InfoHub Logo

ماقساتى:
وقۋشىلارعا دوس، دوستىق تۋرالى اڭگىمەلەي وتىرىپ، ولاردىڭ دوستىق قارىم - قاتىناسىن نىعايتۋ. وقۋشىلاردى ادالدىققا، شىنشىلدىققا تاربيەلەۋ، وزىمشىلدىكتەن، مەنمەندىكتەن تاعى باسقا جامان ادەتتەردەن اۋلاق جۇرۋگە ۇيرەتۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتىن، ءبىر - بىرىنە دەگەن دوستىق سەزىمدەرىن نىعايتۋ.
ءمۇعالىم: دوستىق دەگەن ومىردە ەڭ كەرەگى،
دوستىق بولىپ دۇنيە دوڭگەلەدى.
وزەندەگى تولقىندار دوس بوپ اقتى،
قاناتىمىزداي جۇگىرىپ كەۋدەدەگى.
ادام ءۇشىن اتا - انادان كەيىنگى ەڭ جاقىن – ابزال دوس.«دوسسىز ءومىر – تۇل»، «دوسسىز ءومىر – تۇسسىز اس»- دەپ حالىق بەكەر ايتپاعان. ادام ەس ءبىلىپ ەتەك جاپقاننان باستاپ ءوزىن تۇسىنەتىن، جانىنا سەرىك بولاتىن اينىماس دوس ىزدەيتىنى انىق. سوندىقتان دا بۇگىن دوستىق جايلى اڭگىمەلەسپەك ءۇشىن تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبىن «دوستىق – قىمبات ومىردە» دەپ الدىق.
البينا: دوستىق - ادامداردىڭ ءبىر - ءبىرىن جانى قالاپ، شىن جاقسى كورىپ، قالتقىسىز سەنىپ تىلەكتەس، مۇراتتاس بولۋى. ادام ومىرگە ءسابي بولىپ كەلەدى. ول العاش اق ءسۇتىن بەرگەن اناسى مەن اكەسىن تانيدى. ادام وسە كەلە وزىنە دوس تابادى. دوس سەنىمدى سەرىك. دوستار - ءبىرىن - ءبىرى ءتۇسىنۋى ءتيىس.
ەسبول: ەرتە زاماننىڭ ويشىلى جانە اسقان شەشەن، ەجەلگى ريم قايراتكەرى مارك تۋلليي سيسەرون دوستىق - ءوز بويىنا قانشاما سان الۋان پايدالى نارسەلەردى بىرىكتىرگەن دەسەڭشى. قايدا بارساڭىز دا ول سىزگە قىزمەت ەتەدى. ول بارلىق جەردە بار. ول ەشقاشان مەزى قىلمايدى. ەشقاشاندا ورىنسىز كيلىگەتىن جەرى بولمايدى. ول ساتتىلىككە جاڭا ساۋلەت بەرەدى. ول ورتاقتاسقان ساتسىزدىكتەردە كوپ مولشەردە ءوزىنىڭ ۋاقىتىن جوعالتادى دەيدى.
جاندوس: ەجەلگى گرەك فيلوسوفى، عالىم اريستوتەل - دوستىق - ءومىر ءۇشىن ەڭ قاجەتتى نارسە، ويتكەنى ەشكىم ەشقاشاندا يگىلىككە تۇگەل يە بولا تۇرسا دا دوس - جارانسىز ءومىردى قالاماق ەمەس.
گۇلمايسا: پارسى جازۋشىسى قابۋس بىلاي دەگەن ەكەن - ەي، پەرزەنتىم! مىنانى بىلگەيسىڭ - ادام تىرىسىندە دوسسىز بولمايدى. ادامنىڭ دوسسىز بولعانىنان اعايىنسىز بولعانى جاقسى. ءبىر دانىشپاننان دوس پەن اعايىننىڭ قايسىسى جاقسى – دەپ سۇراپتى. دانىشپان دوس جاقسى دەپتى. سول ءۇشىن دوس تارىڭنىڭ ءىسى جايىندا ويلا، ولارعا سالەم – ساۋقات جىبەرىپ تۇر جانە قامقور بول. سەبەبى اركىم ءوز دوسىن جادىندا تۇتپاسا، دوستارى دا ونى ەسىندە ساقتامايدى، اقىرىندا ول دوسسىز قالاتىن بولادى. حالىقتا التىن بەرگەن - دوس ەمەس، اقىل بەرگەن دوس دەگەن ماقال بار.
پەريزات: ادامنىڭ ادامسىز كۇنى جوق. سوندىقتاندا ادام جۇرگەن جەرىندە، ەلدە، ساپاردا، بوتەن جەردە بولسىن ۇعىنىسىپ، تۇسىنىسەتىن، جاراسىپ جاقىن جۇرەتىن، ءوزارا بۇكپەسىز، سىرلاس جان ىزدەيدى. بۇل - وتە قاجەت تابيعي تىلەك.

حور: قايداسىڭدار، دوستارىم
بالجان: يتاليان جازۋشىسى، دراماتۋرگ، اقىن الەكساندر ماندزوني دوستىق - ءومىردىڭ ەڭ زور قۋانىشتارىنىڭ ءبىرى، ونان دا زور قۋانىش – سىرىڭدى ايتاتىن ادامنىڭ بولۋى دەگەن ەكەن.
قۋاندىق: قاي كەزدە دە، قاي جاستا دا ادام ومىرىندەگى دوستىقتىڭ ورنى بولەك. سوندىقتان وعان وتە جاۋاپكەرشىلىكپەن، بايسالدى قاراۋ كەرەك.
ايميرا: امەريكان ساياسي قايراتكەرى، فيزيك بەندجامين فرانكلين – دوستى اسىقپاي تاڭداعان ءجون. ول دا كۇتىپ ايالاۋدى، باعىپ -*قاعۋدى قاجەت ەتەدى. ال ۇلى اباي اتامىز - دوسى كوپپەن سىيلاس، دوسى جوقپەن سىرلاس دەگەن ەكەن.
داۋلەت: دوستىق – انشەيىن دوس تاپقىسى، دوس بولعىسى كەلگەندىكتىڭ ناتيجەسى ەمەس. ءبىر - بىرىنە پەيىلى ىقىلاسى تۇسكەن، جان جۇرەگى قالاعان، كوزقاراسى مەن وي - نيەتى ۇيلەسكەن، مىنەزدەرى سىيىمدى ادام عانا دوس بولا الادى.
«سەنىڭ دوسىڭ كىم ەكەنىن ايت، مەن سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتىپ بەرەمىن»دەگەن ەكەن عوي ءبىر دانا كىسى جاڭا تانىسقان ادامىنا. بۇل اقىلدى ءسوزدىڭ ماعىناسى «دوستار جان دۇنيەسى، وي ءورىسى، تالعامى مەن الەۋمەتتىك كوزقاراسى جاعىنان جاقىن بولادى»دەگەنگە مەڭزەيدى.
نۇرداۋلەت: ءابۋناسىر ءال - فارابي ايتقان
«ورگە جۇزگەن ونەگەلى ىسىمەن
ادال دوس تاپ تەڭ قۇربىڭنىڭ ىشىنەن»دەگەن
ناقىلدى بىلمەگەن - ۇلكەن قاتەلىك.
ءمولدىر: دوستىقتىڭ ومىرشەڭدىگى ەكى جاقتىڭ ەشقاشان ادىلدىكتەن اتتاماۋىندا. جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق»دەيدى حالىق دانالىعىندا. كوڭىلىڭنەن شىققان، سىناقتان وتكەن ادام دوس بولاتىنى بەلگىلى. تەگى كەز - كەلگەن ەكى اياقتى، جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءبارى بىردەي بولماسا كەرەك. نيەتى تازا، ءجونى ءتۇزۋ، جان دۇنيەسى ساۋ ادامدار عانا دوس بولۋعا جارايتىنى - شىندىق.
ءاقجۇنىس: حالىقتا دوسىڭنان تاپ!»دەگەن قارعىسقا جاقىن ءسوز بار. بۇل - دوستىڭ ءبارىنىڭ بىردەي ەمەستىگى، ادامعا ەڭ اۋىرى - دوسىڭنىڭ ارامدىعى، ەكىجۇزدى وپاسىزدىعى ەكەنى ەسكە سالاتىن ءسوز. شىنىندا دا ىشەك - قارنىنا دەيىن تۇگەل بىلەتىن ادامىڭنىڭ قاسىنا اينالۋىنان، قارسىلاسىڭ جاققا شىعىپ كەتۋىنەن ءقاۋىپتى، قاتەرلى، وكىنىشتى نە بار؟! بۇدان دوس - دۇشپانىڭدى ايىرا ءبىلۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنى كورىنەدى. ايتپەسە وپىق جەپ، بارماق تىستەپ قالۋىڭ وڭاي. سوندىقتان دوستىقتىڭ بەلگىسى – دوستىڭ سىرىن ءوز سىرىڭداي ساقتاۋ. دانالار ايتقان عوي – سىر ساقتاۋ - ءتىلىڭنىڭ استىنا شوق سالىپ العاننان دا قيىن دەپ. تىلىنە يە بولا المايتىن جەڭىلتەك ءپاتۋاسىز جاندارعا «دوسىم عوي» دەپ سىر اشۋ جاماندىققا اپارىپ سوقتىرۋى مۇمكىن.
بەكزات: دوس اقىلشى، كومەكشى، سىرلاس، جاقىن، ادال، شىنشىل دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ءومىر ادامعا ءبىر - اق رەت بەرىلەدى، سوندىقتان دا دوس ومىردەگى قيىنشىلىق پەن قىزىق كەزەڭدەردى ءبولىسۋ ءۇشىن قاجەت. دوستىقتىڭ ەكى ءتۇرى بولادى: ادال دوس، امال دوس.
سارا: دوستاسۋ، سەرىك تابۋ ادامنىڭ باقىتىنا باقىت قوسادى. دوستاسۋدان بىرلىك، بىرلىكتەن تىرلىك، تىرلىكتەن جەڭىس، جەمىس، قۋانىش باقىت تۋادى.
سۇلىۋحان: دوس بولۋ – كيەلى ۇعىم. دوستىق اسپانداعى جارىق جۇلدىز، تەڭىزدەگى گاۋھار تاس. جۇلدىز دا، اسىل تاس تا كىرشىكسىز ءمولدىر. بۇل ەكەۋىن ەشكىم دە، ەش قۇدىرەت تە كىرلەتە المايدى.
بەكسلان: دوستىق
ايتىمبەت دەگەن سوزگە شەشەن كىسى بولىپتى. بىردە ونىڭ زامانداستارى:
- دوستىق نەشەۋ؟ – دەپ سۇراق قويادى. سوندا ايتىمبەت تۇرىپ:
- دوستىقتىقتىڭ ەكى ءتۇرى بولادى. ءبىرى – ادال دوستىق، ەكىنشىسى – امال دوستىق.
«ەندى ونى قالاي اجىراتا الامىز» دەگەندەرگە:
- ادال دوستىق ومىرلىك نۇسقا بولادى، امال دوستىق ومىرلىك نۇسقا بولادى، – دەپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن.
حور: ارمانداستار
سۇلىۋحان: وتەدى ءومىر دوڭگەلەپ
ءجونى بولەك، ءجون بولەك
مەنىڭ دە جانىم شولدەيدى
دوسى جوق كوڭىل ءبىر بولەك
دەسە دە تىرلىك بازارلى
دوستىڭ ءجونى ءبىر بولەك
قاس - قاعىم مىناۋ جالعاندا
ساعىناتىن دوس كەرەك.
ءمولدىر: تالدىرا ءمىنىپ كوڭىلدىڭ ولقى بوس شاعىن،
قاتەمدى تۇزەپ جول تاپسام دۇرىس قوستادىڭ
قينالعان شاقتا ءبولىسىپ جۇرەك جىلۋىن
جۇردىڭدەر سەندەر قولتىقتان دەمەپ دوستارىم
جاندوس: ساعىنىش تولى كەۋدەنى كەرنەپ جىر كوشكىن
دوستىقتىڭ كەلدىم سازىنا انمەن ءۇن قوسقىم
وتەرمىن مىناۋ ولشەۋلى عانا تىرلىكتەن
بيىكتەن سايلاپ ورىنىن ادال شىن دوستىڭ
ەسبول: جۇرسەك تە قانشا بايانسىز دوستان ءتۇڭىل دەپ،
قانشاما ارزان مىنەزگە كۋا عۇمىر جەر
اسىلدار از با جانىندا قيار دوس ءۇشىن
سولارعا تاعدىر وكىنبەي وتەر عۇمىر بەر.
ايميرا: نە جەتەدى ناعىز دوسقا، اسىلعا
قۋانساڭ دا، قايعىرساڭ دا قاسىڭدا
قينالادى سەن قينالساڭ قاسىندا
ۇيىقتاماساڭ ۇيىقتامايدى ول داعى
ۋيليام شەكسپير
بەكسلان: جاقسىمەن دوس بولساڭ
الدىڭنان شىعار ەلپەكتەپ
جامانمەن دوس بولساڭ
سىرتىڭنان جۇرەر وسەكتەپ
ماحامبەت وتەمىس ۇلى
داۋلەت: كوڭىلىڭە قاراي دوس تاڭدا
كۇشىڭە قاراي جۇك تاڭدا
ءجۇسىپ بالاسۇعىن
البينا: دوسىم ساعان سەنەمىن، سەنىپ وتەم
جولى بوتەن دەمەيمىن، ءجونى بوتەن
دوستىق دەگەن ادامنىڭ كورىگى ەكەن
دوستىق دەگەن اقىلدىڭ سەرىگى ەكەن
مۇقاعالي ماقاتايەۆ
كورىنىس: مۇحتار شاحانوۆ: دوستىق ولكەسىنىڭ زاڭى
ءاقجۇنىس: دوستىق دەگەن ىزگىلىكتىڭ الاڭى
وعان كۋا عاسىرلار مەن زاماندار
وتانىندا ساتىپ كەتە الادى
قيىن شاقتا دوسىن ساتقان ادامدار
مۇحتار شاحانوۆ
- ەندىگى كەزەكتى سيتۋاسيالىق سۇراقتارعا بەرەيىك
ا) دوسىڭنىڭ كوپ وتىرىك سويلەپ، ءبىر زاتتى جىمقىرىپ كەتۋ ادەتى بار ەكەنىن بايقاپ ءجۇردىڭ. ءبىراق ونى ايتا الماي جۇرگەن بولاتىنسىڭ. ءبىر كۇنى ەكەۋىڭە ورتاق باسقا ەشكىم بىلمەيتىن زاتىڭ جوعالىپ كەتتى. نە ىستەر ەدىڭ؟
ءا) سەنىڭ دوسىڭنىڭ مىنەزى وتە شالكەس. ۇلكەنمەن دە، كىشىمەن دە بولمايتىن نارسەگە ءىلىنىسىپ قالا بەرەدى. وزىنەن كىشكەنتايلارعا كوپ الىمجەتتىك جاسايدى. سەنىڭ ءىس - ارەكەتىڭ؟
كورىنىس: ەكى دوس
حور: دوس تۋرالى جىر
ءمۇعالىم:
تاقتاعا قاعىلعان شەگە.
«مىنەزى ناشارلاۋ، بۇزاقى ءبىر بالا بولىپتى. كۇندەردىڭ كۇنىندە اكەسى وعان ءبىر دوربا تولى شەگە بەرىپتى. اكەسى: «جولداستارىڭمەن ءاربىر كەرىسكەن، توبەلەسكەن كەزىڭدە تاقتايعا ءبىر شەگە قاعىپ وتىر.»- دەپتى. بالا ءبىرىنشى كۇنى تاقتايعا 10 شەگە قاعىپتى. سودان كەيىنگى كۇندەرى وزدەرىن تەجەي ءجۇرىپ، كۇن سايىن شەگەنى از قاعۋعا تىرىسىپتى. ءسويتىپ، ايتەۋىر ءبىر شەگە قاقپاعان كۇنگە دە جەتىپتى. اكەسىنە بارىپ ايتقاندا ول بالاسىنىڭ شەگە قاققان تاقتايىنا قاراپ:
اكەسى: بۇگىننەن باستاپ كەرىسپەگەن، توبەلەسپەگەن ءاربىر كۇنىڭدە ءبىر شەگەدەن سۋىرىپ وتىر،- دەپتى.
بىرنەشە كۇن وتكەننەن كەيىن تاقتايدا شەگە قالماپتى.
اكەسى:
بالام تاقتايعا دۇرىستاپ قاراشى. كوپتەگەن تەسىكتەر پايدا بولدى، ەندى بۇرىنعىداي بىرتەگىس بولمايدى. جولداستارىڭمەن كەرىسىپ، توبەلەسكەن كەزدە بىلاپىت، جامان سوزدەر ايتىلادى. ءار جامان ءسوز جانعا ءبىر جاراقات جاسايدى. سوڭىنان جولداسىڭا مىڭ رەت كەشىرىم سۇراساڭ دا، ول تەسىكتەر بىتەلمەيدى. دوس اسىل تاس ءتارىزدى. سەنىڭ قۋانىشىڭا ورتاقتاسادى. كوڭىلىڭ جابىرقاسا، كومەكشىڭ بولىپ، قايعىڭدى باسادى.

ماقال - ماتەلدەرگە توقتالايىق
1. ەكى جاقسى قاس بولماس،
ەكى جامان دوس بولماس.
2. دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى،
دوس جىلاتىپ ايتادى.
3. دوس سىرتىڭنان ماقتار،
دۇشپان كوزىڭە ماقتار.
4. دوسى كوپتى جاۋ المايدى،
اقىلى كوپتى داۋ المايدى.
5. دوس - اجارىڭ،
جولداس بازارىڭ.
قورىتىندى:
بۇگىنگى ساباعىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە سەندەرگە تەك قانا ادال، تازا، اق نيەتتى دوستارىڭ كوپ بولسىن دەپ تىلەيمىن. وزدەرىڭ دە ناعىز دوس بولا بىلىڭدەر.
دوستىق دەگەن تاۋسىلمايتىن قازىنا،
كوكتەمدە دە سولىپ قالار گۇل ەمەس،
قارامايدى ول سىيدىڭ كوپ پەن ازىنا
ناعىز دوستار ءتىپتى سىي دا تىلەمەس.
التىن ۋاقىتتارىڭىزدى ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپ - كوپ راحمەت!
ەندىگى ءسوز كەزەگىن ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى ومىربايەۆا بيبىگۇل اپايعا جانە اتا - انالارعا بەرەمىز.