ماناستىڭ بالالىق شاعى
ادەبيەت
سىنىبى: 6
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماناستىڭ بالالىق شاعى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقسات – جىردىڭ مازمۇنىنا توقتالىپ، جىردىڭ اۋىز ادەبيەتىندەگى باتىرلار جىرىمەن ۇقساستىعىن تۇسىندىرە كەتۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقسات - وي – ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باۋلۋ.
3. تاربيەلىك ماقسات – ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ. ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، سۇراق – جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سالەمدەسۋ
كەزەكشى مالىمدەمەسى
جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
د. يسابەكوۆتىڭ «اتا ءۇمىتى» حيكاياتىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
ادامگەرشىلىك تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالۋ.
جاڭا ساباق
ماناس داستانى – قىرعىز حالقىنىڭ ءداستۇرلى ەپوسى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاماشا ۇلگىسى، بۇل داستان عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا جىرلانىپ، حالىق ەسىندە ساقتالۋدا. ەپوس ۇلكەن ءۇش بولىمنەن تۇرادى: ماناس جىرى، ماناستىڭ ۇلى سامەتەيدىڭ جىرى جانە ماناستىڭ نەمەرەسى سەيتەكتىڭ جىرى.
داستاننىڭ وزەكتى تاقىرىبىن جۇڭگو مەن قالماق دۇشپاندارىنا قارسى شايقاستار سيپاتتايدى. ول – تەك قىرعىز حالقىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن سالت – داستۇرىنەن مول ماعلۇمات بەرەتىن ەنسيكلوپەديا تەكتەس مۇرا. وندا قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا قاتىستى وقيعالار دا كەڭىنەن قامتىلىپ وتىرادى. ماناسشىلار كۇندى كۇنگە، ايدى ايعا قوسىپ جىرلايتىن الىپ جىردىڭ كوركەمدىك تابيعاتىنا كەزىندە قازاقتىڭ ۇلى عۇلامالارى شوقان ءۋاليحانوۆ، مۇحتار اۋەزوۆتەر ەرەكشە كوڭىل اۋدارىپ، ونىڭ العاشقى زەرتتەۋشىلەرى بولعان.
سەندەردىڭ نازارلارىڭا، بالالار، ماناستىڭ العاشقى ەرلىكتەرىن بەينەلەيتىن ىقشامدالعان تاراۋى ۇسىنىلىپ وتىر. ماناستىڭ بالالىق شاعى.
ەپوستا ماناس اتسا وق، شاپسا قىلىش وتپەيتىن باتىر، قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل حان بەينەسىندە كورىنەدى. جىردا ماناس جالعىز ەمەس، ونىڭ جانىندا اقبالتا، اجىباي، سىرعاق، شۋاق، باقاي، المامبەت، ەر كوكشە سىندى باتىرلاردىڭ ەرلىگى ەرەكشە اسپەتتەلەدى.
ماناستىڭ اناسى چيىردى، قۇداي قوسقان جارى، اقىلى مەن اجارى كەلىسكەن قانىكەي.
باستالۋى: پەرزەنتسىز اتا – انا، ونىڭ حال – جايى، كەيىپكەردىڭ توتەنشە جاعدايدا تۋۋ تاريحى، جىلدام ءوسۋى.
نەگىزگى وقيعا: باتىردىڭ ەلىن قورعاۋى مەن ەرلىك جورىقتارى، شاپقىنشى جاۋمەن سوعىس، جاۋدى جەڭىپ، اتا – مەكەنىنە ورالۋى.
اياقتالۋى: جەڭىس، قۋانىش – توي، تىنىش ءومىر، باتىردىڭ بالاسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى، بالاسىنىڭ ەرلىكتەرى.
ماناس ماناس بولعالى، ماناس اۋليە اتقا قونعالى وعان شاق كەلەر تەڭدەس تابىلمادى. ماناس بارماقتايىنان باقىرسا، تاۋداعى بۇعى بىتكەن ۇرىكتى، توعايدان جولبارىس قاشتى، قىزىل شوقتى جالاڭاياق باستى، ۇيدەي تاستى تاۋدان قۇلاتتى، ون بەستەگى بالانىڭ قولىن ۇستاعاندا سىندىرا جازداپ جىلاتتى. بالا ۇشكە كەلگەندە ۇلكەن جىندى دەگەن اتقا يە بولدى.
جوسپار بويىنشا تاقىرىپتى اشۋ.
1. ماناستىڭ قىرىق قىرعىز بالاسىمەن التاي تاۋىنىڭ باۋىرىنا جينالىپ ويناۋى.
2. 8 جاسار ماناس باستاعان ويىن بالالارىنا 80 قالماق، ولاردى باستاعان زور قالماق بالاسى قىرعىز بالالارىن كەمىتىپ، مازاق قىلىپ، ۇرىپ – سوعۋى.
3. ماناستىڭ العاشقى باتىرلىق ەرلىگىنىڭ سۋرەتتەلۋى (وقۋشىلارعا ماتىننەن تاۋىپ، وقىتۋ)
4. اكەسى جاقىپتىڭ ماناسقا ۇرسۋى.
5. قاريا اقبالتانىڭ جاقىپقا قايىرعان جاۋابى جانە ماناستان كۇتكەن ءۇمىتى.
6. ماناستىڭ اتى ايمانبوز.
7. ماناستىڭ جاۋعا شابۋى.
8. قانجارقولدى ءولتىرۋى.
سەرگىتۋ ءساتى
باتىرلار تۋرالى ماقال – ماتەلدەردى ەسكە تۇسىرەيىك:
1. ەلىن سۇيگەن ەر بولار
2. ەر جىگىت ەلى ءۇشىن تۋادى، ەلى ءۇشىن ولەدى.
3. ەل ءۇمىتىن ەر اقتار، ەر اتاعىن ەل ساقتار
4. ەرلىك بىلەكتە ەمەس، جۇرەكتە.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان بەينەفيلم كورسەتۋ.
ساباعىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە بەس جولدى ولەڭ جازايىق.
1. نە؟
2. قانداي؟
3. نە ىستەدى؟
4. نە ءۇشىن؟
5. جالپى ويدى تۇيىندەۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: «ماناس» جىرىنىڭ بالالىق شاعىنان ءۇزىندى جاتتاۋ.
سىنىبى: 6
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماناستىڭ بالالىق شاعى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك ماقسات – جىردىڭ مازمۇنىنا توقتالىپ، جىردىڭ اۋىز ادەبيەتىندەگى باتىرلار جىرىمەن ۇقساستىعىن تۇسىندىرە كەتۋ.
2. دامىتۋشىلىق ماقسات - وي – ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باۋلۋ.
3. تاربيەلىك ماقسات – ەلىن، جەرىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ. ادالدىققا، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سالىستىرۋ، سۇراق – جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
سالەمدەسۋ
كەزەكشى مالىمدەمەسى
جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
د. يسابەكوۆتىڭ «اتا ءۇمىتى» حيكاياتىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
ادامگەرشىلىك تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالۋ.
جاڭا ساباق
ماناس داستانى – قىرعىز حالقىنىڭ ءداستۇرلى ەپوسى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاماشا ۇلگىسى، بۇل داستان عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا جىرلانىپ، حالىق ەسىندە ساقتالۋدا. ەپوس ۇلكەن ءۇش بولىمنەن تۇرادى: ماناس جىرى، ماناستىڭ ۇلى سامەتەيدىڭ جىرى جانە ماناستىڭ نەمەرەسى سەيتەكتىڭ جىرى.
داستاننىڭ وزەكتى تاقىرىبىن جۇڭگو مەن قالماق دۇشپاندارىنا قارسى شايقاستار سيپاتتايدى. ول – تەك قىرعىز حالقىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن سالت – داستۇرىنەن مول ماعلۇمات بەرەتىن ەنسيكلوپەديا تەكتەس مۇرا. وندا قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا قاتىستى وقيعالار دا كەڭىنەن قامتىلىپ وتىرادى. ماناسشىلار كۇندى كۇنگە، ايدى ايعا قوسىپ جىرلايتىن الىپ جىردىڭ كوركەمدىك تابيعاتىنا كەزىندە قازاقتىڭ ۇلى عۇلامالارى شوقان ءۋاليحانوۆ، مۇحتار اۋەزوۆتەر ەرەكشە كوڭىل اۋدارىپ، ونىڭ العاشقى زەرتتەۋشىلەرى بولعان.
سەندەردىڭ نازارلارىڭا، بالالار، ماناستىڭ العاشقى ەرلىكتەرىن بەينەلەيتىن ىقشامدالعان تاراۋى ۇسىنىلىپ وتىر. ماناستىڭ بالالىق شاعى.
ەپوستا ماناس اتسا وق، شاپسا قىلىش وتپەيتىن باتىر، قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل حان بەينەسىندە كورىنەدى. جىردا ماناس جالعىز ەمەس، ونىڭ جانىندا اقبالتا، اجىباي، سىرعاق، شۋاق، باقاي، المامبەت، ەر كوكشە سىندى باتىرلاردىڭ ەرلىگى ەرەكشە اسپەتتەلەدى.
ماناستىڭ اناسى چيىردى، قۇداي قوسقان جارى، اقىلى مەن اجارى كەلىسكەن قانىكەي.
باستالۋى: پەرزەنتسىز اتا – انا، ونىڭ حال – جايى، كەيىپكەردىڭ توتەنشە جاعدايدا تۋۋ تاريحى، جىلدام ءوسۋى.
نەگىزگى وقيعا: باتىردىڭ ەلىن قورعاۋى مەن ەرلىك جورىقتارى، شاپقىنشى جاۋمەن سوعىس، جاۋدى جەڭىپ، اتا – مەكەنىنە ورالۋى.
اياقتالۋى: جەڭىس، قۋانىش – توي، تىنىش ءومىر، باتىردىڭ بالاسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى، بالاسىنىڭ ەرلىكتەرى.
ماناس ماناس بولعالى، ماناس اۋليە اتقا قونعالى وعان شاق كەلەر تەڭدەس تابىلمادى. ماناس بارماقتايىنان باقىرسا، تاۋداعى بۇعى بىتكەن ۇرىكتى، توعايدان جولبارىس قاشتى، قىزىل شوقتى جالاڭاياق باستى، ۇيدەي تاستى تاۋدان قۇلاتتى، ون بەستەگى بالانىڭ قولىن ۇستاعاندا سىندىرا جازداپ جىلاتتى. بالا ۇشكە كەلگەندە ۇلكەن جىندى دەگەن اتقا يە بولدى.
جوسپار بويىنشا تاقىرىپتى اشۋ.
1. ماناستىڭ قىرىق قىرعىز بالاسىمەن التاي تاۋىنىڭ باۋىرىنا جينالىپ ويناۋى.
2. 8 جاسار ماناس باستاعان ويىن بالالارىنا 80 قالماق، ولاردى باستاعان زور قالماق بالاسى قىرعىز بالالارىن كەمىتىپ، مازاق قىلىپ، ۇرىپ – سوعۋى.
3. ماناستىڭ العاشقى باتىرلىق ەرلىگىنىڭ سۋرەتتەلۋى (وقۋشىلارعا ماتىننەن تاۋىپ، وقىتۋ)
4. اكەسى جاقىپتىڭ ماناسقا ۇرسۋى.
5. قاريا اقبالتانىڭ جاقىپقا قايىرعان جاۋابى جانە ماناستان كۇتكەن ءۇمىتى.
6. ماناستىڭ اتى ايمانبوز.
7. ماناستىڭ جاۋعا شابۋى.
8. قانجارقولدى ءولتىرۋى.
سەرگىتۋ ءساتى
باتىرلار تۋرالى ماقال – ماتەلدەردى ەسكە تۇسىرەيىك:
1. ەلىن سۇيگەن ەر بولار
2. ەر جىگىت ەلى ءۇشىن تۋادى، ەلى ءۇشىن ولەدى.
3. ەل ءۇمىتىن ەر اقتار، ەر اتاعىن ەل ساقتار
4. ەرلىك بىلەكتە ەمەس، جۇرەكتە.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان بەينەفيلم كورسەتۋ.
ساباعىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە بەس جولدى ولەڭ جازايىق.
1. نە؟
2. قانداي؟
3. نە ىستەدى؟
4. نە ءۇشىن؟
5. جالپى ويدى تۇيىندەۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما: «ماناس» جىرىنىڭ بالالىق شاعىنان ءۇزىندى جاتتاۋ.
You Might Also Like
