InfoHub Logo

ادامنىڭ ساناسى مەن جۇدىرىقتاي جۇرەگى، تۋىلعاننان ولىمگە دەيىن ءومىردى تانۋمەن بىرگە ءوزىن دامىتۋمەن بولادى. ءومىر ءسۇرۋ، قابىلداۋ، دامۋ، اقىل-پاراساتىن ارتتىرۋ، مىنەز قالىپتاستىرۋ سەكىلدى ۇنەمى دامىپ وتىراتىن پروسەسستە بولادى. بۇل پروسەسستەر ادامنىڭ وزىنە جانە دە تىكەلەي ورتاسىنا تىعىز بايلانىستى. ءومىر ءمانىن ۇعىنىپ، ءوزىنىڭ كىم ەكەندىگىن، نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ءتۇسىنىپ، باقىتتى عۇمىر سۇرە وتىرىپ ءتارتىپتى ورتا قالىپتاستىرۋ باستى مىندەت. بەرىلگەن ءومىردى باعالاي وتىرىپ، وز-وزىنە جاۋاپ بەرە الاتىنداي ءومىر كەشۋ وتە جاقسى. ومىردە بولاتىن ءار ءسات، ىس-ارەكەت، سويلەۋ، قابىلداۋ، جاۋاپ قايتارۋ سول سەكىلدى ادام ومىرىندە ورىن الاتىن جاعدايلار ونىڭ بارلىعى ادام ىقپالىمەن بولادى. ادامزات تال بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىن ءار كەز دامۋ ۇستىندە بولادى، ونىڭ اينالاسىنداعى ادامدار مەن قورشاعان ورتاسىنا بايلانىستى جەكە تۇلعالىعى قالىپتاسادى. ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋى ول كۇردەلى جۇيە. سول جۇيەگە قاتىساتىن ءار نارسەنىڭ وزىندىك ورنى بار، اتاپ ايتقاندا تاربيە تۋرالى ءسوز قوزعاساق. تاربيە- جەكە تۇلعانىڭ ادامدىق بەينەسى، مىنەز-قۇلقى، ىس-ارەكەتى، ومىرگە بەيىمدەلۋ دەڭگەيى، وزىنە جانە اينالاسىنا قارىم-قاتىناسى. تاربيەنى ادام اقىل ەسىن بىلە باستاعاننان، ەڭ الدىمەن اتا اناسىنان، قورشاعان ورتاسىنان الادى. ەڭ العاشقى تاربيە بەرۋشى اتا انا بولعاندىقتان ول ماڭىزدى ەتاپ بولىپ تابىلادى. ارى قارايعى تاربيە مەكتەپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى ءمۇعالىم، تاربيەشىلەردەن، ورتاسىنداعى دوستار مەن قورشاعان ورتاداعى بولىپ جاتقان جاعدايلاردى باعانداۋ، قابىلداۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. كۇردەلى جۇيەلەردىڭ ءبىرى، ادام تىرشىلىگىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ بىرگە دامىپ وتىراتىن ءدىننىڭ ادام ومىرىندە جانە تاربيەسىندە الاتىن ورنى قانداي؟

ادامنىڭ جارىق دۇنيەگە كەلۋى، ءوسۋى، جەتىلۋى، تىرشىلىك ەتۋى، قارتايۋ كەزىندە ءدىن جاعىنان بەرىلەتىن تاربيەسى ادامنىڭ ءوزىنىڭ يماندىلىعىنان باستالادى. يماندىلىق ماڭىزى:اتا-انا مەن بالانىڭ، ءار ادامنىڭ بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسى، كىشىلىك پەن ىزەتتىلىك، سىيلاستىق پەن ادەپتىلىك، يناباتتىلىق. ادام يماندىلىق تاربيەسىن الدىمەن ءۇي ىشىنەن اتا اناسىنىڭ ۇستانعان دىنىنەن،سەنىمىنەن الادى. يماندى بولعان ادامنىڭ تاربيەسى دە مىقتى بولادى. ادام بويىنداعى ىشكى رۋحاني كۇش «يماندىلىق»  ادامنىڭ قوعامداعى جانە كۇندەلىكتى ومىرىندەگى ءىس ارەكەتتەرىن، سويلەۋ، قابىلداۋ سەكىلدى رۋحاني قاسيەتتەرىن رەتتەۋشىسى. جۇرەك تازالىعىنان باستاۋ الاتىن يماندىلىق، ادامىنىڭ تاربيەسىنە ۇلكەن اسەرىن تيگىزەدى، ويتكەنى، جۇرەكتەگى يماندىلىق نۇرى ءار كەز ادامنىڭ سىرتقى بولمىسىنا اسەرىن تيگىزەدى. ادامدى جاقسى ويلار ويلاۋعا، جاقسى سويلەۋگە، ىزگى ىستەر ىستەۋگە باستايتىن يماندىلىق ءتارتىپ جۇيەسىمەن تىعىز قارىم قاتىناستا. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى مەن قۇندىلىقتارىن بويىنا جيناعان جان، قايىرىمدى، ءبىلىمدى، بايسالدى، مىنەزى كوركەم، ءسوز ساپتاۋى ورىندى، مەيىرىمدى، ارداقتى جانعا اينالادى. اۋزىندى ءار كەز اللاسى بار ادام ءىسى دە وڭ بولادى، ويتكەنى ول جۇرەكتەگى يمانى ارقىلى عانا ءىس اركەت ەتەدى. ۇيدە بولسىن، تۇزدە بولسىن سەنىمى جاعارى يمانى كۇشتى ادام يمانسىزدىعىن، تاربيەسىزدىگىن كورسەتپەيدى، ول ءۇشىن ول دۇنيەلەر ادام باساسىن ازعىراتىن ىستەر. يمان كىلتى ار وجداندارى قاشاندا بولماسىن قاسىنان تابىلادى.

تاياقتاۋ وڭاي، تاربيەلەۋ قيىن دەپ جاتادى عوي ۇلى حالقىمىز، سول سەكىلدى تاربيە بەسىكتەن بەرىلگەندىكتەن اتا-انا كورسەتكەن ۇلگى ونەگە بالا جەتىلۋىندە باستى ورىنعا جايعاسادى. قازاق سوزبەن تۇزەپ، كوزبەن تاربيەلەگەن، سالت-ساناسى مەن نانىم-تيىمدارى، سەنىم جۇيەسى مەن ۇستانعان ءدىنىڭ يگى جاقسىلارىن ۇرپاق بويىنى سىڭىرۋگە قاشاندا بولماسىن  جان سالىپ، دانالىعىن تاربيە بەرۋ ارقىلى ونەگەلى ءسوزى مەن اقىلىمەن جەتكىزە بىلگەن.

تاربيە الۋ مەن تاربيە بەرۋ ول ءار ادامنىڭ قابىلداۋىنا بايلانىستى،سول ءۇشىن دە تاربيە كوزى ءتارتىپ پەن اتا-بابا سالت-ساناسى ارقىلى، ءدىلى مەن ءدىنى ارقىلى بەرىلىپ وتىرسا بولاشاق وسكەلەن ۇرپاق تاربيەلى دە ءتارتىپتى، اقىلىنا كوركى ساي ۇلدار مەن قىزدار بولىپ وسىپ-جەتىلۋى ءسوزسىز. تاربيە بەرۋ كەزىندە قولدانىلاتىن ءار قيمىل مەن ادىستەر تەك جاقسى جاعىنان بەرىلۋى ەڭ الدىمەن تاربيەلەۋشىدەن قاداعالانۋى ءتيىس. سوندىقتان، ءار جان ءوز تارتىپ-تاربيەسىنە جاۋاپ بەرە بىلسە، يمانسىز جانە تاربيەسىز جاندار بولماسى ءسوزسىز.
 
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 3ء-شى كۋرس
ستۋدەنتى مۇراتبەك دانيار
جەتەكشى: اعا وقىتۋش، PhD مۇقان نۇرزات

---