InfoHub Logo

ءدىن - ادام مەن قوعام ومىرىندە، حالىقتىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرىندە تاريح قاتپارلارىمەن جالعاسىپ، ءالى كۇنگە دەيىن وركەنيەتتى ادامزات الەۋمەتىندە قاسيەتتى رۋحاني قۇبىلىس بولىپ وتىر. ءدىن تاقىرىبى قاي قوعامدا بولماسىن وزەكتىلىگىن ەشقاشان جوعالتپايتىنىن ەسكەرە وتىرساق، ءدىندى تانىپ، ونىڭ  ماعىناسىن ۇعىنىپ، تاريحىنا ءۇڭىلۋ ءار سانالى ادام ءۇشىن كەرەك. ءدىني سانا مەن ءدىني بىلىمدىلىك ادامداردىڭ ءوقىپ-بىلۋى مەن ىزدەنپازدىعى ارقىلى قالىپتاسادى. الايدا، جەكە ادامنىڭ ءدىني ءبىلىمىن، تەك ءدىني كىتاپتار ارقىلى نە بولماسا اينالاسىنداعى ادامداردىڭ مالىمەتىن قابىلداۋ ارقىلى جەتىلدىرۋ جەتكىلىكسىز. ءدىني ساۋاتتىڭ تايازدىعىنان قانشاما ادامدار جات اعىم قۇربانى بولىپ جاتىر. ءدىني ساۋاتتىڭ تومەندىگىنەن، ەلىمىزدە ءجۇرىپ سالافيزم قۇربانىنا  اينالىپ، دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدارعا كىرىپ، ءدىن اتىن جامىلىپ تەرروريزم مەن ەكسترەميزمگە جول بەرىپ جاتقان ادامدار سانى ءالى كۇنگە دەيىن ازايماي وتىر. وتانىمىزدا 130-دان اسا ۇلت-وكىلى، 4000-عا جۋىق ءدىني بىرلەستىكتەر بار. ءارقايسىلارىنىڭ ءدىني سانالارى سان ءتۇرلى، ۇستانىمدارى مىڭ ءتۇرلى. زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان ءاربىر جاننىڭ ءدىني سەنىمىنە قۇرمەتپەن قارايمىز، الايدا ءدىني سانانىڭ دۇرىس جاققا شوعىرلانۋىنا دا ءمان بەرۋىمىز قاجەت. وسى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، كۇرەسۋ جولىن قاراستىرىپ، ءدىن مەن ءدىني سەنىمدەردى ىشكى جاعىنان تولىققاندى زەرتتەپ، دىندەرگە باعا بەرەتىن مامان – «ءدىنتانۋشى».

ءدىنتانۋشى - ءدىندى زەرتتەيتىن، سارالايتىن مامان ەكەنى تۇسىنىكتى، ودان بولەك جاي-جاپسارىنا توقتالساق. ءدىنتانۋ - زەرتتەۋلىك ىزدەنىسكە نەگىزدەلگەن ءدىننىڭ پايدا بولۋىن، دامۋىن، قىزمەت ەتۋ زاڭدىلىعىن، دىندەردىڭ قۇرىلىمى مەن ءتۇرلى كومپونەنتتەرىن، كوپ قىرلى فەنومەندەرىن، قوعامداعى ورنىن، دىندەر مەن مادەنيەت سالالارىن ءوزارا بايلانىسى مەن ارەكەتتىلىگىن زەتتەيتىن ماماندىق.

الەمدىك دەڭگەيدەگى ءدىني جاعداي ءالى تۇراقتالماي تۇر. سوندىقتان، ءدىنتانۋ ماماندىعىندا دايارلاناتىن ءدىنتانۋشى ماماندار، ءدىني جاڭالىقتارعا باعا بەرۋ ارقىلى، ەلىمىزگە تيگىزەر زالالدارى مەن جاڭاشىلدىقتارىنا باسا نازار اۋدارۋى كەرەك. ءدىني جانجالدار مەن قاقتىعىستارعا قارسى تۇرۋعا اركەت جاساپ، قوعام ورتاسىندا، اسىرەسە جاستار اراسىندا ءدىني كوزقاراستاردى دۇرىستاۋعا ماشىقتانۋى تالاپ ەتىلەدى. ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالعا مويىن بۇرساق، قازاقستانداعى قازىرگى جاعداي تۇراقتى دەۋگە كەلمەيدى، ۇنەمى ساندىق جانە ساپالىق وزگەرىستەر بولىپ جاتادى. جوعارىدا ايتتىپ وتكەندەي، ەلىمىز زايىرلى بولعاندىقتان، سەنىمدەرى ءارتۇرلى توپتار شوعىرلانعان. ءداستۇرلى دىندەر، يسلام مەن حريستياننان بولەك، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني ۇيىمدار قانشاما. ودان بولەك شەت ەلدەردەن كەلەتىن جات اعىم ميسسيونەرلەرى، ءدىني تۇرعىدا ادامداردىڭ باعىت – باعدارىن بۇرمالاپ، ءدىني ناسيحات جۇرگىزىپ، ءدىني سانانى ۋلاۋى توقتالماي تۇر. «باسقالاردان وزگەشە» بولۋعا دەگەن تالپىنىس ءدىني سانانىڭ تەز ۋلانۋىنا الىپ سوعۋدا. اسىرەسە، ەلىمىزدە سالافيتتىك يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋشى توپتار، ادام ساناسىن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى وزگەرتىپ، تەرروريزم مەن ەكسترەميزم قۇربانى بولۋعا يتەرمەلەۋدە. وسى اتالعان جايتتاردى ءوز ۋاقىتىسىندا سارالاي وتىرىپ، شەشۋ جولدارىن قاراستىرىپ، الدىن الۋ شارالارىن جاساپ، قارسى ناسيحاتتى جۇزەگە اسىرۋشىلار، ەلىمىزدەگى ءدىنتانۋشىلار مەن تەولوگتار بولىپ تابىلادى. ءدىنتانۋ ماماندىعى جوعارى دەڭگەيدە بىلىكتى دە ءبىلىمدى ماماندار دايىنداپ وتىرسا، قازاقستاننىڭ ءدىني جاعداي تۇراقتىلىق دەڭگەيدە بولارى ءسوزسىز. الدىن الۋ، قارسى ناسيحات، تۇراقتىلىق، قاداعالاۋ ، زاڭ اياسىندا بىرلەسە ءىس ارقارۋ ارقىلى ءدىنتانۋ ماماندارى جۇمىس كۇشىن ساپالى ەتە الادى. العان  ءبىلىمىن، تاجىريبە ارقىلى قولدانا الاتىن، ءبىلىمدى دە بىلىكتى ءدىنتانۋشىلار، ءارقاشان ۇلت تىنىشتى مەن قوعام تاتۋلىعىن قاداعالاۋعا ءازىر.

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى   

ءدىنتانۋ ماماندىعى، 3 كۋرس مەلىس ديانا ورال قىزى                             

جەتەكشى: اعا وقىتۋش، PhD مۇقان نۇرزات

---