دارىلىك وسىمدىكتەر
زەرتتەۋدەگى كوكەي كەستى ماسەلە:
1. مارقاكول قورىعىنىڭ دارىلىك وسىمدىكتەرىنىڭ پايداسىن تەرەڭىرەك ءبىلۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
1. مارقاكول قورىعىنىڭ وسىمدىكتەرىنىڭ جالپى جاعدايىن زەرتتەۋ.
2. وسىمدىكتەردىڭ دارىلىك ماڭىزىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋ.
3. وسىمدىكتەردىڭ ادامدار ءۇشىن پايداسىن ايتۋ ارقىلى وسىمدىكتەردى قورعاۋ جولىن قاراستىرۋ.
عىلىمي جۇمىستىڭ ادىستەمەلىك نەگىزى:
زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
مالىمەتتەر جيىنتىعى:
1. ادەبيەتتەر جيىنتىعى
2. اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەردەن سۇراپ ءبىلۋ.
3. دارىلىك وسىمدىكتەردەن ءدارى جاساۋ.
عىلىمي جۇمىستىڭ ماڭىزدىلىعى:
وسىمدىكتەردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا پايداسىن ايتۋ ءارى وسىمدىكتەردى قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
ادامزاتتىڭ وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە اسەرى.
ادامزاتتىڭ وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە اسەرى.
ادامدا ءوزىنىڭ ءىس - ارەكەتىمەن وسىمدىكتەرگە وڭ جانە تەرىس اسەر ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قايتا ورنىنا قايتارىلمايتىن وسىمدىكتەر پلانەتا بەتىنەن جويىلىپ كەتكەنىن ايتۋ قيىن. الايدا كوپتەگەن فاكتىلەر 30 مىڭعا جۋىق ءتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ جويىلعانىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 20 مىڭعا جۋىق ءتۇرى ەسەپتەلگەن. سونىڭ ىشىندە 60 پايىزى شابىندىق جەرلەردە وسەتىندەر بولىپ تابىلادى. 530 - داي ءتۇرى قازىرگى كەزدە سيرەك كەزدەسەدى.
وسىمدىكتەردىڭ ءوسۋى 2 ەسەگە دەيىن كەمۋى مۇمكىن. كەيبىر وندىرىستىك قالدىقتار جوعارعى توكسيكالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى جانە وسىمدىكتەردىڭ قۇرعاۋىنا اكەلەدى. بيدايدىڭ ءتۇستى مەتاللۋرگيا ورنالاسقان اۋداندارىندا ونىمدىلىگى 40 - 50 پايىز، ال ولاردىڭ قۇرامىنداعى اقۋىزدىڭ مولشەرى 25 - 35 پايىزعا تومەن. وسىمدىكتەردى جويۋ جانە ءبۇلدىرۋ ءجيى بايقالادى. مىسالى، شابىندىق جەرلەردىڭ، باسقا دا وندىرىستىك قالدىقتارمەن، قوقىستارمەن لاستانعان جەرلەر بار. وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە سونىمەن قاتار گۇلدەردى جاپپاي جيناۋ، جۇيەسىز كەلۋلەر مەن تابيعات اياسىندا دەمالۋلار دا اسەر ەتەدى.
مارقاكول مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنىڭ باعالى وسىمدىكتەرى
مارقاكول مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا، وڭتۇستىك التايدىڭ شىعىسىندا مارقاكول قازانشۇڭقىرىندا ورنالاسقان. ول سولتۇستىگىندە كۇرشىم، وڭتۇستىگىندە ازۋ تاۋ جوتالارىنىڭ اراسىندا ورنالاسقان التايعا ءتان تەكتونيكالىق ويپاتتى الىپ جاتىر. بۇل ايماق وڭتۇستىك ءسىبىر تاۋلارىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن وڭتۇستىك التاي تاۋلارىنىڭ شەگىندە ورنالاسىپ، ورتا ازيا - نىڭ ءشولدى جانە جارتى لاي ءشولدى ايماقتارى مەن، قازاق دالاسىمەن جانە ورماندى دالامەن شەكارالاس جاتقاندىق تان وسىمدىك تەر الەمى دە تاڭعاجايىپ الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلۋى دە سوندىقتان.
قورىقتا 1000 اسا جوعارى ساتىلى وسىمدىكتەر، ونىڭ ىشىندە 12 ءتۇرلى اعاش جانە 22 ءتۇرلى بۇتا بار بولسا، مارقاكولدە سۋ جانە سۋ ماڭى وسىمدىكتەرى، جوعارى سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ 30 ءتۇرى تارالعان. كول جاعاسىن بويلاي قوشقىل ايراۋىق، قامىس ءتارىزدى سۋبيدايىق، تورسىلداق جانە قياقولەڭ وسەدى. تاياز سۋلاردا وزەن قىرىقبۋىنى، ماي قوعا، جۇزگىش جەبەجاپىراق، كەلتەبەس، كادىمگى ۋتامىر، ءۇش قۇلاق كىشى ءبالدىرشوپ وسەدى. شوپتەسىن وسىمدىكتەر ىشىندە كوپجىلدىق وسىمدىكتەر باسىم بولىپ كەلەدى. ماۋسىم – تامىز ايىندا كولدىڭ بەتىندە ادەمى قىزعىل ءتۇستى گۇلدەرىمەن كوز جاۋىن الاتىن قوسمەكەندى تاراندى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى.
مارقاكولدىڭ وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ باسىم بولىگىن باعالى وسىمدىكتەر قۇرايدى. دارىلىك ماقساتتاعى وسىمدىكتەرگە قىزعىلت سەمىزوت، مارال ءتۇبىرى، شۇعىلىق، شىلتەر جاپىراقتى شايقۋراي، دارۋمەندىك ماقساتتا قارا جانە قويۋ قارا قوشقىل قاراقات، التاي ۇشقاتى، تالشىقتىق ماقساتتا ءقوسۇيلى قالاقاي، ساندىك ماقساتتا الا كۇلتەلى قىزعالداق، بۇيرا لالاگۇل، بيىك تەگەۋرىنگۇل، التاي كۇنگەلدىسى، تەرى يلەۋگە قولدانىلاتىن كادىمگى قىمىزدىق، تىكەندى يتمۇرىن، ينسەكتيسيدتىك شىرالجىن جۋسان، ءدارى ءبارپىسى، جەلىم الۋدا پايدالىناتىن التاي شىرىشى، جەم - شوپتىك ەركەك سۋوتى، ايراۋىق، كراحمال الىناتىن ماي قوعا، بوياۋ ماقساتىندا پايدالانىلاتىن ات قىمىزدىق، ءدارى شەلناسى، شايىر الۋدا پايدالانىلاتىن ءسىبىر قاراعايى، بال - شىرىندى وسىمدىكتەرگە كادىمگى توپىراقباس، شەگىرشىن لابازنيگى، سابىن وندىرۋدە قولدانىلاتىن دارىلىك ءسابىنشوپ، تاعامدىق ماقساتتا التاي جۋاسى، التاي راۋعاشى، ساندىك بۇيىمدار جاساۋدا قولدانىلاتىن قارا ولەڭشوپ، ساباۋ تال، ارامشوپتىك تەرىستىك تاسشىگۇل، ەدىل قوڭىراۋگ ۇلى، ءسىبىر تەڭگەجاپىراعى، قۇرىلىستىق ءسىبىر قاراعايى، قوتىر قايىڭ، تەحنيكالىق قاراكوك تال، وتىندىق ءسىبىر شىرشاسى، ءسىبىر سامىرسىنى، قوتىر قايىڭ، ەفير مايلى كەرمەك جۋسان، ۋلى تاسجاپىراق كۇيمەسگۇل، كادىمگى ۋتامىر، تاۋ ءبارپىسى تانىلعان. مارقاكول كولىنىڭ گيدرولوگياسىندا، سۋ جانۋارلار ومىرىندە سۋ جانە سۋ ماڭى وسىمدىكتەرىنىڭ ماڭىزى وتە زور.
1. مارقاكول قورىعىنىڭ دارىلىك وسىمدىكتەرىنىڭ پايداسىن تەرەڭىرەك ءبىلۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتى:
1. مارقاكول قورىعىنىڭ وسىمدىكتەرىنىڭ جالپى جاعدايىن زەرتتەۋ.
2. وسىمدىكتەردىڭ دارىلىك ماڭىزىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋ.
3. وسىمدىكتەردىڭ ادامدار ءۇشىن پايداسىن ايتۋ ارقىلى وسىمدىكتەردى قورعاۋ جولىن قاراستىرۋ.
عىلىمي جۇمىستىڭ ادىستەمەلىك نەگىزى:
زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
مالىمەتتەر جيىنتىعى:
1. ادەبيەتتەر جيىنتىعى
2. اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەردەن سۇراپ ءبىلۋ.
3. دارىلىك وسىمدىكتەردەن ءدارى جاساۋ.
عىلىمي جۇمىستىڭ ماڭىزدىلىعى:
وسىمدىكتەردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا پايداسىن ايتۋ ءارى وسىمدىكتەردى قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنۋ.
ادامزاتتىڭ وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە اسەرى.
ادامزاتتىڭ وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە اسەرى.
ادامدا ءوزىنىڭ ءىس - ارەكەتىمەن وسىمدىكتەرگە وڭ جانە تەرىس اسەر ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا قايتا ورنىنا قايتارىلمايتىن وسىمدىكتەر پلانەتا بەتىنەن جويىلىپ كەتكەنىن ايتۋ قيىن. الايدا كوپتەگەن فاكتىلەر 30 مىڭعا جۋىق ءتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ جويىلعانىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 20 مىڭعا جۋىق ءتۇرى ەسەپتەلگەن. سونىڭ ىشىندە 60 پايىزى شابىندىق جەرلەردە وسەتىندەر بولىپ تابىلادى. 530 - داي ءتۇرى قازىرگى كەزدە سيرەك كەزدەسەدى.
وسىمدىكتەردىڭ ءوسۋى 2 ەسەگە دەيىن كەمۋى مۇمكىن. كەيبىر وندىرىستىك قالدىقتار جوعارعى توكسيكالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى جانە وسىمدىكتەردىڭ قۇرعاۋىنا اكەلەدى. بيدايدىڭ ءتۇستى مەتاللۋرگيا ورنالاسقان اۋداندارىندا ونىمدىلىگى 40 - 50 پايىز، ال ولاردىڭ قۇرامىنداعى اقۋىزدىڭ مولشەرى 25 - 35 پايىزعا تومەن. وسىمدىكتەردى جويۋ جانە ءبۇلدىرۋ ءجيى بايقالادى. مىسالى، شابىندىق جەرلەردىڭ، باسقا دا وندىرىستىك قالدىقتارمەن، قوقىستارمەن لاستانعان جەرلەر بار. وسىمدىكتەر دۇنيەسىنە سونىمەن قاتار گۇلدەردى جاپپاي جيناۋ، جۇيەسىز كەلۋلەر مەن تابيعات اياسىندا دەمالۋلار دا اسەر ەتەدى.
مارقاكول مەملەكەتتىك تابيعي قورىعىنىڭ باعالى وسىمدىكتەرى
مارقاكول مەملەكەتتىك تابيعي قورىعى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا، وڭتۇستىك التايدىڭ شىعىسىندا مارقاكول قازانشۇڭقىرىندا ورنالاسقان. ول سولتۇستىگىندە كۇرشىم، وڭتۇستىگىندە ازۋ تاۋ جوتالارىنىڭ اراسىندا ورنالاسقان التايعا ءتان تەكتونيكالىق ويپاتتى الىپ جاتىر. بۇل ايماق وڭتۇستىك ءسىبىر تاۋلارىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن وڭتۇستىك التاي تاۋلارىنىڭ شەگىندە ورنالاسىپ، ورتا ازيا - نىڭ ءشولدى جانە جارتى لاي ءشولدى ايماقتارى مەن، قازاق دالاسىمەن جانە ورماندى دالامەن شەكارالاس جاتقاندىق تان وسىمدىك تەر الەمى دە تاڭعاجايىپ الۋان ءتۇرلى بولىپ كەلۋى دە سوندىقتان.
قورىقتا 1000 اسا جوعارى ساتىلى وسىمدىكتەر، ونىڭ ىشىندە 12 ءتۇرلى اعاش جانە 22 ءتۇرلى بۇتا بار بولسا، مارقاكولدە سۋ جانە سۋ ماڭى وسىمدىكتەرى، جوعارى سۋ وسىمدىكتەرىنىڭ 30 ءتۇرى تارالعان. كول جاعاسىن بويلاي قوشقىل ايراۋىق، قامىس ءتارىزدى سۋبيدايىق، تورسىلداق جانە قياقولەڭ وسەدى. تاياز سۋلاردا وزەن قىرىقبۋىنى، ماي قوعا، جۇزگىش جەبەجاپىراق، كەلتەبەس، كادىمگى ۋتامىر، ءۇش قۇلاق كىشى ءبالدىرشوپ وسەدى. شوپتەسىن وسىمدىكتەر ىشىندە كوپجىلدىق وسىمدىكتەر باسىم بولىپ كەلەدى. ماۋسىم – تامىز ايىندا كولدىڭ بەتىندە ادەمى قىزعىل ءتۇستى گۇلدەرىمەن كوز جاۋىن الاتىن قوسمەكەندى تاراندى كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى.
مارقاكولدىڭ وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ باسىم بولىگىن باعالى وسىمدىكتەر قۇرايدى. دارىلىك ماقساتتاعى وسىمدىكتەرگە قىزعىلت سەمىزوت، مارال ءتۇبىرى، شۇعىلىق، شىلتەر جاپىراقتى شايقۋراي، دارۋمەندىك ماقساتتا قارا جانە قويۋ قارا قوشقىل قاراقات، التاي ۇشقاتى، تالشىقتىق ماقساتتا ءقوسۇيلى قالاقاي، ساندىك ماقساتتا الا كۇلتەلى قىزعالداق، بۇيرا لالاگۇل، بيىك تەگەۋرىنگۇل، التاي كۇنگەلدىسى، تەرى يلەۋگە قولدانىلاتىن كادىمگى قىمىزدىق، تىكەندى يتمۇرىن، ينسەكتيسيدتىك شىرالجىن جۋسان، ءدارى ءبارپىسى، جەلىم الۋدا پايدالىناتىن التاي شىرىشى، جەم - شوپتىك ەركەك سۋوتى، ايراۋىق، كراحمال الىناتىن ماي قوعا، بوياۋ ماقساتىندا پايدالانىلاتىن ات قىمىزدىق، ءدارى شەلناسى، شايىر الۋدا پايدالانىلاتىن ءسىبىر قاراعايى، بال - شىرىندى وسىمدىكتەرگە كادىمگى توپىراقباس، شەگىرشىن لابازنيگى، سابىن وندىرۋدە قولدانىلاتىن دارىلىك ءسابىنشوپ، تاعامدىق ماقساتتا التاي جۋاسى، التاي راۋعاشى، ساندىك بۇيىمدار جاساۋدا قولدانىلاتىن قارا ولەڭشوپ، ساباۋ تال، ارامشوپتىك تەرىستىك تاسشىگۇل، ەدىل قوڭىراۋگ ۇلى، ءسىبىر تەڭگەجاپىراعى، قۇرىلىستىق ءسىبىر قاراعايى، قوتىر قايىڭ، تەحنيكالىق قاراكوك تال، وتىندىق ءسىبىر شىرشاسى، ءسىبىر سامىرسىنى، قوتىر قايىڭ، ەفير مايلى كەرمەك جۋسان، ۋلى تاسجاپىراق كۇيمەسگۇل، كادىمگى ۋتامىر، تاۋ ءبارپىسى تانىلعان. مارقاكول كولىنىڭ گيدرولوگياسىندا، سۋ جانۋارلار ومىرىندە سۋ جانە سۋ ماڭى وسىمدىكتەرىنىڭ ماڭىزى وتە زور.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
