InfoHub Logo

حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق ەلىنە ادال قىزمەت اتقارعان، حالىقتى بىرىكتىرە بىلگەن ناعىز ەڭبەكقور جاندار رەتىندە بوتپايدان شىققان ەكى تۇلعانى اتاپ وتۋگە بولادى. ولار - قابىلبەك سارىمولدايەۆ پەن ءماسىمحان بەيسەبايەۆ.

قابىلبەك سارىمولدايەۆ - 1898 جىلى جامبىل وبلىسىنداعى ويتال دەگەن اۋىلدا تۋعان مەملەكەت قايراتكەرى، تالانتتى پۋبليسيست، ەكونوميست، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستە قارا حالىققا دەمەۋ بولا بىلگەن كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى.

ەڭبەك جولىندا 1918 جىلى اۋليەاتا ۋەزىنىڭ ءتوراعاسى، 1920-1922 جىلدارى قازاق ءاسسر-ى حالىق اعارتۋ كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى، 1923-1925 جىلدارى تاشكەنت وبلىستىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ، 1925-1933 جىلدارى رەسپۋبليكا جوسپارلاۋ كوميسسياسىنىڭ، 1933-1937 جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سەكىلدى قىزمەتتەردى اتقارعان ادامداردىڭ ءبىرى، ءارى تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ مەكتەپ كەزىندەگى ومىرىنەن باستاپ، بىرگە بولعان ارقا سۇيەر ادال دوسى. جالپى كەڭەستەندىرۋ جۇرگىزىلىپ جاتقان كەزدە: تۋرسيك-تىڭ، ازىق-تۇلىك حالكومى كوللەگياسىنىڭ مۇشەسى بولعان، اشتىقپەن كۇرەس جونىندەگى كوميسسيا ءتوراعاسى سەكىلدى قىزمەتتەردى اتقارعان. گولوششەكيندىك، ستاليندىك ساياساتتى ءوز كوزىمەن كورگەن كەزىندە س.قوجانوۆ سەكىلدى ازاماتتارعا «قازاقتاردىڭ قىرىلىپ جاتقاندىعى، كومەككە مۇقتاج ەكەنى، گەنوسيدتىڭ بولعاندىعى»  تۋرالى كوپتەگەن بايانداما-حاتىن جىبەرگەن. ودان باسقا، كەيىنگى جىلدارى لەنين اكادەمياسىنىڭ قازاقستانداعى فيليالىن ۇيىمداستىرۋ جونىندە ۇلەس قوسقان جانە سونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن. ماقتا شارۋاشىلىعىن، جالپى استىق پەن مال شارۋاشىلىقتارىن دامىتۋ جونىندە كوپتەگەن ءىس-شارالاردى ءوزى ۇيىمداستىرىپ، بەلسەنە اتسالىسقان. ءتىپتى، قازىرگى كەزدە دە شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان «سىرداريا وزەنى ارناسىنىڭ جىل سايىن اۋىسىپ وتىرۋى» ماسەلەسى  ول كەزدىڭ وزىندە-اق، رەسپۋبليكا سۋ شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قابىلبەك سارمولدايەۆتىڭ باستاماسىمەن تالقىلانعان ەدى. سونىمەن قاتار، ىرىمشىك جاساۋ، شۇبات ءوندىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن، ۇلتتىق تاعامداردى دايىنداۋ داستۇرلەرىن، ولاردى جاڭعىرتۋ، كوپشىلىككە تانىستىرۋ مىندەتتەرىن العا قويعان. يندۋستريالدى سالا بويىنشا ماعلۇماتتار جيناپ، زەرتتەپ، زەردەلەگەن، ءارى قۇندى دەرەكتەر قالدىرعان، باسشىلىق ەتكەن 10 جىل ىشىندە 378،6 مىڭ گەكتارلى ەگىس كولەمى ۇلعايعان....

شىعارماشىلىق جولىندا كوپتەگەن قۇندى ماقالالار جازعان. وعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندەگى «شارداراعا ايرىقشا نازار سالىنسىن»، «قازاق ماقتاسى – كەندىر»، «قازاقستاندا جەر سۋلاندىرۋ جۇمىسى»، «ماقتا ماسەلەلەرى» اتتى عىلىمي ماقالالارىن دالەل رەتىندە كەلتىرۋگە بولادى. ءتىپتى، «ەگەمەن قازاقستان»، «نارودنوە حوزيايستۆو كازاحستانا» اتتى گازەت-جۋرنالدارىنىڭ تۇراقتى ءارى بەلسەندى شىعارمالارىنىڭ اۆتورى بولىپ، كوپشىلىككە تانىس دەرەكتەر تولى كىتاپشالاردى شىعارىپ وتىرعان. الايدا قازاق ەلىنىڭ ءار سالاسىن دامىتقان قابىلبەك سارمولدايەۆ 1938 جىلى 25 اقپاندا «حالىق جاۋى»، «جاپون يمپەرياليستەرىنىڭ تىڭشىسى» دەگەن ايىپپەن كەڭەستىك قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، وگپۋ «ۇشتىگىنىڭ» شەشىمىنە سايكەس اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن.

ءماسىمحان بەيسەبايەۆ – 1908 جىلى 22 جەلتوقساندا الماتى وبلىسىنداعى قاسكەلەڭ اۋدانىندا (قازىرگى قاراسايدا)، ەلتاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، ديپلومات، ءارى ساياساتكەر.

ەڭبەك جولىن جەردى ۇيىمداستىرۋ ورگاندارىنان باستاعان. 1931-33 جىلدارى قازاق اكسر-ى ەگىنشىلىك حالكوماتىندا،1933-36 جىلدارى الماتى اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىندا ديرەكتور بولىپ جۇمىس ىستەگەن. 1936-41 جىلدارى قازاقستان ك(ب)پ وك-نىڭ جانە الماتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ اپپاراتىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان. 1941- 42 جىلدارى 2-دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان.1942-70 جىلدارى الماتى وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، قازاقستان كپ اقمولا وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 2-حاتشىسى، كوكشەتاۋ وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 1-حاتشىسى، ال 1954-58 جىلدارى قازكسر-ى مينيستىرلىك كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ 1-ورىنباسارى، 1964-70 جىلدارى ءتوراعاسى بولعان. ايەل كادرلارىنىڭ باسشى قىزمەتىنە كوبىرەك تارتىلۋىنا باسا نازار اۋدارعان. سونىمەن قوسا، مادەنيەت، وقۋ ىستەرىنە ۇدايى كوڭىل بولگەن. ءتىپتى، ماسكەۋ، لەنينگراد سياقتى قالالاردا وقىپ جۇرگەن جاستارعا ارنايى ستيپەنديا بولگەن...ودان بولەك، قاپشاعايدىڭ قالا بولىپ قالىپتاسۋىنا، قاپشاعاي گەس-ىنىڭ سالدىرۋىنا، جاڭاوزەن قالاسىنىڭ ىرگە كوتەرۋىنە، ماقات-گۋريەۆ-وزەن جەرگىلىكتى تەمىرجولىنىڭ سالىنۋىنا، «سارىتۇقىم»، «بوزوي» سوۆحوزدارىن ۇيىمداستىرۋعا، «الماتى» شيپاجايىنىڭ بوي كوتەرۋىنە، تاريحي ەسكەرتكىشتەردىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋىنە  كوپ سەپتىگىن تيگىزىپ، باسى-قاسىندا جۇرگەن. سونىمەن قاتار د.قونايەۆ، ج.شاياحمەتوۆ، و.جاندوسوۆ، م.تىنىشپايەۆ، ل.ميرزويان ءتارىزدى اسا ءىرى تۇلعالارمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن، ءارى ت.سەيدالىم، ج.سۇلتان، ە.قوساي، ا.ءارىپباي، ە.ماقان، ب.جۇماقان، ا.قاسىم، ك.پەتر، ب.ورازاي، ك.تيموفەي، ءۇ.ايدا، ب.زامانبەك، ب.عاينيكەن سەكىلدى جاستارعا جول كورسەتىپ، مەملەكەت قايراتكەرلەرى دارەجەسىنە دەيىن جەتۋگە زور ۇلەس قوسقان بىردەن-بىر تۇلعا. ءتىپتى، ەكى مارتە لەنين، ەڭبەك، قىزىل تۋ، قىزىل جۇلدىز، I دارەجەلى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وردەندەرىمەن، بىرنەشە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان. ال 1987 جىلدىڭ 23 ماۋسىمىندا دۇنيەدەن وزعان.

ءسوز سوڭىندا، ق.سارىمولدايەۆ پەن ءماسىمحان بەيسەبايەۆ - جاستايىنان قاتال تاعدىردىڭ سىناعىن كورە وتىرىپ، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن پاتريوتتىلىقتان بويىنا رۋحتى سىڭىرگەن، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، «ۇلت جاناشىرى» بولا بىلگەن بابالارىمىزدىڭ ءبىرى. تاريح قويناۋىنىڭ ساڭلاعىنداعى ءومىر اعىنىنىڭ تولقىنى سول كەزدە ءالى دە جالعاسقاندا، كىم ءبىلسىن، ەكەۋى دە ەلىنە تالاي قىزمەت اتقارىپ، ورىنداي الماي كەتكەن ارمان-ماقساتتارىنا جەتەر مە ەدى؟ جوعارىدا اتاپ كورسەتىلگەندەي، تۋعان جەرىنىڭ كوركەيىپ، دامۋىنا ۇلەس قوسقان قاجىرلى ەڭبەكتەرى مەن حالقىنىڭ كۇش-جىگەرىن جۇمىلدىرعان قادامدارىنان كەيىن، وسىنداي بابالارىمىزدىڭ اتىن قالاي ەستەن شىعارۋعا بولادى؟!

---