دالا جۇلدىزى — ىبىراي التىنسارين
تاقىرىبى: دالا جۇلدىزى — ىبىراي التىنسارين.
ماقساتى: 1. ى. التىنسارين تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
2. ى. ءالتىنساريننىڭ شىعارمالارىمەن تانىستىرۋ.
3. بىلىمگە دەگەن ىنتالارىن، قۇلشىنىستارىن ارتتىرۋ. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءومىر - تاريحىمەن تەرەڭدەتە تانىسۋ، شىعارمالارىنان ۇلگى - ونەگە، وسيەت الۋ.
ءوتۋ بارىسى:
«كەل، بالالار، وقىلىق!» ولەڭىمەن باستالادى.
ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق!
ءىستىڭ بولار قايىرى
باستاساڭىز الدالاپ،
وقىماعان جۇرەگى
قاراڭعىنى قارمالاپ،
ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق!
وقىساڭىز، بالالار،
شامنان شىراق جاعىلار.
تىلەگەنىڭ الدىڭنان
ىزدەمەي - اق، تابىلار.
مال داۋلەتتىڭ بايلىعى
ءبىر جۇتاساڭ جوق بولار،
وقىمىستىڭ بايلىعى
كۇننەن – كۇنگە كوپ بولار،
ەش جۇتاماق جوق بولار.
ءى جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى سىنىپتان تىس ادەبي كەشىمىزدى قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى، اعارتۋشى، اسا كورنەكتى اعارتۋشى، ەتنوگراف عالىم، قازاق ادەبي جانە جازبا ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى اقىن ءارى جازۋشى، قازاق حالقىنىڭ ادال پەرزەنتى، ۇلتتىق ماقتانىشى، قازاق پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، ءسوز زەرگەرى، اۋدارماشى، قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرى
- ۇستاز ىبىراي ءالتىنساريننىڭ 175 جىلدىعىنا ارنايمىز.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين 1841 جىلى قازىرگى قوستاناي وبلىسى زاتوبول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. 3 - 4 جاسىندا اكەسى التىنسارى قايتىس بولىپ، اتاسى بالعوجانىڭ قولىندا ءوسىپ، تاربيەلەنەدى. اتاسى بالقوجا بي ءوز ايماعىنىڭ اتاقتى كىسىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ەل ىشىندەگى كوپ بيلىكتى قولىندا ۇستاعان بي، ورىنبور اكىمشىلىگىنىڭ الدىندا دا بەدەلدى، بەلگىلى كىسى بولعان. اتاسى ىبىرايدان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ ورىنبورداعى ورىس - قازاق مەكتەبىنە وقۋعا بەرەدى. ءبيدىڭ ونداعى ماقساتى، ارينە، نەمەرەسىنىڭ بالا وقىتىپ، پەداگوگ بولۋى ەمەس، اكىمشىلىك ورىنداردا جۇمىس ىستەپ، شەنەۋنىك، ورىسشا وقىعان "تورە" بولىپ شىعۋى، اتا - اناسىن اسىراۋى. بالعوجا بۇل ويىن ورىنبوردا وقىپ جۇرگەن ءجاسوسپىرىم ىبىرايعا جولداعان ولەڭ - حاتىندا بىلايشا بىلدىرگەن:
ءۇمىت ەتكەن كوزىمنىڭ نۇرى – بالام،
جانىڭا جاردەم بەرسىن حاق تاعالام.
اتاڭ مۇندا اناڭمەن ەسەن - امان،
ءسۇيىپ سالەم جازادى بۇگىن ساعان.
اتاڭدى ساعىندىم دەپ اسىعارسىڭ،
نادان بوپ بىلمەي قالساڭ، اھ ۇرارسىڭ.
شىراعىم، مۇندا جۇرسەڭ نە ەتەر ەدىڭ،
قولىڭا قۇرىق الىپ كەتەر ەدىڭ.
تەنتىرەپ ەكى اۋىلدىڭ اراسىندا
جۇرگەنمەن، نە مۇراتقا جەتەر ەدىڭ؟!
ءى جۇرگىزۋشى: 1850 جىلى ورىنبور قالاسىندا قازاق بالالارىنا ارنالعان جەتى جىلدىق مەكتەپ اشىلعان ەدى. جاڭا اشىلعان مەكتەپكە قازاق جەرىنەن 30بالا، ولاردىڭ ىشىندە 9 جاسار ىبىراي دا وقۋعا قابىلدانىپ، ورىسشا وقىپ، تاربيە الدى. ىبىراي مەكتەپتە ساباقتى ىنتا قويىپ وقيدى، 1857 جىلى وقۋىن "وتە جاقسى" دەگەن باعامەن ءبىتىرىپ شىعىپ، 1859 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن ءوزىنىڭ تۋعان ەلىندە ءتىلماشتىق قىزمەت اتقارادى. قالادا وقىپ، قازاق دالاسىنا بەيمالىم جاڭالىقتاردان حاباردار بولىپ، وي - ءورىسى كەڭەيگەن زەردەلى بوزبالانىڭ ەكى جىلداي ەلدە بولۋى — قازاق قوعامىنىڭ جاعدايىن تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، جاڭاشا سەزىنۋىنە، وزىندىك ويعا كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. 1859 جىلى ىبىراي التىنسارين اتاسىنىڭ جاقسى تانىسى، سىيلاس كىسىسى — ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، شىعىستانۋشى بەلگىلى عالىم، پروفەسسور ۆ. ۆ. گريگوريەۆپەن جاقىن تانىسادى. ول ىبىرايعا قامقورلىقپەن قاراپ، وعان ءوزىنىڭ باي كىتاپحاناسىن ەركىن پايدالانۋىنا جاعداي جاسايدى. ىبىراي گريگوريەۆتىڭ كىتاپحاناسىنان ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، ورىس جانە دۇنيە ءجۇزى اعارتۋشى - پەداگوگتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن، ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى جايىنداعى كىتاپتاردى الىپ، باس الماي وقىعان. مەرزىمدىك باسىلىمداردى وقىپ تۇرعان.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين ءوز شىعارماشىلىعى ارقىلى تۋعان حالقىن ءبىلىم الىپ، ونەر ۇيرەنۋگە شاقىردى، جاستاردى ىزگىلىك پەن جاقسىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەدى.
«ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار» ولەڭى.
ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار
تاستان سالاي سالعىزدى؛
ايشىلىق الىس جەرلەردەن،
كوزىڭدى اشىپ - جۇمعانشا،
جىلدام حابار العىزدى.
اتى جوق قۇر اربانى
مىڭ شاقىرىم جەرلەرگە،
كۇن جارىمدا بارعىزدى.
ادامدى قۇستاي ۇشىردى؛
مال ىستەيتىن جۇمىستى
وت پەن سۋعا ءتۇسىردى؛
وتىنسىز تاماق ءپىسىردى،
سۋسىزدان سۋسىن ءىشىردى.
تەڭىزدە ءجۇزدى بالىقتاي،
دۇنيەنى كەزدى جالىقپاي،
بىلگەندەرگە وسىلار
ءبارى - داعى انىقتاي،
بىلمەگەندە تانىقتاي؛
ءبىز دە بەكەر جاتپالىق،
وسىلارعا تانىسپاي؛
ات ونەرى بىلىنبەس
بايگەگە ءتۇسىپ جارىسپاي؛
جەلكىلدەپ شىققان كوك شوپتەي
جاڭا ءوسپىرىم دوستارىم،
قاتارىڭ كەتتى - اۋ الىسقا - اي،
ۇمتىلىڭىز، قالىسپاي.
ءبىز نادان بوپ وسىردىك
يەكتەگى ساقالدى.
ونەر – جىگىت كوركى دەپ
ەسكەرمەدىك ماقالدى...
ءبىز بولماساق ءسىز بارسىز،
ءۇمىت ەتكەن دوستارىم،
سىزدەرگە بەردىم باتامدى
ءى جۇرگىزۋشى: ءوز بەتىمەن كوپ ىزدەنىپ، ءبىلىم قورىن مولايتا كەلە، ىبىراي تۋعان حالقىنا پايدالى بولۋدى ماقسات ەتەدى. ونىڭ ىنتاسى اعارتۋشىلىققا اۋادى. 1865 - 4 جىلى جايىقتىڭ شىعىسىنداعى قازاقتار ءۇشىن باستاۋىش مەكتەپ اشىلعان كەزدە، ىبىراي ءوزى سۇرانىپ، تورعاي مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ كەلەدى.
بەينەجازبا. «ساباق بەرۋ كەزى».
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي مەكتەپتە قازاق بالالارىنا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ باستى قۇرالى – وقۋلىق دەپ سانايدى. ول بالالارعا انا ءتىلىن اسا ۇقىپتىلىقپەن ۇيرەتەدى، شاعىن كوركەم شىعارمالارى ارقىلى ولاردى جاقسى مىنەز - قۇلىققا باۋلۋدى كوزدەيدى.
سلايد - شوۋ. «ىبىراي شىعارمالارى»
قازاق ءبيى «ساعىم».
ءى جۇرگىزۋشى: ەڭبەكتى ءسۇيۋ جانە قادىرلەۋ – ىبىراي اڭگىمەلەرىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى. ونى جازۋشى شاعىن اڭگىمەلەرىندە ۇگىت، وسيەت تۇرىندە بەرەدى. سونداي اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرى – «اكە مەن بالا» اڭگىمەسى.
كورىنىس. «اكە مەن بالا».
ءىى جۇرگىزۋشى: قازاقتىڭ تۇڭعىش پەداگوگى، اقىن - جازۋشىسى، بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى ىبىراي التىنسارين قايتىس بولعاننان كەيىن ن. ي. يلمينسكيي «ىبىراي التىنسارين تۋرالى ەستە قالعانداردان» دەگەن اتپەن ارناۋلى كىتاپ باستىرىپ شىعادى. قازاق ادەبيەتىندە پەداگوگ - جازۋشىنىڭ كوركەم بەينەسى جاسالدى.
1 - وقۋشى: «ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىنان شىعىپ، ورىس، ەۋروپا مادەنيەتىنە قولى جەتكەن وقىمىستى، حالىق اعارتۋشىسى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ءارى پەداگوگ، ءارى اقىن - جازۋشى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءوز حالقىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ىستەگەن ەڭبەگى زور» - ق. جۇمالييەۆ.
2 - وقۋشى: ن. ي. يلمينسكيي ءوز ەستەلىگىندە: «مەن ىبىراي التىنسارينمەن وتىز جىلعا جۋىق تانىس ەدىم. مەن وعان شىن ىقىلاسىممەن بەرىلدىم، اسىرەسە، ونىڭ ورىس بىلىمىنە ەرەكشە قۇمارلىقپەن ۇمتىلىپ، ول ءبىلىمنىڭ قازاقتار ءۇشىن دە كەرەك ەكەنىن ەشقاشان ەسىنەن شىعارمايتىندىعىن ايرىقشا باعالايتىن ەدىم»، – دەپ جازدى.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين قازاق اراسىنان شىققان تۇڭعىش كەمەڭگەر ادام ەدى، ول قاراڭعى كوشپەلى ءوز حالقىنىڭ ىشىنە ەۆروپالىق سيۆيليزاسيانىڭ جارىق ساۋلەسىن تاراتقان. بۇل ىبىراي التىنسارين ەڭبەكتەرىنە بەرىلگەن زور باعا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماڭىزىن جويعان جوق.
ءى جۇرگىزۋشى: ۇلىلار ۇلاعاتى وركەنيەتتىڭ ءور تاۋلارىنا جەتەلەيدى. ىبىرايداي اسىل بابانىڭ تازا، ءمولدىر، كاۋسار بۇلاعىنان نارلەنە بىلەيىك، رۋحاني الدەنە بىلەيىك اعايىن.
ءىى جۇرگىزۋشى: ەندىگى كەزەكتى ءبىز سىزدەرمەن ۆيكتورينا ويىنىنا كىرىسىپ، ۇستاز تاريحىن، ەڭبەكتەرىن قانشالىقتى بىلەتىندەرىمىزدى تەكسەرىپ كورەلىك.
1. ىبىراي التىنسارين كىم؟
2. قاي جەردە تۋىپ ءوستى؟
3. قوستاناي قالاسىندا قانداي مەكتەپ بار؟
4. بيىل ىبىراي التىنسارين نەشەگە تولدى؟
5. ىبىرايدىڭ اتاسىنىڭ اتى كىم؟
ال وسى كەشىمىزدى تاماشا انمەن اياقتايىق.
ماقساتى: 1. ى. التىنسارين تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
2. ى. ءالتىنساريننىڭ شىعارمالارىمەن تانىستىرۋ.
3. بىلىمگە دەگەن ىنتالارىن، قۇلشىنىستارىن ارتتىرۋ. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءومىر - تاريحىمەن تەرەڭدەتە تانىسۋ، شىعارمالارىنان ۇلگى - ونەگە، وسيەت الۋ.
ءوتۋ بارىسى:
«كەل، بالالار، وقىلىق!» ولەڭىمەن باستالادى.
ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق!
ءىستىڭ بولار قايىرى
باستاساڭىز الدالاپ،
وقىماعان جۇرەگى
قاراڭعىنى قارمالاپ،
ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ،
كەل، بالالار، وقىلىق،
وقىعاندى كوڭىلگە
ىقىلاسپەن توقىلىق!
وقىساڭىز، بالالار،
شامنان شىراق جاعىلار.
تىلەگەنىڭ الدىڭنان
ىزدەمەي - اق، تابىلار.
مال داۋلەتتىڭ بايلىعى
ءبىر جۇتاساڭ جوق بولار،
وقىمىستىڭ بايلىعى
كۇننەن – كۇنگە كوپ بولار،
ەش جۇتاماق جوق بولار.
ءى جۇرگىزۋشى: قۇرمەتتى قوناقتار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى سىنىپتان تىس ادەبي كەشىمىزدى قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى، اعارتۋشى، اسا كورنەكتى اعارتۋشى، ەتنوگراف عالىم، قازاق ادەبي جانە جازبا ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى اقىن ءارى جازۋشى، قازاق حالقىنىڭ ادال پەرزەنتى، ۇلتتىق ماقتانىشى، قازاق پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، ءسوز زەرگەرى، اۋدارماشى، قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرى
- ۇستاز ىبىراي ءالتىنساريننىڭ 175 جىلدىعىنا ارنايمىز.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين 1841 جىلى قازىرگى قوستاناي وبلىسى زاتوبول اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. 3 - 4 جاسىندا اكەسى التىنسارى قايتىس بولىپ، اتاسى بالعوجانىڭ قولىندا ءوسىپ، تاربيەلەنەدى. اتاسى بالقوجا بي ءوز ايماعىنىڭ اتاقتى كىسىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. ەل ىشىندەگى كوپ بيلىكتى قولىندا ۇستاعان بي، ورىنبور اكىمشىلىگىنىڭ الدىندا دا بەدەلدى، بەلگىلى كىسى بولعان. اتاسى ىبىرايدان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ ورىنبورداعى ورىس - قازاق مەكتەبىنە وقۋعا بەرەدى. ءبيدىڭ ونداعى ماقساتى، ارينە، نەمەرەسىنىڭ بالا وقىتىپ، پەداگوگ بولۋى ەمەس، اكىمشىلىك ورىنداردا جۇمىس ىستەپ، شەنەۋنىك، ورىسشا وقىعان "تورە" بولىپ شىعۋى، اتا - اناسىن اسىراۋى. بالعوجا بۇل ويىن ورىنبوردا وقىپ جۇرگەن ءجاسوسپىرىم ىبىرايعا جولداعان ولەڭ - حاتىندا بىلايشا بىلدىرگەن:
ءۇمىت ەتكەن كوزىمنىڭ نۇرى – بالام،
جانىڭا جاردەم بەرسىن حاق تاعالام.
اتاڭ مۇندا اناڭمەن ەسەن - امان،
ءسۇيىپ سالەم جازادى بۇگىن ساعان.
اتاڭدى ساعىندىم دەپ اسىعارسىڭ،
نادان بوپ بىلمەي قالساڭ، اھ ۇرارسىڭ.
شىراعىم، مۇندا جۇرسەڭ نە ەتەر ەدىڭ،
قولىڭا قۇرىق الىپ كەتەر ەدىڭ.
تەنتىرەپ ەكى اۋىلدىڭ اراسىندا
جۇرگەنمەن، نە مۇراتقا جەتەر ەدىڭ؟!
ءى جۇرگىزۋشى: 1850 جىلى ورىنبور قالاسىندا قازاق بالالارىنا ارنالعان جەتى جىلدىق مەكتەپ اشىلعان ەدى. جاڭا اشىلعان مەكتەپكە قازاق جەرىنەن 30بالا، ولاردىڭ ىشىندە 9 جاسار ىبىراي دا وقۋعا قابىلدانىپ، ورىسشا وقىپ، تاربيە الدى. ىبىراي مەكتەپتە ساباقتى ىنتا قويىپ وقيدى، 1857 جىلى وقۋىن "وتە جاقسى" دەگەن باعامەن ءبىتىرىپ شىعىپ، 1859 جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن ءوزىنىڭ تۋعان ەلىندە ءتىلماشتىق قىزمەت اتقارادى. قالادا وقىپ، قازاق دالاسىنا بەيمالىم جاڭالىقتاردان حاباردار بولىپ، وي - ءورىسى كەڭەيگەن زەردەلى بوزبالانىڭ ەكى جىلداي ەلدە بولۋى — قازاق قوعامىنىڭ جاعدايىن تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، جاڭاشا سەزىنۋىنە، وزىندىك ويعا كەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. 1859 جىلى ىبىراي التىنسارين اتاسىنىڭ جاقسى تانىسى، سىيلاس كىسىسى — ورىنبورداعى شەكارالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى، شىعىستانۋشى بەلگىلى عالىم، پروفەسسور ۆ. ۆ. گريگوريەۆپەن جاقىن تانىسادى. ول ىبىرايعا قامقورلىقپەن قاراپ، وعان ءوزىنىڭ باي كىتاپحاناسىن ەركىن پايدالانۋىنا جاعداي جاسايدى. ىبىراي گريگوريەۆتىڭ كىتاپحاناسىنان ورىس جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن، ورىس جانە دۇنيە ءجۇزى اعارتۋشى - پەداگوگتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن، ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى جايىنداعى كىتاپتاردى الىپ، باس الماي وقىعان. مەرزىمدىك باسىلىمداردى وقىپ تۇرعان.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين ءوز شىعارماشىلىعى ارقىلى تۋعان حالقىن ءبىلىم الىپ، ونەر ۇيرەنۋگە شاقىردى، جاستاردى ىزگىلىك پەن جاقسىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەدى.
«ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار» ولەڭى.
ونەر - ءبىلىم بار جۇرتتار
تاستان سالاي سالعىزدى؛
ايشىلىق الىس جەرلەردەن،
كوزىڭدى اشىپ - جۇمعانشا،
جىلدام حابار العىزدى.
اتى جوق قۇر اربانى
مىڭ شاقىرىم جەرلەرگە،
كۇن جارىمدا بارعىزدى.
ادامدى قۇستاي ۇشىردى؛
مال ىستەيتىن جۇمىستى
وت پەن سۋعا ءتۇسىردى؛
وتىنسىز تاماق ءپىسىردى،
سۋسىزدان سۋسىن ءىشىردى.
تەڭىزدە ءجۇزدى بالىقتاي،
دۇنيەنى كەزدى جالىقپاي،
بىلگەندەرگە وسىلار
ءبارى - داعى انىقتاي،
بىلمەگەندە تانىقتاي؛
ءبىز دە بەكەر جاتپالىق،
وسىلارعا تانىسپاي؛
ات ونەرى بىلىنبەس
بايگەگە ءتۇسىپ جارىسپاي؛
جەلكىلدەپ شىققان كوك شوپتەي
جاڭا ءوسپىرىم دوستارىم،
قاتارىڭ كەتتى - اۋ الىسقا - اي،
ۇمتىلىڭىز، قالىسپاي.
ءبىز نادان بوپ وسىردىك
يەكتەگى ساقالدى.
ونەر – جىگىت كوركى دەپ
ەسكەرمەدىك ماقالدى...
ءبىز بولماساق ءسىز بارسىز،
ءۇمىت ەتكەن دوستارىم،
سىزدەرگە بەردىم باتامدى
ءى جۇرگىزۋشى: ءوز بەتىمەن كوپ ىزدەنىپ، ءبىلىم قورىن مولايتا كەلە، ىبىراي تۋعان حالقىنا پايدالى بولۋدى ماقسات ەتەدى. ونىڭ ىنتاسى اعارتۋشىلىققا اۋادى. 1865 - 4 جىلى جايىقتىڭ شىعىسىنداعى قازاقتار ءۇشىن باستاۋىش مەكتەپ اشىلعان كەزدە، ىبىراي ءوزى سۇرانىپ، تورعاي مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ كەلەدى.
بەينەجازبا. «ساباق بەرۋ كەزى».
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي مەكتەپتە قازاق بالالارىنا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ باستى قۇرالى – وقۋلىق دەپ سانايدى. ول بالالارعا انا ءتىلىن اسا ۇقىپتىلىقپەن ۇيرەتەدى، شاعىن كوركەم شىعارمالارى ارقىلى ولاردى جاقسى مىنەز - قۇلىققا باۋلۋدى كوزدەيدى.
سلايد - شوۋ. «ىبىراي شىعارمالارى»
قازاق ءبيى «ساعىم».
ءى جۇرگىزۋشى: ەڭبەكتى ءسۇيۋ جانە قادىرلەۋ – ىبىراي اڭگىمەلەرىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى. ونى جازۋشى شاعىن اڭگىمەلەرىندە ۇگىت، وسيەت تۇرىندە بەرەدى. سونداي اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرى – «اكە مەن بالا» اڭگىمەسى.
كورىنىس. «اكە مەن بالا».
ءىى جۇرگىزۋشى: قازاقتىڭ تۇڭعىش پەداگوگى، اقىن - جازۋشىسى، بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى ىبىراي التىنسارين قايتىس بولعاننان كەيىن ن. ي. يلمينسكيي «ىبىراي التىنسارين تۋرالى ەستە قالعانداردان» دەگەن اتپەن ارناۋلى كىتاپ باستىرىپ شىعادى. قازاق ادەبيەتىندە پەداگوگ - جازۋشىنىڭ كوركەم بەينەسى جاسالدى.
1 - وقۋشى: «ءحىح عاسىردا قازاق دالاسىنان شىعىپ، ورىس، ەۋروپا مادەنيەتىنە قولى جەتكەن وقىمىستى، حالىق اعارتۋشىسى دارەجەسىنە كوتەرىلگەن ءارى پەداگوگ، ءارى اقىن - جازۋشى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءوز حالقىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ىستەگەن ەڭبەگى زور» - ق. جۇمالييەۆ.
2 - وقۋشى: ن. ي. يلمينسكيي ءوز ەستەلىگىندە: «مەن ىبىراي التىنسارينمەن وتىز جىلعا جۋىق تانىس ەدىم. مەن وعان شىن ىقىلاسىممەن بەرىلدىم، اسىرەسە، ونىڭ ورىس بىلىمىنە ەرەكشە قۇمارلىقپەن ۇمتىلىپ، ول ءبىلىمنىڭ قازاقتار ءۇشىن دە كەرەك ەكەنىن ەشقاشان ەسىنەن شىعارمايتىندىعىن ايرىقشا باعالايتىن ەدىم»، – دەپ جازدى.
ءىى جۇرگىزۋشى: ىبىراي التىنسارين قازاق اراسىنان شىققان تۇڭعىش كەمەڭگەر ادام ەدى، ول قاراڭعى كوشپەلى ءوز حالقىنىڭ ىشىنە ەۆروپالىق سيۆيليزاسيانىڭ جارىق ساۋلەسىن تاراتقان. بۇل ىبىراي التىنسارين ەڭبەكتەرىنە بەرىلگەن زور باعا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماڭىزىن جويعان جوق.
ءى جۇرگىزۋشى: ۇلىلار ۇلاعاتى وركەنيەتتىڭ ءور تاۋلارىنا جەتەلەيدى. ىبىرايداي اسىل بابانىڭ تازا، ءمولدىر، كاۋسار بۇلاعىنان نارلەنە بىلەيىك، رۋحاني الدەنە بىلەيىك اعايىن.
ءىى جۇرگىزۋشى: ەندىگى كەزەكتى ءبىز سىزدەرمەن ۆيكتورينا ويىنىنا كىرىسىپ، ۇستاز تاريحىن، ەڭبەكتەرىن قانشالىقتى بىلەتىندەرىمىزدى تەكسەرىپ كورەلىك.
1. ىبىراي التىنسارين كىم؟
2. قاي جەردە تۋىپ ءوستى؟
3. قوستاناي قالاسىندا قانداي مەكتەپ بار؟
4. بيىل ىبىراي التىنسارين نەشەگە تولدى؟
5. ىبىرايدىڭ اتاسىنىڭ اتى كىم؟
ال وسى كەشىمىزدى تاماشا انمەن اياقتايىق.
You Might Also Like
-
بۇل ساباق جوسپارى “وقۋ مەن وقىتۋداعى” جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى سونداي - اق، سىني تۇرعىدان ويلاۋدى دامىتۋ نەگىزىندە قۇرىلعان جانە وقۋشىلاردى جەكە، جۇپتىق، توپتىق جۇمىستار جاساي وتىرىپ، ءار ءتۇرلى تاپسىر...
