ديكتانتتار جيناعى 5 - سىنىپقا ارنالعان
ديكتانتتار جيناعى 5 - سىنىپقا ارنالعان
تۇسىندىرمە ديكتانت. ول ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن جازىلىپ، سوڭىنان تۇسىندىرىلەدى. ديكتانتتىڭ بۇل تۇرىنە تاقتانى دا پايدالانۋعا بولادى. تاقتاعا شىققان وقۋشى جازىپ بولعاننان كەيىن، ءمۇعالىم تاپسىرمانىڭ ورىندالۋىن بۇكىل سىنىپتى قاتىستىرا وتىرىپ تەكسەرەدى.
تەرمە ديكتانت. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر ءماتىن ۇسىنىلىپ، سونىڭ ىشىنەن يا فونەتيكالىق، يا لەكسيكالىق نەمەسە گرامماتيكالىق تاپسىرمالارعا ساي سوزدەردى تەرىپ جازۋعا تاپسىرما بەرىلەدى.
وزدىك ديكتانت. ونى وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن ەمەس، جاتقا جازادى. ونىڭ بىرنەشە جولى بار. ولار:
ا) وتىلگەن تاقىرىپتى بەكىتۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم ديكتانت ءماتىنىن تاقتاعا جازىپ، جەكە سوزدەردىڭ جازىلۋىن، گرامماتيكالىق ەرەجەسىن تۇسىندىرەدى. ءماتىن بىرنەشە رەت وقىلادى. سودان كەيىن تاقتاداعى ءماتىن جاۋىپ قويىلادى دا، وقۋشىلار ونى جاتقا جازادى. جازىپ بولعان سوڭ، ولاردىڭ جازعاندارى تاقتاداعى ماتىنمەن سالىستىرىلادى.
ءا) ءمۇعالىم ءماتىندى كىتاپتان كورسەتىپ بەرەدى. ونى وقۋشىلار 5 - 10 رەت وقىپ شىققان سوڭ، كىتاپتى جاۋىپ قويىپ، جاتقا جازادى. سودان سوڭ كىتاپپەن سالىستىرىلادى.
ب) وقۋشىلارعا جاتقا جازدىرۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانتتا وقۋشىلار تاقتاعا جازىلعان جەكە سوزدەر مەن سويلەمدەردى قاتىستىرىپ، سويلەم نەمەسە شاعىن ءماتىن قۇرايدى. تاقىرىپ قويىپ، ويلارىن ءوز سوزدەرىمەن جازۋ تالاپ ەتىلەدى.
ەركىن ديكتانتتا وقۋشىلار وزدەرى وقىعان ماتىندەرىنىڭ مازمۇنىن ءوز سوزدەرىمەن ايتىپ جەتكىزەدى نەمەسە ءمۇعالىم ءماتىندى الدىمەن وقىپ شىعادى دا، مازمۇنىن وقۋشىلارعا ايتقىزادى. سودان كەيىن وقۋشىلار ونى وزدىگىنەن جازۋعا كىرىسەدى. مۇندا ءماتىن سوزدەرىن تولىق ساقتاۋ مىندەت ەمەس.
سوزدىك ديكتانتتا جەكە سوزدەردىڭ ماعىناسىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ مەن ولاردىڭ دۇرىس جازىلۋىن مەڭگەرۋى كوزدەلەدى. وندا وقۋشىلارعا ورفوگرافيالىق نەمەسە فونەتيكالىق جاعىنان اۋىرلىق كەلتىرىپ جۇرگەن سوزدەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى.
ديكتانتتىڭ ەندىگى ءبىر ءتۇرى باقىلاۋ ديكتانتى. باقىلاۋ ديكتانتىندا ءماتىننىڭ قۇرىلىمى مەن قۇرامى تولىق ساقتالىپ ورىندالادى. باقىلاۋ ديكتانتىن ارنايى ساباق رەتىندە جۇرگىزۋگە بولادى. وندا وقۋشى وقۋ باعدارلاماسىنىڭ اعىمى بويىنشا ءتيىستى ماقساتقا ساي بۇكىل ساباق بويى ديكتانت جازىپ، ءوزىنىڭ دايىندىق دەڭگەيىن كورسەتەدى. ونىڭ كولەمى: 5 سىنىپ - 50 - 60 ءسوز، 6 سىنىپ - 60 - 70 ءسوز، 7 سىنىپ 70 - 80 ءسوز.
قاتەدەن ساقتاندىرۋ ديكتانتى وقۋشىلاردىڭ جىبەرگەن قاتەلەرى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. مۇنداي ديكتانتتى تۇسىندىرمە ديكتانتى تۇرىندە جۇرگىزسە تيىمدىرەك.
ءى مودۋل. «مەنىڭ مەكتەبىم. لەكسيكا»
سوزدىك ديكتانت
ءمۇعالىم، جىڭىشكە، وشىرگىش، ءسۇرتۋ، قابات، ۇيىرمە، قارىنداش، ءتارتىپتى، سۋارۋ، ءدارىس، ورنالاسقان (11 ءسوز)
تەرمە ديكتانت
سىنىپ
سىنىپتىڭ قابىرعاسى اق، توبەسى بيىك، ەدەنى سارى. سىنىپتا ءۇش تەرەزە بار. ولادىڭ اينەگى ۇلكەن. قابىرعادا ادەمى سۋرەت ىلىنگەن. سىنىپتا پارتالار ءۇش قاتار قويىلعان. پارتالاردىڭ ۇستىندە داپتەرلەر، قالامدار، وقۋلىقتار، قاعازدار، كۇندەلىكتەر جاتىر. سىنىپتا ۇستەل، تاقتا، ورىندىق، بور، شۇبەرەك بار. ورىندىق ۇستەلدىڭ جانىندا تۇر. تاقتانىڭ ءتۇسى قوڭىر. ەسىكتىڭ ءتۇسى اق. پارتالاردىڭ ءتۇسى كوك. ءبىزدىڭ سىنىپ تازا، جارىق. (55 ءسوز)
تاپسىرما. ماتىننەن ومونيم بولاتىن سوزدەردى تەرىپ جازىپ، ومونيمدىك ماعىناسىن تۇسىندىرىڭدەر. مىسال كەلتىرىڭدەر.
باقىلاۋ ديكتانتى
مەكتەپ
قىركۇيەك ايى جاقىنداپ قالدى. مەكتەپتەگى جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالىپ، وقۋشىلاردى تازا سىنىپتار، سىرلانعان ەسىكتەر، تەرەزە، پارتا، تاقتالار كۇتىپ تۇرعانداي. جاز بويى دەم الىپ تىنىققان وقۋشىلار كوتەرىڭكى كوڭىلمەن مەكتەپتەرىنە ساعىنىشپەن ورالادى. ءبىزدىڭ مەكتەپ وتە ادەمى، بيىك. مەكتەپتە كومپيۋتەر سىنىپتارى بار. مەكتەپتە وتە ءبىلىمدى مۇعالىمدەر ساباق بەرەدى. مەكتەپتىڭ ۇلكەن سپورت زالى بار. ول ەش ۋاقىتتا بوس بولمايدى. (54 ءسوز)
تاپسىرما. جۇمىس، ادەمى، وقۋشى، ءمۇعالىم، ساباق، سىرلانعان سوزدەرىنىڭ سينونيمدەرىن جازىڭدار.
شىعارماشىلىق ديكتانت
وقۋ قۇرالدارى
كىتاپ، قالام، داپتەر، وشىرگىش، قارىنداش، سىزعىش، سومكە، كۇندەلىك، ۇشتاعىش، قايشى. (10 ءسوز)
ءىى مودۋل. «تانىسۋ. فونەتيكا. دىبىستار»
سوزدىك ديكتانت
تۇرامىن، اتى - ءجونىم، ءسىڭلىم، تۇسكى، تاماق، ادەپتى، ءوزىم، شۇعىلدانامىن، سالەمەتسىز بە، قۋانىشتىمىن. (10 ءسوز)
ەركىن ديكتانت
سالەمدەسۋ
سالەمدەسۋ – ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى. سالەمدەسۋ – كەزدەسكەن ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە امان – ساۋلىق تىلەپ، نيەتتەستىگىن ءبىلدىرۋى. ءاربىر ادام «قايىرلى تاڭ!»، «قايىرلى كۇن!»، «قايىرلى كەش!» دەگەن سوزدەردى سالەمدەسۋگە قوسىپ، تاۋلىكتىڭ ءۇش مەرزىمىندە دە ءبىر - بىرىمەن اق جارقىن سالەمدەسۋگە ءتيىس. قازاق سالتىندا ادام امانداسقاندا، وڭ الاقانىن جۇرەگىنىڭ ۇستىنە قويىپ، باسىن يەدى، نەمەسە، قول الىسىپ امانداسادى. (48 ءسوز)
تۇسىندىرمە ديكتانت
تۇسكى تاماق
تاڭەرتەڭ بالا ەشبىر جۇمىسسىز ۇيدە وتىرادى. تۇسكى استى ىشەتىن ۋاقىتتا شەشەسى ەت پەن سورپا قويادى. بالاسى سورپانى ءىشىپ: «تاڭەرتەڭگى سورپادان مىنا سورپا دامدىرەك ەكەن»، - دەيدى.
سوندا شەشەسى: «بۇل تاڭەرتەڭگى سورپانىڭ قالعانى ەدى، ساعان بۇل سورپانىڭ ءدامدى بولعانى – سەن تۇسكە دەيىن جۇمىس ىستەپ، شارشادىڭ. تاڭەرتەڭ ەشبىر جۇمىسسىز ۇيدە وتىرعان سوڭ، اس ساعان ءدامسىز كورىندى»، - دەدى. (54 ءسوز)
ءىىى مودۋل. «قازاق ءتىلى ساباعىندا. بۋىن. ەكپىن. تاسىمال»
سوزدىك ديكتانت
ۇيرەنەمىز، زاڭ، ارىڭ، مەملەكەتتىك، سويلەيمىز، قۇرمەتتەۋ، بۋىن، تۇيىق، ءان ايتامىز، ماقال – ماتەلدەر. (10 ءسوز)
وزدىك ديكتانت
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تiءلى (ءى تاراۋ، 4 - باپ)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تiلi - قازاق تiلi.
مەملەكەتتiك تiل – مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi.
قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى.
ۇكiمەت، وزگە دە مەملەكەتتiك، جەرگiلiكتi وكiلدi جانە اتقارۋشى ورگاندار: قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتiك تiلدi بارىنشا دامىتۋعا، ونىڭ حالىقارالىق بەدەلiن نىعايتۋعا؛
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارشا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتiك تiلدi ەركiن جانە تەگiن مەڭگەرۋiنە قاجەتتi بارلىق ۇيىمداستىرۋشىلىق، ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جاعدايلاردى جاساۋعا؛
قازاق دياسپوراسىنا انا تiلiن ساقتاۋى جانە دامىتۋى ءۇشiن كومەك كورسەتۋگە مiندەتتi. (91 ءسوز)
5 - سىنىپقا ارنالعان ديكتانتتار جيناعى. جۇكتەۋ
تۇسىندىرمە ديكتانت. ول ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن جازىلىپ، سوڭىنان تۇسىندىرىلەدى. ديكتانتتىڭ بۇل تۇرىنە تاقتانى دا پايدالانۋعا بولادى. تاقتاعا شىققان وقۋشى جازىپ بولعاننان كەيىن، ءمۇعالىم تاپسىرمانىڭ ورىندالۋىن بۇكىل سىنىپتى قاتىستىرا وتىرىپ تەكسەرەدى.
تەرمە ديكتانت. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر ءماتىن ۇسىنىلىپ، سونىڭ ىشىنەن يا فونەتيكالىق، يا لەكسيكالىق نەمەسە گرامماتيكالىق تاپسىرمالارعا ساي سوزدەردى تەرىپ جازۋعا تاپسىرما بەرىلەدى.
وزدىك ديكتانت. ونى وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىمەن ەمەس، جاتقا جازادى. ونىڭ بىرنەشە جولى بار. ولار:
ا) وتىلگەن تاقىرىپتى بەكىتۋ ماقساتىندا ءمۇعالىم ديكتانت ءماتىنىن تاقتاعا جازىپ، جەكە سوزدەردىڭ جازىلۋىن، گرامماتيكالىق ەرەجەسىن تۇسىندىرەدى. ءماتىن بىرنەشە رەت وقىلادى. سودان كەيىن تاقتاداعى ءماتىن جاۋىپ قويىلادى دا، وقۋشىلار ونى جاتقا جازادى. جازىپ بولعان سوڭ، ولاردىڭ جازعاندارى تاقتاداعى ماتىنمەن سالىستىرىلادى.
ءا) ءمۇعالىم ءماتىندى كىتاپتان كورسەتىپ بەرەدى. ونى وقۋشىلار 5 - 10 رەت وقىپ شىققان سوڭ، كىتاپتى جاۋىپ قويىپ، جاتقا جازادى. سودان سوڭ كىتاپپەن سالىستىرىلادى.
ب) وقۋشىلارعا جاتقا جازدىرۋ.
شىعارماشىلىق ديكتانتتا وقۋشىلار تاقتاعا جازىلعان جەكە سوزدەر مەن سويلەمدەردى قاتىستىرىپ، سويلەم نەمەسە شاعىن ءماتىن قۇرايدى. تاقىرىپ قويىپ، ويلارىن ءوز سوزدەرىمەن جازۋ تالاپ ەتىلەدى.
ەركىن ديكتانتتا وقۋشىلار وزدەرى وقىعان ماتىندەرىنىڭ مازمۇنىن ءوز سوزدەرىمەن ايتىپ جەتكىزەدى نەمەسە ءمۇعالىم ءماتىندى الدىمەن وقىپ شىعادى دا، مازمۇنىن وقۋشىلارعا ايتقىزادى. سودان كەيىن وقۋشىلار ونى وزدىگىنەن جازۋعا كىرىسەدى. مۇندا ءماتىن سوزدەرىن تولىق ساقتاۋ مىندەت ەمەس.
سوزدىك ديكتانتتا جەكە سوزدەردىڭ ماعىناسىن تەرەڭ ءتۇسىنۋ مەن ولاردىڭ دۇرىس جازىلۋىن مەڭگەرۋى كوزدەلەدى. وندا وقۋشىلارعا ورفوگرافيالىق نەمەسە فونەتيكالىق جاعىنان اۋىرلىق كەلتىرىپ جۇرگەن سوزدەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى.
ديكتانتتىڭ ەندىگى ءبىر ءتۇرى باقىلاۋ ديكتانتى. باقىلاۋ ديكتانتىندا ءماتىننىڭ قۇرىلىمى مەن قۇرامى تولىق ساقتالىپ ورىندالادى. باقىلاۋ ديكتانتىن ارنايى ساباق رەتىندە جۇرگىزۋگە بولادى. وندا وقۋشى وقۋ باعدارلاماسىنىڭ اعىمى بويىنشا ءتيىستى ماقساتقا ساي بۇكىل ساباق بويى ديكتانت جازىپ، ءوزىنىڭ دايىندىق دەڭگەيىن كورسەتەدى. ونىڭ كولەمى: 5 سىنىپ - 50 - 60 ءسوز، 6 سىنىپ - 60 - 70 ءسوز، 7 سىنىپ 70 - 80 ءسوز.
قاتەدەن ساقتاندىرۋ ديكتانتى وقۋشىلاردىڭ جىبەرگەن قاتەلەرى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. مۇنداي ديكتانتتى تۇسىندىرمە ديكتانتى تۇرىندە جۇرگىزسە تيىمدىرەك.
ءى مودۋل. «مەنىڭ مەكتەبىم. لەكسيكا»
سوزدىك ديكتانت
ءمۇعالىم، جىڭىشكە، وشىرگىش، ءسۇرتۋ، قابات، ۇيىرمە، قارىنداش، ءتارتىپتى، سۋارۋ، ءدارىس، ورنالاسقان (11 ءسوز)
تەرمە ديكتانت
سىنىپ
سىنىپتىڭ قابىرعاسى اق، توبەسى بيىك، ەدەنى سارى. سىنىپتا ءۇش تەرەزە بار. ولادىڭ اينەگى ۇلكەن. قابىرعادا ادەمى سۋرەت ىلىنگەن. سىنىپتا پارتالار ءۇش قاتار قويىلعان. پارتالاردىڭ ۇستىندە داپتەرلەر، قالامدار، وقۋلىقتار، قاعازدار، كۇندەلىكتەر جاتىر. سىنىپتا ۇستەل، تاقتا، ورىندىق، بور، شۇبەرەك بار. ورىندىق ۇستەلدىڭ جانىندا تۇر. تاقتانىڭ ءتۇسى قوڭىر. ەسىكتىڭ ءتۇسى اق. پارتالاردىڭ ءتۇسى كوك. ءبىزدىڭ سىنىپ تازا، جارىق. (55 ءسوز)
تاپسىرما. ماتىننەن ومونيم بولاتىن سوزدەردى تەرىپ جازىپ، ومونيمدىك ماعىناسىن تۇسىندىرىڭدەر. مىسال كەلتىرىڭدەر.
باقىلاۋ ديكتانتى
مەكتەپ
قىركۇيەك ايى جاقىنداپ قالدى. مەكتەپتەگى جوندەۋ جۇمىستارى اياقتالىپ، وقۋشىلاردى تازا سىنىپتار، سىرلانعان ەسىكتەر، تەرەزە، پارتا، تاقتالار كۇتىپ تۇرعانداي. جاز بويى دەم الىپ تىنىققان وقۋشىلار كوتەرىڭكى كوڭىلمەن مەكتەپتەرىنە ساعىنىشپەن ورالادى. ءبىزدىڭ مەكتەپ وتە ادەمى، بيىك. مەكتەپتە كومپيۋتەر سىنىپتارى بار. مەكتەپتە وتە ءبىلىمدى مۇعالىمدەر ساباق بەرەدى. مەكتەپتىڭ ۇلكەن سپورت زالى بار. ول ەش ۋاقىتتا بوس بولمايدى. (54 ءسوز)
تاپسىرما. جۇمىس، ادەمى، وقۋشى، ءمۇعالىم، ساباق، سىرلانعان سوزدەرىنىڭ سينونيمدەرىن جازىڭدار.
شىعارماشىلىق ديكتانت
وقۋ قۇرالدارى
كىتاپ، قالام، داپتەر، وشىرگىش، قارىنداش، سىزعىش، سومكە، كۇندەلىك، ۇشتاعىش، قايشى. (10 ءسوز)
ءىى مودۋل. «تانىسۋ. فونەتيكا. دىبىستار»
سوزدىك ديكتانت
تۇرامىن، اتى - ءجونىم، ءسىڭلىم، تۇسكى، تاماق، ادەپتى، ءوزىم، شۇعىلدانامىن، سالەمەتسىز بە، قۋانىشتىمىن. (10 ءسوز)
ەركىن ديكتانت
سالەمدەسۋ
سالەمدەسۋ – ادەپتىلىكتىڭ بەلگىسى. سالەمدەسۋ – كەزدەسكەن ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە امان – ساۋلىق تىلەپ، نيەتتەستىگىن ءبىلدىرۋى. ءاربىر ادام «قايىرلى تاڭ!»، «قايىرلى كۇن!»، «قايىرلى كەش!» دەگەن سوزدەردى سالەمدەسۋگە قوسىپ، تاۋلىكتىڭ ءۇش مەرزىمىندە دە ءبىر - بىرىمەن اق جارقىن سالەمدەسۋگە ءتيىس. قازاق سالتىندا ادام امانداسقاندا، وڭ الاقانىن جۇرەگىنىڭ ۇستىنە قويىپ، باسىن يەدى، نەمەسە، قول الىسىپ امانداسادى. (48 ءسوز)
تۇسىندىرمە ديكتانت
تۇسكى تاماق
تاڭەرتەڭ بالا ەشبىر جۇمىسسىز ۇيدە وتىرادى. تۇسكى استى ىشەتىن ۋاقىتتا شەشەسى ەت پەن سورپا قويادى. بالاسى سورپانى ءىشىپ: «تاڭەرتەڭگى سورپادان مىنا سورپا دامدىرەك ەكەن»، - دەيدى.
سوندا شەشەسى: «بۇل تاڭەرتەڭگى سورپانىڭ قالعانى ەدى، ساعان بۇل سورپانىڭ ءدامدى بولعانى – سەن تۇسكە دەيىن جۇمىس ىستەپ، شارشادىڭ. تاڭەرتەڭ ەشبىر جۇمىسسىز ۇيدە وتىرعان سوڭ، اس ساعان ءدامسىز كورىندى»، - دەدى. (54 ءسوز)
ءىىى مودۋل. «قازاق ءتىلى ساباعىندا. بۋىن. ەكپىن. تاسىمال»
سوزدىك ديكتانت
ۇيرەنەمىز، زاڭ، ارىڭ، مەملەكەتتىك، سويلەيمىز، قۇرمەتتەۋ، بۋىن، تۇيىق، ءان ايتامىز، ماقال – ماتەلدەر. (10 ءسوز)
وزدىك ديكتانت
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تiءلى (ءى تاراۋ، 4 - باپ)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تiلi - قازاق تiلi.
مەملەكەتتiك تiل – مەملەكەتتiڭ بۇكiل اۋماعىندا قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن مەملەكەتتiك باسقارۋ، زاڭ شىعارۋ، سوت iسiن جۇرگiزۋ جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi.
قازاقستان حالقىن توپتاستىرۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى بولىپ تابىلاتىن مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى.
ۇكiمەت، وزگە دە مەملەكەتتiك، جەرگiلiكتi وكiلدi جانە اتقارۋشى ورگاندار: قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتiك تiلدi بارىنشا دامىتۋعا، ونىڭ حالىقارالىق بەدەلiن نىعايتۋعا؛
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارشا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتiك تiلدi ەركiن جانە تەگiن مەڭگەرۋiنە قاجەتتi بارلىق ۇيىمداستىرۋشىلىق، ماتەريالدىق - تەحنيكالىق جاعدايلاردى جاساۋعا؛
قازاق دياسپوراسىنا انا تiلiن ساقتاۋى جانە دامىتۋى ءۇشiن كومەك كورسەتۋگە مiندەتتi. (91 ءسوز)
5 - سىنىپقا ارنالعان ديكتانتتار جيناعى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى پانىنەن كۇندەلىكتى ساباق جوسپارلارى
