InfoHub Logo

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى لەسبايەۆ.م.ن جەتەكشى اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.ا

ءدىننىڭ ماعىناسى مەن تۇسىنىگى «ءدىن» ءسوزىنىڭ اراب تىلىندەگى ماعىناسى – سىيلىق، ۇكىم، ەسەپ، جازا، مويىنسۇنۋ، باعىنۋ، قۇلشىلىق، شاريعات، زاڭ، جول، ءتىپتى، كەيبىر جاعدايلاردا ۇلت دەگەن ۇعىمدى دا قامتيدى[ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن رەتكە كەلتىرەتىن، ادامنىڭ اسا كۇردەلى جان-دۇنيە]. ال «ءدىننىڭ» تەرمين رەتىندەگى ماعىناسىن، اللا تاعالا تاراپىنان جىبەرىلگەن ىنە رۋحاني تىرەك بولاتىن زاڭدىلىقتتاردى، اقىرەتتە اللانىڭ رازىلىعىنا كەنەلۋمەن ۋادە ەتىلگەن ماڭگىلىك ءجانناتتاعى قۋانىش پەن باقىتقا جەتەلەيتىن جولداردى كورسەتەدى دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى. سونداي-اق، «ءدىن» ۇعىمى – ادامزاتقا پايعامبارلار ارقىلى جەتكەن جاراتۋشىعا دەگەن قۇلشىلىقتىڭ زاڭدىلىقتارى مەن تارتىپتەرى. ارينە، ءبىز بۇل جەردە «ءدىننىڭ» ۇلان-اسىر ماعىنالىق كوپقىرلىلىعىن بارىنشا سينتەزدەپ، نەگىزگى ۇعىم رەتىندە عانا كەلتىرىپ وتىرمىز. اسىلىندا، بۇل تاقىرىپتىڭ شەڭبەرى مۇنىمەن شەكتەلمەيتىنى داۋسىز. ءدىن بۇكىل الەمنىڭ جاراتۋشىسى تەك اللا تاعالا تاراپىنان عانا جىبەرىلەدى. ءيا، ءدىن جاراتۋشىدان جەتكەن قاسيەتتى ۇعىم جۇيەسى بولعاندىقتان، وزگە كۇشتىڭ دىنگە ۇقساس جۇيە ويلاپ شىعارۋعا نەمەسە ءدىني ۇكىمدەرگە الدەقانداي وزگەرىس ەنگىزۋگە ەشقانداي دا قۇقى جوق. ءتىپتى، پايعامبارلار دا مۇنداي قۇزىرەتكە يە ەمەس. اللا ەلشىلەرىنىڭ مىندەتى – جاراتقاننان كەلگەن امىرلەر مەن تىيىمداردى ۇممەتتەرىنە جەتكىزۋ. ءدىن ادامعا اللا تاعالانىڭ تاڭعاجايىپ دانالىق-قا قۇرىلعان جاراتىلىسىنىڭ الدىنداعى ماقسات، مىندەتتەرىن ايقىنداپ بەرەدى. ادام بالاسى تەك ىشىپ-جەۋ، سايات قۇرىپ سايرانداۋ، ءبىرىن-بىرى ءولتىرۋ ءۇشىن عانا جاراتىلماعان. كەرىسىنشە، ادامزاتتىڭ ۇلى جاراتۋشىعا قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن عانا جاراتىلعاندىعىن مىنا ءبىر ايات بايان ەتەدى: «مەن جىندار مەن ادامداردى تەك قانا ماعان قۇلشىلىق ەتۋلەرى ءۇشىن جاراتتىم» (51. «زاريات» سۇرەسى، 56-ايات). ءدىن ادامعا ەكى دۇنيەنىڭ باقىتىنا اپاراتىن تۋرا جولدى كورسەتەدى. ادامنىڭ بۇكىل ىس-ارەكەتىن قايىرىمدىلىققا، ىزگىلىككە باعىتتايدى. ناتيجەسىندە ادام فانيلىك ءومىرىن دە بوسقا وتكىزبەي ساۋاپقا كەنەلەرى حاق. سەبەبى و دۇنيەلىك ومىرگە قاجەتتى نەگىزگى قاعيدالار تىزبەگىن ءدىن عانا ۇيرەتە الادى. مۇنىڭ قوعامدىق ءمانى دە زور. نەگە دەسەڭىز، جەكە ادامنان شىعاتىن ىزگىلىك نۇرى، ونىڭ يماني كەلبەتى اينالاسىنداعى دوس-جاران، اعايىن-تۋىستارىنا دا اسەر ەتپەي تۇرماسى بەلگىلى. ءدىن پايعامبارلار ارقىلى ادامدارعا جەتكىزىلگەن اللانىڭ بۇيرىقتارى مەن تىيىمدارىنان تۇراتىندىقتان تەك ۋاحيگە عانا سۇيەنەدى. ءدىننىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى وسى ۋاحي ارقىلى كەلۋىندە. باسقالاي بولعان جاعدايدا، ياكي ءدىن نەگىزى ۋاحيگە قۇرىلماسا، اللا قۇزىرىندا ءيلاھي (قۇدايلىق) ءدىن بولىپ سانالمايدى. يسلام ونداي دىندەردى «جاساندى ءدىن» دەپ اتايدى. باتىس الەمى ءدىن ۇعىمى ءۇشىن «اسا قۇرمەتتى، ءمان بەرىلگەن، تاعزىم ەتىلگەن نارسە» ماعىناسىنا كەلەتىن لاتىنشا «religio» ءسوزىن قولدانادى. تاريح ساحناسىنداعى فيلوسوفتار، الەۋمەتتانۋشىلار مەن ءدىنتانۋشىلار جانە يسلام عۇلامالارى دىنگە ءتۇرلى انىقتاما بەرگەن. يسلام فيلوسوفياسى بويىنشا ءدىن – الەمدى بايلانىستىرۋشى كۇش، ياعني، اللا تاعالانىڭ بارلىعىنا سەنىم مەن امالدىڭ بىرلىگى.  

---