دارىندا بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ
دارىندا بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ
قازاقستاننىڭ ورتا ءبىلىم جۇيەسىنىڭ الدىنا بۇكىل ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، ۇلتتىق رۋحاني مۇرالار، ادامگەرشىلىك پەن ىزگىلىك، ەلجاندىلىق تۇعىرناماسىندا قالىپتاسقان، وزىنە - ءوزى سەنىمدى، عىلىمي - تەوريالىق بىلىمدىلىگى مەن تاجىريبەلىك قابىلەتتەرى ارقىلى كۇردەلى الەمدىك، ومىرلىك ءارى الەۋمەتتىك كەڭىستىككە ەركىن ەنە الاتىن قاسيەتتەرگە يە دارىندى تۇلعا تاربيەلەۋ مىندەتى قويىلىپ وتىر.
جاڭا عاسىردا جاڭا زامانعا لايىق تۇلعا رەتىندە قالىپتاسقان، ءوز كوزقاراسىن جۇيەلى تالداي بىلەتىن ءوز ومىرىنە قورشاعان ورتاعا سىن كوزبەن قارايتىن جەتكىنشەك جاستاردى دايارلاۋ – ءبىزدىڭ ۇستازدىق پارىزىمىز.
قازىرگى كەزەڭدەگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ مىندەتى جاس بۋىندى ءسوز ونەرىنە باۋلي وتىرىپ وقىتۋدىڭ شىعارماشىلىق سيپاتىن كۇشەيتۋ، بالانىڭ جەكە قابىلەتى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ، شىعارماشىل دارىندى تۇلعا قالىپتاستىرۋ. شىعارماشىلىق تۇلعا باسقالاردان ءوز ىسىنە دەگەن سەنىمدىلىگىمەن، قيال ۇشقىرلىعىمەن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىمەن، ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋمەن، وزگەشە شابىتىمەن ەرەكشەلەنەدى.
دارىندى بالالار مەكتەپ باعدارلاماسىن جىلدام مەڭگەرەدى. زەرەكتىك، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرى جوعارى بولادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءوز ۋاقىتتارىن شىعارماشىلىق جۇمىسقا ارنايدى. سۋرەت سالادى، ولەڭ جازادى.
ج. ايماۋىتوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادام ومىرگە وزىندىك تابيعي قاسيەتتەرىمەن، قابىلەتتەرىمەن كەلەدى. ال بالانىڭ بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتتەردى دامىتاتىن – وقىتۋ مەن تاربيە.
«نەعۇرلىم بالانىڭ قابىلەتى مەن تالانتىن دامىتۋعا ەرتەرەك كوڭىل بولىنسە، سوعۇرلىم ونى تولىق اشۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بالا بويىنداعى ەرەكشە قاسيەتتەردى وعان جاقىن جاسى ۇلكەندەر دۇرىس، جەتكىلىكتى باعالاماسا، ونىڭ «وزگەلەر سياقتى» بولىپ قالىپ قويۋى مۇمكىن» دەيدى امەريكاندىق عالىمدار.
رۋحاني باي، جان - جاقتى دامىعان دارىندى جەكە تۇلعاداعى ەڭ باستى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى ءتىل بايلىعى دەر ەدىك، ءوز ويىن ناقتى تەرەڭ ماعىنالى ءارى كوركەم جەتكىزە بىلەتىن، شەشەن دە ويلى سويلەي بىلەتىن، ابايشا سىلتەگەندە جۇرەككە جىلى تيەتىن، «اينالاسى تەپ - تەگىس جۇمىر كەلەتىن» ءسوز قۇدىرەتىن يگەرگەن ادامداردا تۇلعالىق قاسيەت بولادى.
قازىرگى تاڭدا الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى – جاڭا تەحنولوگيالار ەكەنى بەلگىلى. ءاربىر تەحنولوگيا وزىندىك جاڭا ءادىس - تاسىلدەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءادىس - تاسىلدەردى ءمۇعالىم ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەلىنىپ، قولدانىلادى. ءتيىمدى، پايدالىلارىن جەتىلدىرە تۇسەدى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي «ساباق جاسوسپىرىمدەردىڭ ينتەللەكتۋالدى ومىرىنە قۇر عانا ساباق بولىپ قويماس ءۇشىن ول قىزىقتى بولۋى شارت. وسىعان قول جەتكەندە عانا مەكتەپ جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن رۋحاني ءومىردىڭ تىلەگەن وشاعىنا، ءمۇعالىم وسى وشاقتىڭ قۇرمەتتى يەسى مەن ساقتاۋشىسىنا اينالادى» دەپ ايتقان. ويتكەنى جاي عانا ساباق قۇنارسىز تاعام سەكىلدى ادام بويىنا جۇقپايدى. قىزىقتى ساباقتار ءمۇعالىمنىڭ اشقان جاڭالىعى، وزىندىك قولتاڭباسى، ادىستەمەلىك ىزدەنىسى، قولدانعان ءادىس - تاسىلدەرى ارقىلى ەرەكشەلەنىپ، شاكىرت جۇرەگىنەن ورىن الادى.
ءوزىم ساباق بارىسىندا الەمنىڭ 18 ەلىنەن سىناقتان وتكىزىلگەن «وقۋ مەن جازۋدى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن قولدانامىن.
وقۋ مەن جازۋدى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ باعدارلاماسى قىزىعۋدى وياتۋ، ماعىنانى تانۋ، وي - تولعانىس كەزەڭدەرىنەن تۇرادى. قىزىعۋدى وياتۋ كەزەڭى – بۇرىنعى بىلەتىن مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋ. ياعني ساباقتا قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەتىنىن ايقىنداۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاۋ، وياتۋ مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتەدى. وسى كەزەڭدە مەن «توپتاۋ» (اسسوسياسيا) ءادىسىن قولدانامىن. توپتاۋ ءادىسى ارقىلى وقۋشى ويىن قوزعاپ، قىزىعۋىن ارتتىرامىن. بۇندا ءار وقۋشى ءوزىنىڭ تانىم بەلسەندىلىگىن كورسەتە الدى.
باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە (ماعىنانى تانۋ) وقۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى، تاقىرىپ بويىنشا تاپسىرمالار ورىندايدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى.
قازاقستاننىڭ ورتا ءبىلىم جۇيەسىنىڭ الدىنا بۇكىل ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، ۇلتتىق رۋحاني مۇرالار، ادامگەرشىلىك پەن ىزگىلىك، ەلجاندىلىق تۇعىرناماسىندا قالىپتاسقان، وزىنە - ءوزى سەنىمدى، عىلىمي - تەوريالىق بىلىمدىلىگى مەن تاجىريبەلىك قابىلەتتەرى ارقىلى كۇردەلى الەمدىك، ومىرلىك ءارى الەۋمەتتىك كەڭىستىككە ەركىن ەنە الاتىن قاسيەتتەرگە يە دارىندى تۇلعا تاربيەلەۋ مىندەتى قويىلىپ وتىر.
جاڭا عاسىردا جاڭا زامانعا لايىق تۇلعا رەتىندە قالىپتاسقان، ءوز كوزقاراسىن جۇيەلى تالداي بىلەتىن ءوز ومىرىنە قورشاعان ورتاعا سىن كوزبەن قارايتىن جەتكىنشەك جاستاردى دايارلاۋ – ءبىزدىڭ ۇستازدىق پارىزىمىز.
قازىرگى كەزەڭدەگى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ مىندەتى جاس بۋىندى ءسوز ونەرىنە باۋلي وتىرىپ وقىتۋدىڭ شىعارماشىلىق سيپاتىن كۇشەيتۋ، بالانىڭ جەكە قابىلەتى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىنىڭ دامۋىنا جول اشۋ، شىعارماشىل دارىندى تۇلعا قالىپتاستىرۋ. شىعارماشىلىق تۇلعا باسقالاردان ءوز ىسىنە دەگەن سەنىمدىلىگىمەن، قيال ۇشقىرلىعىمەن، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىمەن، ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋمەن، وزگەشە شابىتىمەن ەرەكشەلەنەدى.
دارىندى بالالار مەكتەپ باعدارلاماسىن جىلدام مەڭگەرەدى. زەرەكتىك، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرى جوعارى بولادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى ءوز ۋاقىتتارىن شىعارماشىلىق جۇمىسقا ارنايدى. سۋرەت سالادى، ولەڭ جازادى.
ج. ايماۋىتوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادام ومىرگە وزىندىك تابيعي قاسيەتتەرىمەن، قابىلەتتەرىمەن كەلەدى. ال بالانىڭ بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتتەردى دامىتاتىن – وقىتۋ مەن تاربيە.
«نەعۇرلىم بالانىڭ قابىلەتى مەن تالانتىن دامىتۋعا ەرتەرەك كوڭىل بولىنسە، سوعۇرلىم ونى تولىق اشۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بالا بويىنداعى ەرەكشە قاسيەتتەردى وعان جاقىن جاسى ۇلكەندەر دۇرىس، جەتكىلىكتى باعالاماسا، ونىڭ «وزگەلەر سياقتى» بولىپ قالىپ قويۋى مۇمكىن» دەيدى امەريكاندىق عالىمدار.
رۋحاني باي، جان - جاقتى دامىعان دارىندى جەكە تۇلعاداعى ەڭ باستى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى ءتىل بايلىعى دەر ەدىك، ءوز ويىن ناقتى تەرەڭ ماعىنالى ءارى كوركەم جەتكىزە بىلەتىن، شەشەن دە ويلى سويلەي بىلەتىن، ابايشا سىلتەگەندە جۇرەككە جىلى تيەتىن، «اينالاسى تەپ - تەگىس جۇمىر كەلەتىن» ءسوز قۇدىرەتىن يگەرگەن ادامداردا تۇلعالىق قاسيەت بولادى.
قازىرگى تاڭدا الەمدىك وقۋ ءۇردىسىنىڭ وزەگى – جاڭا تەحنولوگيالار ەكەنى بەلگىلى. ءاربىر تەحنولوگيا وزىندىك جاڭا ءادىس - تاسىلدەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءادىس - تاسىلدەردى ءمۇعالىم ىزدەنىسى ارقىلى وقۋشى قابىلەتىنە، قابىلداۋ دەڭگەيىنە قاراي ىرىكتەلىنىپ، قولدانىلادى. ءتيىمدى، پايدالىلارىن جەتىلدىرە تۇسەدى. كورنەكتى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحوملينسكيي «ساباق جاسوسپىرىمدەردىڭ ينتەللەكتۋالدى ومىرىنە قۇر عانا ساباق بولىپ قويماس ءۇشىن ول قىزىقتى بولۋى شارت. وسىعان قول جەتكەندە عانا مەكتەپ جاسوسپىرىمدەر ءۇشىن رۋحاني ءومىردىڭ تىلەگەن وشاعىنا، ءمۇعالىم وسى وشاقتىڭ قۇرمەتتى يەسى مەن ساقتاۋشىسىنا اينالادى» دەپ ايتقان. ويتكەنى جاي عانا ساباق قۇنارسىز تاعام سەكىلدى ادام بويىنا جۇقپايدى. قىزىقتى ساباقتار ءمۇعالىمنىڭ اشقان جاڭالىعى، وزىندىك قولتاڭباسى، ادىستەمەلىك ىزدەنىسى، قولدانعان ءادىس - تاسىلدەرى ارقىلى ەرەكشەلەنىپ، شاكىرت جۇرەگىنەن ورىن الادى.
ءوزىم ساباق بارىسىندا الەمنىڭ 18 ەلىنەن سىناقتان وتكىزىلگەن «وقۋ مەن جازۋدى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ» تەحنولوگياسىنىڭ ءادىس - تاسىلدەرىن قولدانامىن.
وقۋ مەن جازۋدى سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ باعدارلاماسى قىزىعۋدى وياتۋ، ماعىنانى تانۋ، وي - تولعانىس كەزەڭدەرىنەن تۇرادى. قىزىعۋدى وياتۋ كەزەڭى – بۇرىنعى بىلەتىن مەن جاڭا ءبىلىمدى ۇشتاستىرۋ. ياعني ساباقتا قاراستىرىلعالى تۇرعان ماسەلە جايلى وقۋشى نە بىلەتىنىن ايقىنداۋدان باستالادى. وسى ارقىلى ويدى قوزعاۋ، وياتۋ مي قىرتىسىنا تىتىركەنگىش ارقىلى اسەر ەتەدى. وسى كەزەڭدە مەن «توپتاۋ» (اسسوسياسيا) ءادىسىن قولدانامىن. توپتاۋ ءادىسى ارقىلى وقۋشى ويىن قوزعاپ، قىزىعۋىن ارتتىرامىن. بۇندا ءار وقۋشى ءوزىنىڭ تانىم بەلسەندىلىگىن كورسەتە الدى.
باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭىندە (ماعىنانى تانۋ) وقۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى، تاقىرىپ بويىنشا تاپسىرمالار ورىندايدى. وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساپ، بەلسەندىلىك كورسەتۋىنە جاعداي جاسالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
سويلەۋدىڭ ديالوگتىك جانە مونولوگتىك تۇرلەرىن قايتالاۋ
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ىبىراي - قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ اتاسى
