InfoHub Logo

دەنە تاربيەسىن ۇيىمداستىرۋداعى وزەكتى ماسەلە
دەنە تاربيەسىنىڭ ماقساتى دەنساۋلىعى مىقتى، رۋحى سەرگەك، وتانىن قورعاۋعا جانە ۇزاق ۋاقىت شىعارماشىلىق ەڭبەككە جارامدى ادامدى قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.
وسى جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋ ىسىندە ۇستازدىڭ جەكە باسىنىڭ ءرولى ەرەكشە، بۇل تۋرالى كەزىندە ورىستىڭ اتاقتى پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي: «ءسوز جوق، كوپ نارسە وقۋ ورىندارىنداعى جالپى تارتىپكە بايلانىستى، ءبىراق ەڭ نەگىزگىسى تاربيەلەنۋشىمەن تىكەلەي قارىم - قاتىناستا بولاتىن تاربيەشىنىڭ جەكە باسىنىڭ جاس جانعا ىقپال ەتۋى وقۋلىقپەن دە، مورالدىق اقىل ايتۋمەن دە جازالاۋ جانە ماداقتاۋ جۇيەلەرىمەن دە الماستىرۋعا بولمايتىن تاربيەلەۋشى كۇش بولىپ تابىلادى» - دەگەن بولاتىن. بۇل ايتىلعاندار دەنە تاربيەسى جەتەكشىلەرىنە دە تۇگەلدەي قاتىستى.

دەگەنمەن، بۇل تالاپتاردىڭ ۇدەسىنەن شىعۋ جەڭىل - جەلپى، وزدىگىنەن بولا قالاتىن شارۋا ەمەس. بۇل مىندەتتەردى ويداعىداي ورىنداۋ ءۇشىن دەنە تاربيەسى جەتەكشىلەرىنە بار ىنتا مەن جۇمىس ىستەۋگە، ىزدەنۋگە تۋرا كەلەدى.
اسىرەسە، حالقىمىزدىڭ تاريحي - مادەني مۇرالاردىڭ ىشىندەگى ەرەكشە ورىن الاتىن سالالاردىڭ ءبىرى – قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىن ساباقتا پايدالانۋ. قازاق حالقى ماتەريالدىق مۇرالارعا قوسا مادەني قازىنالارعا باي ەكەندىگىن تاريحتان بەلگىلى. قازىرگى كەزەڭدە ۇلتتىق ويىنداردى بولاشاق ۇرپاقتار مەن زامانداستار وقىپ، ساناسىندا ساقتاپ، ۇيرەنىپ، كۇندەلىكتى ومىرىڭدە قولدانىپ، دەنە كۇشتەرىن ارتتىرۋعا بىردەن – ءبىر سەبەپشى بولاتىندىعى ايعاق. ۇلتتىق ويىندارمەن تانىسىپ، اتا بابالارىمىزدىڭ پسيحولوگيالىق بولمىسى مەن ويلاۋ جۇيەلەرىنە زەر سالىپ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا دارىعان ءداستۇرى مەن جالعاسىن ورىستەتە وتىرىپ، وتكەن مەن بۇگىنگىنى بايلانىستىرا بىلۋلەرىنە سىنىپتا وقىتۋ مەن تاربيە بەرۋ بارىسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مەجەسىنە جەتۋ ماقساتىن كوزدەۋگە، ونى ءىس جۇزىنە اسىرۋعا بار ەرىك - كۇشىن جۇمىلدىرۋ، ءسويتىپ ماڭگۇرتتىك اتاۋعا توسقاۋىل قويۋلارىنا مۇمكىندىك بەرەدى. حالقىمىزدىڭ پەرزەنتتەرىنىڭ ءبىرى حح عاسىردىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى م. و. اۋەزوۆ: ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءومىر كەشكەن ۇزاق جىلدارىندا، وزدەرى قىزىقتىعىن الۋان ويىن ونەرى بار عوي. ويىن دەگەن مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، كوڭىل كوتەرۋ، جۇرتتىڭ كوزىن قۋانتىپ، كوڭىلىن شاتتاندىرۋ عانا ەمەس، ويىننىڭ وزىنشە ءبىر ەرەكشە ماعىنالارى بولعان،- دەپ تەگىننەن تەگىن ايتپاعان. ويتكەنى مۇحتار اۋەزوۆ بۇل پىكىرىن ءوزى ءومىر سۇرگەن ورتاسىنان العان توپشىلاۋى عانا ەمەس، تەوريالىق قاعيدالارعا سۇيەنىپ جاسالعان تۇجىرىمداما دەمەكپىز. نەگىزىندە ۇلت ويىندارى حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايلارىنا بايلانىستى تۋىپ، دامىعانىن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ الدىنا قويعان ماقسات - مىندەتتەرىنەن، قۇرىلىمىنان، مازمۇندىق ەرەكشەلىكتەرىنەن بايقاعانبىز.

ولار ۇلتىمىزدىڭ كوشى-قونى تۇرمىس جاعدايلارىنا، ۇيلەسىمدى جاسالعانداي اسەر قالدىرادى. ولاي دەيتىنىمىز وسى ويىنداردىڭ كوپشىلىگى سول كوشپەلى تۇرمىسقا لايىقتالىپ، ارنايى ماتەريالىق ازىرلىكسىز ويناي بەرەتىندىگىندە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە حالىقتىڭ ارنايى ماتەريالىق ازىرلىكسىز ويناي بەرتىندىگىنە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە دە بايلانىستى ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتتى.
قازاق حالقىنىڭ تاريحي كونە جىرلارىنىڭ، ەپوستارى مەن ليرو - ەپوستارىنىڭ قاي - قايسىسىن الىپ قاراساڭ دا، ولاردىڭ ءوڭ بويىنان حالىقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ، ادەت - عۇرىپ سالتتارىنىڭ الۋان تۇرلەرىن كەزدەستىرەمىز، وسى جىرلارىمەن ەپوستاردىڭ باستى كەيىپكەرلەرى - بولاشاق ەل قورعاۋشىلارى: باتىر، سارباز، بي - سۇلتاندار، ەل ارداگەرلەرى مەن قايراتكەرلەرى ويىن ۇستىندە ءوسىپ وتىرادى.
قيمىل - قوزعالىس، ۇلتتىق ويىنداردىڭ ماڭىزى جايلى تەوريالىق تا، سونداي - اق، ادىستەمەلىك سيپاتتار كوپتەگەن وتاندىق ادەبيەتتەردە بار. ونداي ويىننىڭ ءرولى، ونىڭ تارالۋى، ءار ءتۇرلى حالىقتارعا ويىن فولكلورىنىڭ ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارى، ادىستەمەلىك ەرەكشەلىكتەرىنە قاراستىرىلادى.
دەنە تاربيەسىنىڭ تەوريالىق جانە ادىستەمەلىك نەگىزدەرىن زەرتتەۋشى ت. ش. قۋانىش «... ويىن – تاربيەنىڭ كەشەندى قۇرىلىمىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى: ول جان - جاقتى دەنە دايارلىعىنا، ورگانيزم فۋنكسياسىن، ويناۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق بەلگىلەرىن جەتىلدىرىلدىرۋگە باعىتتالعان»،- دەپ جازادى.