دەنساۋلىق – زور بايلىق
دەنساۋلىق – زور بايلىق
دەنساۋلىق اۋادان اۋمايدى، بارىندا كىم ونى اڭدايدى. (حالىق ماقالى)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق-ج. توقايەۆتىڭ ەلىمىزدىڭ حالقىنا جولداۋىندا 2030 جىلعا دەيىن ەكونوميكالىق - الەۋمەتتىك بيىكتەرگە كوتەرىلۋ ءۇشىن رۋحاني بايلىقتىڭ، دەنساۋلىقتىڭ قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلگەنى ءمالىم. شىنىندا دا، قازاق "تازالىق - ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق - بايلىق نەگىزى" دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. گۇلدەنگەن ەكونوميكانى دەنى ساۋ، سانالى ازاماتتار جاسايدى. سوندىقتان جولداۋداعى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، ونى ناسيحاتتاۋ شارالارىن بەلسەندىرەك جۇرگىزگەنىمىز ابزال. اسىرەسە جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا تازالىق پەن سەرگەكتىكتى ورنىقتىرۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
جاسىراتىنى جوق، بۇگىندە مەديسينا سالاسى كوپتەگەن قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرۋدە. نارىق قىسپاعىنىڭ، ەكونوميكالىق قولايسىزدىقتاردىڭ قولبايلاۋ بولىپ وتىرعانى دا انىق. مىنە، وسىنداي جاعدايدا ەلباسىمىزدىڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىق جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندەگى ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالار تۋرالى" جارلىعى (1998 ج. 18 مامىر) دارىگەرلەر قاۋىمىنىڭ زور ىقىلاسىن تۋدىردى.
وسى كۇنگە دەيىن، شىنىن ايتقاندا، ادام ءولىمىنىڭ كوبەيۋىنە، سابيلەردىڭ شەتىنەۋىنە، حالىق دەنساۋلىعىنىڭ تومەندەۋىنە تەك مەديسينا قىزمەتكەرلەرىن عانا جاۋاپتى ساناپ كەلسەك، ەندى مىنە، مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ بولۋىنا اسەر ەتەتىن ءتۇرلى سەبەپ - سالدارلارعا كوڭىل ءبولىنىپ، وعان توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى بەلگىلەنىپ وتىر.
دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن، ادەتتە، ادام اۋىرعاندا عانا بىلەتىنى وكىنىشتى - اق. دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى ادامنىڭ وزىنە دە بايلانىستى. دەگەنمەن وعان قورشاعان ورتانىڭ، جۇتقان اۋانىڭ، ىشكەن - جەگەن تاماقتىڭ، سۋدىڭ قۇرامىنىڭ لاس بولۋى دا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە جۇگىنەتىن بولساق، ادام دەنساۋلىعىنىڭ 40 پروسەنتى ەكولوگياعا، 40 پروسەنتى ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا بايلانىستى بولسا، 18 - 20 پروسەنتى عانا دارىگەرلىك - مەديسينالىق كومەككە تاۋەلدى ەكەن.
سوندىقتان پرەزيدەنتىمىزدىڭ جولداۋىندا كورسەتىلگەنىندەي، ەكونوميكالىق ىلگەرىلەۋ ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ يگىلىگىنە وزدىگىنەن كەپىلدىك بەرە المايدى. ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىن ءدۇرىس كۇتپەۋىنىڭ جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى سالدارىنان ناۋقاستار سانى جىلدان - جىلعا ءوسىپ وتىرعانى دا راس.
بەكەر وبالى نە كەرەك، كەزىندە كەڭەستىك جۇيەدە مەديسينا سالاسى، اسىرەسە پروفيلاكتيكالىق شارالار تۇرعىسىنان قاراعاندا، دۇنيە جۇزىندە ەڭ تاڭداۋلىلاردىڭ قاتارىندا بولاتىن. امال قانشا، بۇگىندە ول دەڭگەيىمىزدى تومەندەتىپ العانىمىز ەشكىمگە دە جاڭالىق ەمەس.
دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى كوبىنە ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. قانشاما ادام زارداپ شەگىپ، ءار ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىعىپ ءجۇر دەسەڭىزشى! ول بەيشارالار قازىرگى كەزدە جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتارداي قاپتاپ كەتكەن ەمشى - ەكستراسەنستەرگە الدانىپ، اۋىرۋلارىن ابدەن اسقىندىرىپ الىپ، ەمحانالار مەن دارىگەرلەردىڭ بىرىنەن ەكىنشىسىنە جۇگىرىپ، اۋرە - سارساڭعا تۇسۋدە. ءوز دەنساۋلىعىن وزدەرى بۇزىپ جۇرگەن وسىنداي ادامداردى كورگەندە، شاراسىز جاعدايلارىنا جۇرەگىڭىز سىزداپ، قاپالانىپ قالاسىز.
"دەنساۋلىق - زور بايلىق" دەيدى دانا حالقىمىز. تەك ويلاپ قاراساڭىز، دەنساۋلىق - ادام بالاسىنا تابيعات سىيلاعان ەڭ باستى بايلىق. ساۋ كەزىمىزدە سول تەڭدەسى جوق تابيعات سىيىنىڭ باعاسى مەن ءقادىرىن بىلمەيتىنىمىز وكىنىشتى - اق!
موردۆا حالقىنىڭ: "دەنساۋلىقتىڭ شايقاپ الساڭ كەسەسىن، ەندى قايتىپ تولتىرا الماسسىڭ ەسەسىن" دەگەن ماقالى بار ەكەن. سول ايتىلعانداي، دەنساۋلىقتى وپ - وڭاي جوعالتىپ الۋعا بولادى، ونى قايتا قالپىنا كەلتىرىپ تۇزەتۋ وتە قيىن. سەبەبى ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتاسقان قىزمەتى بۇزىلعان سوڭ، تەز ارادا جوندەلە سالۋى مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن اۋەلى
دياگنوزىن دۇرىس قويىپ، سونان سوڭ سابىر ساقتاپ، تاعاتتىلىق تانىتىپ، بايىپپەن ەمدەلۋ قاجەت. ەش ۋاقىتتا توزعان ماشينانىڭ بولشەكتەرى سياقتى ادام ورگانيزمىنىڭ ءبىر عانا مۇشەسى اۋرۋعا شالدىقپايدى. ونىڭ ماشينادان ايىرماشىلىعى - بارلىق مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جوعارعى نەرۆ جۇيەسى ارقىلى، ادام ميىنىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن جۇيەلى جۇمىس اتقاراتىندىعىندا. ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ جۇيەلى جۇمىسىن قالىپتاستىرىپ، ىسكە اسىراتىن - ونىڭ ميى مەن نەرۆ جۇيەلەرى بولسا، ورگانيزمنىڭ "جانارمايى" - تىنىس اعزالارى ارقىلى قانعا سىڭەتىن جانە قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرى (ەريتروسيتتەر) ارقىلى ورگانيزمگە تارايتىن وتتەگى مەن قورەكتىك زاتتار: بەلوك، ماي جانە كومىرسۋلار (ۋگليەۆودتار). ال گورموندار مەن ۆيتاميندەر ادام ورگانيزمىندە ۇزدىكسىز ءجۇرىپ وتىراتىن زات الماسۋ پروسەسىنىڭ "كاتاليزاتورى" بولىپ سانالادى. سونىمەن قاتار ادام ورگانيزمىندە كەرەكسىز نەمەسە پايداسىز بىردە - ءبىر "بولشەك" جوق ەكەنى دە دالەلدەنىپ وتىر.
وكىنىشكە وراي، كوپتەگەن ادامدار ءارقيلى "بىلگىشتەردىڭ" اقىل - كەڭەسىمەن وزدەرىنشە ءتۇرلى ەم - دومىن جاساپ، كەرەكسىز ءدارى - دارمەكتەر ءىشىپ، قاشان توسەك تارتىپ قالعانشا جۇرە بەرەدى. "وسى نەلىكتەن سىرقاتقا دۋشار بولدىم؟" دەگەن سۇراق ولاردىڭ ويىنا دا كىرىپ شىقپايدى.
ال، ەگەر، وي ەلەگىنە سالىپ كورسەك، ءبۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تابۋ وڭاي. قاي ۋاقىتتا ۇيىقتايسىز؟ قالاي جانە نەمەن تاماقتاناسىز؟ جاياۋ كوپ جۇرەسىز بە؟ جۇمىستان بوس ۋاقىتىڭىزدا قالاي دەم الاسىز؟ ميىڭىز شارشاعاندا، تۇندە ءۇيىقتاي الماعاندا نەندەي شارالار قولداناسىز؟ اراق - شاراپپەن جانە تەمەكىمەن "دوستىعىڭىز" قانداي؟ وسىلاردى وي ەلەگىنەن وتكىزگەندە عانا نە سەبەپتى دەرتكە ۇشىراعاندىعىڭىزدى تۇسىنەسىز.
دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ بىردەن - ءبىر دۇرىس جولى - زياندى، جات قىلىقتارعا (اراق ءىشۋ، تەمەكى تارتۋ، ت. ب.) ۇيرەنبەي، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ، اۋرۋدىڭ ايىقپاس سىرقاتقا اينالۋىنا جول بەرمەۋ نەمەسە الدىن الا ساقتاندىرۋ شارالارىن قولدانۋ بولىپ تابىلادى. مەديسينانىڭ تۇپكى ماقساتى دا وسى. اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن الدەقايدا تيىمدىرەك.
عىلىمي - تەحنيكالىق دامۋ قورشاعان ورتانى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن دا وزگەرتەدى. ياعني، ولاردىڭ جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلۋ قاجەتتىلىگى دە ارتتى. دەگەنمەنادام ورگانيزمىنىڭ قورشاعان ورتانىڭ زياندى اسەرلەرىمەن كۇرەسۋ شاماسى ابدەن تاۋسىلعاندا عانا بارىپ، گيپەرتونيا (قان قىسىمىنىڭ ارتۋى)، جۇرەك ينفاركتى، نيەۆروز، ۆەگەتوديستونيا، راك، قانت ديابەتى جانە سەمىزدىك سياقتى اۋرۋلاردىڭ پايدا بولاتىنىن زەرتتەۋلەر كورسەتىپ وتىر.
ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءوز ورگانيزمىنىڭ كەز كەلگەن اۋرۋعا قارسى كۇرەسەتىن تابيعي كۇشى بار ەكەنىن ەسكەرە بەرمەيدى. ءاربىر ادام اۋرۋدىڭ الدىن الىپ نەمەسە اۋرۋدى اسقىندىرماي تۇرىپ، تابيعي كۇشتەردى تولىقتىرىپ، شىنىقتىرىپ، دەر كەزىندە اۋرۋعا قارسى جۇمىلدىرا بىلگەنى ءجون. ءوز ورگانيزمىنە بيلىك جۇرگىزىپ ۇيرەنۋ - كەز كەلگەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋدىڭ بىردەن - ءبىر كىلتى. ارينە، وعان جاس كەزىڭنەن ارەكەت جاساۋىڭ كەرەك. ءبۇل ءتاسىلدى مەديسينا تىلىندە - ادامنىڭ ءوزىن - ءوزى شىنىق - تىرۋ نەمەسە تاربيەلەۋ ءتاسىلى ("اۋتوگەننايا ترەنيروۆكا") دەپ اتايدى. ول تۋرالى ورىس تىلىندە سوڭعى جىلدارى بىرنەشە كىتاپتار باسىلىپ شىقتى. ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، كوپ ادام كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ءوز ورگانيزمىنىڭ وسى قاسيەتتەرىن ساقتاپ، دامىتۋ ورنىنا، كەرىسىنشە، وعان ءوزى قيانات جاسايدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى ونى وزدەرى ءبۇلدىرىپ، ورگانيزمنىڭ بەيىمدەلگەن جۇمىسىن بەرەكەتسىزدەندىرەدى.
"ەگەر ءار ادام اقىلعا سالىپ، تابيعاتتىڭ وزىنە سىيلاعان مۇمكىندىكتەرىن ورىندى پايدالانىپ، گيگيەنالىق ءتارتىپتى بۇزباي جۇرسە، دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرمەي ءۇزاق ءومىر سۇرگەن بولار ەدى...
سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ، تازالىقتى ساقتاۋدىڭ بەلگىلى ەرەجەلەرىن بىلمەيتىن جان كەمدە - كەم. ءتىپتى ول مەكتەپ باعدارلاماسىنا دا ەنگىزىلگەن. ءبىراق وعان كوپشىلىگىمىز كۇندەلىكتى ومىردە اسا ءمان بەرمەيمىز. نەگە؟ ونىڭ باستى سەبەبى، ءوز بويىمىزدا قالىپتاسىپ قالعان جالقاۋلىق پەن توعىشارلىقتى جەڭەتىن كۇش - جىگەردىڭ السىزدىگى. ارينە، كۇندە تاڭەرتەڭ 30 - 40 مينۋتتاي ەرتەرەك تۇرىپ، شاما كەلگەنشە جۇگىرىپ - سەكىرىپ، ءار ءتۇرلى قيمىل - ارەكەتتىك جاتتىعۋلار جاساۋعا، سوڭىنان سالقىن سۋمەن شايىنىپ، شىنىعۋعا بولادى عوي. ارينە، ۋاقىتىسىندا ەمدەلمەي، سوزىلمالى بولعان سىرقاتتان ايىعا قويۋ دا وڭاي ەمەس. سونىڭ ءۇشىن دە، تاعى قايتالاپ ايتامىز، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، ساۋ كەزىندە سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ءاناعۇرلىم تيىمدىرەك. ەندى سول اۋىرماۋدىڭ جولدارىنا توقتالا كەتەيىك.
ءقازىر اۋرۋلار جايىندا ءار ءتۇرلى كىتاپتار كوپ. اسىرەسە كەز كەلگەن كەسەلگە "ءوز ءزارىڭدى ءىش" دەپ، اقىل ايتقىشتار كوبەيىپ كەتتى جانە سونى وڭدى - سولدى ءىشىپ جۇرگەندەردى دە بىلەمىز. دارىگەر رەتىندە مەنىڭ ايتارىم: "ادامنىڭ كىشى دارەتىن تەكتەن - تەك "ءزار" دەمەگەنىن ەسكەرگەن ابزال، وندا ءار ءتۇرلى ۋلى زاتتاردىڭ بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون.
دەنساۋلىق – زور بايلىق. جۇكتەۋ
دەنساۋلىق اۋادان اۋمايدى، بارىندا كىم ونى اڭدايدى. (حالىق ماقالى)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق-ج. توقايەۆتىڭ ەلىمىزدىڭ حالقىنا جولداۋىندا 2030 جىلعا دەيىن ەكونوميكالىق - الەۋمەتتىك بيىكتەرگە كوتەرىلۋ ءۇشىن رۋحاني بايلىقتىڭ، دەنساۋلىقتىڭ قاجەتتىگى اتاپ كورسەتىلگەنى ءمالىم. شىنىندا دا، قازاق "تازالىق - ساۋلىق نەگىزى، ساۋلىق - بايلىق نەگىزى" دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. گۇلدەنگەن ەكونوميكانى دەنى ساۋ، سانالى ازاماتتار جاسايدى. سوندىقتان جولداۋداعى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ، ونى ناسيحاتتاۋ شارالارىن بەلسەندىرەك جۇرگىزگەنىمىز ابزال. اسىرەسە جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا تازالىق پەن سەرگەكتىكتى ورنىقتىرۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
جاسىراتىنى جوق، بۇگىندە مەديسينا سالاسى كوپتەگەن قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرۋدە. نارىق قىسپاعىنىڭ، ەكونوميكالىق قولايسىزدىقتاردىڭ قولبايلاۋ بولىپ وتىرعانى دا انىق. مىنە، وسىنداي جاعدايدا ەلباسىمىزدىڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىق جاعدايىن جاقسارتۋ جونىندەگى ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالار تۋرالى" جارلىعى (1998 ج. 18 مامىر) دارىگەرلەر قاۋىمىنىڭ زور ىقىلاسىن تۋدىردى.
وسى كۇنگە دەيىن، شىنىن ايتقاندا، ادام ءولىمىنىڭ كوبەيۋىنە، سابيلەردىڭ شەتىنەۋىنە، حالىق دەنساۋلىعىنىڭ تومەندەۋىنە تەك مەديسينا قىزمەتكەرلەرىن عانا جاۋاپتى ساناپ كەلسەك، ەندى مىنە، مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ بولۋىنا اسەر ەتەتىن ءتۇرلى سەبەپ - سالدارلارعا كوڭىل ءبولىنىپ، وعان توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى بەلگىلەنىپ وتىر.
دەنساۋلىقتىڭ ءقادىرىن، ادەتتە، ادام اۋىرعاندا عانا بىلەتىنى وكىنىشتى - اق. دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى ادامنىڭ وزىنە دە بايلانىستى. دەگەنمەن وعان قورشاعان ورتانىڭ، جۇتقان اۋانىڭ، ىشكەن - جەگەن تاماقتىڭ، سۋدىڭ قۇرامىنىڭ لاس بولۋى دا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە جۇگىنەتىن بولساق، ادام دەنساۋلىعىنىڭ 40 پروسەنتى ەكولوگياعا، 40 پروسەنتى ءوزىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا بايلانىستى بولسا، 18 - 20 پروسەنتى عانا دارىگەرلىك - مەديسينالىق كومەككە تاۋەلدى ەكەن.
سوندىقتان پرەزيدەنتىمىزدىڭ جولداۋىندا كورسەتىلگەنىندەي، ەكونوميكالىق ىلگەرىلەۋ ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ يگىلىگىنە وزدىگىنەن كەپىلدىك بەرە المايدى. ادامداردىڭ ءوز دەنساۋلىعىن ءدۇرىس كۇتپەۋىنىڭ جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى سالدارىنان ناۋقاستار سانى جىلدان - جىلعا ءوسىپ وتىرعانى دا راس.
بەكەر وبالى نە كەرەك، كەزىندە كەڭەستىك جۇيەدە مەديسينا سالاسى، اسىرەسە پروفيلاكتيكالىق شارالار تۇرعىسىنان قاراعاندا، دۇنيە جۇزىندە ەڭ تاڭداۋلىلاردىڭ قاتارىندا بولاتىن. امال قانشا، بۇگىندە ول دەڭگەيىمىزدى تومەندەتىپ العانىمىز ەشكىمگە دە جاڭالىق ەمەس.
دەنساۋلىقتىڭ مىقتى بولۋى كوبىنە ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. قانشاما ادام زارداپ شەگىپ، ءار ءتۇرلى اۋرۋعا شالدىعىپ ءجۇر دەسەڭىزشى! ول بەيشارالار قازىرگى كەزدە جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتارداي قاپتاپ كەتكەن ەمشى - ەكستراسەنستەرگە الدانىپ، اۋىرۋلارىن ابدەن اسقىندىرىپ الىپ، ەمحانالار مەن دارىگەرلەردىڭ بىرىنەن ەكىنشىسىنە جۇگىرىپ، اۋرە - سارساڭعا تۇسۋدە. ءوز دەنساۋلىعىن وزدەرى بۇزىپ جۇرگەن وسىنداي ادامداردى كورگەندە، شاراسىز جاعدايلارىنا جۇرەگىڭىز سىزداپ، قاپالانىپ قالاسىز.
"دەنساۋلىق - زور بايلىق" دەيدى دانا حالقىمىز. تەك ويلاپ قاراساڭىز، دەنساۋلىق - ادام بالاسىنا تابيعات سىيلاعان ەڭ باستى بايلىق. ساۋ كەزىمىزدە سول تەڭدەسى جوق تابيعات سىيىنىڭ باعاسى مەن ءقادىرىن بىلمەيتىنىمىز وكىنىشتى - اق!
موردۆا حالقىنىڭ: "دەنساۋلىقتىڭ شايقاپ الساڭ كەسەسىن، ەندى قايتىپ تولتىرا الماسسىڭ ەسەسىن" دەگەن ماقالى بار ەكەن. سول ايتىلعانداي، دەنساۋلىقتى وپ - وڭاي جوعالتىپ الۋعا بولادى، ونى قايتا قالپىنا كەلتىرىپ تۇزەتۋ وتە قيىن. سەبەبى ادام ورگانيزمىنىڭ قالىپتاسقان قىزمەتى بۇزىلعان سوڭ، تەز ارادا جوندەلە سالۋى مۇمكىن ەمەس. ول ءۇشىن اۋەلى
دياگنوزىن دۇرىس قويىپ، سونان سوڭ سابىر ساقتاپ، تاعاتتىلىق تانىتىپ، بايىپپەن ەمدەلۋ قاجەت. ەش ۋاقىتتا توزعان ماشينانىڭ بولشەكتەرى سياقتى ادام ورگانيزمىنىڭ ءبىر عانا مۇشەسى اۋرۋعا شالدىقپايدى. ونىڭ ماشينادان ايىرماشىلىعى - بارلىق مۇشەلەرىنىڭ ءبىر - بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، جوعارعى نەرۆ جۇيەسى ارقىلى، ادام ميىنىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن جۇيەلى جۇمىس اتقاراتىندىعىندا. ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ جۇيەلى جۇمىسىن قالىپتاستىرىپ، ىسكە اسىراتىن - ونىڭ ميى مەن نەرۆ جۇيەلەرى بولسا، ورگانيزمنىڭ "جانارمايى" - تىنىس اعزالارى ارقىلى قانعا سىڭەتىن جانە قاننىڭ قىزىل تۇيىرشىكتەرى (ەريتروسيتتەر) ارقىلى ورگانيزمگە تارايتىن وتتەگى مەن قورەكتىك زاتتار: بەلوك، ماي جانە كومىرسۋلار (ۋگليەۆودتار). ال گورموندار مەن ۆيتاميندەر ادام ورگانيزمىندە ۇزدىكسىز ءجۇرىپ وتىراتىن زات الماسۋ پروسەسىنىڭ "كاتاليزاتورى" بولىپ سانالادى. سونىمەن قاتار ادام ورگانيزمىندە كەرەكسىز نەمەسە پايداسىز بىردە - ءبىر "بولشەك" جوق ەكەنى دە دالەلدەنىپ وتىر.
وكىنىشكە وراي، كوپتەگەن ادامدار ءارقيلى "بىلگىشتەردىڭ" اقىل - كەڭەسىمەن وزدەرىنشە ءتۇرلى ەم - دومىن جاساپ، كەرەكسىز ءدارى - دارمەكتەر ءىشىپ، قاشان توسەك تارتىپ قالعانشا جۇرە بەرەدى. "وسى نەلىكتەن سىرقاتقا دۋشار بولدىم؟" دەگەن سۇراق ولاردىڭ ويىنا دا كىرىپ شىقپايدى.
ال، ەگەر، وي ەلەگىنە سالىپ كورسەك، ءبۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تابۋ وڭاي. قاي ۋاقىتتا ۇيىقتايسىز؟ قالاي جانە نەمەن تاماقتاناسىز؟ جاياۋ كوپ جۇرەسىز بە؟ جۇمىستان بوس ۋاقىتىڭىزدا قالاي دەم الاسىز؟ ميىڭىز شارشاعاندا، تۇندە ءۇيىقتاي الماعاندا نەندەي شارالار قولداناسىز؟ اراق - شاراپپەن جانە تەمەكىمەن "دوستىعىڭىز" قانداي؟ وسىلاردى وي ەلەگىنەن وتكىزگەندە عانا نە سەبەپتى دەرتكە ۇشىراعاندىعىڭىزدى تۇسىنەسىز.
دەنساۋلىقتى ساقتاۋدىڭ بىردەن - ءبىر دۇرىس جولى - زياندى، جات قىلىقتارعا (اراق ءىشۋ، تەمەكى تارتۋ، ت. ب.) ۇيرەنبەي، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ، اۋرۋدىڭ ايىقپاس سىرقاتقا اينالۋىنا جول بەرمەۋ نەمەسە الدىن الا ساقتاندىرۋ شارالارىن قولدانۋ بولىپ تابىلادى. مەديسينانىڭ تۇپكى ماقساتى دا وسى. اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن الدەقايدا تيىمدىرەك.
عىلىمي - تەحنيكالىق دامۋ قورشاعان ورتانى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن دا وزگەرتەدى. ياعني، ولاردىڭ جاڭا جاعدايعا بەيىمدەلۋ قاجەتتىلىگى دە ارتتى. دەگەنمەنادام ورگانيزمىنىڭ قورشاعان ورتانىڭ زياندى اسەرلەرىمەن كۇرەسۋ شاماسى ابدەن تاۋسىلعاندا عانا بارىپ، گيپەرتونيا (قان قىسىمىنىڭ ارتۋى)، جۇرەك ينفاركتى، نيەۆروز، ۆەگەتوديستونيا، راك، قانت ديابەتى جانە سەمىزدىك سياقتى اۋرۋلاردىڭ پايدا بولاتىنىن زەرتتەۋلەر كورسەتىپ وتىر.
ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءوز ورگانيزمىنىڭ كەز كەلگەن اۋرۋعا قارسى كۇرەسەتىن تابيعي كۇشى بار ەكەنىن ەسكەرە بەرمەيدى. ءاربىر ادام اۋرۋدىڭ الدىن الىپ نەمەسە اۋرۋدى اسقىندىرماي تۇرىپ، تابيعي كۇشتەردى تولىقتىرىپ، شىنىقتىرىپ، دەر كەزىندە اۋرۋعا قارسى جۇمىلدىرا بىلگەنى ءجون. ءوز ورگانيزمىنە بيلىك جۇرگىزىپ ۇيرەنۋ - كەز كەلگەن اۋرۋدىڭ الدىن الۋدىڭ بىردەن - ءبىر كىلتى. ارينە، وعان جاس كەزىڭنەن ارەكەت جاساۋىڭ كەرەك. ءبۇل ءتاسىلدى مەديسينا تىلىندە - ادامنىڭ ءوزىن - ءوزى شىنىق - تىرۋ نەمەسە تاربيەلەۋ ءتاسىلى ("اۋتوگەننايا ترەنيروۆكا") دەپ اتايدى. ول تۋرالى ورىس تىلىندە سوڭعى جىلدارى بىرنەشە كىتاپتار باسىلىپ شىقتى. ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، كوپ ادام كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە ءوز ورگانيزمىنىڭ وسى قاسيەتتەرىن ساقتاپ، دامىتۋ ورنىنا، كەرىسىنشە، وعان ءوزى قيانات جاسايدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى ونى وزدەرى ءبۇلدىرىپ، ورگانيزمنىڭ بەيىمدەلگەن جۇمىسىن بەرەكەتسىزدەندىرەدى.
"ەگەر ءار ادام اقىلعا سالىپ، تابيعاتتىڭ وزىنە سىيلاعان مۇمكىندىكتەرىن ورىندى پايدالانىپ، گيگيەنالىق ءتارتىپتى بۇزباي جۇرسە، دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرمەي ءۇزاق ءومىر سۇرگەن بولار ەدى...
سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ، تازالىقتى ساقتاۋدىڭ بەلگىلى ەرەجەلەرىن بىلمەيتىن جان كەمدە - كەم. ءتىپتى ول مەكتەپ باعدارلاماسىنا دا ەنگىزىلگەن. ءبىراق وعان كوپشىلىگىمىز كۇندەلىكتى ومىردە اسا ءمان بەرمەيمىز. نەگە؟ ونىڭ باستى سەبەبى، ءوز بويىمىزدا قالىپتاسىپ قالعان جالقاۋلىق پەن توعىشارلىقتى جەڭەتىن كۇش - جىگەردىڭ السىزدىگى. ارينە، كۇندە تاڭەرتەڭ 30 - 40 مينۋتتاي ەرتەرەك تۇرىپ، شاما كەلگەنشە جۇگىرىپ - سەكىرىپ، ءار ءتۇرلى قيمىل - ارەكەتتىك جاتتىعۋلار جاساۋعا، سوڭىنان سالقىن سۋمەن شايىنىپ، شىنىعۋعا بولادى عوي. ارينە، ۋاقىتىسىندا ەمدەلمەي، سوزىلمالى بولعان سىرقاتتان ايىعا قويۋ دا وڭاي ەمەس. سونىڭ ءۇشىن دە، تاعى قايتالاپ ايتامىز، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، ساۋ كەزىندە سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ءاناعۇرلىم تيىمدىرەك. ەندى سول اۋىرماۋدىڭ جولدارىنا توقتالا كەتەيىك.
ءقازىر اۋرۋلار جايىندا ءار ءتۇرلى كىتاپتار كوپ. اسىرەسە كەز كەلگەن كەسەلگە "ءوز ءزارىڭدى ءىش" دەپ، اقىل ايتقىشتار كوبەيىپ كەتتى جانە سونى وڭدى - سولدى ءىشىپ جۇرگەندەردى دە بىلەمىز. دارىگەر رەتىندە مەنىڭ ايتارىم: "ادامنىڭ كىشى دارەتىن تەكتەن - تەك "ءزار" دەمەگەنىن ەسكەرگەن ابزال، وندا ءار ءتۇرلى ۋلى زاتتاردىڭ بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون.
دەنساۋلىق – زور بايلىق. جۇكتەۋ
You Might Also Like
