InfoHub Logo

تاقىرىبى: دەنساۋلىق الىپپەسى
بىلىمدىلىك ماقساتى: تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى – دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ باستى جولدارى – زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.

دامىتۋشىلىق ماقساتى: «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەننىڭ» الدە قايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.

تاربيەلىك ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ بويىنا ادامي يگى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
وقۋشىلاردىڭ كۇندەلىكتى دەنساۋلىعىن شىنىقتىرۋ، كۇن ءتارتىبىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋىن قامتاماسىز ەتۋ.

بارىسى:
ءمۇعالىم: ادامنىڭ دەنساۋلىعى - قوعام بايلىعى. ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولۋ جولدارىن قاراستىرۋ كەرەك. دەنى ساۋ ادامنىڭ كوڭىل – كۇيى كوتەرىڭكى بولىپ، ەڭبەككە ءارقاشان قۇلشىنا كىرىسەدى. حالقىمىز «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ» دەپ ورىندى ايتقان. وتانىمىزدىڭ كەلەشەگى، كوركەيۋى، بالالار، سىزدەردىڭ قولدارىڭىزدا. سوندىقتان سەندەردىڭ تاڭداۋلارىڭ - سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ. دەنى ساۋ ادام - تابيعاتتىڭ ەڭ قىمبات جەمىسى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان باستاپ وسى ۇستانىمدى باسشىلىققا الىپ كەلەدى. قوعامنىڭ دەنساۋلىعى باسەكەگە قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرۋ جولىنداعى باستى تىرەك.

سالاۋاتتى ءومىر سالتى مەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن تومەندەگى تالاپتى ورىنداۋ كەرەك. ادام دەنساۋلىعىن ساقتاۋدا تومەندەگىدەي فاكتورلاردىڭ ماڭىزى زور.
1. ايقىن جاسالعان كۇن ءتارتىبىنىڭ بولۋى.
2. دۇرىس تاماقتانۋ.
3. دۇرىس تىنىعۋ.
4. دەنە ەڭبەگىمەن شۇعىلدانۋى.
5. تازا اۋادا بولىپ، كۇن كوزىندە سەرۋەنلەۋ.
6. تابيعات اياسىندا بولۋى.
7. زياندى ادەتتەردەن ساقتانۋ.
8. دۇرىس قوزعالىستا بولۋى.

بالالار، سەندەر قاراڭعى ۇيگە كىرىپ كەلىپ شام جاقساڭىز، شام ءۇيدى جارىق قىلادى. كوپ قىزىل گۇلدىڭ ىشىنەن ءبىر اق گۇل كورسەڭ، كوزىڭ سوعان تۇسەدى. ءبىزدىڭ دە ءومىرىمىزدى جارىق قىلاتىن، جان – جاعىمىزعا تاماشا ساۋلەسىن شاشاتىن، ومىردەگى باستى بايلىق نە دەپ ويلايسىڭدار؟
- وقۋشىلار: دەنساۋلىق.
1. ءرى ءدا
2. رۋ ءدا مەن
3. نى شى عۋ
4. لا ۋات سا
5. گي نا گي ە
6. تاۋ تۇ
7. لىق ساۋ دەن

دەنساۋلىق تۋرالى
1 - وقۋشى: دەنساۋلىق ول – شىنىققان
بارلىق دەنەڭ مۇشەسى.
دەنساۋلىق ول - تىنىققان
جۇيكە تامىر جۇيەسى.
2 - وقۋشى: دەنساۋلىق ول - كۇلۋىڭ
كوڭىل – كۇيىڭ جادىراي،
دەنساۋلىق ول – ءجۇرۋىڭ،
ەشبىر جەرىڭ اۋىرماي.
ادامنىڭ دەنە قۇرىلىسى
3 - وقۋشى: قارا ايناعا، كورەسىڭ
ءوزىڭدى – ادام دەنەسىن.
قول - اياعىڭ، باسىڭ بار،
بۇعان كەۋدە قوسىلار –
قۇرىلىسىڭ بۇل سىرتقى.
كورىنبەيدى جۇرەگىڭ،
وكپە، ميىڭ، بۇيرەگىڭ –
قۇرىلىسىڭ بۇل ىشكى.
دۇرىس دەنە ءبىتىمى
4 - وقۋشى: سىمبات - ءمۇسىن دەگەنىڭ
ءبىتىم – كوركى دەنەڭنىڭ.
سىمبات – ءجۇرۋ ادەمى،
دەنە قالپىن تىك ۇستاپ:
كوتەرىپ ءسال كەۋدەنى،
يىق جازىپ دۇرىستاپ.
ءتۇزۋ وتىر، قيسايماي،
بۇكىرەيمەي، جانتايماي.
كۇش ساپ باس پەن ارقاعا،
جاتىپ الما پارتاعا.
ءى: ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ادامعا ميكروبتار ارقىلى تارالاتىنى جانە ودان ميكروبتاردىڭ كىر – قوقىستى جەرلەردە ءوسىپ - ءونىپ، شاڭ - توزاڭمەن بىرگە اۋاعا كوتەرىلەتىنى بارشامىزعا بەلگىلى جاعداي. سوندىقتان تۇرمىستا تازالىق ساقتاۋ ادامنىڭ دەنساۋلىعىنا وتە قاجەتتى جاعداي ەكەنىن ەستەن شىعارماعان دۇرىس..
گيگيەنا - بۇل دەنساۋلىقتى قورعاۋ جانە تازالىق ساقتاۋ تۋرالى عىلىم.
5 – وقۋشى
دوس بول سابىن، سۋمەن سەن،
ءجيى – ءجيى جۋىن سەن:
تاڭەرتەڭ دە، كەشكە دە،
جۋىن كۇندىز – تۇستە دە،
جۋىن تاماق الدىندا،
جۋىن تاماق سوڭىندا،
جۋىن ۇيىقتار كەزىڭدە،
جۋىن تۇرعان مەزگىلدە.
اۋىز قۋىس گيگيەناسى
6 - وقۋشى: مەن ايتايىن تاقپاق،
العىڭ ونى جاتتاپ.
ءتىسىڭدى جۋ، تازارت
مارجانداي بولسىن اپپاق.
اتقاراتىن قوماقتى
اۋىز قۋىس ءىسى بار:
ۇساتاتىن تاماقتى
وتىز ەكى ءتىسى بار.
العاشقى ءتىس – ءسۇت تىستەر
ءتۇسىپ بىرتە تىنادى.
التى جاستان نىق تىستەر –
تۇراقتى ءتىس شىعادى.
ءتىستى كۇتۋ
7 - وقۋشى:
ءتىس بولماسا،
استى قالاي شاينارسىڭ،
تازالاپ ءجۇر ءتىسىڭدى.
ءتىستى كۇندە ەكى رەت
كىشكەنە دە ىڭعايلى،
تازارتۋدى ويلارسىڭ.
ءتىس ششەتكاسىن پايدالان.
ادەت قىل بۇل ءىسىڭدى:
تازالاۋعا بولمايدى،
ششەتكاسىمەن باسقا ادام.

اياق — قول گيگيەناسى

8 - وقۋشى: اياق — قول – كومەكشى،
كۇت ونى ەرەكشە.
قول ءجيى لاستانار
سوندىقتان ءىستىڭ ءار
سوڭىندا قولدى جۋ،
جويادى كىردى سۋ.
اياق – قولدى كىرلەتپەي،
تىرناعىڭدى الىپ ءجۇر.
تەرى گيگيەناسى -
9 - وقۋشى: تەرى - سەزىم مۇشەسى، ---------------- تەرى دايىم دۇرىستاپ،
ماڭىزدى ونىڭ ۇلەسى ---------------------------- قىزۋىڭدى رەتتەيدى.
سول ارقىلى بىلەسىڭ ------------------------------ زيان ميكروب، ۆيرۋستار
سەزىپ زاتتى، ىستىقتى، ---------------------------- اعزاعا ودان وتپەيدى.
قاتتى، جۇمساق، سۋىقتى.
10 - وقۋشى: ەرىنشەكتەن – سالاقتىق، --------------- ەرىنشەك تازا جۇرە الماس،
سالاقتىقتان – ناداندىق. ----------------------------- كىر قولىن دا جۋا الماس
بىرىنەن ءبىرى تۋادى، -------------------------------------- قاراكەت جوق، عىلىم جوق
جوعالار ءسويتىپ ادامدىق. ---------------------------- ءوز بويىنان ۇيالماس.

م: بالالار، ءبىزدىڭ ارامىزدا كەيدە تازالىقتى ساقتامايتىن وقۋشىلار بولسا، ولار تۋرالى نە ايتامىز؟
ەكى وقۋشىنى شىعارۋ. بىرەۋىنىڭ ءۇستى باسى كىر، ال ەكىنشى وقۋشى ۇقىپتى بالا.
11 - وقۋشى: كۇندە بەتىن جۋمايدى، -------------- جاتىپ الاپ تۇرمايدى،
«جۋ» دەسەڭ – اق تۋلايدى. -------------------------- دەيدى اقىرىپ «جولاما»،
ءوز - وزىنەن وكپەلەپ، ---------------------------------- سونداي بالا بولا ما؟
12 - وقۋشى: بەتى قانداي كىر ەدى، ------------------- كۇلەدى – اۋ جۇرت، كۇلەدى.
اينيدى ادام جۇرەگى ---------------------------------- سونداي بالا بولا ما؟
كورسە وسى ءبىر كەسكىنىن ------------------------------- سەندەر وعان جولاما

م: ال تازالىقتى ساقتايتىن، جاقسى ۇقىپتى بالالار تۋرالى نە ايتامىز؟
13 - وقۋشى: جاقسى بالا قۇلاق ساپ،
ىستەمەيدى شالالىق،
ايتقانىڭدى ۇعادى.
توسەگىنەن تۇرا ساپ
تازا اۋاعا شىعادى.
جاقسى بالا ول انىق
تاپ – تازا بوپ جۋىنىپ،
الادى ءوزى تارانىپ.
م: كىر بالاعا قاراپ، ونىڭ ۇيالعانىن بايقايدى. سەن ەندى تازالىقپەن دوس بولىسىڭ با؟ جامان بالا: يا، انت ەتەمىن دەيدى.
بارلىعى: تازالىق – دەنساۋلىق كەپىلى.
14: كۇن ءتارتىبى – بۇل جۇمىس پەن تىنىعۋ ۋاقىتىنىڭ اۋىسىمىن دۇرىس بولۋگە كومەكتەسەتىن كەستە. كۇن ءتارتىبى – بۇل ۋاقىت بويىنشا ارەكەتتەردى ءتيىمدى جانە دايەكتى تۇردە ءبولۋ: تاۋلىك بويى جۇمىس پەن دەمالىستى كەزەكتەستىرۋ.