سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 5 كۇن بۇرىن)
دەمەۋلىك شىلاۋلار
قازاق ءتىلى
سىنىبى: 6
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دەمەۋلىك شىلاۋلار
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقسات – دەمەۋلىك شىلاۋلاردىڭ ءمانىن، قىزمەتىن ءتۇسىندىرۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقسات – بەرىلگەن ماتەريالدى تياناقتى مەڭگەرۋگە، تەوريالىق ءبىلىمدى تاجىريبەدە قولدانا ءبىلۋدى دامىتۋ، ويىن جيناقتاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك ماقسات – وتىلگەن تەوريالىق ۇعىمدى پراكتيكادا قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردى ءبىلىمدى، اقىلدى، ونەگەلى تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ستو ستراتەگيالارى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: 6 كلاسس وقۋلىعى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار.

ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) سالەمدەسۋ
ءا) كەزەكشى مالىمدەمەسى
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ا ) وتكەن ساباقتا وتىلگەن ەرەجەنى سۇراۋ
ءا) جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ بارىسىن، داپتەرلەرىن تەكسەرۋ.
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ

I. جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ ولەڭىمەن ساباعىمىزدى باستايىق. وسى ولەڭدە استى سىزىلعان سوزدەرگە ءمان بەرەيىك.

سەن اقىلدى بولساڭ ەكەن، مىنە — ارمان،
ءۇمىت، ءسۇيۋ، تۇڭىلۋدەن قۇرالعان.
جاقسى جاننىڭ ۇناتقانى — تىلەگىم،
قاۋىپتەنەم جاماندارعا ۇناۋدان.

سەن اۋەلى تەرەڭىرەك كور، ءۇڭىل،
ىلەر بولساڭ — بيىكتىكتەن كورىپ ءىل،
ءاربىر جولىم قيىنىراق قيىسسا،
قيىندىققا جاساعان ءبىر جورىعىم.

تەك ايتەۋىر، اسىقپاشى، بايقا ءالى،
قاراپ كورشى، قاراپ كورشى قايتا الىپ.
تىلگە كونبەس نارسەلەردى كەيدە مەن
ەمەۋرىنمەن، يەگىممەن ايتامىن.

كوركەمدىكتى جاسىرامىن مەن كەيدە،
تۇك قالدىرماي كوز كورەتىن دەڭگەيگە.
مەن تۇگىلى تابيعات تا، اسىلىن
تەرەڭىرەك، تەرەڭىرەك كومبەي مە؟!

وسى ولەڭنەن جەكە تۇرعاندا وزىندىك ماعىناسى جوق سوزدەردى تاۋىپ كورەيىك.
بۇل ولەڭدە تەك، تۇگىلى، تا، مە دەگەن لەكسيكالىق ماعىناسى جوق سوزدەر. بۇلار – شىلاۋ سوزدەر. سەپتەۋلىك شىلاۋ مەن جالعاۋلىق شىلاۋدىڭ ىشىندە مۇنداي شىلاۋ كەزدەسە مە؟ جوق.

سەپتەۋلىك شىلاۋلار: ءۇشىن، سايىن، تۋرالى، ارقىلى، جايلى، سياقتى، ءتارىزدى، دەيىن، شەيىن، قاراي، ت.ب.
جالعاۋلىق شىلاۋلار: مەن، دا، نە، نە بولماسا، ياكي، نەمەسە، جانە، ءارى، بىرەسە، ءبىراق، الايدا، ايتپەسە، دەگەنمەن، ت. ب.
دەمەك، شىلاۋدىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى دەمەۋلىك شىلاۋمەن تانىسامىز.

دەمەۋلىك شىلاۋلار دەمەۋلىكتەر دەپ اتالادى. ولار ءوزى شىلاۋىندا تۇرعان سوزگە يا سويلەمگە كۇشەيتۋ، تەجەۋ، شەكتەۋ، سۇراۋ، بولجالدىق، كۇمان سياقتى قوسىمشا ماعىنا ۇستەيدى، ءبىراق، سەپتەۋلىكتەر مەن جالعاۋلىقتار سياقتى سوزدەردى دە، سويلەمدەردى دە بايلانىستىرا المايدى.

II. تاقتاداعى سويلەمدەرگە ءمان بەرەيىك.
1. مالشىلار جايلاۋعا بۇگىن كەتتى مە؟ – مە شىلاۋى سۇراۋلىق ءماندى ۇستەپ تۇر.
2. مالشىلار جايلاۋعا بۇگىن عانا كەتتى. – عانا شىلاۋى شەكتەۋ ءمانىن ۇستەپ تۇر.
3. مالشىلار جايلاۋعا بۇگىن – اق كەتەدى. – اق شىلاۋى بۇگىن سوزىنە كۇشەيتۋ ءمانىن ۇستەپ تۇر.
4. مالشىلار جايلاۋعا بۇگىن كەتىپتى – ءمىس. – ءمىس شىلاۋى سويلەمگە بولجالدىق ءمان ۇستەپ تۇر.
5. مالشىلار جايلاۋعا بۇگىن كەتىپتى عوي. – عوي شىلاۋى ناقتىلاۋ ءمانىن ۇستەپ تۇر.
6. مالشىلار جايلاۋعا كەشە تۇگىلى، بۇگىن كەتپەپتى. – تۇگىلى شىلاۋى بولىمسىزدىق ءمانىن ۇستەپ تۇر.
وسى سويلەمدەر ارقىلى دەمەۋلىك شىلاۋدىڭ ماعىنالىق تۇرلەرىن انىقتاۋعا بولادى. ياعني ماعىنالىق تۇرلەرى:
سۇراۋلىق - ما، مە، با، بە، پا، پە، شە.
كۇشەيتكىش - اق، - اۋ – اي، اسىرەسە، دا، دە، تا، تە.
شەكتىك – عانا، قانا، تەك، - اق، كەيدە.
بولىمسىزدىق تۇگىلى، تۇرسىن، تۇرماق.
بولجالدىق - مىس، - ءمىس.
ناقتىلاۋ قوي، عوي، - دى، - ءدى، - تى، - ءتى.

III. «ارتىق ءبىلىم – كىتاپتا» وقۋلىقپەن جۇمىس
331 - جاتتىعۋ. دەمەۋلىكتەردى تاۋىپ، قاي سوزبەن بىرگە جۇمسالعانىن جانە وعان قانداي ءمان ۇستەپ تۇرعانىن كورسەتىڭدەر.
كەزدەسە بەرەدى عوي – ناقتىلاۋ ءماندى
ءسوز ەتكەن – ءدى – ناقتىلاۋ ءماندى
سويلەگەندىكتەن بە؟ قىرسىعىپ قالدىم با؟ – سۇراۋلىق ءماندى
باستالىپتى – اۋ – بولجالدىق ءماندى
بريگاداڭدا شە؟ بولماي ما؟ – سۇراۋلىق ءماندى
تەز – اق - كۇشەيتكىش ءماندى

332 - جاتتىعۋ. دەمەۋلىكتەردى تاۋىپ، ماعىناسىنا قاراي تالداۋ.
اسىرەسە - كۇشەيتكىش، تەز – اق كۇشەيتكىش، ەرتەڭ – اق كۇشەيتكىش، بار عوي، بارامىن عوي – ناقتىلاۋ، تەك – شەكتىك ءماندى.
نۇرلان – ۇزدىك وقۋشى. نۇرلاننىڭ بوس ۋاقىتى. قايرات – ءتىل العىش بالا. قىزىق وقيعا. اجە وسيەتى. ءبىلىم – تاۋسىلمايتىن كەن.

IV. «بۇل كىم؟» سەرگىتۋ ءساتى
ادەبي كەيىپكەر.
ول جاقسى وقيدى، ءبىراق تەنتەك. وقۋلىعى ساي بالا، كوڭىلى جاي بالا. «قارا كوجە» اتىن يەمدەنگەن بالا. («مەنىڭ اتىم قوجا» پوۆەسىندەگى قوجابەرگەن)

VI. قوجانىڭ تاپسىرمالارى.
مىنا سويلەمدەردەن دەمەۋلىك شىلاۋلاردى تاۋىپ، كىمنىڭ ءسوزى ەكەنىن انىقتا.
قارا كوجە، مىنانىڭ نە ەكەنىڭ بىلەسىڭ بە؟ باعانا مايقانوۆاعا ىستەگەنىم تۇرپايىلىق بولدى – اۋ دەيمىن. ءاي، قوجا. سەنىڭ اكەڭ مارقۇم ازامات ەدى عوي.

VII. «ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور»
سويلەمدەردى وقىپ، ءتيىستى شىلاۋلاردى قويىپ جاز.
ىرىلىگى ۇستاسا، كىسىگە اينالىپ قارامايتىن مىنەزى بار -.... بۇل ادام اقىلدى... قۋ...، ايلاكەر... كىسى. دامەتكەن، مىناۋ قازاق ەكەن.... وسى ادامدار شاقىرتۋسىز -... كەلسە قايتەدى؟ بۇنى ايتقان سامات -... دەيمىن. ەرتەڭ جاڭبىر جاۋىپ كەتسە...؟ سەن...، مەن... ول جەرگە بارعان ەمەسپىن. جەر ءقادىرىن بىلەتىن ەڭبەكشى جۇرت بۇل وڭىرگە تەگىن قونىستانباعانى كورىنىپ -... تۇر.
كەرەكتى شىلاۋلار: - دى، دا، عوي، دە، شە، - اق، تۇگىلى، - اۋ.

VIII. مىنا تەستتى شەشۋ ارقىلى ءسوز شىعارايىق. جاۋاپتارىنىڭ ارىپتەرىن قوسىپ ماعىنالى ءسوز شىعار.
1. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا دەمەۋلىك شىلاۋىن جازىڭدار. ەرتەدە ءبىر پاتشا بولىپتى -....
ا)- مىس ۆ) شە س) – اي د) تۇگىل ە) دەيىن
2. دەمەۋلىك شىلاۋلاردى كورسەتىڭدەر.
ا) كەزەكتەس ۆ) ىڭعايلاس س) كۇشەيتكىش د) قارسىلىقتى ە) تالعاۋلىقتى
3. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا دەمەۋلىك شىلاۋىن جازىڭدار. بۇل كىتاپ...
ا) پا ۆ) ما س) مە د) با ە) بە
4. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا بولىمسىزدىق دەمەۋلىگىن قويىڭدار.
قوناقتار كەشىكپەك... كەلمەدى دە.
ا) – اۋ ۆ) تۇگىل س) – ەۋ د) پە ە) با
5. كۇشەيتكىش دەمەۋلىك شىلاۋىن تابىڭدار.
ا) – اي ۆ) – مىس س) عوي د) پە ە) پا

(اسابا) فونەتيكالىق تالداۋ
3بۋىن، 5 ءارىپ، 5 دىبىس.
ا - داۋ - تى، اشىق، جۋان، ەزۋلىك. س - داۋ - ز، قاتاڭ. ا - داۋ - تى، اشىق، جۋان، ەزۋلىك. ب – داۋ - ز، ۇياڭ.
جۇمباقتىڭ شەشۋىن تابايىق تا، قورىتىندىلايىق.
سويلەمدى قولدايدى،
ءبىراق ءوزى بار عوي
سويلەم مۇشەسى بولمايدى (شىلاۋ)
سونىمەن: شىلاۋدىڭ نەشە ءتۇرى بار ەكەن؟
دەمەۋلىك شىلاۋ دەگەنىمىز نە؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ

IX. ۇيگە تاپسىرما: 334 - جاتتىعۋ. قوسىمشا «مەنىڭ اجەم» تاقىرىبىندا دەمەۋلىكتەردى قاتىستىرىپ، شاعىن شىعارما جازۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما