InfoHub Logo

پاۆلودار قالاسى
№ 21 جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ
كىتاپحانا مەڭگەرۋشىسى: شاحمانوۆا اقبوتا جازكەنوۆنا

كەشتىڭ تاقىرىبى: «ءى. ەسەنبەرلين، كوشپەندىلەر جۇلدىزى»

كەشتىڭ ماقساتى – وقۋشىلارعا تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن ماحابباتىن وياتىپ، سونىمەن قاتار وسكەلەڭ جاس ۇرپاققا جازۋشىنىڭ ادەبي مۇراسىن تانىتۋ.

كورنەكىلىگى: ينتەر بەلسەندى تاقتا. كىتاپ كورمەسى. فوتو پرورترەت.

كىرىسپە ءسوز: وي - قوزعاۋ.
"جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى". اتاقتى «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىنىڭ اۆتورى، تاريحي جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ 100 جىلدىعى 2015 جىلى اتالىپ وتپەك. قارا ءسوزدىڭ حاس شەبەرى، قازاق ادەبيەتىندەگى تاۋ تۇلعانىڭ مەرەي تويى يۋنەسكو كولەمىندە تويلانباق. ال، ءبىز ول تۋرالى نە بىلەمىز؟

1–جۇرگىزۋشى:

10 قاڭتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا بۇگىنگە دەيىن ەڭ كوپ رومان (17) جازعان جازۋشى - ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تۋعان كۇنى. Ӏلياس ەسەنبەرلين (10 قاڭتار 1915 جىلى قازىرگى اقمولا وبلىسى، اتباسار قالاسى - قازان 1983جىل، الماتى) — قازاق جازۋشىسى.ەسىن بىلەتىن قازاق ەسەنبەرليندى تانىمايدى دەسەك، ەلدىگىمىزگە سىن بولار.
قازاق ادەبيەتىندە ءى. ەسەنبەرلين- جازعان روماندارىنىڭ سانى ەڭ كوپ اسا كورنەكتى جازۋشىلاردىڭ ءبىرى. جازۋشى "ايقاس" (1967)، "عاشىقتار" (1968)، "التىن قۇس" (1971)، "كولەڭكەڭمەن قورعاي ءجۇر" (1974)، "ماڭعىستاۋ مايدانى" (1978)، "امانات" (1978)، ت.ب. روماندارىمەن وقىرمان نازارىن وزىنە اۋداردى. تاريحي روماندارى. ەسەنبەرليننىڭ ناعىز جازۋشىلىق ورنىن بەلگىلەگەن شىعارمالارى — "قاھار"، "الماس قىلىش"، "جانتالاس" اتتى تاريحي روماندارى. تاريحي روماندار دەپ وتكەن تاريحتىڭ ماڭىزدى وقيعالارىن قايتا جاڭعىرتىپ، ولاردى كوركەم تۇردە باياندايتىن رومانداردى ايتادى. جازۋشىلار تاريحي روماندا تاريحتى جاڭعىرتۋمەن شەكتەلىپ قويماي، ادامگەرشىلىك، پسيحولوگيالىق، مادەني ماسەلەلەردى ءبىرتۇتاس كوتەرۋگە كوڭىل بولەدى. جازۋشى I. ەسەنبەرلين ءوزىنىڭ تاريحي تريلوگياسىندا قازاق ەلىنىڭ ءحۇ-حىح ع.ع. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن تاباندى كۇرەستەرىن كوركەم سۋرەتتەيدى. وسى جولداعى قىرۋار قيىندىقتى، ىشكى قايشىلىقتاردى، ادام قاتىناستارىن، ولاردىڭ ارەكەتى مەن مىنەز قۇلىقتارىن، سىرت جاۋلارمەن شايقاستا شىنىققان بىرلىكتى، ءداستۇردى، سالت-سانانى كورسەتەدى. تاريحي جازبا دەرەكتەرگە، شەجىرە ماعلۇماتتارىنا، اڭىز اڭگىمەلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، قالامگەر قازاق حالقىنىڭ تاريحىنىڭ اسا ماڭىزدى تۇستارىن اشىپ، كوپتەگەن تاريحي قايراتكەرلەردىڭ كوركەم تۇلعاسىن جاسايدى. 

2-جۇرگىزۋشى.

"الماس قىلىش" رومانى — XV ع. وقيعالارىنان اسا كوپ ماعلۇماتتار بەرە الادى جانە ول وقيعالاردىڭ جىلنامالىق رەتى ساقتالعان. سول سەبەپتى دە ونى رومان-حرونيكا دەپ اتاۋعا بولادى. رومان-حرونيكا بولعاندىقتان، وندا كوپتەگەن تاريحي وقيعالاردىڭ تىزبەگى باسىم كەلۋى — جانرلىق زاڭدىلىق. "الماس قىلىش" رومانىندا دەشتى قىپشاقتىڭ (بۇرىنعى قازاق ەلىنىڭ ءبىر اتاۋى) قاھارلى حانى ءابىلحايىردىڭ كەزىندە قازاق رۋلارىنىڭ قازاق حاندىعى قول استىنا توپتاسۋى، ءبىر جاعى — ءابىلحايىر، ەكىنشى جاعى — جانىبەك، كەرەيلەردىڭ تاق پەن ءتاج ءۇشىن تالاسى، حان ورداسىنداعى شىتىرمان وقيعالار، الداۋ مەن زورلىقتار تىزبەگى باياندالعان. كىتاپتىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى — ءابىلحايىر ۇلىسىنىڭ ەكىگە ءبولىنۋ جاعدايىن كورسەتۋگە ارنالسا، ەكىنشى ءبولىمى قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى، سىرتقى جاۋلارىمەن كەسكىلەسكەن كۇرەس ۇستىندە شىنىعىپ شيراۋى، بۇل جولداعى قىرۋار كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار كورسەتىلگەن. روماننىڭ باستى يدەياسى — قازاق رۋلارىنىڭ بىرلەسۋ، ءبىر حاندىقتا ىنتىماق قۇرۋ ماسەلەلەرى.

1-وقۋشى:  الماس قىلىش رومانىنان ءۇزىندى، ونى تالقىلاۋ

1-جۇرگىزۋشى: تريلوگيانىڭ "قاھار" اتتى كىتابىندا I. ەسەنبەرلين XIX ع. 30—40 جىلدارىنداعى كەنەسارى قاسىموۆ باستاعان رەسەي وتارشىلدىعىنا قارسى قوزعالىستىڭ جاي-كۇيىن اڭگىمەلەيدى. مۇندا جازۋشى جۇرتقا بۇرىننان بەلگىلى تاريحي وقيعالاردى تىزە وتىرىپ، ونداعى ادامداردىڭ كۇيىنىش-سۇيىنىشىمەن، ارمان-وكىنىشىمەن، مۇراتىمەن، كەيىپكەرلەر تاعدىرىمەن بايىتىپ كورسەتەدى.

"قاھاردا" قازاق دالاسىندا تاۋەلسىز حاندىق ورناتۋدى ماقسات ەتكەن كەنەسارىنىڭ قول جيىپ كۇرەسكە شىعۋى، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستى قولداماعان سۇلتاندارعا جانە پاتشا بەكىنىستەرىنە شابۋىلى، كەنەسارىنىڭ بيلىككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن پاتشا وكىلدەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋى، تالابى وتپەگەن جەرلەردە حالىق قانىنىڭ توگىلۋىمەن ەسەپتەسپەي، كۇش قولدانىلاتىن ىستەرگە بارۋى بايان ەتىلەدى. وسى جولداعى حاننىڭ قاتالدىعى، ەلدىڭ كۇيزەلىسكە ۇشىراۋى، كەنەسارى دۇشپاندارىنىڭ ۇيىمداسقان ىس-ارەكەتتەرى، سان الۋان ادام مىنەزدەرى كورسەتىلەدى.

2-وقۋشى: قاھار رومانىنان ءۇزىندى جانە ونى تالقىلاۋ.

2-جۇرگىزۋشى:

كەيىنىرەك «التىن وردا» تريلوگياسىن جازىپ ءبىتىرىپ، ءبىراق كىتاپ بولىپ شىعۋىن كورمەي ءوزى دۇنيە سالدى. «قاھار» رومانى ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى جازىلىپ تولىقتىرىلعان التى كىتاپتان تۇراتىن تاريحي ەپوپەيانىڭ نۇكتە قويىلاتىن سوڭعى بولىگى بولعانىمەن، ۇزاق عاسىرلىق شەجىرەنىڭ قاعازعا تۇسكەن، كىتاپ بولىپ وقىرمان قولىنا تيگەن العاشقى قارلىعاش ۇزىگى بولاتىن. شىعارمانىڭ ەستەتيكالىق مانىمەن قاتار، كوكىرەك كوزىن اشىپ، كوڭىل كوكجيەگىن كەڭەيتەر تانىمدىق ماڭىزىن وقىرمان جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان دا تاريحي ەپوپەيانىڭ العاشقى كىتاپتارى شىعا باستاعاندا ستۋدەنتتىك جاتاقحانالاردا، الىستاعى اۋىلداردا وقىرماندار بىر-بىرىنەن قولقالاپ سۇراپ، قولدان-قولعا كوشتى، قويشىنىڭ قونىشىندا، ەگىنشىنىڭ قوينىندا، ستۋدەنتتىڭ قولتىعىندا ءجۇردى.

3-وقۋشى:   مۇزاففار الىمبايەۆ ءسوزى:  تالاننتىڭ ب ا ق تالايى.

4 -وقۋشى:  قادىر مىرزا – ءالي ءسوزى.

5- وقۋشى: شىعارماشىلىق جولدارى

---