنەك سۋرەتتەرى، سلايد)
ويۋ – ورنەكتىڭ اتاۋى مەن تۇرلەرى وتە كوپ. عالىمدار بۇگىنگە دەيىن 200 - دەي ءتۇرىن انىقتاعان.
ب) ءار ءتۇرلى ورنەك ۇلگىلەرىن جاساۋشى، قازاق ويۋ – ورنەگىنىڭ شەبەرى – ويۋشى.
- كەلەسى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك. بۇل كيىز ءۇي – شەبەرحانا.
شاعىن ەڭبەگىمىزدە – قولونەردى ءارى قاراي دامىتىپ، وسى شەبەرحانادا جەتىلدىرۋ كەرەكپىز.
- وقۋشىلار، اجەلەرىمىز ويۋ ۇلگىسىن جاساۋدى، ويۋدى كىمدەردەن ۇيرەنگەن؟ ولاردى ءوز اجەلەرىنەن، انالارىنان، اپكەلەرىنەن ۇيرەنگەن. وسىلاي ۇرپاقتان ۇرپاققا اۋىسىپ، بۇگىنگە جەتكەن. بىزدە ويۋ ويىپ كورەيىك.
IV. ساراماندىق جۇمىس. وقۋشىلار جۇمىسقا قاجەتتى قۇرال جابدىقتاردى دايىندايدى. جۇمىس باستاماس بۇرىن 2 توپقا جۇمباقتار بەرىلەدى.
بار ەكەن دۇنيەدە جالعىز كوزدى،
سول كوزبەن دۇنيەنىڭ ءبارىن كەزدى.
الەمدى ون سەگىز مىڭ كيىندىرىپ،
دۇنيەدەن جاپ جالاڭاش ءوزى بەزدى (ينە)
ەكى باستى جالماۋىز،
كەرىپ اۋزىن اشادى.
الدىنا تۇسكەن نارسەلەر،
وزىنەن ءوزى قاشادى (قايشى)
- بالالار، ءمۇيىز ويۋىن قيىپ ۇيرەنەيىك. قيۋ الدىندا، قايشىمەن جۇمىس تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن قايتالايىق.
1. قايشىنى ارنايى قوبديشادا ساقتاۋ قاجەت.
2. قايشىنى جولداسىنا ۇشكىر ۇشىمەن بەرمە
3. قايشىنى اشىق قالدىرۋعا بولمايدى.
4. قايشىمەن جۇمىس كەزىندە جولداسىنىڭ كوڭىلىن بولمە.
5. قايشىنى ويىنشىق رەتىندە پايدالانۋعا بولمايدى.
- جارايسىڭدار، ەندى جۇمىسىمىزعا كىرىسەيىك.
1 - تاپسىرما: توپپەن جۇمىس. وقۋشىلار قاعازدان قيىلعان ويۋدى ماقپال ماتاعا باستىرىپ، ونى قيىپ الىپ، شىت ماتاعا كوكتەپ تىگۋ.
- ينەمەن جۇمىس جاساعاندا مۇقيات بولىڭدار.
- ينەنى اۋىزعا سالۋعا بولمايدى.
- ينەنى ينە قاداعىش كوپشىككە نەمەسە جىپكە قاداۋ كەرەك.
- ينەنى جىپپەن ساباقتاعاندا وتە ۇزىن ءجىپ الۋعا بولمايدى. ءار ادامنىڭ ساۋساعى مەن شىنتاعىنىڭ اراقاتىناسى بولۋى شارت.
1 – توپ. «ءقوشقارمۇيىز» ويۋىن ويۋ
2 – توپ. «سىنىق ءمۇيىز» ويۋىن ويۋ
2 - تاپسىرما: ويۋ، ونەر، ەڭبەك تۋرالى ماقال – ماتەل ايتىپ جارىسادى.
3 - تاپسىرما: ماقالدىڭ جالعاسىن تابۋ.
1. جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
2. ونەرلىنىڭ قولى التىن،
ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن.
3. ويۋ ويساڭ ويلانىپ،
وسەر سەنىڭ ءورىسىڭ.
4. كەدەيلىك دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىندا.
5. ونەر تاۋسىلماس ازىق،
جۇتاماس بايلىق.
6. ەڭبەك ۇيرەنەمىن دەسەڭ ەرىنبە،
ونەر ۇيرەنەمىن دەسەڭ جەرىنبە.
7. تالاپپەن باستاپ تالعاممەن اياقتا.
8. باس تىماقتىڭ ۇلگىسى،
ونەر ەڭبەكتىڭ جەمىسى.
9. شەبەر ولمەس، ونەر سونبەس.
10. قول ونەرى كىلەمدە،
ءسوز ونەرى ولەڭدە.
11 ولاق ادام وت جاعا الماس.
12 شەبەردى جەڭگەن جۇمىس جوق.
13 سابىر مەن ەڭبەك ءبارىن دە جەڭبەك.
14 شەبەردىڭ قولى ورتاق،
شەشەننىڭ ءسوزى ورتاق.
4 - تاپسىرما: سۇراققا جاۋاپ
1. قازاق ويۋىنىڭ كەڭ تاراعان ءتۇرى
2. ويۋ دەگەنىمىز نە؟
3. ويۋ - ورنەكتىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
4. ويۋ - ورنەك نەشە توپقا بولىنەدى جانە قانداي؟
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ىزگىلەندىرۋ دياگرامماسى
نە ءبىلدىم؟ نە ۇيرەندىم؟ نەنى بىلگىم كەلەدى؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن جابىستىرعىش قاعازعا جازىپ، تاقتاعا جابىستىرادى.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، قاتەسىن تۇزەۋ.
Vءى. باعالاۋ. وقۋشىلاردى ءار دۇرىس جاۋاپتارى ءۇشىن جيناعان باعالاۋ پاراقتارى بويىنشا جانە ساراماندىق جۇمىس كەزىندە ويۋدى قيىپ، ونى ماتاعا تىگۋىن قورىتىپ باعالاۋ. ەڭ جاقسى، بەلسەندى قاتىسقان توپتى باعالاۋ پاراقشالارىن ەسەپتەۋ ارقىلى انىقتاۋ.
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما: وزىڭە ۇناعان ويۋ - ورنەكپەن بۇيىمدى كوركەمدەپ بەزەندىر. ويۋ - ورنەك تۇرلەرىن وقىپ كەلۋ.
تەحنولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
قوسانوۆا جانار تىلەۋلەس قىزى
تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق ويۋ – ورنەكتەرىنىڭ دايىندالۋ رەتتىلىگى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ويۋ – ورنەكتىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرىپ، ءبىر بۇكتەۋ جانە قيۋ ادىستەرىن ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ سالت – داستۇرىنە، قولونەرىنە تەرەڭ ءۇڭىلدىرىپ، وي - ءورىسىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلارعا ويۋ – ورنەكتەر ونەرىن ۇيرەتۋ ۇستىندە ەستەتيكالىق تالعامدارى مەن ونەرگە دەگەن شەبەرلىك، ىنتا قابىلەتىن ارتتىرىپ، كوركەمدىكپەن، اسەمدىكپەن جاسالعانىنا كوزدەرىن جەتكىزە وتىرىپ تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس، سايىس ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس.
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، تاريح
كورنەكىلىگى: ويۋ - ورنەك تۇرلەرىنەن جاسالعان بۋكلەت، كىتاپتار، سلايد، ۇلەستىرمەلى قاعازدار، باعالاۋ پاراعى، قولونەر بۇيىمدارى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسىپ، تۇگەلدەۋ. ساباققا نازارىن اۋدارۋ. وقۋشىلار ەكى توپقا بولىنگەن.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
وتكەن تاقىرىپ بويىنشا گرافيكالىق ديكتانت بەرىلەدى.
1. ءبىر جولعا سياتىنداي ەتىپ ارالارى بىردەي 11 نۇكتە بەلگىلەڭدەر.
2. ەكى نۇكتەنىڭ اراسىن 1 - دەن 10 - عا دەيىن نومىرلەڭدەر.
...........
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. بەرىلگەن سۇراقپەن كەلىسسەڭ، ياعني دۇرىس دەپ ويلاساڭ 2 نۇكتەنىڭ اراسىن سىزىقپەن(-) قوس، دۇرىس ەمەس دەسەڭ بۇرىشپەن ( ) بەلگىلە.
سۇراقتار:
1. ينەشانشىم – ينەنىڭ ەكى شانشىمىنىڭ اراسىنداعى ءجىپتىڭ ءورىمى.
2. تىگىم – قايتالانعان ينەشانشىمدار قاتارى.
3. ينەشانشىمدار ۇزىندىعى – ينەنىڭ ۇزىندىعىمەن بىردەي بولۋ كەرەك.
4. جۇمىس سوڭىندا جۇمىس ۇستەلىن جيناۋ.
5. ويماق – بولاتتان جاسالعان، ءبىر ۇشى ۇشكىر، ەكىنشى ۇشىندا كوزى ورنالاسقان زات.
6. قايشى - كيىم بولشەكتەرىن پىشۋگە، ءجىپتىڭ ۇشىن قيۋعا ارنالعان.
7. ينە، قايشى، ويماق، سانتيمەترلىك تاسپا – قول جۇمىسى كەزىندە قولدانىلاتىن قۇرال - جابدىقتار.
8. جۇمىس ۇستەلىنە قيسايىپ نەمەسە قاتتى ەڭكەيىپ وتىرۋ كەرەك.
9. تىگىن ماشيناسىندا تىگىپ بولعاننان كەيىن ۋاقىتشا ينەشانشىمداردى ماتادان الىپ تاستاۋعا بولمايدى.
10. كوكتەۋ – ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى قويىلعان ەكى بولشەكتى ۋاقىتشا تىك ينەشانشىمدارمەن بىرىكتىرۋ.
ناتيجەسى:
- وقۋشىلار، بۇگىنگى تاقىرىپتى اشۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباق شەشەيىك.
ق ا م ز و ل
ا يۋ
ك ءو ج ە
ت و ر س ى ق
ا ي ر ا ن
ب ءى ل ە ز ءى ك
ب ە س ءى ك
سۇراقتارى:
1. جەڭسىز جەڭىل كيىم
2. مايماق اڭ
3. جەتى ءتۇرلى ءداندى داقىلداردان ءسۇت قوسىپ پىسىرىلگەن سۇيىق اس
4. تەرىدەن جاسالعان، قىمىز قۇياتىن ىدىس
5. ۇيىتىلعان ءسۇت
6. ساندىك ءۇشىن بىلەككە تاعاتىن اشەكەيلى، باعالى بۇيىم
7. نارەستەگە ارنالىپ جاسالعان اعاش توسەك
- سونىمەن، وقۋشىلار، ويۋ - ورنەك دەگەن ءسوز شىقتى.
ءىىى. جاڭا ساباق
- قازاق حالقىنىڭ اسىل قازىنالارىنىڭ ءبىر سالاسى جانە ۇلتتىق كەلەشەگىن ايقىنداپ بەينەلەيتىن ونەر ءتۇرى – ويۋ - ورنەك. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويۋ - ورنەگىنىڭ ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار. ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ، دامىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى.
قازاقتىڭ ويۋ جانە ورنەك دەگەن قوس ءسوزى بىرىگىپ لاتىنشا – ورنامەنت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ويۋ - ورنەكتىڭ شارىقتاپ دامۋى حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ونەرىمەن، ادەت - عۇرپىمەن تەرەڭ بايلانىستى.
ويۋ دەگەنىمىز – بۇيىمعا تۇسىرىلگەن ورنەكتى كەسۋ ارقىلى وڭدەۋ
جايلاۋدىڭ شىرىندى شوپتەرىنىڭ اراسىندا، تاۋ ەتەگىندە اۋىل سۇلاپ جاتتى. الاۋ ءتۇتىنى، قويلاردىڭ ماڭىراعانى، يتتەردىڭ ءۇرى، بالالار كۇلكىسى – وسىنىڭ ءبارى اۋىلعا جاقىنداعاندا ەستىلەدى. مىنە، كيىز ۇيلەردە تۇر. قازاق حالقى كوشپەندى ەل بولىپ، جاز – جايلاۋدا، قىس – قىستاۋدا زامان اعىمىنا سايكەس كيىز ۇيدە تۇرمىس قۇرىپ ءومىر سۇرگەن. سول اتا – بابالارىمىزدان قالعان اسىل مۇرا – قازاقتىڭ كيىز ءۇيى.
بۇگىن كوپ قىزىقتى زاتتار كورىپ، ويۋ – ورنەك تۋرالى ءبىلۋىمىز ءۇشىن جانە شىعارماشىلىق جاساۋ ءۇشىن ءۇش كيىز ۇيگە كىرىپ – شىعۋعا شاقىرامىز.
ا) - قانە، ءبىرىنشى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك.
«ونەر – تاۋسىلماس ازىق، جوعالماس بايلىق»،- دەيدى حالىق دانالىعى. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار تالعامىنان وتكەن اسىل قازىناسى – ويۋ – ورنەكتەر.
• ويۋ – ورنەك نە ءۇشىن قولدانىلادى؟ (ويۋ – ورنەك تۇرمىستا، ءبىر بۇيىمنىڭ بەتىن اشەكەيلەۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ناقىش، ورنەك)
• حالقىمىز ويۋمەن نەنى اشەكەيلەپ بەزەندىرگەن؟ (ويۋ – ورنەك ءار ءتۇرلى ۇلگىدە دامىعان. ونىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى ءمۇيىز تەكتەس بولىپ حالقىمىزدىڭ ءجيى پايدالاناتىن زاتتارىندا – ءورۋ، تىگۋ، قۇراۋ، قيۋ ارقىلى ءۇي جيھازدارىنا، زەرگەرلىك بۇيىمدارعا، كىلەم، سىرماق، تەكەمەت، قورجىن، ىدىس - اياقتارعا، كيىم-كەشەكتەرگە بەزەندىرىلىپ سالىنعان)
كەزىندە ونەرتانۋشى ۆ. چەپەليەۆ «قازاقتار تەك ويۋ – ورنەك الەمىندە ءومىر سۇرگەن سياقتى»،- دەپ اتاپ كورسەتكەن.
ەجەلدەن قولونەردى قاستەرلەي بىلگەن حالقىمىزدان مۇرا بولىپ كەلە جاتقان تۇرمىسقا ويۋلانعان قاجەتتى بۇيىمدار وتە كوپ.
قازاق شەبەرلەرى ءار نارسەنى جارىق، كوركەم، ءتولدى ەتىپ جاساۋعا تىرىسقان.
ءا) - ال، ەندى، قانداي ويۋ تۇرلەرى بار ەكەنىن بىلەيىك. ول ءۇشىن ەكىنشى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك. (ويۋ - ورنەك سۋرەتتەرى، سلايد)
ويۋ – ورنەكتىڭ اتاۋى مەن تۇرلەرى وتە كوپ. عالىمدار بۇگىنگە دەيىن 200 - دەي ءتۇرىن انىقتاعان.
ب) ءار ءتۇرلى ورنەك ۇلگىلەرىن جاساۋشى، قازاق ويۋ – ورنەگىنىڭ شەبەرى – ويۋشى.
- كەلەسى كيىز ۇيگە كىرىپ كورەيىك. بۇل كيىز ءۇي – شەبەرحانا.
شاعىن ەڭبەگىمىزدە – قولونەردى ءارى قاراي دامىتىپ، وسى شەبەرحانادا جەتىلدىرۋ كەرەكپىز.
- وقۋشىلار، اجەلەرىمىز ويۋ ۇلگىسىن جاساۋدى، ويۋدى كىمدەردەن ۇيرەنگەن؟ ولاردى ءوز اجەلەرىنەن، انالارىنان، اپكەلەرىنەن ۇيرەنگەن. وسىلاي ۇرپاقتان ۇرپاققا اۋىسىپ، بۇگىنگە جەتكەن. بىزدە ويۋ ويىپ كورەيىك.
IV. ساراماندىق جۇمىس. وقۋشىلار جۇمىسقا قاجەتتى قۇرال جابدىقتاردى دايىندايدى. جۇمىس باستاماس بۇرىن 2 توپقا جۇمباقتار بەرىلەدى.
بار ەكەن دۇنيەدە جالعىز كوزدى،
سول كوزبەن دۇنيەنىڭ ءبارىن كەزدى.
الەمدى ون سەگىز مىڭ كيىندىرىپ،
دۇنيەدەن جاپ جالاڭاش ءوزى بەزدى (ينە)
ەكى باستى جالماۋىز،
كەرىپ اۋزىن اشادى.
الدىنا تۇسكەن نارسەلەر،
وزىنەن ءوزى قاشادى (قايشى)
- بالالار، ءمۇيىز ويۋىن قيىپ ۇيرەنەيىك. قيۋ الدىندا، قايشىمەن جۇمىس تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن قايتالايىق.
1. قايشىنى ارنايى قوبديشادا ساقتاۋ قاجەت.
2. قايشىنى جولداسىنا ۇشكىر ۇشىمەن بەرمە
3. قايشىنى اشىق قالدىرۋعا بولمايدى.
4. قايشىمەن جۇمىس كەزىندە جولداسىنىڭ كوڭىلىن بولمە.
5. قايشىنى ويىنشىق رەتىندە پايدالانۋعا بولمايدى.
- جارايسىڭدار، ەندى جۇمىسىمىزعا كىرىسەيىك.
1 - تاپسىرما: توپپەن جۇمىس. وقۋشىلار قاعازدان قيىلعان ويۋدى ماقپال ماتاعا باستىرىپ، ونى قيىپ الىپ، شىت ماتاعا كوكتەپ تىگۋ.
- ينەمەن جۇمىس جاساعاندا مۇقيات بولىڭدار.
- ينەنى اۋىزعا سالۋعا بولمايدى.
- ينەنى ينە قاداعىش كوپشىككە نەمەسە جىپكە قاداۋ كەرەك.
- ينەنى جىپپەن ساباقتاعاندا وتە ۇزىن ءجىپ الۋعا بولمايدى. ءار ادامنىڭ ساۋساعى مەن شىنتاعىنىڭ اراقاتىناسى بولۋى شارت.
1 – توپ. «ءقوشقارمۇيىز» ويۋىن ويۋ
2 – توپ. «سىنىق ءمۇيىز» ويۋىن ويۋ
2 - تاپسىرما: ويۋ، ونەر، ەڭبەك تۋرالى ماقال – ماتەل ايتىپ جارىسادى.
3 - تاپسىرما: ماقالدىڭ جالعاسىن تابۋ.
1. جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەس.
2. ونەرلىنىڭ قولى التىن،
ولەڭشىنىڭ ءسوزى التىن.
3. ويۋ ويساڭ ويلانىپ،
وسەر سەنىڭ ءورىسىڭ.
4. كەدەيلىك دەپ قىسىلما،
ونەرىڭ بولسا قولىندا.
5. ونەر تاۋسىلماس ازىق،
جۇتاماس بايلىق.
6. ەڭبەك ۇيرەنەمىن دەسەڭ ەرىنبە،
ونەر ۇيرەنەمىن دەسەڭ جەرىنبە.
7. تالاپپەن باستاپ تالعاممەن اياقتا.
8. باس تىماقتىڭ ۇلگىسى،
ونەر ەڭبەكتىڭ جەمىسى.
9. شەبەر ولمەس، ونەر سونبەس.
10. قول ونەرى كىلەمدە،
ءسوز ونەرى ولەڭدە.
11 ولاق ادام وت جاعا الماس.
12 شەبەردى جەڭگەن جۇمىس جوق.
13 سابىر مەن ەڭبەك ءبارىن دە جەڭبەك.
14 شەبەردىڭ قولى ورتاق،
شەشەننىڭ ءسوزى ورتاق.
4 - تاپسىرما: سۇراققا جاۋاپ
1. قازاق ويۋىنىڭ كەڭ تاراعان ءتۇرى
2. ويۋ دەگەنىمىز نە؟
3. ويۋ - ورنەكتىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
4. ويۋ - ورنەك نەشە توپقا بولىنەدى جانە قانداي؟
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ىزگىلەندىرۋ دياگرامماسى
نە ءبىلدىم؟ نە ۇيرەندىم؟ نەنى بىلگىم كەلەدى؟
وقۋشىلار ءوز ويلارىن جابىستىرعىش قاعازعا جازىپ، تاقتاعا جابىستىرادى.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، قاتەسىن تۇزەۋ.
Vءى. باعالاۋ. وقۋشىلاردى ءار دۇرىس جاۋاپتارى ءۇشىن جيناعان باعالاۋ پاراقتارى بويىنشا جانە ساراماندىق جۇمىس كەزىندە ويۋدى قيىپ، ونى ماتاعا تىگۋىن قورىتىپ باعالاۋ. ەڭ جاقسى، بەلسەندى قاتىسقان توپتى باعالاۋ پاراقشالارىن ەسەپتەۋ ارقىلى انىقتاۋ.
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما: وزىڭە ۇناعان ويۋ - ورنەكپەن بۇيىمدى كوركەمدەپ بەزەندىر. ويۋ - ورنەك تۇرلەرىن وقىپ كەلۋ.
You Might Also Like
-
بالقاش قالاسى ن. ك. كرۋپسكايا اتىنداعى»
