ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ ارقىلى پسيحولوگيالىق دامۋىندا تەجەۋلەرى بار بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتەرىن دامىتۋ
ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ ارقىلى پسيحولوگيالىق دامۋىندا تەجەۋلەرى بار بالالاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتەرىن دامىتۋ
شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى – زاماناۋي كەزەندە پەداگوگيكالىق تەوريا مەن تاجىريبەدە ماڭىزدى ماسەلەنىڭ بىرەۋى بولىپ تابىلادى. وسى سالانى مەكتەپكە دەيىنگى جاستان باستاپ دامىتۋ ناتيجەلى بولادى. ۆ. ا. سۋحومولسكييدىڭ ويىنشا « بالانىڭ قابىلەتتىلىگىمەن مۇمكىندىگى ساۋساقتارىنىڭ باسىندا، باسقا سوزبەن بالا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن كوپ ايلانىسسا، ونىڭ زەيىنى جيناقى، ويلاۋ قابىلەتى جاقسى» دەگەن پىكىر ۇستانعان. بالانىڭ سۋرەتى پسيحولوگتار مەن پەداگوگتاردىڭ كوڭىلىن ءارقاشان وزىنە اۋدارتادى. پسيحولوگيالىق دامۋى تەجەلگەن بالالار دا تىزىمنەن شىقپاعان. قازىرگى ۋاقىتتا وكىنىشكە وراي مەكتەپكە دەيىنگى بالالار سانىندا وسى دياگنوزدىڭ ءوسۋى بايقالادى. پدت بالالار باسقا بالالار سياقتى لايىقتى الەۋمەتتىك مارتەبەگە جانە ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنا قاتىسۋعا قۇقىقتارى بار.
كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا بالالاردىڭ ءبىرىنشى ناتيجەلى ءىس - ارەكەتى ول سۋرەت سالۋ. پسيحولوگيالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن سۋرەت سالۋ كەزىندە پەداگوگتار كەلەسىدەي قيىندىقتارعا تاپ بولادى:
- بالانىڭ قولىنىڭ قوزعالىسى ەپسىز بولادى جانە ولاردىڭ جەتەلەۋ قولى ءجيى انىقتالمايدى.
- تۇستەردى اجىراتقاندا قيىندىقتارعا تاپ بولادى.
- قىل قالامدى قولدانا المايدى.
- كورۋ - قيمىلدىق كوورديناسياسى جەتكىلىكسىز دامىعاندىقتان، بالا ءجيى زاتتاردى سالۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى قيىندىقتارعا تاپ بولادى. مىسالى: ءپىشىننىڭ سىرتىنا شىعۋ، زاتتى بوياعان كەزدە قىلقالامدى بەتكە تيگىزە الماۋ ت. ب.
- پدت بالالاردا مەكتەپكە دەيىنگى جاستا قارىنداشپەن ءبىر قالىپتى، قىسقا مەرزىمدى رەتسىز قيمىل قوزعالىستار ساقتالادى.
وسىنىڭ ءبارى پدت دياگنوزى بار بالالاردىڭ مەكتەپكە دەيىنگى بالالىق شاق بويى سۋرەت سالۋ ءىس - ارەكەتىڭ ۇيرەتۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارتادى.
مەن ءوز ءىس – تاجىريبەم بارىسىندا دەفەكتولوگ مامانى رەتىندە مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى باقىلاي وتىرىپ، وسىنداي ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ ءىس – ارەكەتكە ەموسيونالدى قىزىعۋشىلىقتارى جوق ەكەنىن بايقادىم. سوعان وراي كۇندەلىكتى ارەكەتىمە بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكالارىن قولدانۋدى وزەكتى ەتىپ قويدىم. كوپ تەگەن ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسى بالانىڭ پسيحوەموسيانالدى ورتاسىنا ىقپال ەتەدى جانە پدت بالالارمەن جۇمىستا قولدانىلاتىن ارت – تەراپيالىق تەحنيكاعا جۋىق. وسى تەحنيكالاردى قولدانۋ بالالاردىڭ ساباققا قىزۋعىشىلىقتارىن وياتادى جانە كۇش – قۋاتتارىن، زياتتىلىقتارىن دامىتادى.
“ەرەكشە ماتەريالدارمەن (ترافارەت، ماي شام، پورولون، قاقپاق، تىعىن) جانە سونالى تەحنيكالاردى قولدانىپ سۋرەت سالۋ بالالارعا جاعىمدى ەموسيا سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى” دەپ گ. ن. داۆىدوۆ بەلگىلەگەن جانە وسىنداي ارەكەتتەر جاعىمدى، سەبەبى ەپتىلىكپەن قابىلەتتىلىكتەن تاۋەلدى ەمەس. ال ەگەر بالانىڭ قولىنان كەلمەسە ويىن بارىسىندا جەتەلەپ جۇرگەن ۇلكەن ارىپتەسى ءار دايىم كومەكتەسەدى (بەلسەندى – ءپاسسيۆتى ءادىس، قولمەن قول).
ءداستۇرلى ەمەس بەينەلەۋ ءتاسىلى تەحنولوگياسى قاراپايىم جانە ويىندى جان – جاقتى تولىقتىرادى. وسى سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن پسيحولوگيالىق دامۋىندا تەجەۋلەرى بالالاردى تەز شارشاتپايدى جانە تاپسىرمانى ورىنداۋ ۋاقىتىندا ولار بەلسەندى جانە ەڭبەككە قابىلەتتىلىكتەرى جوعارى بولادى.
ويىن بارىسىندا ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن قولدانۋ بالالاردى جاعىمدى ۋاجدەمەگە ىنتالاندىرادى، جاقسى كوڭىل – كۇي شاقىرادى، سۋرەت سالۋ پروسەسىنىڭ الدىندا بالالاردىڭ قورقىنىشتارىن ( مۇنى ىستەۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى) جويادى، ءوزىن – ءوزى باعالاۋى وسەدى، شىعارماشىلىق “مەن” دەگەنى داميدى، پسيحولوگيالىق پروسەستىڭ دامۋىندا اۋىتقۋشىلىقتاردى تۇزەتۋگە كومەكتەسەدى.
ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋدىڭ كەلەسىدەي ادىستەرى بار: « الاقانمەن، باسپا»، «مانوتوپيا»، «كلياكسوگرافيا»، «پلاستيلينوگرافيا»، «پەسكوگرافيا»، « مايشاممەن سۋرەت سالۋ». وسى تەحنولوگيالار بويىنشا بالا جاعىمدى اسەر جينايدى، زات ارقىلى ءوزىنىڭ كوركەمدىك ءىس – ارەكەتىن سىرتقا شىعارادى جانە شىعارماشىلىق ءوز ويىن بىلدىرەدى.
ساباقتاردا ارت – تەراپيا ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ بارىسىندا بالا نەگاتيۆتى ەموسيالارىن سىرتقا شىعارا الادى. مىسالى: بالا دىمقىل قاعازعا سۋرەت سالىپ، سۋرەتتى سۋعا سۇڭگىتۋ ارقىلى قورقىنىشىن، رەنىشىن، اشۋىن سۋمەن جۋىپ تاستايدى دەپ پسيحولوگتار ءوز پىكىرلەرىن ايتقان. «پلاستيلينوگرافيا» سۋرەتتى وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى: قۋراعان اعاشتى گۇلدەگەن جاسىل الما اعاشىنا ايلاندىرۋعا.
ساۋساقپەن، الاقانمەن، جۇدىرىقپەن، سۋرەت سالۋ بارىسىندا بالانىڭ بىلەزىك، ۇساق ساۋساق بۇلشىقەتتەرى قالىپتاسادى، كورۋ – قيمىلدىق كوورديناسياسى داميدى. وسىنىڭ ءبارى بالانىڭ جازۋدى مەڭگەرۋىنە كەپىل بولادى. ەندەشە مەكتەپكە دايىندىق جۇمىسى جۇرەدى.
ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن قولدانۋ ءتيىمدى ەكەنىڭ بايقادىم. ساباقتا جانە بوس ۋاقتتا بالالار ءوزىن بايسالدى، بوس ۇستايدى. پسيحولوگيالىق قورعانىش، اگرەسسيا، تىنىشسىزدىق، نارازىلىق قىلىقتاردىڭ ورنى شىعارماشىلىق جانە جىگەرلىككە اۋىسادى. وسىنىڭ ءبارى بالالاردا جاڭا ىنتىزار تۋدىرادى، ءوز شىعارماشىلىق سەزىمىن، ويىن، كوڭىل - كۇيىن تولىق بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋدىرادى. بالانىڭ وزىندىك دامۋىنا جانە شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەسىمدى جانە جان – جاقتى كومەكتەسەدى. بالانىڭ قورقىنىشىن جويۋعا ىقپال ەتەدى. ءوز - وزىنە سەنىمدىلىگىن، ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتادى. بالالاردى ءوز ويىن ەركىن بىلدىرۋگە، ءار ءتۇرلى ماتەريالدارمەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتەدى. جۇمىس بارىسىندا بالا ەستەتيكالىق تاربيە الادى.
شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى – زاماناۋي كەزەندە پەداگوگيكالىق تەوريا مەن تاجىريبەدە ماڭىزدى ماسەلەنىڭ بىرەۋى بولىپ تابىلادى. وسى سالانى مەكتەپكە دەيىنگى جاستان باستاپ دامىتۋ ناتيجەلى بولادى. ۆ. ا. سۋحومولسكييدىڭ ويىنشا « بالانىڭ قابىلەتتىلىگىمەن مۇمكىندىگى ساۋساقتارىنىڭ باسىندا، باسقا سوزبەن بالا شىعارماشىلىق جۇمىسپەن كوپ ايلانىسسا، ونىڭ زەيىنى جيناقى، ويلاۋ قابىلەتى جاقسى» دەگەن پىكىر ۇستانعان. بالانىڭ سۋرەتى پسيحولوگتار مەن پەداگوگتاردىڭ كوڭىلىن ءارقاشان وزىنە اۋدارتادى. پسيحولوگيالىق دامۋى تەجەلگەن بالالار دا تىزىمنەن شىقپاعان. قازىرگى ۋاقىتتا وكىنىشكە وراي مەكتەپكە دەيىنگى بالالار سانىندا وسى دياگنوزدىڭ ءوسۋى بايقالادى. پدت بالالار باسقا بالالار سياقتى لايىقتى الەۋمەتتىك مارتەبەگە جانە ءومىردىڭ بارلىق سالالارىنا قاتىسۋعا قۇقىقتارى بار.
كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرلەرى بويىنشا بالالاردىڭ ءبىرىنشى ناتيجەلى ءىس - ارەكەتى ول سۋرەت سالۋ. پسيحولوگيالىق دامۋى تەجەلگەن بالالارمەن سۋرەت سالۋ كەزىندە پەداگوگتار كەلەسىدەي قيىندىقتارعا تاپ بولادى:
- بالانىڭ قولىنىڭ قوزعالىسى ەپسىز بولادى جانە ولاردىڭ جەتەلەۋ قولى ءجيى انىقتالمايدى.
- تۇستەردى اجىراتقاندا قيىندىقتارعا تاپ بولادى.
- قىل قالامدى قولدانا المايدى.
- كورۋ - قيمىلدىق كوورديناسياسى جەتكىلىكسىز دامىعاندىقتان، بالا ءجيى زاتتاردى سالۋ بارىسىندا ءار ءتۇرلى قيىندىقتارعا تاپ بولادى. مىسالى: ءپىشىننىڭ سىرتىنا شىعۋ، زاتتى بوياعان كەزدە قىلقالامدى بەتكە تيگىزە الماۋ ت. ب.
- پدت بالالاردا مەكتەپكە دەيىنگى جاستا قارىنداشپەن ءبىر قالىپتى، قىسقا مەرزىمدى رەتسىز قيمىل قوزعالىستار ساقتالادى.
وسىنىڭ ءبارى پدت دياگنوزى بار بالالاردىڭ مەكتەپكە دەيىنگى بالالىق شاق بويى سۋرەت سالۋ ءىس - ارەكەتىڭ ۇيرەتۋ كەرەكتىگىنە نازار اۋدارتادى.
مەن ءوز ءىس – تاجىريبەم بارىسىندا دەفەكتولوگ مامانى رەتىندە مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى باقىلاي وتىرىپ، وسىنداي ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالاردىڭ ءىس – ارەكەتكە ەموسيونالدى قىزىعۋشىلىقتارى جوق ەكەنىن بايقادىم. سوعان وراي كۇندەلىكتى ارەكەتىمە بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكالارىن قولدانۋدى وزەكتى ەتىپ قويدىم. كوپ تەگەن ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسى بالانىڭ پسيحوەموسيانالدى ورتاسىنا ىقپال ەتەدى جانە پدت بالالارمەن جۇمىستا قولدانىلاتىن ارت – تەراپيالىق تەحنيكاعا جۋىق. وسى تەحنيكالاردى قولدانۋ بالالاردىڭ ساباققا قىزۋعىشىلىقتارىن وياتادى جانە كۇش – قۋاتتارىن، زياتتىلىقتارىن دامىتادى.
“ەرەكشە ماتەريالدارمەن (ترافارەت، ماي شام، پورولون، قاقپاق، تىعىن) جانە سونالى تەحنيكالاردى قولدانىپ سۋرەت سالۋ بالالارعا جاعىمدى ەموسيا سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى” دەپ گ. ن. داۆىدوۆ بەلگىلەگەن جانە وسىنداي ارەكەتتەر جاعىمدى، سەبەبى ەپتىلىكپەن قابىلەتتىلىكتەن تاۋەلدى ەمەس. ال ەگەر بالانىڭ قولىنان كەلمەسە ويىن بارىسىندا جەتەلەپ جۇرگەن ۇلكەن ارىپتەسى ءار دايىم كومەكتەسەدى (بەلسەندى – ءپاسسيۆتى ءادىس، قولمەن قول).
ءداستۇرلى ەمەس بەينەلەۋ ءتاسىلى تەحنولوگياسى قاراپايىم جانە ويىندى جان – جاقتى تولىقتىرادى. وسى سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن پسيحولوگيالىق دامۋىندا تەجەۋلەرى بالالاردى تەز شارشاتپايدى جانە تاپسىرمانى ورىنداۋ ۋاقىتىندا ولار بەلسەندى جانە ەڭبەككە قابىلەتتىلىكتەرى جوعارى بولادى.
ويىن بارىسىندا ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن قولدانۋ بالالاردى جاعىمدى ۋاجدەمەگە ىنتالاندىرادى، جاقسى كوڭىل – كۇي شاقىرادى، سۋرەت سالۋ پروسەسىنىڭ الدىندا بالالاردىڭ قورقىنىشتارىن ( مۇنى ىستەۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى) جويادى، ءوزىن – ءوزى باعالاۋى وسەدى، شىعارماشىلىق “مەن” دەگەنى داميدى، پسيحولوگيالىق پروسەستىڭ دامۋىندا اۋىتقۋشىلىقتاردى تۇزەتۋگە كومەكتەسەدى.
ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋدىڭ كەلەسىدەي ادىستەرى بار: « الاقانمەن، باسپا»، «مانوتوپيا»، «كلياكسوگرافيا»، «پلاستيلينوگرافيا»، «پەسكوگرافيا»، « مايشاممەن سۋرەت سالۋ». وسى تەحنولوگيالار بويىنشا بالا جاعىمدى اسەر جينايدى، زات ارقىلى ءوزىنىڭ كوركەمدىك ءىس – ارەكەتىن سىرتقا شىعارادى جانە شىعارماشىلىق ءوز ويىن بىلدىرەدى.
ساباقتاردا ارت – تەراپيا ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ بارىسىندا بالا نەگاتيۆتى ەموسيالارىن سىرتقا شىعارا الادى. مىسالى: بالا دىمقىل قاعازعا سۋرەت سالىپ، سۋرەتتى سۋعا سۇڭگىتۋ ارقىلى قورقىنىشىن، رەنىشىن، اشۋىن سۋمەن جۋىپ تاستايدى دەپ پسيحولوگتار ءوز پىكىرلەرىن ايتقان. «پلاستيلينوگرافيا» سۋرەتتى وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى: قۋراعان اعاشتى گۇلدەگەن جاسىل الما اعاشىنا ايلاندىرۋعا.
ساۋساقپەن، الاقانمەن، جۇدىرىقپەن، سۋرەت سالۋ بارىسىندا بالانىڭ بىلەزىك، ۇساق ساۋساق بۇلشىقەتتەرى قالىپتاسادى، كورۋ – قيمىلدىق كوورديناسياسى داميدى. وسىنىڭ ءبارى بالانىڭ جازۋدى مەڭگەرۋىنە كەپىل بولادى. ەندەشە مەكتەپكە دايىندىق جۇمىسى جۇرەدى.
ءداستۇرلى ەمەس سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن قولدانۋ ءتيىمدى ەكەنىڭ بايقادىم. ساباقتا جانە بوس ۋاقتتا بالالار ءوزىن بايسالدى، بوس ۇستايدى. پسيحولوگيالىق قورعانىش، اگرەسسيا، تىنىشسىزدىق، نارازىلىق قىلىقتاردىڭ ورنى شىعارماشىلىق جانە جىگەرلىككە اۋىسادى. وسىنىڭ ءبارى بالالاردا جاڭا ىنتىزار تۋدىرادى، ءوز شىعارماشىلىق سەزىمىن، ويىن، كوڭىل - كۇيىن تولىق بىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋدىرادى. بالانىڭ وزىندىك دامۋىنا جانە شىعارماشىلىق تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلەسىمدى جانە جان – جاقتى كومەكتەسەدى. بالانىڭ قورقىنىشىن جويۋعا ىقپال ەتەدى. ءوز - وزىنە سەنىمدىلىگىن، ۇساق قول موتوريكاسىن دامىتادى. بالالاردى ءوز ويىن ەركىن بىلدىرۋگە، ءار ءتۇرلى ماتەريالدارمەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتەدى. جۇمىس بارىسىندا بالا ەستەتيكالىق تاربيە الادى.
You Might Also Like
