داقىلدار ءانى. ءادىباي تابىلدى
ورال قالاسى،
№19 ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى گۋلبار كۋسپانوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: داقىلدار ءانى ءادىباي تابىلدى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ءداندى داقىلدار تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ولەڭ مازمۇنىن اشۋ، ولەڭدەگى نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ، قازاقتىڭ بەلگىلى بالالار جازۋشىسى ءا. تابىلدى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساۋعا باعىت - باعدار بەرە وتىرىپ، تالداۋ جانە جيناقتاۋ، ءوز ويلارىن اشىق ءارى جۇيەلى ايتا ءبىلۋ ماشىقتارىن دامىتۋ، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن ارتتىرۋ.
3. ولەڭ مازمۇنى ارقىلى وقۋشىلاردى ءبىلىم الۋعا شاقىرۋ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباق ءادىسى: دامىتا وقىتۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيا، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ.
ساباق ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ، توپپەن
جۇمىس، مانەرلەپ وقىتۋ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: ءا. تابىلدى سۋرەتى. ۇران، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
پسيحولوگيالىق ءسات.
قازاق ءتىلىم، ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم
قاستەرلەيدى ۇل قىزىڭ ماڭگى سەنى
بولاشاعىم، باقىتىم دارا ءتىلىم.
- بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز باسقا ساباقتارعا قاراعاندا ەرەكشە دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.
— سەبەبى، بۇگىنگى ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. «قوناق از وتىرىپ كوپ سىنايدى» — دەگەن قازاقتىڭ ماقالى بار. بۇگىنگى ساباقتا ءبىلىمىمىزدى كورسەتەمىز.
— ەندەشە، ءبىز بۇگىن «ءبىلىم الەمىنە» ساياحاتقا شىعامىز. ءبىلىم الەمىنە جەتۋ ءۇشىن مىناداي اۋىلداردان ءوتۋىمىز كەرەك.
«قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى»
«جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل»
«ەڭبەك ءتۇبى بەرەكە»
«كىمنىڭ ويى جۇيرىك؟» «بىلگەنگە مارجان، بىلمەگەنگە ارزان»
— ءبىرىنشى اۋىل: «قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى» دەگەندەي تىرەك — سىزبا ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى ياعني ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرەمىن
— وتكەن ساباقتاردا قانداي تاقىرىپتارمەن تانىسىپ ەدىك؟ سۇراقتار بەرىلەدى.
سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ءۇي جۇمىسى تالدانادى.
سۇراقتار:
1. اننا اپايدىڭ باقشاسى كىمنىڭ اڭگىمەسى؟ (ورالحان بوكەي)
2. كۇزدىگۇنى اۋا رايى قالاي سۋرەتتەلگەن؟ (اسپان شايداي اشىق. اعاش جاپىراقتارى سارعايعان. ۇشقان تىرنالاردىڭ داۋىسى ەستىلەدى)
3. بالالاردىڭ ءىس – ارەكەتى تۋرالى ايت.
4. جەڭىستى اۋرۋدان ايىقتىرعان كىم؟
5. جەڭىس نەگە ۇيالدى جانە قانداي شەشىم قابىلدادى؟
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ:
1. ورالحان بوكەيحان كىم؟
2. ماتىنگە باسقاشا قالاي ات قويار ەدىڭ؟
3. جەمىس – جيدەكتەردى قالاي جەۋ كەرەك ەكەن؟
4. اننا اپاي بالالاردىڭ ۇرلىعىن سەزىپ قويسا، جەڭىستى ەمدەر مە ەدى؟
5. «ۇرلىق ءتۇبى – قورلىق» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟ ءماتىن مازمۇنى سۇراق - جاۋاپ ءادىسى بويىنشا قورىتىندىلانادى.
ەكىنشى اۋىل: «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەپ اتالادى. ولاي بولسا جاڭا ساباقپەن تانىسايىق.
3. جاڭا ساباق.
- بالالار، مىنە بىزدەر ماۋجىراعان بارقىت كۇزدەگى اننا اپايدىڭ باقشاسى جايىندا تۇسىنىك الدىق. ەندى بۇگىن سىزدەرمەن ءداندى داقىلدار جايىندا تۇسىنىكتەر الامىز. بۇگىنگى تاقىرىبىمىز ءادىباي تابىلدييەۆتىڭ «ءداندى داقىلدار» ولەڭى.
سەرگىتۋ ءساتى. - داپتەرىمىزدى اشايىق،
قولعا قالام الايىق.
ءتۇپ - ءتۇزۇ بوپ وتىرىپ،
كوركەم ەتىپ جازايىق
تاقتامەن جۇمىس.
اۆتور تۋرالى تۇسىنىك. ءادىباي تابىلدى - بەلگىلى پەداگوگ، اقىن، جازۋشى، عالىم، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ءال - فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى. ءادىباي تابىلدى 1926 جىلى 2 - قاڭتاردا جامبىل وبلىسى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى، جاڭا تۇرمىس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
بالالارعا ارنالعان «بوبەككە ءسوز» (1959) اتتى جيناعىنان باستاپ كوپ - تەگەن ولەڭدەر مەن قىسقا اڭگىمەلەر، سكەچتەر، ەپيگراممالار جيناقتارى جارىق كوردى. «الىپتاردىڭ الابى»، «بارەكەلدى»، «كىرپى»، « عاجايىپ ب ا ق» سياقتى ەرتەگى - پەسالارى رەسپۋبليكالىق قۋىرشاق تەاترىندا قويىلدى. 2001 جىلى «قازاق ەتنوپەداگوگيكاسى» اتتى وقۋلىعى ءۇشىن ىبىراي التىنسارين اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سىيلىقتى يەلەندى. پەرىشتە جۇرەك اقىننىڭ ءتاپ - ءتاتتى ولەڭدەرى و باستاعى تابيعيلىعىنان اينىعان ەمەس. وعان «قايىرلى تاڭ، بالالار!» اتتى جىر جيناعىنداعى وزدەرىڭە ۇسىنىلىپ وتىرعان ولەڭدەرى كۋا.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ا) ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ:(ينتەراكتيۆتى تاقتامەن بىرگە ەرىپ وقۋشىلار حورمەن وقىپ شىعادى)
- ولاي بولسا بۇل اڭگىمە نەلەر تۋرالى، نە جونىندە ەكەنى تۋرالى قىسقاشا سۇراقتارمەن تياناقتاۋ.
ءۇشىنشى اۋىل: «ەڭبەك ءتۇبى بەرەكە».
ولەڭدى سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تالداۋ:
1. ولەڭ نەلىكتەن « داقىلدار ءانى» دەپ اتالعان؟
2. ولەڭدى تاعى قالاي اتاۋعا بولار ەدى؟
3. ولەڭدە قانداي داقىلدار جونىندە ايتىلعان؟
4. اتالعان داقىلداردىڭ قانداي پايداسى بار؟
5. وسى داقىلداردان قانداي تاعامدار جاسالادى؟
ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا تۇسىندىرمەسى:
ارپا – استىق تۇقىمداستارعا جاتاتىن ءبىر جىلدىق اسا باعالى داقىل. مۇنى ازىق – تۇلىككە، مال جەمىنە، سىرا قايناتۋعا پايدالانادى. ارپانىڭ جازدىق جانە كۇزدىك ءتۇرى بولادى. جازدىق ارپا قازاقستاننىڭ بۇكىل وبلىستارىندا، ال كۇزدىك ارپا شىمكەنت، الماتى، تالدىقورعان، جامبىل وبلىستارىندا وسەدى. جازدىق ارپاعا قاراعاندا، كۇزدىك ارپانىڭ ءتۇسىمى جوعارى جانە 13 - 15 كۇن ەرتە پىسەدى.
س ۇلى – استىق تۇقىمداسىنىڭ ءبىر ءتۇرى. ءبىر جىلدىق جانە كوپجىلدىق 70 - كە جۋىق ءتۇرى بار شوپتەسىن وسىمدىك. س ۇلىنىڭ بيىكتىگى 60 - 100سم. سۋىقتى كوتەرەدى، سۇر، قارا توپىراقتا وسەدى. باتىس، شىعىس، سولتۇستىك وبلىستارىندا وسەدى. مايدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەككەن دۇرىس. 8 - 10 كۇندە كوكتەپ شىعادى.
تارى – استىق تۇقىمداس ءبىر جىلدىق وسىمدىك. بيىكتىگى 70 - 100 سم. قازاقستاندا ورال، پاۆلودار، قىزىلوردا وبلىستارىندا وسەدى. تارى بولشەكتەپ ورىلادى. تارى ەگىنىنە قاراكۇيە ءقاۋىپتى.
بيداي – استىق تۇقىمداس ەڭ ماڭىزدى داقىل. بيدايدان ۇن، جارما، ماكارون دايىندالادى. كەبەگى مالعا بەرىلەدى. بيدايدىڭ 22 مادەني جانە جابايى ءتۇرى بار. بيدايدىڭ قاتتى جانە جۇمساق ءتۇرى بولادى. جۇمساق بيدايدىڭ ماساعى جۇمساق، ءدانى جىلتىر بولىپ كەلەدى. ودان نان پىسىرەلەدى. قاتتى بيداي ءدانى ءىرى، ەكىنشى ورىن الادى. نان دۇرىس كوتەرىلمەيدى. سولتۇستىك اۋدانداردا كوبىرەك وسىرىلەدى.
كۇرىش - استىق تۇقىمداس ءبىر جىلدىق وسىمدىك. 20 - عا جۋىق ءتۇرى بار. جىلۋدى، سۋدى كوپ قاجەت ەتەدى. قىزىلوردا وبلىستارىندا وسەدى. كۇرىش وسىرۋدە ءار گەكتاردان 174 س. الىپ دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاساعان ىبىراي جاقايەۆ. ساباعىنان قاعاز، ءجىپ، كارتون جاسايدى.
كەستەنى تولتىرۋ:
بۇرىن بىلگەنمىن ----------بۇگىن ءبىلدىم ------------بىلگىم كەلەدى
ءتورتىنشى اۋىل:«كىمنىڭ ويى جۇيرىك؟»
ولاي بولسا ءبىز داقىلداردى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن ساباعىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرامىز. ءاربىر توپ داقىلداردان وزدەرىنە تاڭداعاندارىڭدى الىپ ءار ورتالىقتارعا ءبولىنىپ وتىرامىز.
ءاربىر داقىلدار سۋرەتتەرىنە قاراي ورتالىقتارعا بولىنەدى:
وقۋ ورتالىعى (بيداي)
جازۋ ورتالىعى ( س ۇلى)
ماتەماتيكا ورتالىعى ( تارى)
شىعارماشىلىق ورتالىعى ( كۇرىش)
ورتالىقتاردىڭ تاپسىرماسى:
وقۋ ورتالىعى.
رولگە ءبولىپ وقۋ
جازۋ ورتالىعى.
«اس اتاسى - نان» تاقىرىبىنا مىنا تىرەك سىزبالار ارقىلى شىعارما جاز:
ا) كۇزگى تابيعات: سارعىلت تارتىپ جاپىراق، ماۋجىراپ بارقىت قوڭىر كۇز، ساپ – سارى كىلەم توسەلگەن سياقتى، شىق تامشىلارى مونشاقتاي، بۇلتتار ءا) اس اتاسى نان، كۇلىم قاققان ادامدار، كۇز – قاۋىرت جۇمىستىڭ كوزى.
ماتەماتيكا ورتالىعى.
1. ارمان مەن ايگۇل ومار اتايعا داقىلداردى ماشيناعا ءتيىستى. ولار تۇسكە دەيىن 50 قاپ، ال تۇستەن كەيىن ودان 10 قاپ ارتىق تيەدى. ولار بارلىعى قانشا قاپ تيەدى؟
2) ومار اتاي ارمان، مارات جانە ايدوسقا كۇرىش، بيداي، تارى بەردى. ارمان تارى، كۇرىش المادى. مارات تارى العان جوق. ال ايدوس بولسا ارمان مەن ماراتتىڭ الماعاندارىن الدى. بالالار قانداي ءونىم الدى؟
شىعارماشىلىق ورتالىعى.
كۇرىش، تارى بيداي، س ۇلى تۋرالى ولەڭ، جۇمباق، ماقال قۇراستىرىپ، وقىپ بەرۋ.
ورتالىقتاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭداپ، ولاردى تولىقتىرۋ. جاۋاپ بەرگەن ورتالىقتىڭ جۇمىسىنا باسقا ورتالىقتىڭ وقۋشىلارىن قاتىستىرۋ. باسقا ورتالىقتاعى وقۋشىلار جاڭا ساباق بويىنشا وزدەرى تۇسىنبەگەن سۇراقتارىن قويۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرما:
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى......،
..... بولىپ، دىمقىل تۇمان...... باسقان.
بىلمەيمىن..... ما،..... ما،
جىلقى ويناپ،....... قاشقان،........ جارىسقان.
ا. قۇنانبايەۆ.
جۇمباقتار شەشۋ.
الىستان كورسەم اق تاس
جاقىننان كورسەم – ءدامدى اس. (كۇرىش)
ۇزىن مۇرتتى سارىلار،
قوينىندا نانى بار (بيداي)
كۇن كورگەندە پىسەم دەيدى،
پىسكەن بويدان تۇسەم دەيدى. (الما)
تۇيمەدەي قىز،
تۇيمەدەي قىزدى جىلاتار. (پياز)
اسىل بولماسا دا جاسىل.
قىپ – قىزىل قانى اسىل.
قىز بولماسا دا شىرايلى،
وسەدى جەرگە شۇرايلى. (قىزىلشا)
قۇيرىعى جاسىل، قىزىل قوراز،
ىنگە تىعىلىپ ۇزىن قوراز. (ءسابىز)
تيتتەي قازاننىڭ ءتۇبى ءتاتتى. (جاڭعاق)
جارتىسىن ەكتىم، ءبۇتىنىن الدىم. (كارتوپ)
جەتپىس قابات جەيدەسى،
تاماق بىزگە كەيدە وسى. (ورامجاپىراق)
كومگەن جالعىز، قازعاندا سان قىز. ( كارتوپ)
شىرايلى قىزىڭ، مۇرىنى ۇزىن. (ءسابىز )
40 قابات شەكپەنى،
شەشكەن جانعا وكپەلى.
سونىڭ ءبارىن شەشكەن سوڭ
كوزدىڭ جاسىن توككەنىڭ. (پياز)
ءدوپ – دوڭگەلەك دوپتاي،
ءىشى قىزىل شوقتاي.
ءدامىن تاتىپ كورسەڭ،
ودان ءدامدى جوقتاي. (قاربىز)
وي تولعانىس.
بەسىنشى اۋىل: بىلگەنگە مارجان، بىلمەگەنگە ارزان
جاڭا تاقىرىپتى قورىتۋ ءۇشىن بەس جولدى ولەڭ قۇراۋ تاپسىرىلادى
1. كىم؟ نە؟
2. قانداي؟
3. نە ىستەيدى؟
4. سويلەم
5. سينونيم
بالالار ءبىز وسىلاي كوپتەگەن اۋىلداردى ارالاپ، ءبىلىم ەلىنە دە كەلىپ جەتتىك. ەندەشە، ءبىلىم ەلىن ارالايىق.
ءۇي تاپسىرماسى: ولەڭدى جاتتاۋ.
باعالاۋ: وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسقاندارىنا بايلانىستى باعالاۋ.
-«قوناعىڭنان التىن الما، العىس ال» دەگەندەي بۇگىنگى ساباعىمىز اياقتالدى. ساۋ بولىڭىزدار!
سلايدتى جۇكتەۋ
№19 ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى گۋلبار كۋسپانوۆا
ساباقتىڭ تاقىرىبى: داقىلدار ءانى ءادىباي تابىلدى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ءداندى داقىلدار تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، ولەڭ مازمۇنىن اشۋ، ولەڭدەگى نەگىزگى ويدى ۇعىندىرۋ، قازاقتىڭ بەلگىلى بالالار جازۋشىسى ءا. تابىلدى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس جاساۋعا باعىت - باعدار بەرە وتىرىپ، تالداۋ جانە جيناقتاۋ، ءوز ويلارىن اشىق ءارى جۇيەلى ايتا ءبىلۋ ماشىقتارىن دامىتۋ، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن ارتتىرۋ.
3. ولەڭ مازمۇنى ارقىلى وقۋشىلاردى ءبىلىم الۋعا شاقىرۋ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ؛
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ساباق ءادىسى: دامىتا وقىتۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيا، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ.
ساباق ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ، توپپەن
جۇمىس، مانەرلەپ وقىتۋ، قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
ساباق كورنەكىلىگى: ءا. تابىلدى سۋرەتى. ۇران، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
پسيحولوگيالىق ءسات.
قازاق ءتىلىم، ءوز ءتىلىم، انا ءتىلىم
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم
قاستەرلەيدى ۇل قىزىڭ ماڭگى سەنى
بولاشاعىم، باقىتىم دارا ءتىلىم.
- بالالار بۇگىنگى ساباعىمىز باسقا ساباقتارعا قاراعاندا ەرەكشە دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.
— سەبەبى، بۇگىنگى ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر. «قوناق از وتىرىپ كوپ سىنايدى» — دەگەن قازاقتىڭ ماقالى بار. بۇگىنگى ساباقتا ءبىلىمىمىزدى كورسەتەمىز.
— ەندەشە، ءبىز بۇگىن «ءبىلىم الەمىنە» ساياحاتقا شىعامىز. ءبىلىم الەمىنە جەتۋ ءۇشىن مىناداي اۋىلداردان ءوتۋىمىز كەرەك.
«قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى»
«جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل»
«ەڭبەك ءتۇبى بەرەكە»
«كىمنىڭ ويى جۇيرىك؟» «بىلگەنگە مارجان، بىلمەگەنگە ارزان»
— ءبىرىنشى اۋىل: «قىنا تاسقا بىتەدى، ءبىلىم باسقا بىتەدى» دەگەندەي تىرەك — سىزبا ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى ياعني ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرەمىن
— وتكەن ساباقتاردا قانداي تاقىرىپتارمەن تانىسىپ ەدىك؟ سۇراقتار بەرىلەدى.
سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى ءۇي جۇمىسى تالدانادى.
سۇراقتار:
1. اننا اپايدىڭ باقشاسى كىمنىڭ اڭگىمەسى؟ (ورالحان بوكەي)
2. كۇزدىگۇنى اۋا رايى قالاي سۋرەتتەلگەن؟ (اسپان شايداي اشىق. اعاش جاپىراقتارى سارعايعان. ۇشقان تىرنالاردىڭ داۋىسى ەستىلەدى)
3. بالالاردىڭ ءىس – ارەكەتى تۋرالى ايت.
4. جەڭىستى اۋرۋدان ايىقتىرعان كىم؟
5. جەڭىس نەگە ۇيالدى جانە قانداي شەشىم قابىلدادى؟
ءۇي تاپسىرماسىن بەكىتۋ:
1. ورالحان بوكەيحان كىم؟
2. ماتىنگە باسقاشا قالاي ات قويار ەدىڭ؟
3. جەمىس – جيدەكتەردى قالاي جەۋ كەرەك ەكەن؟
4. اننا اپاي بالالاردىڭ ۇرلىعىن سەزىپ قويسا، جەڭىستى ەمدەر مە ەدى؟
5. «ۇرلىق ءتۇبى – قورلىق» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟ ءماتىن مازمۇنى سۇراق - جاۋاپ ءادىسى بويىنشا قورىتىندىلانادى.
ەكىنشى اۋىل: «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەپ اتالادى. ولاي بولسا جاڭا ساباقپەن تانىسايىق.
3. جاڭا ساباق.
- بالالار، مىنە بىزدەر ماۋجىراعان بارقىت كۇزدەگى اننا اپايدىڭ باقشاسى جايىندا تۇسىنىك الدىق. ەندى بۇگىن سىزدەرمەن ءداندى داقىلدار جايىندا تۇسىنىكتەر الامىز. بۇگىنگى تاقىرىبىمىز ءادىباي تابىلدييەۆتىڭ «ءداندى داقىلدار» ولەڭى.
سەرگىتۋ ءساتى. - داپتەرىمىزدى اشايىق،
قولعا قالام الايىق.
ءتۇپ - ءتۇزۇ بوپ وتىرىپ،
كوركەم ەتىپ جازايىق
تاقتامەن جۇمىس.
اۆتور تۋرالى تۇسىنىك. ءادىباي تابىلدى - بەلگىلى پەداگوگ، اقىن، جازۋشى، عالىم، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ءال - فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى. ءادىباي تابىلدى 1926 جىلى 2 - قاڭتاردا جامبىل وبلىسى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى، جاڭا تۇرمىس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن.
بالالارعا ارنالعان «بوبەككە ءسوز» (1959) اتتى جيناعىنان باستاپ كوپ - تەگەن ولەڭدەر مەن قىسقا اڭگىمەلەر، سكەچتەر، ەپيگراممالار جيناقتارى جارىق كوردى. «الىپتاردىڭ الابى»، «بارەكەلدى»، «كىرپى»، « عاجايىپ ب ا ق» سياقتى ەرتەگى - پەسالارى رەسپۋبليكالىق قۋىرشاق تەاترىندا قويىلدى. 2001 جىلى «قازاق ەتنوپەداگوگيكاسى» اتتى وقۋلىعى ءۇشىن ىبىراي التىنسارين اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سىيلىقتى يەلەندى. پەرىشتە جۇرەك اقىننىڭ ءتاپ - ءتاتتى ولەڭدەرى و باستاعى تابيعيلىعىنان اينىعان ەمەس. وعان «قايىرلى تاڭ، بالالار!» اتتى جىر جيناعىنداعى وزدەرىڭە ۇسىنىلىپ وتىرعان ولەڭدەرى كۋا.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ا) ءماتىندى مانەرلەپ وقۋ:(ينتەراكتيۆتى تاقتامەن بىرگە ەرىپ وقۋشىلار حورمەن وقىپ شىعادى)
- ولاي بولسا بۇل اڭگىمە نەلەر تۋرالى، نە جونىندە ەكەنى تۋرالى قىسقاشا سۇراقتارمەن تياناقتاۋ.
ءۇشىنشى اۋىل: «ەڭبەك ءتۇبى بەرەكە».
ولەڭدى سۇراق - جاۋاپ ارقىلى تالداۋ:
1. ولەڭ نەلىكتەن « داقىلدار ءانى» دەپ اتالعان؟
2. ولەڭدى تاعى قالاي اتاۋعا بولار ەدى؟
3. ولەڭدە قانداي داقىلدار جونىندە ايتىلعان؟
4. اتالعان داقىلداردىڭ قانداي پايداسى بار؟
5. وسى داقىلداردان قانداي تاعامدار جاسالادى؟
ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا تۇسىندىرمەسى:
ارپا – استىق تۇقىمداستارعا جاتاتىن ءبىر جىلدىق اسا باعالى داقىل. مۇنى ازىق – تۇلىككە، مال جەمىنە، سىرا قايناتۋعا پايدالانادى. ارپانىڭ جازدىق جانە كۇزدىك ءتۇرى بولادى. جازدىق ارپا قازاقستاننىڭ بۇكىل وبلىستارىندا، ال كۇزدىك ارپا شىمكەنت، الماتى، تالدىقورعان، جامبىل وبلىستارىندا وسەدى. جازدىق ارپاعا قاراعاندا، كۇزدىك ارپانىڭ ءتۇسىمى جوعارى جانە 13 - 15 كۇن ەرتە پىسەدى.
س ۇلى – استىق تۇقىمداسىنىڭ ءبىر ءتۇرى. ءبىر جىلدىق جانە كوپجىلدىق 70 - كە جۋىق ءتۇرى بار شوپتەسىن وسىمدىك. س ۇلىنىڭ بيىكتىگى 60 - 100سم. سۋىقتى كوتەرەدى، سۇر، قارا توپىراقتا وسەدى. باتىس، شىعىس، سولتۇستىك وبلىستارىندا وسەدى. مايدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەككەن دۇرىس. 8 - 10 كۇندە كوكتەپ شىعادى.
تارى – استىق تۇقىمداس ءبىر جىلدىق وسىمدىك. بيىكتىگى 70 - 100 سم. قازاقستاندا ورال، پاۆلودار، قىزىلوردا وبلىستارىندا وسەدى. تارى بولشەكتەپ ورىلادى. تارى ەگىنىنە قاراكۇيە ءقاۋىپتى.
بيداي – استىق تۇقىمداس ەڭ ماڭىزدى داقىل. بيدايدان ۇن، جارما، ماكارون دايىندالادى. كەبەگى مالعا بەرىلەدى. بيدايدىڭ 22 مادەني جانە جابايى ءتۇرى بار. بيدايدىڭ قاتتى جانە جۇمساق ءتۇرى بولادى. جۇمساق بيدايدىڭ ماساعى جۇمساق، ءدانى جىلتىر بولىپ كەلەدى. ودان نان پىسىرەلەدى. قاتتى بيداي ءدانى ءىرى، ەكىنشى ورىن الادى. نان دۇرىس كوتەرىلمەيدى. سولتۇستىك اۋدانداردا كوبىرەك وسىرىلەدى.
كۇرىش - استىق تۇقىمداس ءبىر جىلدىق وسىمدىك. 20 - عا جۋىق ءتۇرى بار. جىلۋدى، سۋدى كوپ قاجەت ەتەدى. قىزىلوردا وبلىستارىندا وسەدى. كۇرىش وسىرۋدە ءار گەكتاردان 174 س. الىپ دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاساعان ىبىراي جاقايەۆ. ساباعىنان قاعاز، ءجىپ، كارتون جاسايدى.
كەستەنى تولتىرۋ:
بۇرىن بىلگەنمىن ----------بۇگىن ءبىلدىم ------------بىلگىم كەلەدى
ءتورتىنشى اۋىل:«كىمنىڭ ويى جۇيرىك؟»
ولاي بولسا ءبىز داقىلداردى تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋ ءۇشىن ساباعىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرامىز. ءاربىر توپ داقىلداردان وزدەرىنە تاڭداعاندارىڭدى الىپ ءار ورتالىقتارعا ءبولىنىپ وتىرامىز.
ءاربىر داقىلدار سۋرەتتەرىنە قاراي ورتالىقتارعا بولىنەدى:
وقۋ ورتالىعى (بيداي)
جازۋ ورتالىعى ( س ۇلى)
ماتەماتيكا ورتالىعى ( تارى)
شىعارماشىلىق ورتالىعى ( كۇرىش)
ورتالىقتاردىڭ تاپسىرماسى:
وقۋ ورتالىعى.
رولگە ءبولىپ وقۋ
جازۋ ورتالىعى.
«اس اتاسى - نان» تاقىرىبىنا مىنا تىرەك سىزبالار ارقىلى شىعارما جاز:
ا) كۇزگى تابيعات: سارعىلت تارتىپ جاپىراق، ماۋجىراپ بارقىت قوڭىر كۇز، ساپ – سارى كىلەم توسەلگەن سياقتى، شىق تامشىلارى مونشاقتاي، بۇلتتار ءا) اس اتاسى نان، كۇلىم قاققان ادامدار، كۇز – قاۋىرت جۇمىستىڭ كوزى.
ماتەماتيكا ورتالىعى.
1. ارمان مەن ايگۇل ومار اتايعا داقىلداردى ماشيناعا ءتيىستى. ولار تۇسكە دەيىن 50 قاپ، ال تۇستەن كەيىن ودان 10 قاپ ارتىق تيەدى. ولار بارلىعى قانشا قاپ تيەدى؟
2) ومار اتاي ارمان، مارات جانە ايدوسقا كۇرىش، بيداي، تارى بەردى. ارمان تارى، كۇرىش المادى. مارات تارى العان جوق. ال ايدوس بولسا ارمان مەن ماراتتىڭ الماعاندارىن الدى. بالالار قانداي ءونىم الدى؟
شىعارماشىلىق ورتالىعى.
كۇرىش، تارى بيداي، س ۇلى تۋرالى ولەڭ، جۇمباق، ماقال قۇراستىرىپ، وقىپ بەرۋ.
ورتالىقتاردىڭ جاۋاپتارىن تىڭداپ، ولاردى تولىقتىرۋ. جاۋاپ بەرگەن ورتالىقتىڭ جۇمىسىنا باسقا ورتالىقتىڭ وقۋشىلارىن قاتىستىرۋ. باسقا ورتالىقتاعى وقۋشىلار جاڭا ساباق بويىنشا وزدەرى تۇسىنبەگەن سۇراقتارىن قويۋعا بولادى.
قوسىمشا تاپسىرما:
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى......،
..... بولىپ، دىمقىل تۇمان...... باسقان.
بىلمەيمىن..... ما،..... ما،
جىلقى ويناپ،....... قاشقان،........ جارىسقان.
ا. قۇنانبايەۆ.
جۇمباقتار شەشۋ.
الىستان كورسەم اق تاس
جاقىننان كورسەم – ءدامدى اس. (كۇرىش)
ۇزىن مۇرتتى سارىلار،
قوينىندا نانى بار (بيداي)
كۇن كورگەندە پىسەم دەيدى،
پىسكەن بويدان تۇسەم دەيدى. (الما)
تۇيمەدەي قىز،
تۇيمەدەي قىزدى جىلاتار. (پياز)
اسىل بولماسا دا جاسىل.
قىپ – قىزىل قانى اسىل.
قىز بولماسا دا شىرايلى،
وسەدى جەرگە شۇرايلى. (قىزىلشا)
قۇيرىعى جاسىل، قىزىل قوراز،
ىنگە تىعىلىپ ۇزىن قوراز. (ءسابىز)
تيتتەي قازاننىڭ ءتۇبى ءتاتتى. (جاڭعاق)
جارتىسىن ەكتىم، ءبۇتىنىن الدىم. (كارتوپ)
جەتپىس قابات جەيدەسى،
تاماق بىزگە كەيدە وسى. (ورامجاپىراق)
كومگەن جالعىز، قازعاندا سان قىز. ( كارتوپ)
شىرايلى قىزىڭ، مۇرىنى ۇزىن. (ءسابىز )
40 قابات شەكپەنى،
شەشكەن جانعا وكپەلى.
سونىڭ ءبارىن شەشكەن سوڭ
كوزدىڭ جاسىن توككەنىڭ. (پياز)
ءدوپ – دوڭگەلەك دوپتاي،
ءىشى قىزىل شوقتاي.
ءدامىن تاتىپ كورسەڭ،
ودان ءدامدى جوقتاي. (قاربىز)
وي تولعانىس.
بەسىنشى اۋىل: بىلگەنگە مارجان، بىلمەگەنگە ارزان
جاڭا تاقىرىپتى قورىتۋ ءۇشىن بەس جولدى ولەڭ قۇراۋ تاپسىرىلادى
1. كىم؟ نە؟
2. قانداي؟
3. نە ىستەيدى؟
4. سويلەم
5. سينونيم
بالالار ءبىز وسىلاي كوپتەگەن اۋىلداردى ارالاپ، ءبىلىم ەلىنە دە كەلىپ جەتتىك. ەندەشە، ءبىلىم ەلىن ارالايىق.
ءۇي تاپسىرماسى: ولەڭدى جاتتاۋ.
باعالاۋ: وقۋشىلاردى ساباققا قاتىسقاندارىنا بايلانىستى باعالاۋ.
-«قوناعىڭنان التىن الما، العىس ال» دەگەندەي بۇگىنگى ساباعىمىز اياقتالدى. ساۋ بولىڭىزدار!
سلايدتى جۇكتەۋ
You Might Also Like
